Harremana

    OEH - Bilaketa

    964 emaitza u bilaketarentzat

    Sarrera buruan (15)


    Sarrera osoan (494)

    Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    deunga.
    tradizioa
    Tr. Propio de la tradición vizcaína desde sus primeros textos; falta en muchos autores desde fines del s. XIX, si bien sigue documentándose e, incluso, se encuentra tbn. en algún texto guipuzcoano (Zinkunegi, Zaitegi). Hasta el s. XX, la forma deunge sólo aparece en aquellos textos en los que, por regla general, la u cierra la vocal de la sílaba siguiente (VJ y 1.a ed. del EL de Añibarro); en el s. XX, en cambio, es deunge la forma más empleada (Echeita, KIkV, autores guipuzcoanos y, a veces, Gandiaga).
    etimologikoa
    Etim. v. donge.
    sense-1
    I. (Adj.).
    azpiadiera-1.1
    1. (Vc ap. A; Lar, Añ); deunge (Lar, Añ (V), vEys, VocCB , Dv (V), Bera).
    Malo, malvado. "Adozenarse, deungeakaz nastea" Lar. "Pícaro" , "malicioso", "malhechor, culpado" Añ. "Reprobar, (V) don- o deungetzat emon" Ib. "Méchant, malicieux, malfaisant" H. "Malvado, sin rectitud" A.
    Albia, deunga duztien abia. RS 387. Donsuaen etsean duztiok barrez, deungeaenean negarrez. Ib. 96. Onai emateko Gloria [...] eta deungai pena eternea. Bet 9. Deungea banax bere. Cap 155. Guztiak baiño deungagoa nasalako. Urqz 3. Apartau auzi ta kerelletarik eta deungen konbersaziñoe eta konpaniarik. Oe 109. Egija predikatzeko / pulpitu ganian / geisto deunga guztijak / zuzendu artian. DurPl 103. Bakizu deunga batek inozente edo ez jakin bat engainetan dabena. fB Ic II 187. Geure naijan edo borondatian dago, bada, gure on izate ta deunga izate guztia. Ib. 229. Kain deungiak gaiski juzgau Abel, bere anae erru bagia. Ib. 222. Santa Monikak eban senarra Jentilla, ta deungia. JJMg BasEsc 8. Ezkerretara egongo dira gaisto oker deungaak. Añ EL2 52. Asto iru yabe bata baño bestea deungagoak izana. Zav Fab, RIEV 1907, 530. Deunge bat legez bota zaittue / kanpora zeure etxetik. Echta Jos 179. Deunge orreen gogorkeria. Belau Andoni 15. Abertzale onoi aintza, / etsai deungia jaurti ta lortu / dozubelako garaitza. Enb 135. Ta deunge alenok, ori entzunda, nere maitasuna baño areagotzat izan yaun izatea? Zait Sof 117.
    v. tbn. Azc PB 273. Kk Ab I 102. Deunge: GMant Goi 59.
    azpiadiera-1.1.1
    (Ref. a cosas). Malo, pecaminoso, culpable.
    Deseo deunga onegaz. Cap 102. Neure kostunbre deungak mudetako. Arz 61. Aztuko dozuzala bere egite deunge guztiak. Añ EL1 151. Bakizu, lagun batek gauza deunga bat egin dabena. fB Ic II 187. Zenbat adiskidetasun deunga; zenbat pasinoe argaleen atsegiñ. JJMg BasEsc 212. Jaungoikoak gorde gaizan berba deungetarik. CatBus 3. Iñoz okerbidian ikusi ezkero [...] ez emon indarrik artu daben bide deungatik jarraitzeko. Kk Ab I 40. Agintedunak azpikeri deungearen gaztigua izango lutekenean. Zink Crit 38. Geidearen egiteai oker ta deunge eriztea. KIkV 71. Etsaien asmo deungak. Enb 94.
    v. tbn. Urqz 28. Oe 67. Astar II 18. Deunge: VJ 14.
    azpiadiera-1.2
    2. (-ea (det.) Mic 7v, Lar, Lar Sup, Añ, H (V)), deunge (Lar, Añ (V)). Malo, desfavorable. "(Cosa) mala" Mic. "Peor, deungago" Ib. "(Ir de mal en) peor, deungetik deungeagora joan" Lar ( H y deungetik deungagora Añ). "Peor (adj.), (V) deungeago, deungago" Añ.
    Beluko ezkonzea deunga, goxetikoa ez oba. RS 440. Obe dala bakarrik egotea, lagun deungeagaz baño. "Más vale solo que mal acompañado". Mic 13v. Insaurrak dakusela / tratamentu deungea / emon oi dau frutea. BBizk 8. Bitarik bat; edo illik dago gure fedea, edo maite eztoguz gure arimak. Ta eztakit, zein bietarik dan deungago. Añ LoraS 74. Au jazoten da umiakaz, ta azita asko deungaago dana. JJMg BasEsc 11. Martitzen eta Barikuba zori deungako egunak diriala. Astar II 41. Konseju deungia emoiten daudeenak. CatLlo 58. Ordu deungan onentzat / asi zan gudea. Azc PB 275. Sasi deungak ebagiteko. Enb 67. Kiñu ta naiez astuntzen neban / zartada deunga bakoitza. Gand Elorri 98. Ostutako sagarrak / zenbat bear deunge! 'Cuánta desdicha'. Ib. 160.
    azpiadiera-1.2.1
    "Oraindio ere deungago agertu gara leen baño (Astar)" H (que traduce 'malheureux, misérable").
    azpiadiera-1.3
    3. Malo, defectuoso. "Desagradecer, esker deunga emon" Añ.
    Xateko onari edo deungeari. Mic 14r. --Zor beutsagu amarrenari oneena? --Ona edo adinona edo ez deungeena. Cap 59. Konfesiñoe deungea eiteko prinzipio daroa. VJ 10. Alako konfesinoa da deungea. Zubia 153. Artuten diriana legez, onerik da deungarik. Arz 47. Zeinbat --Komuninoe mueta dira? Dira iru: deungia, epela ta ona. CrIc 143.
    sense-2
    II. (Sust.).
    azpiadiera-2.1
    1. Maldad, acción malvada.
    Deungeren bat euki bozu, zeurea da errua. Añ EL1 81 (EL2 91 deungarorik egin izan bozu).
    azpiadiera-2.2
    2. (Lo) malo, (el) mal.
    Ni deungerako puztu edo okerrerako gantza niri emoten eusten Deabruak. Añ EL2 35 (EL1 30 tentatu). Zure gorputz okerrari deungerako etxuntasuna, garramorea eta lera txarra galerazoteko. Ib. 82.
    azpisarrera-1
    HAINBAT DEUNGAGO ( anbat deungeago Lar, H; ainbat deungeago Añ); HAINBAT ETA DEUNGAGO. "Peor que peor" Lar, Añ. "Tant pis" H.
    Asko gura deutsagu alkarri. Ainbat eta deungago. Astar II 138.
    azpisarrera-2
    DEUNGAGOKO (Adnom.). Peor.
    Joko, jan, edan eta benturaz deungagoko gestakerijetan. Astar II 79.
    azpisarrera-3
    DEUNGARIK ESAN. Murmurar, calumniar. v. DEUNGARO ESAN.
    Ezkutuan txarrik egiten, ixillian deungarik esaten. Kk Ab II 136.
    azpisarrera-4
    DEUNGAZ (deungez Lar H). "De mala" Lar s.v. malo. "Par méchanceté. Deungez esan dot, je l'ai dit par malice" H.

    deunga

    deunga
    << detxema 0 / 0 1 deungatu >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper