Azpisarrerak (sarrerak) (13)
dolore.
(V-gip, BN-ad-baig-ciz-mix, Sal, R; Lcc, SP, Urt I 300, Lar, Añ, VocBN
, Hb, Gèze, Dv, H),
doloe (S),
dului (S),
dullu (Foix ap. Lh.)
Ref.:
VocPir 308; Lrq /doloe/, /dulúi/; Etxba Eib (doloria); EAEL 557
.
Dolor; pesar, arrepentimiento. "1. douleur, souffrance corporelle [...]. 2. douleur, déplaisir, chagrin [...]. 3. douleur, regret, repentir" H. " Dullu (S, Foix), violent mal de tête" Lh. "Cuando nos referimos al dolor moral, recurrimos a la voz romance. A zan gurasuen doloria, euren umiak artara ikustiakin! " Etxba Eib. v. min, oinaze; damu, dolu. Tr. Atestiguado desde Dechepare, es general hasta el s. XIX en que su uso disminuye y es muy escaso en el s. XX. En DFrec hay 3 ejs. de dolore, meridionales.
Oborotan ukhenen du plazer bano dolore. E 133. Emazteak, ertzen denean dolore du. Lç Io 16, 21. Nunerebaita asko dago / enetako dolorerik. Lazarraga A19, 1190r. Ene biotza, / erdira zatez dolorez. Ib. A29, 1203v. Burutik oiñetaraiño odolstatua, alde guztietarik penaz eta dolorez inguratua. Mat 214. Pasioa eta heriotzea ain dolore anditakoa. Ber Trat 68v. Bere bekhatuez othoi emozu dolorea. EZ Man II 94. Neure bihotzean dolore batek oinhazerik eta narriorik baizen eztarot emaiten. Harb 186. Asko da orduan barren ona, borondatea, bihotzeko damua, dolua eta dolorea. Ax 197 (V 132). Dolorea ta penea da [ene] laguna. CancAmV 9. Eskont nedin [sic] amorez / biziren niz dolorez. O PrASJU 207. Non da haren zauriaren / Parreko dolorerik? Hm 126. Dolore andi eta damu / daukana biotzean. Aleson 33s. Buruko eta estomakaren dolore handitara bertan erorten baita. Tt Arima 67. Sentitzen dut ene erraiñetan dolore borthitz bat. Gç 45. Bekhatuaz dugun dolorea. CatLav 279. (V 139) Konfesio eskatzea doloreareki. El 71. Duzun bada orai zure bekhatuezko dolore bizi bat. Ch I 24, 4. Martirio orreek guziok dakarziten dolore guziak. Lar SermAzc 50. Ezteizkü üzten senditzera arimaren doloriak. Mst I 21, 2. Biotzeko dolore eta damua euki bear da. Oe 131. Zure dolorea bethi eta bethi erreberritzen balin bazen. Mih 101. Erdi baita dolorerik gabe. CatLan 75. Ikhusten dut dolorerekin bide largoan ibili naizela. Brtc 145. Bi aldetarakoa da damua edo dolorea. Ub 208. Garela aflisituak dolorerik minenez. Monho 56.
(s. XIX) Jakin biar da dolore edo damu modu bi diriala. Mg CO 64. Krutze astuna lepoan, odolturik, dolorez inguraturik. Añ EL1 196. Onetarako bear dirala examiña edo bekatuak gogora ekartzea, dolorea, propositua, konfesioa ta satisfakzioa. AA III 589. Samiñik ez dago gaur / eta dolorerik. Echag 129. Ez baduzu on aurkhitzen ene doloreen eztitzea. JesBih 452. Bihotzeko dolorea, ahozko kofesionea eta obrazko satifazionea. CatLuz 23. Ürxaphal gaxo horren phena doloria! Etch 676. Kurutziaren oñian igaro zituzan pena ta doloriakaz. Ur MarIl 113. Hats handiz bortxarekin egortzen dolore. Hb Esk 60. Biotzeko doloria. CatR 57 (tbn. en CatUlz 40; CatAe 56, CatSal 57 dolorea ). Kontrizionia da Jinkoa ofentsatüz dügün doloria. CatS 83. Zer da dolorea edo damua? Legaz 40. Maria txit santari bere doloreen oroipenean ofrendatzea. Arr May 133. Dolorez itzik asmatu eziñik. Apaol 113. Ikhusazie badenez dolorerik enia bezalakorik. Ip Hil 169. Ezta zori gaiztoa / ta ezta dolorea / asetan botatea / gazte-denporea? Azc PB 177.
(s. XX) Oinutsean ta dolorez. (AN-araq). A CPV 820. Jaun erretora azkar dela hartza bezala, bena badela doloria handi. Const 42 (en boca de un bearnés que no habla bien el vascuence). Dolorez azitako seme bat / nola ito zaion aisa. Tx B II 48. Hortik gertha ditake minez eta dolorez konkortzea. Lf Murtuts 37. Pozetan negarrez, doloretan kantari. Arti MaldanB 191. Nehori ez agertu ene dolorea. Xa Odol 207. Amaika umore / biurtu dolore. Insausti 160.
v. tbn. Volt 239. Cap 118. VJ 10. SP Phil 373. Arg DevB 98. CatAnz 4. Mong 591. OA 129. Urqz 15. Iraz 38. He Gudu 144. Cb Eg II 140. Mercy 22. Iraultza 16. Xarlem 825. Gco I 440. fB Ic I 9. JJMg BasEsc 58. CatB 65. CatLlo 95. UskLiB 101. Jaur 152. Arch Fab 117. Xe 154. PE 21. LuzKant 30. JanEd I 41. Zby RIEV 1908, 288. Yanzi 78.
Dolor; pesar, arrepentimiento. "1. douleur, souffrance corporelle [...]. 2. douleur, déplaisir, chagrin [...]. 3. douleur, regret, repentir" H. " Dullu (S, Foix), violent mal de tête" Lh. "Cuando nos referimos al dolor moral, recurrimos a la voz romance. A zan gurasuen doloria, euren umiak artara ikustiakin! " Etxba Eib. v. min, oinaze; damu, dolu. Tr. Atestiguado desde Dechepare, es general hasta el s. XIX en que su uso disminuye y es muy escaso en el s. XX. En DFrec hay 3 ejs. de dolore, meridionales.
Oborotan ukhenen du plazer bano dolore. E 133. Emazteak, ertzen denean dolore du. Lç Io 16, 21. Nunerebaita asko dago / enetako dolorerik. Lazarraga A19, 1190r. Ene biotza, / erdira zatez dolorez. Ib. A29, 1203v. Burutik oiñetaraiño odolstatua, alde guztietarik penaz eta dolorez inguratua. Mat 214. Pasioa eta heriotzea ain dolore anditakoa. Ber Trat 68v. Bere bekhatuez othoi emozu dolorea. EZ Man II 94. Neure bihotzean dolore batek oinhazerik eta narriorik baizen eztarot emaiten. Harb 186. Asko da orduan barren ona, borondatea, bihotzeko damua, dolua eta dolorea. Ax 197 (V 132). Dolorea ta penea da [ene] laguna. CancAmV 9. Eskont nedin [sic] amorez / biziren niz dolorez. O PrASJU 207. Non da haren zauriaren / Parreko dolorerik? Hm 126. Dolore andi eta damu / daukana biotzean. Aleson 33s. Buruko eta estomakaren dolore handitara bertan erorten baita. Tt Arima 67. Sentitzen dut ene erraiñetan dolore borthitz bat. Gç 45. Bekhatuaz dugun dolorea. CatLav 279. (V 139) Konfesio eskatzea doloreareki. El 71. Duzun bada orai zure bekhatuezko dolore bizi bat. Ch I 24, 4. Martirio orreek guziok dakarziten dolore guziak. Lar SermAzc 50. Ezteizkü üzten senditzera arimaren doloriak. Mst I 21, 2. Biotzeko dolore eta damua euki bear da. Oe 131. Zure dolorea bethi eta bethi erreberritzen balin bazen. Mih 101. Erdi baita dolorerik gabe. CatLan 75. Ikhusten dut dolorerekin bide largoan ibili naizela. Brtc 145. Bi aldetarakoa da damua edo dolorea. Ub 208. Garela aflisituak dolorerik minenez. Monho 56.
(s. XIX) Jakin biar da dolore edo damu modu bi diriala. Mg CO 64. Krutze astuna lepoan, odolturik, dolorez inguraturik. Añ EL1 196. Onetarako bear dirala examiña edo bekatuak gogora ekartzea, dolorea, propositua, konfesioa ta satisfakzioa. AA III 589. Samiñik ez dago gaur / eta dolorerik. Echag 129. Ez baduzu on aurkhitzen ene doloreen eztitzea. JesBih 452. Bihotzeko dolorea, ahozko kofesionea eta obrazko satifazionea. CatLuz 23. Ürxaphal gaxo horren phena doloria! Etch 676. Kurutziaren oñian igaro zituzan pena ta doloriakaz. Ur MarIl 113. Hats handiz bortxarekin egortzen dolore. Hb Esk 60. Biotzeko doloria. CatR 57 (tbn. en CatUlz 40; CatAe 56, CatSal 57 dolorea ). Kontrizionia da Jinkoa ofentsatüz dügün doloria. CatS 83. Zer da dolorea edo damua? Legaz 40. Maria txit santari bere doloreen oroipenean ofrendatzea. Arr May 133. Dolorez itzik asmatu eziñik. Apaol 113. Ikhusazie badenez dolorerik enia bezalakorik. Ip Hil 169. Ezta zori gaiztoa / ta ezta dolorea / asetan botatea / gazte-denporea? Azc PB 177.
(s. XX) Oinutsean ta dolorez. (AN-araq). A CPV 820. Jaun erretora azkar dela hartza bezala, bena badela doloria handi. Const 42 (en boca de un bearnés que no habla bien el vascuence). Dolorez azitako seme bat / nola ito zaion aisa. Tx B II 48. Hortik gertha ditake minez eta dolorez konkortzea. Lf Murtuts 37. Pozetan negarrez, doloretan kantari. Arti MaldanB 191. Nehori ez agertu ene dolorea. Xa Odol 207. Amaika umore / biurtu dolore. Insausti 160.
v. tbn. Volt 239. Cap 118. VJ 10. SP Phil 373. Arg DevB 98. CatAnz 4. Mong 591. OA 129. Urqz 15. Iraz 38. He Gudu 144. Cb Eg II 140. Mercy 22. Iraultza 16. Xarlem 825. Gco I 440. fB Ic I 9. JJMg BasEsc 58. CatB 65. CatLlo 95. UskLiB 101. Jaur 152. Arch Fab 117. Xe 154. PE 21. LuzKant 30. JanEd I 41. Zby RIEV 1908, 288. Yanzi 78.
DOLOREAK.
(Estar, etc.) doliente. Cf. GOSEAK, BELDURRAK, etc.
Bataz esango neuke doloreak / bakotxik nebilela illunetan, / dulzero nituala bidalketan / zugana kexaak eta klamoreak. Lazarraga B20, 1193r.
(Estar, etc.) doliente. Cf. GOSEAK, BELDURRAK, etc.
Bataz esango neuke doloreak / bakotxik nebilela illunetan, / dulzero nituala bidalketan / zugana kexaak eta klamoreak. Lazarraga B20, 1193r.
DOLOREETAKO BIRJINA,
DOLOREETAKO AMA BIRJINA,
DOLOREETAKO AMA.
La Virgen de los Dolores. "Dolorietako ama, Madre de los Dolores" Etxba Eib.
Ezteu beste izenik, ez beste izengoitirik andre doloreetako orrek? Lar SermAzc 53. Biotz orren gañean Doloreetako Birjiña edo Angustien Imajiña beti Santuak berekin ekarri zuen. Cb Eg III 356. Nola bada munduan Ama Birjiñaren aiñ izen eta imajiña asko eta diferenteak arkitzen dira? Errosariokoa [...]; Doloretakoa; Soledadekoa, eta beste ezin kontatu ala? Gco I 465. Birjiña txit Santa Doloreetakoaren onran egingo da bederatziurrena. AA II 4. Ama Birjiña Doloretakoaren izenekoa da. Aran SIgn 196. Doloreetako Ama gurutzearen oñean. Arr May 129. Ama Doloretakoak lagundu deigula. TxGarm BordaB 14. Orregaitikan deitzen dautsogu / Ama Doloretakua. Ayesta 78. Ondoren berriz Piedadea / ta Ama Doloretakoa. Insausti 108.
Ezteu beste izenik, ez beste izengoitirik andre doloreetako orrek? Lar SermAzc 53. Biotz orren gañean Doloreetako Birjiña edo Angustien Imajiña beti Santuak berekin ekarri zuen. Cb Eg III 356. Nola bada munduan Ama Birjiñaren aiñ izen eta imajiña asko eta diferenteak arkitzen dira? Errosariokoa [...]; Doloretakoa; Soledadekoa, eta beste ezin kontatu ala? Gco I 465. Birjiña txit Santa Doloreetakoaren onran egingo da bederatziurrena. AA II 4. Ama Birjiña Doloretakoaren izenekoa da. Aran SIgn 196. Doloreetako Ama gurutzearen oñean. Arr May 129. Ama Doloretakoak lagundu deigula. TxGarm BordaB 14. Orregaitikan deitzen dautsogu / Ama Doloretakua. Ayesta 78. Ondoren berriz Piedadea / ta Ama Doloretakoa. Insausti 108.
DOLOREZKO
(S ap. Lrq; SP, Dv). Doloroso. "Douloureux" SP. "Qui est de douleur. Dolorezko oihua, le cri de la douleur, cri de douleur" Dv. "Douloureux. (P[eu] u[sité]). Introduit dans le langage d'église par les maladroits traducteurs du français douloureux" Lrq. v. doloretsu.
Tr. Documentado desde Leiçarraga. No hay ejs. del s. XX.
Azken iudiziokotzat hire hirazko thesauraz gordaillu dolorezkoa egiten dutela. Lç ABC A, 7v. Zer merezi duen heriotze dolorezko hark. Mat 217. Dolorezko sentimenduz betherik. Ib. 236. Amorezko ezkonzea, dolorezko bizitzea. RIs 5. Sufritu zinduela pasio doloreskoa. Ber Trat 57r. Bizi gareño munduko / Haran dolorezkoan. EZ Eliç 352. Oiñaze hek, dolorezko dolore hek. Ax 591 (V 380). Herio eta pasione dolorezko haren gainean nigar egitea. SP Phil 475. Dolorezko lastimak. Arg DevB 4s. Galbarian izatu tutzu / bortz zauri dolorezkoak. Gç 188. Dolorezko deadar triste batzuek aditzen ditut. Cb Eg II 105. Eramaten badarotzue bizi labur eta dolorezko hori. Lg II 247. Dolorezko ezpata hartaz zilhatua izaten. Mih 96. Dolorezko ohe batean / Alde guziz penatuak. Monho 130. Misterio dolorezkoak. Añ EL1 220. Pasátus ánitz trabáju, pásio ta eriótze doloréskoa gurútzean. LE Ong 34v. Dolorezko eta konpasionezko sendimentü elibatzütan sartzen zirelarik. UskLiB 32. Hiru garren dolorezko sujet bat. Jaur 360. Ikhusten baitzuten Erregeren dolorezko denbora edo pasione luzea akhabatzera zohala. Elsb Fram 109. Bihotza ere trenkatürik izanen düzü dolorezko ezpata batez. Ip Hil 118.
v. tbn. Harb 313.
Azken iudiziokotzat hire hirazko thesauraz gordaillu dolorezkoa egiten dutela. Lç ABC A, 7v. Zer merezi duen heriotze dolorezko hark. Mat 217. Dolorezko sentimenduz betherik. Ib. 236. Amorezko ezkonzea, dolorezko bizitzea. RIs 5. Sufritu zinduela pasio doloreskoa. Ber Trat 57r. Bizi gareño munduko / Haran dolorezkoan. EZ Eliç 352. Oiñaze hek, dolorezko dolore hek. Ax 591 (V 380). Herio eta pasione dolorezko haren gainean nigar egitea. SP Phil 475. Dolorezko lastimak. Arg DevB 4s. Galbarian izatu tutzu / bortz zauri dolorezkoak. Gç 188. Dolorezko deadar triste batzuek aditzen ditut. Cb Eg II 105. Eramaten badarotzue bizi labur eta dolorezko hori. Lg II 247. Dolorezko ezpata hartaz zilhatua izaten. Mih 96. Dolorezko ohe batean / Alde guziz penatuak. Monho 130. Misterio dolorezkoak. Añ EL1 220. Pasátus ánitz trabáju, pásio ta eriótze doloréskoa gurútzean. LE Ong 34v. Dolorezko eta konpasionezko sendimentü elibatzütan sartzen zirelarik. UskLiB 32. Hiru garren dolorezko sujet bat. Jaur 360. Ikhusten baitzuten Erregeren dolorezko denbora edo pasione luzea akhabatzera zohala. Elsb Fram 109. Bihotza ere trenkatürik izanen düzü dolorezko ezpata batez. Ip Hil 118.
v. tbn. Harb 313.
(Referido a personas). Doliente.
"
Dolorezko gizona, homme de douleur"
SP.
Non hala dauden dolorezkoek eta han daudenek, ezpaitute nehondikan ere konsolamenduren sartzeko argirik ikhusten. Ax 597 (V 384). Jesu-Kristo dolorezko gizona izatu da. JesBih 450. Ez othe da zuzen dolorezko gizonaren izena ekhar dezan? Jaur 153. Ama Birjiña dolorezkoa, / itxi itzazu begiak. (G-azp). Balad 239 (Cb Bast 48 aflijitua ).
Non hala dauden dolorezkoek eta han daudenek, ezpaitute nehondikan ere konsolamenduren sartzeko argirik ikhusten. Ax 597 (V 384). Jesu-Kristo dolorezko gizona izatu da. JesBih 450. Ez othe da zuzen dolorezko gizonaren izena ekhar dezan? Jaur 153. Ama Birjiña dolorezkoa, / itxi itzazu begiak. (G-azp). Balad 239 (Cb Bast 48 aflijitua ).
Egoitza
- B
- BIZKAIA
- Plaza Barria, 15.
48005 BILBO - +34 944 15 81 55
- info@euskaltzaindia.eus
Ikerketa Zentroa
- V
- LUIS VILLASANTE
- Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
20018 DONOSTIA - +34 943 42 80 50
- donostiaordez@euskaltzaindia.eus
Ordezkaritzak
- A
- ARABA
- Gaztelako atea, 54
01007 GASTEIZ - +34 945 23 36 48
- gasteizordez@euskaltzaindia.eus
- G
- GIPUZKOA
- Tolare baserria. Almortza bidea, 6
20018 DONOSTIA - +34 943 42 80 50
- donostiaordez@euskaltzaindia.eus
- N
- NAFARROA
- Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
31002 IRUÑEA - +34 948 22 34 71
- nafarroaordez@euskaltzaindia.eus
Elkartea
- I
- IPAR EUSKAL HERRIA
- Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
64100 BAIONA - +33 (0)559 25 64 26
- +33 (0)559 59 45 59
- baionaordez@euskaltzaindia.eus
