1.
(gral.; Lcc, IC 442r y 447r, Mic 7v, O-SP 223, SP, Deen I 293, VP 23r, Lar, VocS , Añ, Lecl, Arch VocGr , VocBN , Gèze, Dv, H, VocB);
eur (V)
Ref.:
Bon-Ond 147; VocPir 547; A (egur, eur); Giese CasaS 13; Lrq; Ond Bac ; Iz UrrAnz , Als 42, To , Ulz ; Etxba Eib ; Holmer ApuntV ; JMB At ; EAEL 126. Leña; leño."Bois à brûler"VocS..
"Subilaro-egur (Ae), tronco de Nochebuena"JMB At..
Tr. De uso general, documentado desde Leiçarraga (cf. infra (4) ya en Dechepare con valor adj.). En DFrec hay 91 ejs.
Ezen baldin egur hezean gauza hauk egiten badituzte, eiharrean zer eginen da?LçLc 23, 31 (He egur hezeari).
Zozpolak dirudi bere egur[r]a, ta egur[r]ak bere ezkur[r]a. RS 483.
Iauxi din ezkurra oroen su egur. Ib. 198.
Aritz eroriari orok egur. RIs 7.
Gero ekharri zerozten / berotzeko egurrak. EZNoel 63.
Anhitz egur eder gelditzen da oihanean ekharlerik gabez. Ax 350 (V 232).
Hi arraza handiko, ni seme iauregiko, egur hori nork drauku hautsiko?OPr 231.
Neska senhar ederzale, soinaz egur ekarle. Saug 150.
Khezko arroin bat dela usaingarrizko egurrez [...] egina. SPPhil 137.
Ifernuko suaren egur eta bazka. TtOnsa 64.
Mendirat Izaak haurrak / egur-zama altxatzean. Gç 66.
Zer naiz ni hura gabe, egur ihar bat sukoz baizen on eztena!Ch III 55, 6 (SP, Echve, Ol, y Leon egur; Mst zur).
Marako urak baitziren khiretsak, Moisek harat etxatu zuen egurrak eztitu zituen. CatLav 24s.
(V 19)Egur igartuzko itxe txar edo hermit batean. MbIArg II 313.
Onenbeste egur bakoitzak ekarzute. CbJust 111.
Eman zituen aldare haren gainean egurrak. Lg I 354.
Haurrak diradiala beren aitetarik ezpala dena egürretik. Egiat 276.
Zeu ilgo zarean oea, ta egur santua. AñEL1 184.
Eztana legez modu ona suba amatetako egur geijago ezartia. Astar II 110.
Galharragako auherrenek ekharririk egürra. Etch 364.
Egur bat artu eta / an dijoakio. ItFab 64.
Egur-zama batez soiña kargaturik. Gy 5.
Ikusi zuen egur bat. Lard 74.
Egur xurituak ez du hurbiltzeko ere egur azalduna balio. DvLab 377.
Egur azalezko zuminz batekin lotuaz. ArrGB 46.
Gurdi erdi bat egur igar. ZabGabon 33.
Egur bagarik jaunak kastigetan daki. ABAmaE 238.
Iru egun egur xeatzen. HerVal 148.
Eman zadiela etzanik [Jesus] egur haren gainean. JnnSBi 6.
Larunbat batez hari izan zen egur biltzen. ArbIgand 164.
Areitz ta egurrak saldu. AzcPB 202.
( s. XX)Orma ondoko egur latzari elduta igoten joiala. AgKr 103.
Ontan sort-egurrak egin zituzten. Goñi 29.
Nola suntsitu ditazken hainbertze egur hain lodiak. JEBur 78.
Egur meiari, abarrari, ekin dautsot. KkAb I 3.
Egur eskarmentadue, sugarri ona . (V-arr)"El escarmentado bien conoce el vado".AEF 1921, 51.
Egur moztutzen asi. MujPAm 51.
Egur gurutzetu batetik zintzilika jarririk. InzaAzalp 68.
Egürra gabe jiten zenaren etzen borta zabaltzen. Const 41.
Egur-meta andija. Altuna 84.
Beste egur baño sugillegorik duk au. OrMi 79.
Orga egurra ekarririk etxera. BarbLeg 127.
Egur ezearen kea. LdiBB 106.
Suak phizten du ikatza, garrak egurra. ZerbIxtS 58.
Egur-txorta baten gixa lotua. NEtxAntz 144.
Egur bat ezarri zion suari. MdeHaurB 15.
Egurrez urri ibiltzea. EtxdeJJ 55.
Egurrak eta anporrak zur ta ol biurtzeko. ErkiagArran 126.
Aitan lepora egurrak bota [= 'hacer cargar con la responsabilidad']. BEnbNereA 187.
Abar eta egur eihar karreatzen. JEtchep 21.
Egurrak xeatzean gelditzen diran ondar-purruskak. ZaitPlat 61.
Mendira egur billa. Salav 64.
Egur neurtzen ere ibiltzen omen zan. UztSas 337.
Ote, elorri, sasi; egur onik etziteken erre nai izaten.AtañoTxanKan 59.
Mendira karobirako egurra preparatzera.TxGarmBordaB 18.
Horra nun [...] bat batean egurrak astotik erortzen zazkon.Etchebarne 66.
Eta suari egurrak sartu.Zendoia 45.
v. tbn. Hm 54. DurPl 19. CrIc 66. LE Doc 237. AA III 556. fB Ic I 319. Zav Fab RIEV 1907, 530. Izt C 132. Arch Fab 115. Hb Egia 62. Laph 244. Xe 185. Sor Bar 31. Zby RIEV 1908, 767. Itz Azald 94. Mdg 129. Echta Jos 9. Alz Bern 59. A Ardi 129. Ill Pill 25. StPierre 24. EusJok 122. Ox 94. FIr 135. Zub 74. Tx B I 86. Etcham 157. Ir YKBiz 498. Iratz 80. Lf Murtuts 1. SMitx Aranz 155. Munita 36. Anab Poli 66. Akes Ipiñ 20. Basarri 80. And AUzta 67. Gand Elorri 35. Osk Kurl 92. Ibiñ Virgil 73. Azurm HitzB 52. FEtxeb 194. MEIG VIII 39.
sense-2
2.
(V, G, AN; Volt 55, Urt)
Ref.:
Etxba Eib;EAEL 126;ZestErret. Madera."Du bois, egurra"UrtGram 23.
"Gastaña-egurra, madera de castaño"EtxbaEib.
Los datos de EAEL no son muy precisos, sobre todo por la ambigüedad de la pregunta "bois". Cf. MEIG VI 170: "Orobat, hemen nahastea zaharragoa eta barreiatuagoa bada ere, egurra ez da zura". v. zur; cf. infra EGURREZKO. Tr. Usado por autores meridionales, no encontramos ejs. seguros antes del s. XX.
--Zerekin egiñak diran [sillak]. --Ez dezu ikusten? Egurrakin. Iraola 113.
Egurra, zura, zenbat eta gogorragoa ainbat ur gutxiago. Munita 75.
Egur zar batzuk artuta nola-ala iltzez josten asi ziran. AnabPoli 66.
Bere isatsari erantsita zijoan bagoi beltz batean, burnibideko ta-pa-ta-pa zarata ezik, beste berebiziko burni ta egur karraxiak entzuten ziran. UgaldeIltz 45.
Bera arotza zan da egur neurtzen ere ibiltzen omen zan. UztSas 337.
Egurra, bi aldiz neurtu ta bein moztu. (Arotzen esaera da au. Izan ere, burnia gaizki neurtzen badezu, gero soldeatuko dezu; baiñan egurrarekin ez dago ori egiterik). (G-to). EZBB I 89.
Zugaitz onen egurra gogorra da, ta zuria. Ostolaiz 37.
sense-3
3.Leña, palos, golpes, paliza. "Egurra egon (loc. vbal.), haber palos con motivo de cualquier apasionamiento. Egurra egonda gaur Untzagako Plazan" Etxba Eib. "Egurra emon, hartu, dar o recibir una paliza, castigo, represión" Elexp Berg. "Fabrika montauta, egurrean ari dituk, jo ta ke!" (G-azp). "Orrek zebilkik egurra!" (G-azp). Soldaduak armakin / zai aldamenean, / egurra emateko / uste gutxinean. FrantzesB I 80.
Iaunak badaki gure gaiñera zer egurrek etorri bear daben. AgAL 152.
Biar egurra emango zaigutek. UgaldeIltz 48.
Gorrotoak bere etsairik ezin dik, berriz, aztu. Egokiera datorkionean, egurra.AtañoTxanKan 61.
Zoriona agindu ta / egurra eskeiñi.Insausti 219.
azpiadiera-3.1
Castigo físico, esfuerzo. Lau illabete oien eskuan pasa nituan. Egurra geiegi. Egunero entrenamentua.Albeniz 81.
sense-4
4.
(Dv, H). (Adj.).Pesado, torpe. Eri denian andre gabe galdu gizon egurra. E 119.
azpisarrera-1
ARTO-EGUR.
"Artho-egurra (S), morceau de bois contre lequel on dresse les galettes, ou tranches de pain de maïs, pour les rôtir au feu" H.
azpisarrera-2
BAZTER-EGUR.
v. bazter.
azpisarrera-3
EGUR-ABAR.
"Ramas delgadas del árbol de que se ha hecho leña" Etxba Eib.
azpisarrerakoSense-3.1
Residuo de leña.
Burniari loturikako ikatz edo egur abarrak kentzen ziozkaten. LhYol 13.
azpisarrera-4
EGUR-APUR (V-m ap. A).
"Los residuos de leña delgada" A.
azpisarrera-5
EGUR-ARRAIL(B, BN, -all S; VocB (egurarrail)). Ref.: A; Lrq; Izeta BHizt2. "Bûche fendue" Dv s.v. arrail. "Leña rajada" A."Grosse bûche fendue en plusieurs éclats. On dit plus souvent arrall simplement" Lrq. "Leña cuarteada" Satr VocP. "Leña partida en varios pedazos. Egur arralla ongi ine" Izeta BHizt2.
azpisarrerakoSense-5.1
"Bûche, bois de quartier"H.
Eta non garamazkan [urak] gu gure untziarekin, egur arrail bat bezala. Prop 1893, 29.
Karga da hogoi ta bortz egur arrail, 1,20 m. luze direnak, mando batek bizkartara batez ekhar ahala. Eskual 17-1-1908 (ap. DRA).
azpisarrera-6
EGUR-ARRAILATZAILE.
a) (-arraillatxale R ap. A). "Pico (pájaro)" A. b) "Egur-arrailtzale, fendeur de bois" H.
azpisarrera-7
EGUR-ATERATZE.
Saca de madera. Baso-zañak ardurea eukiko dabe euren erki barruan zelan egiten diran zugatz-eraztiak eta zul ta egur ataratiak. (1918). ForuAB 139.
azpisarrera-8
EGUR-HAUTS.
Ceniza de leña. Matasak austietara ur gori ta egur-autsian. MgPAb 139.
azpisarrera-9
EGUR-BATZE.
"El recoger la leña en el deshecho de los montes" Etxba Eib.
azpisarrera-10
EGUR-BAZKARI.
Comida que celebran los recogedores de leña. v. EGUR-JAN. Egur-bazkari batez emanak. Etcham 154.
EGUR-BIDE.
a) (S ap. Lrq; Lar, H, A Apend). "Sendero (Fuero de Durango)" A Apend. "Sentier de transport de bois de chauffage, non carrossable" Lrq. b) "Monte amojonado con destino al servicio del pueblo, es decir, aquél del cual todo vecino podía extraer para su casa leña que en cada año hubiera menester (Labayru Historia IV 558)" DRA.
azpisarrera-13
EGUR-BIHOTZ(S ap. Lrq; H). "Cœur de bois" Lrq.
azpisarrera-14
EGUR-BRINTZ (G-goi ap. A).
"Los residuos de leña delgada" A.
azpisarrera-15
EGUR-EGILE.
v. egurgile.
azpisarrera-16
EGUR EGIN (Lcc, SP, H; egurregin R-uzt ap. Iz R 394);
EGURRA EGIN;
EGURRAK EGIN (R-is ap. ContR 507).
Hacer, cortar leña. "Leñador, egur egiten deuena" Lcc. "Et'orái lának egin biár, é(g)urrak egin biár, négia desegida xítan... (R-is)" ContR 507. Ez geiago nik egin ez dot / zure basoan egurrik.Lazarraga 1195r.
Hasi zen berriz bigarrenean egur egiten. Ax 85 (V 58).
Etxea urra zezana egur egiteko. OPr 517.
Leku gaitzian egur dagianak, soinaz ekarri behar. Saug 152 (en Mg PAb 172 egurra dagienak).
Gizon bat basoan egurra egiten. AA II 44.
Basuan egur egiten. Astar II 144.
Egur egiteko oihanetan. DvLab 373.
Egurra egiten denean. Ib. 374.
Egur eiten egun erdi bat. HerVal 161.
Arbolik bajuenean egurra egiten da.EZBB I 38.
Egurgiten astean, au duzu nabari. OrEus 15.
Eta ardiak larreratu ondoren, egur egin. EtxdeJJ 10.
Basoan ikatz ta egur egiten / jarduten giñan lanean. FEtxeb 13.
azpisarrerakoSense-16.1
Orga bat egur egin dezon. BarbLeg 127.
azpisarrera-17
EGUR-EGITE(egurgite Lar; egurgita Lar, Añ). "El oficio u acto de hacer leña" Lar. v. egurgintza.
azpisarrera-18
EGUR-ERDI.
Medio tronco. Leitzarrak galdua du egur-erdi batez. OrEus 151.
azpisarrera-19
EGUR-GINARRI(-nh- H). Corazón del tronco.
azpisarrera-20
EGUR-IKATZ (V-gip, G).
"Carbón vegetal" SM EiTec2 136. v. egurbera. Erri ortako sukaldietan egurra, egur-ikatza, arri-ikatza ala zer erretzen da? (1918). ForuAG 235.
Zazpi eiten du zaku / egur-ikatzak.MendaroTx 42.
Egur-ikatza pillatzen zuten. ZubiauBurd 96.
Gure mendietan egiten zan egur-ikatza. GarmEskL I 72.
Egunero goizean kilo bat arto emateko esaten zidan. Oso mesede zutela. Egur ikatza ere bai. BBarand 109.
azpisarrera-21
EGUR-JAN.
"(V-m), convite que se da a los que ayudan a recoger leña" A.
azpisarrera-22
EGUR-LAN.
azpisarrerakoSense-22.1
a)Actividad forestal; trabajo de cortar leña.
Egur lanetik gaur bizi dira / asko Bizkaiko partean, / piñua guztiz ontzat artu da / baserritarren artean. FEtxeb 196.
Egur-lana dana aizkoraz egiten nuan. Albeniz 47.
azpisarrerakoSense-22.2
b)Carpintería, trabajo de carpintería.
Zerra zintaduna zan nere leenengo tramankulua lanerako. Zurgintza edo egur-lana zan. Zendoia 53.
azpisarrera-23
EGUR-LANGILE.
Leñador. Basoan egur-langille eta / ikatzak egositera.FEtxeb 12.
azpisarrera-24
EGUR-LAURKI(G-goi; e.-laurgi V-och). "Astilla gruesa rectangular" A.
azpisarrera-25
EGUR-LITS.
"(BN-lab), écharde" Lh.
azpisarrera-26
EGUR-MILIKA.
"(V), los residuos de leña delgada" A.
azpisarrera-27
EGUR-MOKOR.
"(V-ger, R-uzt). parte del tronco" A. Ara or egur-mokorrak suburni-gainean txinpart jarioka. TAgGaGo 93.
azpisarrera-28
EGUR-MOSKO.
"(V), parte del tronco" A.
azpisarrera-29
EGUR-MOTZAILE;
EGUR-MOZTALE (B);
EGUR-MUZLE (S).
Ref.: A (egur-moztale); Lh (egur-muzle). Leñador. v. egurgile.
azpisarrera-30
EGUR-MOZTE (B ap. A).
Corte de leña. Bi mutill aubek Donosti ortan / egindako egur moztia. Auspoa 39, 47.
azpisarrera-31
EGUR-MUTIL.
"Trabajador forestal, leñador" Elexp Berg. v. BASO-MUTIL (b).
azpisarrera-32
EGUR-HOTS.
Ruido de golpes en la madera. Ango ate-dranbaladea, ango aienak, ango uluak, ango egurrotsa. KkAb II 52.
Blisti-blasta entzuten zan egur-otsa an, or, emen. ErkiagArran 153.
Ango egur-otsa! Ango jezar-lekuen jaustea! Ango ate-dranbaladea!BilbaoIpuiB 229.
azpisarrera-33
EGURRETA-.
v. egurketa.
azpisarrera-34
EGURREZKO.
De leña; de ramas; de troncos. Sufrezko sua, eta are egurrezkoa ere. Ax 580 (V 372).
Egurrezko sendor ta meta andi bat. UrMarIl 30.
Eman zioten itxeari edo egurrezko itxolari saiets guzietatik su ta su.MbIArg I 313.
Leizeko arkaitz bustiai, Jenobebak zeukan egurrezko gurutzeari, oroldiozko bere etzauntzari [...] begira zegoan. ArrGB 108.
Zuaitzak, egurrezko anima dauka. AgG 213.
Egurrezko sutan. ArtiIpuin 38.
Loi ta egurrezko etxolak. AnabAprika 28.
v. tbn. Añ GGero 367. Mde HaurB 6.
azpisarrerakoSense-34.1
De madera."Egurrezko, qui est de bois"Dv (a no ser que se refiera a egurrezko sua vel sim.).
Egurrezko ankeaz.ABAmaE 255.
Jantzi zituen bere egurrezko oñetakoak.Goñi 24.
Egurrezko makuloak. AgG 178.
Egurrezko armak ugari zeuden / soldaduentzat jarriyak. TxB II 32.
Langai eta izkilluak, naiz arrizkoak eta naiz ezur, adar eta egurrezkoak ziran. JMBELG 47.
Erretor-etxea mia-arazi zuen eta huna zer zuten atxeman: egurrezko gurutzeko hautsi bat, gaineko adarraz gabetua.ZerbAzk 94.
Egurrezko guraize haundi pare bat. ArtiTobera 270.
Ankak, egurrezkoak balira bezela nabaitu nituan. UgaldeIltz 17.
Lau epaidun arbastak edota egurrezko ziri punta-zorrotzak. 'Acuto robore'.IbiñVirgil 83.
Errementariaren etxean egurrezko labana. (AN-gip). EZBB I 99.
Bajurakoak, egurrezkoak.EtxabuKontu 125.
Kurpillen ardatza egurrezkoa izaten zuten. JAzpiroz 119.
Sartu zituan aizkorak egurrezko maleta batean. BBarand 182.
azpisarrera-35
EGUR-TXAMAR.
"Egur-txamarrak (G-goi), los residuos de leña delgada" A.
azpisarrera-36
EGUR-TXIKITZAILE(Darric ap. DRA). Leñador.
azpisarrera-37
EGUR-TXOLA.
"Egur-txola (V), carguilla de leña" A (s.v. txola).