1. (G, B, S; Mic, SP, Ht VocGr 345, Lar, Añ, Lecl, Gèze, Dv, H, Zam Voc); behar ukan; behar uken (ükhen Gèze); bar izan (R-uzt); ber izan (G-nav); biar izan (V-gip, AN-ulz); bier izan Ref.: A; Lrq; Iz Als (ber dan bekela); Iz R 286; Iz Ulz (beldurre); Etxba Eib (biar izan); Elexp Berg (biar izan).
Necesitar, tener necesidad; (aux. intrans.) ser necesario. "Menester es, bear da" Lcc. "Auer) menester, bear izan" Mic. "Devoir" Ht VocGr 345. "(Es) menester, bear da; son menester, bear dira. Era menester, bear zan; eran menester, bear ziran. Será menester, bearko da; serán menester, bearko dira. Sería menester, bearko lizate, lizateke; serían menester, bearko lirate, lirateke" Lar. "He menester, bear det; habia menester, bear neban. Habré menester, bearko det. No es menester, ezta bear; no será menester, ezta bearko" Ib. "Nai ta bear, lo quiero y lo he menester" Lar DVC 179. "¡(No falta) más!, besterik bear ez genduke!" Añ. "Superfluidad, bear eztana" Ib. "Avoir besoin. Devoir" Dv. "Falloir, devoir" H. "Etxeak bear da bideak ekarri (Gc, B), la casa lo necesita y el camino lo trae [...]. Se dice cuando llega a formar parte de una familia un individuo que la ha de hacer prosperar" A. "Beharko da, il faudra bien" Lrq (Cf. BEHARKO). "Biar bada, si es necesario" Etxba Eib. En AxN se explica endrezu (174) por bear dezuna. Tr. De uso gral. Es empleado generalmente con aux. trans. Hallamos ejs. donde behar den no concuerda en número, como p. ej. Behar den gauzetan obedient izaitea (Mat 146) o Eta behar den guztiak / zuei irakastera (EZ Noel 115). Forma giros muy comunes con palabras como bezala, bide, era, modu, ordu etc.; v. infra los ejs. sin aux. y BEHAR BEZALA, BEHAR DEN MODUAN, BEHAR ORDUAN.
Yoen azpian egongo edo jauxiko ez zara diruakati. Zeuk izango dozu bear dana zeuretako eta besteaendako bere. fJZ 99. Ieinkoaz landan mundu orok eztu hanbat balia, / zeruia, lurra, itxasoa, haren peko guzia; / orotara hedatzen du, behar bada, eskuia. E 91. Bai digneki errezebi zure gorputz sainduia, / baietare behar diren berze sagramenduiak. Ib. 23. Anhitz plazer ukhen badu, anhitz behar dolore. Ib. 87. Ezen hunelako gauzák, guziz lengoaje oraino usatu gabe batetan, ezin behingoaz halako perfekzionetan iar daitezkela, nola behar bailizateke. Lç Adv * 7v. Guzia despendatu ukhan zuenean, egin izan zen gosete gogor bat herri hartan, eta hura has zedin behar izaten. Lç Lc 15, 14 (Dv eskasiaren jasaiten, IBk beharra sentitzen). Zeren hazi humanoa bere berez korrunpitua baita, behar zen konzepzione hunetan Spiritu sainduak obra lezan. Lç Ins C, 3v. Iainkoak berak gutan obra dezan behar da: ezen gu sorregi gara. Ib. E 2v. Ezen paillardizari ihes egiteagatik, batbederak behar du bere emaztea, eta emaztetarik batbederak bere senharra. Ib. B, 5v. Ez solament sabelera eta soinera behar duguna, baina bizitze hunetan bakez izateko zer ere behar dugula Iainkoak baitakusa hura guzia galdegiten dugu. Ib. E 6r. Biandaz eta berze behar ditugun gauzéz. Lç ABC B, 4r. Nehork definizione propririk ezin harzaz eman dezake, baina behar dugun bezenbat ezagutzeren ukhaiteko hunela deklara ahal daite. Ib. I 2r. Odolki, odolki bear dela. (Lumbier, 1575). ReinEusk 75. Eugi legiala kontu andia Silverori bear ebena emaiteaz. Lazarraga 1142r. Egun askotan bearko dozu / zeure aldean medikua. Ib. 1143v. Jaunuk [sic] asko daude, geiago bear daude. "Más han menester". RS 85. Asko badok, asko bearko dok. Ib. 124 (v. tbn. RG A 40). Inardun badagik, ez dok be[a]r besterenik. "Si continúas en el trabajo, no tienes necesidad de otro". Ib. 540 (TAV 3.3.2). Mendiak mendia bear ez baia gizonak gizona bai. "El monte al monte no ha menester". RG A, 37 (tbn. B 45; cf. AEF 1921, 49: Mendie es mendien bear, gixona bai gixonan bear, recogido en Larrabezua, V-ger). Konseju ona emaitea bear dabenari. Bet 14. Emanen deraukula behar dugun guztia. Mat 143. Erran drazadazu zenbat gauza bear diraden gloria erdesteko. Ber Doc 117r. Arren, bada, irabazi / duzun kredit handiaz / fabora nazazu, othoi, / behar dudan graziaz. EZ Noel 149. Ostera eta laster alkar arturik, / jupoak bear dituez aforradurik. EgiaK 87. Gastelako Almiranten miserikordia / bear izan dozu, neure egia. Ib. 87. Komunzki ioaiteko bezanbat denbora behar ohi da bihurtzeko ere. Ax 81 (V 55). Bekhaturik izan ezpaliz, etzen beharko beztimendarik: eztugu beraz hetzaz zer banaloriaturik. Ib. 416 (V 270). Ezin dateke kontrizionerik, eta ez behar den bertze urrikimendurik, kofesatu gabe. Ib. 531 (V 341). Halatan emaiten deraue aberatsei beretzat behar duten baiño gehiago, gehiagoko hura probetara parti dezaten. Ib. 225 (V 150). [Erleek] nola duten bere athal-zaiña, eta behar ere bai. Zeren eztiari [...] anhitz baitarraika, eta baitzaika aiher. Ib. 35 (V 21). Edaaten dabela bear dabena, eta ez geiago. Cap 127. Eta pekatuen parkaziñoa, zeinda bear da komulgeetako, arerioari parkeetea bear dana legez. "Como también lo es el perdón de los enemigos". Ib. 146s. Zeinda akudidu ezin leien ainbat bider zein bear leukeen. Ib. (ed. 1893) pró. Adiskide egik ez behar duanean, bana behar duaneko. O Pr 4. Haur duenak anhitz behar, eztuenak gogoan-behar. Ib. 216. Ehun zaldik ehun zaltoki behar. Ib. 127. Behar da, bada, elkhar iasan dezagun eta konsola dezagun. SP Imit I 16, 4. Abisu hauk hanbat eta hainbertze direla, non nihork nahi baditu begiratu, eztuela behar izanen zer egin bertzerik. SP Phil 539 (He 547 ez bailuke behar izan). Urrun gare behar dugun amorioaren neurritik eta kontutik. Ib. 291. Zer behar da bihotzean, / Iauna, zutaz berzerik. Arg DevB 10. Iakiteko duzu amarra hagitz onak behar direla. INav 133. Oneek jakinaz bakarrik salbaduko gara? Ez Jauna. Zer bear da bada geiago? CatAnz 3. Jaikitzean, behar den mugan, nihorekin mintzatu gabe, Jainkoari ofritu behar zaio lehenbiziko pensamendua. Gç 35. Aurreronzean bearko dozu / Biskaiaren defensa, / ezpa juan Errotxela. BBizk 19. Zer adin behar da konfirmatü izateko? Bp I 64.
( s. XVIII) Zeren ez baita munduan nihor, behar ahal diteken bezanbat hitzkuntza dakienik. ES 391. Hainitz gauza falta baitzaizko behar den perfezinora heltzeko. Ib. 195. Itz dibina aek esanaz bear dan intenzioarekin. OA 45. Egizu nitaz behar dela dakizuna, zuk nahien duzuna. Ch III 15, 2. Etseko andra noblea dogu, bear bere ala nik. Acto 421. Ez det arkitzen zeru guzian gauza baterako bear dedan diñako argirik. Lar SAgust 3. Ez da asko adiña edozeiñ argi; goikoa bear degu, zerutarra. Ib. 16. Bear diran Ongi Dagoakin. CatBurg 1. Ez dutela gehiago behar ez nihoren konseillurik, ez nihoren gobernurik. He Gudu 64. Hasperen egin ezazü zeren etziren gobernatzen [...] fraide debot batek behar lükian bezañ beste argireki. Mst I 21, 3. Aithortzen dit eztirodala, mendren mendrenaren ere, behar den eskerrik eman. Mst III 22, 1. Gaiza thenporal behar direnetarik batere eztü desiratzen, huntarzün eternalen jardiets erazitzeko zerbütxatzen ahal zaitzonak baizik. Ib. 54,5. Gogua emaiten dizü, profeitürik batere edo aphür baizik emaiten eztian gaizari, eta ezinago behar diana, arrankürarik gabe igaraitera eizten dizü. Ib. 44,2. Judasen gisan galzen da behar den horduz onzen ez dena. Mb IArg I 193. Predikatu bear zuten lege berriaren alde milagro bear ziranak eta beste gauzak egiteko zegoten indar ta esku guzia emanik utzi zituen. Ib. 339. Orra nola bear zen (munduko guzien onerako) nere neke andien buruan ni gurutzez illik gelditzea. Ib. 292. Beti behar dugu geren alde ta billatu behar dugu geren egiteko ta neke guzietan Jesus maitagarria. Ib. 187. Janaria, janzia ta beste bear diran gauzak eman dizkidatzu. Cb Eg II 23. Beti bear degunak bezala, beti eskatu bear degu ta orazioa egin. Ib. 11. Zure gaitzak zer bear edo eskatzen duen, zeruko mediku edo konfesore zelodunak daki. Cb Eg III 387. Ala, egia esateko, zure eriotzaren baño, zure bizitzaren bildur geiago bear dezu. Ib. 318. Hil zituen berehala zenbait filistindar. Etzen bertze deus ere behar. Izialdura sarthu zen kanpa guzian. Lg I 268. Jainkoak etzuen utzi herri hetan leheneko yendetarik, israeldarrak [...] beldurrean idukitzeko behar zen bezanbat baizik. Ib. 199. Ez da nihor gure artean nahiago behar ez duenik, hanbatik hanbatean, Joben ongarria, ezen ez Salomonen tronua. Ib. 339. Zonbat bekatü mortal behar dira Ifernürat joaiteko? CatLan 10. Gaisto dá ez izátea bere kulpas beardéna. 'No tener lo necesario'. LE Prog 110. Bertze guzietako denbora asko eta sobra hartu dut, eta behar nueneko, behinere astirik asko ez nuen. Brtc 201. Nere bürüzagisak zor dereit zortzi peseta [...] othoi detzan jar, ez ene khorpitzaren, eztialakoz behar batererik, bena bai arimarentzat. Egiat 179s. Gezur arin bat, behar dan baño geixeago jate bat ta beste onelakoak. Ub 152. Zeinbat gauza [...] biar ditu bada [...] damubak, onak izateko? CrIc 242 (para esta construcción con marca de ergativo también en adj. en función de atributo, v. infra (2), en el apartado Tr.).
( s. XIX) Ni arzaia naiz, adiskidea, ezer bear badidazu. Mg PAb 164. Berba eraatsi ta gatx oneek biar ebeela azaldaketa luze bat. Ib. 163. Ondorengo komuninuak dira sakrilejijotzarrak, ezagutu daikianian bakotxak ez daruala prestaera biar danik. Mg CO 94. Deklaraziño zuzen ta garbi bat egiten bada dongaro egiñaren damu biar dan bestekuaz. Ib. 15. Kristauaren dotriñako lau parteen artean, ez da gutxien bear dana orazioaren dotriñako explikazioa. Gco I 383. Onelakoak, asnasea faltatzea baizik bear eztue, betiko Infernura jaisteko. Ib. 418. Gauza bi nai ta ez bear dituzu, zure esperanza egiazkoa izango bada. Ib. 387. Konfía Jangoikoan gogotík; ezi ematenduénak heritasúna, emanendú osasúna, beardelarík. LE Ong 13r. Egingo det nik [...] ez bear lizakean adiña, baizik dezakedana. AA I 558. Bebil emaztea arrastaka batetik bestera, umeenzat bear danaren billan. AA II 74. Eta galtzen ditue, gauzak bear dan eran egin gabez, ondasun andiak. AA III 360. Haren laguntzarekin batean, behar den guziaren egiteko gai izanen haiz. Dh 185. Mutill dantzari ta kortejo zaleetan bere ez dot aurkituten errespeto, ez biar leukeen itzalik. JJMg BasEsc 137. Au ezaututeko ez da jakiturija andirik biar. fB Olg 198. Jesu Kristo geure Jauna illteko bere testigu paltsuak biar izan zirian. fB Ic II 164. Medikubak aginduten dabena emon gura ezteutsenak, edo beste biar dabeen gauzarik ukatuten deutsenak. Astar II 81. Eztago Jaungoikuaren iskini edo promesan bakarrik, biar bere dalako geuk geure aldetik egitia alegina artuko badogu itxaroten doguna. Ib. 14. Neskak damuaz / ez eban, ez, asko bear, / antxe egiteko txorienagaz / taska taska negar negar. Zav Fab, RIEV 1907, 94. Berotu biotza ta zolitu gomutea, bear dan legez igaroteko irakurtera zoazan gogartea. Añ EL2 18. Ze pozik daroazun zeure eriotzarako bearko dan zur astuna. Ib. 191. Bere bear tzan aldian eginiko konfesiño on batek. Ib. 65. Entzuten zenduala bake bakean eta mistik bere egin bagarik nik bear neukean eriotzako sentenzia. Ib. 115s (EL1 108 nik merezietan nenduan). Ongi komekatzeko, zenbat gauza bear dire? CatB 71. Festarik bear bada / bego Donostia, / betikoa du fama / ondo merezia. Echag 139. Ezpazira behar den modestiareki egoiten, Jesu-Kristi injürio handi bat eginen derozü. UskLiB 33. Zerbeit ikharagarririk dela, behar izan duenaz geroz erremedio bat hoin espantagarria. MarIl 124. Bena zü, dohain haiegati, etzirade fantesius, / ümil, afable zira eta, behar denian, korajus. Etch 578. Jainkoak [...] ezagutzen duela zer dugun behar. Jaur 121. Ezade diferenteak bear badituzte, egon ditezke lur berean bi landare mota. It Dial 49s. Badirade latiñez, / badira erderaz; / ez al ditugu bear / guk ere euskaraz? It Fab 16. Soñu aek ondo dantzatuko dituenak [...] ankak ariñ izateaz landara, bearko dabela buru ona [...], konpas guztien kontua zuzen eramango badu. Izt C 218. Bertan bear danaz gañerontzeko ur guztia igarotzen da Erribarrura jendearen ornidurarako. Ib. 97. Urde honek gizenzeko / behar diken zahi guti: / hartu beitut aski handi. Arch Fab 187. Prestaera obakaz eta biar dan lako modu ta itzalagaz Eleixetan ez egotetik. Ur MarIl 85s. Yainkoak du egorri, behar zen orduko, / Franzia baketurik, Nicolas yotzeko. Hb Esk 159. Ez du laborariak nihoren beharrik; / Erregek behar dute haren bihitarik. Ib. 189. Juramentua, bear dan bidez egin ezkero, ona da. Lard 381. Ekarzkidazute, eta iñork ezer esaten badizute, erantzungo diozute: Jaunak bear ditu. Ib. 429. Lürrak hun izateko behar dü büztin bezañbat hariña. Ip Dial 44. Guzien artean egin dezatela gisu-labe behar-den-bezalako bat. Dv Lab 189. Urak bere baitharik jotzen du drainetara, eta lurra idortzen da behar den heinean. Ib. 113. Hau da ene saria?-- Ihardetsi zion Aristhenek: Ez huen bertzerik behar. Hb Egia 25. Arnegatu du: zer bear dugu testigoik geiago? Una, orai berean aitu 'izue arnegua. Echn Mt 26, 65. Modu orretan gu gabiltzala / gizonak bildu zaizkigu, / asto zar ori nerea dala / bear dan añe testigu. Noe 31. Grilla zaitzu bi ahur kafe eta botha zaitzu kasola bat esne irakiturat behar den sukriarekin. ECocin 31. Hirur taza esnetan, behar dira zazpi arroltze gorringo. Ib. 32. Franzizkoren naturaleza minberak hala behar bide zuen. Laph 126. Munduko lokharrien hausteko, lan behar da eta denbora. Ib. 127. Aurrerontzean zuek, zeron emazte eta aurrakin bear dezutena, nere kontu. Arr GB 119. Bekhatü mortal hanitz behar deia Iferniaren merexitzeko? CatS 55. Botoa egin zuten, Veneciaraño igarotzeko bear zutena ez beste guzia utzitzeko. Aran SIgn 74. Irina behar eta pagatzen du zahiz. Oxald (in AstLas 74). Mutillzartu ta ezkondu, / oraiñ andria gallendu, / gaztia bear omen du. Xe 275. Ogirik bear dezute? Zab Gabon 28. Egin nai lukeanak gustora pausua, / zapata bearko du oña aiñakua. AB AmaE 407. Beia bear badezu geienaz ere orlakoxia billatuko dezu beste bat ere. Sor Bar 105. Prinzesa batek bear dituen prenda guziaz ornitua. Arr May 184. Amen errateko behar den denboran. Elzb PAd 3. Lana gogotik egitea, ori da bear dana. Urruz Urz 40. Edo, beharko othe da, heda dezon Jainkoak zeru goratik bere esku urrikalmendutsua eta laguntzailea? Lap 152 (V 68). Jakintsunen erranetan / behar bada sinheste, / ederrena mintzaietan / eskuara da, diote. Zby RIEV 1908, 758. Ezagutza behar dena ez dutenek ez dute prezatzen. Ib. 88s. Eztot nik ezer munduan gura / ez bear bere, zu barik. Azc PB 124. Etzuela bertze ametsik baizik ere Aines behar zuela andretzat. Jnn SBi 136. Denbora askotxo bearko dut gauza abek garbitzen. Apaol 59. Ez igan zerura billa, / aingerutxurik bear ezkero / orra or nire mutilla. A BeinB 47. Zenbat beharko da? Deus kasik ez hastean. HU Zez 45. Bainan, Jainkoari esker, ez dire oro heien iduriko; ez eta behar ere. Ib. 31. Bazakien, behar zenean, bertzen heinera jausten. HU Aurp 110. Lagunen batek zetako edo atako bear izango ebala atxakitzat ipiñiaz, iagi ta atera-bidea artu eban. A BGuzur 120. Eztau bearko; baiña bear baleu bere, eztakit amaituko ete eukean. Ag AL 72. Lagunak edozetarako bear izaten dira. Ib. 40. Ni baiño obea bear dau beretzat. Ib. 111. --Orixen bear degu berriz oraiñ! Iduritu egiñgo zitzaizun. --Bai zera! Moc Damu 15. Egon bear dabela gertu eta prest iragoteko Jesukristogaitik lotsariak [...] eta eriotzea bere bai, alan bear izan ezkero. Itz Azald 132. Bide okerrez eretxia erakusten dabenak, au da, bear dan argitasun baga. Ib. 110.
( s. XX) Nola eta zonbat aldiz egin den bekhatu: gogoz, hitzez, obraz eta behar zena ez eginez. CatJauf 120. Jainkoa othoizten dugu eman detzazkun behar ditugunak. Ib. 101s. Gitxik goratuten zaitue bear dozuen añan. Ag Kr 212. Nor da berau, ainbeste leku bear dabena? Erregiña dalakoan birau natxako. Ib. 68. Gure etxaguntzan be bear genduke olako mutil bat. Echta Jos 313. Goizean goizetik zeiara, gero, gizasemearen da Josetxoren gosariak, urrengo labako arazoak, arto edo talo bear zireanak. Ib. 25. Haiñ beste behar bada zelila heltzeko / ez nüzü ez berhala ni abiatüko. Xikito 6. Mintzatzekotz, behar da: zerbeit erraiteko; hura erran; eta gero, ixilik egon. JE Bur 39. Norako biar dezu billetia? Iraola 18. Merkexeagoa bear det. Billatuko aldegu, aukera badagota. Ag G 87. Urriñera bidalduteko biar dan baño zazpi bidar indar geiago dauko. Kk Ab I 35. Leaburun beti izateko baaiz, arako eztek latinik ere bear. A Ardi 18. Ba omen du dirua, bai ta bear ere, Leaburu ta Gazteluren bitarteko zoko sakon ori lurrez betetzeko. Ib. 32. Bularra ere bear da gero orri burura igotzeko. Ib. VI. Urdeak urde jana behar du. StPierre 32. Bear dan aldi ta tokian egia esateko. KIkV 71. Bear dan besteko zio barik barau egiten ez dabenak [...] oben astuna egiten dabe. Ib. 77. Argatik bear izan zan Jesusek ere eriotza eramatea. Inza Azalp 65. Beren ardura edo kontu guztia ari diran artan bear dute. Ib. 126. Egungo egunean, hain neke da sehi baten izaitea!... Zer soldatak ez dituzte behar! Barb Sup 152. Hori bezalako trasterik baizik ez behar gure herrietan, gure Eskual-Herrian? Ib. 53. Zer behar duzue haren ganik? Ib. 149. Gerla behar omen dugu. / Othoi, zaude gure buru! Ox 57. Beldürrez etzükiala bentüraz Jinkoaren zerbütxialako deia behar zen bezain egiazko eta azkar. Const 16. Neurtitzak bear diran legean egiñak dira. Inza (in Jaukol Biozk VI). Atera nintzan sapaillora edo balkoera, ta esan nien. Emen negok; zer bear dezue? Or SCruz 117. Donostian bizitzeko sos asko bear eta aalik obekiena bizi nai. FIr 131. --Behar nuzke espartin batzu, Manex. --Holako zango ñimiño eta pollitekin ez dituxu izari handikoak behar. Zub 73. Astoa izateko arrantzea baño eztabela bear. Kk Ab II 116. --Mingain luze, beñere deitu al dizut, ba? --Ez genuke besterik biar! Alz Burr 39. Eztakit idazten errijak egitten dauan eraz baño; eta, egija esan, biar be eztot geiago. Otx 96. Ez larrittu; mutillak zer biar eta axe agindduko dautso osagilliak. Ib. 162. Ez atara ortik barrutik [...], biar dan letxe urten dagijan ondo arazo onek. Ib. 81. Estaduak urdalla andia, ori aseteko asko bear. Eguzk GizAuz 131. Argitasunik bear izan ezkero orretan baserritarrai gogo onez lagunduko leuskioen gizon argiak badagoz. Ib. 127. Viva Rusia! deadarrez ibilteko gogoa bear da! Ib. 134. Zuen odolak jitez behar du borroka eta gudua. Iratz 179. Erreza izan dedilla, e?... Vanguardismorik ez diagu bear! Ldi IL 84. Aziak ere, lurpean sartzea ta bera usteldu ta desegitea bear izaten du landarea ernaraziko badu. Ib. 154. Behar dena behar da. Lf Murtuts 19. Zer lur bear du? Lenengo zer ez dun bear esango dizut. Munita 59. Zulo bakoitzak 30 zentimetrotik 40 zentimetrora bear ditu zabal eta beste ainbeste sakon. Ib. 59. Behar zelarik harek zitun bil-arazten Uztaritzeko biltzarrak. Zerb Azk 61. Liburu bat edo disko bat behar bazendu Gipuzkoatik edo Laphurditik, jakin araz iezadazu. Mde Pr 61s. Beste ipuin-berri baten ideia jin zait eta zure aolkuak bearko ditut bearbada, sekula idazten badut. Ib. 82. Igurikiko zituen behar ziratekeen hilabeteak eta urteak. Mde HaurB 103. Baiña nor da, Iauna, bear danetik araxego lerratzen ez dana? Or Aitork 283. Zin egin nionan Etxahuniaren jabetasuna bera galtzea ala bear balitz, gurasoen zemaiagatik utzi baiño len. Etxde JJ 59. Polik bi gauza bear eta ala gertatu. Anab Poli 32. Aire guztiek ez dute atabal-jotze berbera izaten eta badira deus ere jotzea bear ez dutenak. Ib. 99. Eztiñagu besterik bear denen aotan ibiltzeko. NEtx Antz 39. Bear ez, ta orduan aurkitu, esan oi da, eta egia izan oi. Erkiag Arran 67. Biok alkarrekin gerala, zer geiago bear degu? Ib. 127. "Axular" asko bear lituzke / izkuntzak eta fedeak. Basarri 50. Liburu bat bezala mintzo zen, hitzak behar ziren tokian ezarriz. JEtchep 87. Berrogei bider, behar zirenak baino bi bider gehiago. Arti Ipuin 68. Beste probamenturik ezta behar, akusatuaren aitorketa baizik. Arti Tobera 268. Indianu jatorren bizimoduaz jarduteko, etorria bear, ostera. Ta Nikanor-ek etorririk ez euki, ekarria baiño. Erkiag BatB 170. Siñismenik ez dau bear gizon askeak. Ib. 146. Erdi asarrez, geldi ta bear dan lez egoteko dirautsa. Ib. 156. Iritxi ziren bear zen tenorean. Izeta DirG 90. Bost minutu ibilteko, gutxienez ordu erdi behar zuan orratz handiak. Osk Kurl 168. Ez zaut iduritzen holako batentzat behar laitaken pietaterik. Larz Senper 128. Utz gero Jainkoa mundu huntan behar duzuen estimuaren zuendako biltzerat. Ardoy SFran 335. --Azkenerako gorroto bizia artu bear dizut. --Orixe bear degu! NEtx LBB 43. Irurogei ta amar urterekin Ameriketarako bidea artzeko, etzan gogo makala bear. Ib. 68. Nehon otsorikan ez balego, / ez laike behar artzainik. Xa EzinB 96. Bururik ez duenak / txapelik bear ez. Uzt Auspoa 43, 116. Bear eta izan; orrek du eskerra. (AN-ulz). Inza NaEsZarr 1136. Biar (bear) ez duen potroak, bi almote olo. (Ae) "Goseak eta bearrean dagonari ez eman, ta naikoa duenari bai". Ib. 2342. Nik ere lagun bat bear det, zuek bezelaxe. Alkain 62. Bordan behar zen iratzea, bordatik goraxago egiten nuen. Etchebarne 26. Asieran idazti edo agiri bat biar zuan. Gerrika 40.

2. (Lar DVC 173, Lar (in Aq 1362), VocBN , A, Zam Voc, Elexp Berg).
(Con participio). Tener que, deber, haber de (a veces con un valor de futuro que no implica claramente obligación o necesidad); estar a punto de. "Bear, deber. Eman bear diot, le debo dar" Lar DVC 173. "Conviene que se haga, on da egitea, bear da egin" Lar (in Aq 1362). "Behar dugu hil egun batez" VocBN. "Behar niz khausitu bihar goizean Baionan" Ib. "Aditzaren ondoan doanean, laguntzaile NORKduna eskatzen du. Gero zinera joan biot. Dena dela, aspalditxoan behintzat, joan bia naiz ere asko esaten da" Elexp Berg. En AxN se explica akhort bazarete nola izaiteko baituzue (373) por elkar artzen baduzue nola artu bear baituzue. Cf. Lf Gram 655: "Behar ukan au sens propre signifie 'avoir besoin'. [...] marque parfois un futur certain: Uria egin behar du 'il va pleuvoir (litm. ça doit pleuvoir)'. Souvent behar ukan exprime une obligation morale, une convention, une fatalité [...]" y 814: "L'infinitif français complément d'object direct se traduit d'ordinaire par l'infinitif nominal. [...] Mais quand, avec behar ukan 'devoir' ou nahi ukan 'vouloir', l'infinitif français complément d'objet a le même sujet que le verbe principal, on emploie le nominatif indéfini du participe au lieu de l'infinitif: behar dut, nahi dut irakurtu 'je dois, je veux lire [cf. nahi dut bertzek irakurtzea 'je veux que les autres lisent']".
Tr. General en todas las épocas y dialectos. La discusión tradicional en torno a este verbo ha sido si, cuando el part. que le acompaña es intransitivo, el auxiliar ha de ser trans. o bien intrans. Cf. Lf Gram 655: "Avec un participe intransitif, on peut employer izan 'être', avec behar: Joan behar naiz 'je dois partir'. Mais joan behar dut est plus catégorique". Azkue atribuyó a los malos hablantes el uso del intrans. en estos casos (cf. Morf 208: "Es de euskaldun barris o barrioides decir o escribir etorri bear naiz, ibili gura nintzan, yausi (erori) nai da gizon ori. Hasta los escritores modernos no se halla en libro alguno, por lo menos del V, locución semejante. ¡Que etorri, ibili y yausi son intransitivos! Más lo son las cosas"). Sin embargo, cuando menos desde mediados del s. XIX estaban descritas las diferencias que se observaban ya entonces dentro del propio dialecto vizcaíno y su correspondencia con los usos de otros dialectos, en un libro que Azkue había manejado, el Verbo Regular Bascongado de Zavala, donde incluso se defiende (¿por primera vez?) el uso del intrans. (p. 16s.): "En orden a la clase de conjugación que habrá de usarse con los determinables gura o nai y bear cuando se juntan con verbos mixtos [= 'intransitivos'], se nota variedad en los pueblos del Señorío. Porque en la parte situada hacia la Guipúzcoa casi siempre forman los tensos, como en ésta, con conjugación activa [= 'transitiva'], no siendo en las oraciones de que antes he hablado n. V [en las impersonales]. En la del centro se sirven por lo común para su formación de la conjugación mixta, como los labortanos, especialmente con el determinable bear. Por ejemplo en indicativo dicen los primeros: eldu bear dau kristiñauak (fB Ic III 211) y los del centro eldu bear zara (Añ LoraS 35). [...] El uso del centro tengo yo por más exacto". Zavala mismo, con todo, tiene ejs. de trans. Las respuestas recogidas en el Erizkizundi Irukoitza (1925) a la pregunta 62 "Bear, nai ta gura beti ote dira transitivos?" (p. 269s) apuntan mayoritariamente al trans.; se respondió con intrans. a la frase pedida ("Tengo que estar, je dois rester = egon bear dot (det, dut) ala egon bear naiz (naz, niz)?") en puntos más o menos aislados de una amplia franja que va desde la zona más occidental (V-oroz) hasta el BN-occ, pasando por V-m, V-gip, G-azp, G-nav, AN-olza, AN-gulina, AN-ulz y L-arcang. En Gte Erd 48 se recogen sólo ejs. de trans. en AN-gip-5vill, B, BN-arb y S; sólo intrans. en V-gip y BN-lab, y ambas posibilidades en V-arr y G-nav.
El examen de los textos parece indicar que lo normal en casi todas las épocas y dialectos históricos es que sea posible utilizar cualquiera de los dos auxiliares; hay con todo diferencias significativas en cuanto a la frecuencia con que aparece el intrans., siempre o casi siempre en minoría, al lado del trans.
Los dialectos que con mayor facilidad admiten el intrans. son los septentrionales no suletinos y el guipuzcoano moderno. En cuanto a los primeros, Dechepare usa siempre aux. trans., pero Leiçarraga alterna ambos, incluso en una misma frase (cf. p. ej. Ins F 5v: Baina fedeak eta karitateak perfekt izan behar duté? Bata eta berzea behar dirade izan egiazko eta ez hipokrisiazko), lo que será una constante en la literatura posterior. La mayor frecuencia de intrans. se da seguramente a comienzos del s. XIX: no se encuentra trans. en Duhalde, aunque sí hay alguno en Jauretche, Monho y MarIl. El dialecto guipuzcoano usa preferentemente aux. trans., si bien al menos desde el s. XVIII y cada vez con más frecuencia se encuentran ejs. de intrans., siempre o casi siempre en autores que emplean ambos aux., al parecer indistintamente.
Por el contrario, los autores suletinos usan siempre aux. trans. hasta mediados del s. XIX (si exceptuamos algún ej. de Belapeire con valor impersonal); a partir de entonces se documenta, aunque escasamente, tbn. el intrans.
Los pocos ejs. relevantes del vizcaíno antiguo, así como los de Lazarraga, se inclinan en favor del aux. trans.; tbn. los de los escritores de la escuela de Marquina, con la importante excepción de Astarloa y algún ej. aislado de Moguel. Añibarro, sin embargo, usa ambos. En los autores de fines del XIX, así como en los del XX, es relativamente raro el intrans., si exceptuamos a Iturzaeta, pero se puede encontrar algún ej. en casi todos ellos.
El trans. es mayoritario en CatR, CatAe, CatSal y Legaz, único en CatLuz y Lizarraga de Elcano.
En los casos a los que nos hemos referido, el aux. suele ser intrans. cuando ha de llevar marca de dativo (cf. Hartarakotzat ioan behar gatzaitza aitaren partez minzatzera. Ax 329 (V 218)). Las excepciones son, en general, raras y modernas, como ésta de Zaitegi (Plat 119): Gaztezaroan asita, lotu bear diogu ikasteari; en textos septentrionales parece que sólo sucede cuando falta en el aux. la marca de dativo, p. ej.: Adimenturat heldu orduko, erdarari behar du jarri haurrak, eskuara ez dezakelakotz eskola-emaileak onets. JE Bur 179; Hunek ardietsi zion grazia ikusteko zoin aldetarat behar zuen berriz bideari lotu. Ardoy SFran 181.
El aux. trans. requiere que el sujeto del part., sea éste vb. trans. o intrans., vaya en ergativo; cf. p. ej.: Orok hara behar dugu eskusatu gaberik (E 62), Zeinbateraño eldu biar dau esamina onen kontu edo ziaztasunak? (Mg CO 18), Lamiñen etorkiak askoz zaharrago izan behar du (Mde 270); pero si el sujeto es una oración, falta algunas veces (p. ej. Eta oriek menderatzea [...] izan bear du Kristauaren lanik eta egitekorik andiena (Gco II 31). Incluso hay algunos ejs. en los que el sujeto sin ergativo es un sust.; v. p. ej.: Eskribauaren jantziya izan biar du jaun batena, bañan arras antziñakua (Sor AKaik 110).
En algunos textos vizcaínos y --en menor medida-- guipuzcoanos, como msOñ, Moguel, fray Bartolome, Astarloa, Iturriaga, CatBus (31), Uriarte, Iturzaeta, D. Aguirre etc., el adj. o sust. en función de atributo recibe a veces la marca de ergativo; cf. el testimonio de Uriarte (Carta a Bon; Marquina, 26-7-1857): "...aquí también es muy general el decir: beijak, onak izateko, izan bear dau zezenaren antzekua y no antzekuak". Este uso se mantiene vivo cuando menos en V-ger.
Hay tbn. una construcción en la que el sujeto es el paciente y no el agente de la acción expresada por el verbo; así p. ej. Den lurrik hoberenak ere behar du aphaindu, garbitu eta iorratu. 'Necesita que se la prepare' (Ax 41 (V 25)); Aberiak jeitsi behar dü ahal den xahütarzünik handienareki (Ip Dial 84; It bear da, Ur biar da, Dv behar du); Zer adinetan uztartu behar dute idiek? (Dv Lab 240); Luzapenetan ibilli barik, neskametseari betiko itxi ta ainbat lasterren erabagi bear ebala gauzeak (Ag Kr 165); Ezen mediumekiko batzarrek askotan behar dute ilunpean egin ( Mde Pr 332).
El part. puede ir o inmediatamente delante de behar --p. ej. Azia erein ondoan estali bear da erne dedin (AA III 443)-- o bien tras éste; en este segundo caso su posición es variable, aunque gralmte. o sigue al aux. --p. ej. Bear dau pagadu zor dabena edo gitxienaz aldagian partea (Cap 52)-- o cierra la sucesión de sus complementos --p. ej. Hunetarik athera ahal dezakegu, behar gendukeiela, gehiago bizitzeagatik bedere, bekhatu egitetik gibelatu (Ax 123s (V 82))--. La posposición es general en todas las épocas en los dialectos septentrionales; no así en los meridionales, en los que no faltan testimonios antiguos (Beriain, Micoleta, etc.), pero comienzan a escasear en el s. XVIII (cf. Lar: "Aver de hazer algo, bear puesto entre el verbo que ha de preceder siempre y su terminación", "deber, juntándose al infinitivo de otro verbo, bear interpuesto al verbo y terminación" y Ast Disc 700: "... en el vascuence se interpone la vocecita característica del modo necesario, y se introduce, para decirlo así, en el corazón del verbo que es necesario, ya inflexionado"), aunque hay ejs. guipuzcoanos de Arrue o Beovide (en quien es muy frecuente) y vizcaínos de Añibarro (LoraS 100), Moguel o Uriarte (Dial 24). A partir de la 2.a mitad del s. XIX desaparece casi completamente, excepto en verso, donde es bastante común entre los bersolaris (recuérdese, p. ej. la conocida expresión formularia Bertso berri batzuek / bear ditut jarri). Encontramos, con todo, algún ejemplo aislado en la prosa del s. XX, en autores en los que la influencia septentrional es notoria. Cf. A Morf 766: "Oyense también bear dut ekarri 'debo traer', nai dut ekarri 'quiero traer', que no suenan tan bien, sin embargo, como ekarri bear dut, ekarri nai dut" y la crítica a esta valoración en Alt Obs 60. Cf. tbn. Iz Ulz s.v. beldurre: "Enuen uste onenbertze beldur biar nuela izen, edo izen biar nuela; bi gauzek, las dos cosas (se dicen)".
Hay algún curioso ej. en que behar aparece entre la negación y el auxiliar, tal y como se hace con omen y otras partículas afectas al verbo: zer egin ez bear du Jesusen ardi anima fededunak? (Mb IArg I 313); cf. tbn., con distinto sdo., Zer dira jaietan egin ez behar diran gauzak? 'cosas que no se deben hacer' (Ub 175).

Lastur-era bear dozu, Milia. / Aita jaunak eresten dau elia, / Ama andreak apainketan obia. / Ara bear dozu, Milia. MLastur 5ss. [Etsea] eregi bear dogu zuk eta nik neba arrebaok. fJZ 98. Munduian den gizon orok behar luke pensatu / Iangoikoak nola duien batbedera formatu. E 11. Heldu behar duien gauzan ezta eskapatzerik. Ib. 229. Urhe hunak behar dizi suian unsa purgatu. Ib. 241. Eta sensu hunetara aditu behar da Rom. seigarrenean. Lç Decl ã 2r. Rege handi hunen trono iudizialaren aitzinean konparitu behar ukhanen dute on eta gaixto guziék. Lç Adv ** 7r. Hura bere Aitaren partez gizonei behar izan zaie igorri eta eman, berzela galdua eta desolatua gelditzen zen mundua redimi lezanzat. Ib. ** 2r. Falta garenaren konplimendua Krist baithan eriden behar. Lç Ins C, 3v. Halatan irakasten giaitik, zer xedetara ari behar dugun. Ib. E 1r. Ezagut erazi iezaguk ebili behar <beçar> garen bidea. Lç ABC A, 8v. Nik behar diat hireganik batheiatu, eta hi ethorten aiz enegana? Lç Mt 3, 14 (Dv behar naiz zutaz izan bathaiatua). Neure peneau esan bear dot. Lazarraga 1171v. Ama askoren seme askogaz / bear dau batu urtean. Ib. 1196r. Armaz inor il dagia[na]k / armaz il bearko dik. Ib. (B), 1200v. Lukiari trankart <-çart> egiteko goxtu bearko. "Madrugar es menester". RS 437. Il bear baituket nik? Bai, gertu date. Suescun 2. Zuhurziak erakusten derauku nola gobernatu behar garen gure egitekoetan. Mat 144. Gauza bat eginen badu persona batek ongi bear duela jakin zer gauza den eta nola bear duen egin. Ber Trat 6v. Oek bear dirade enzun belauriko. Ib. 124v. Egiñen duen promesa beharko duk iduki, / punimendua burura eztathorken iustuki. EZ Man I 27. Lehen ere aitziñetik gintuen abisatu / Antekrist gaixtoak behar zuela munduratu. Ib. 70. Sorthu ziñen ekharririk / mundura bozkario, / zeren zure ganik behar / baitzen Mesias iaio. EZ Noel 144. Eta Plaga hauk guztiak / behar zaizkin gerthatu, / zergatik eztun ene / bisita ezagutu. Ib. 88. Gasteak, egizu danza eta saltu: / Paris bear dogu urtera artu. EgiaK 90. Nondik joan behar dut ez hutsik egiteko, eta bidea laburzeko. Volt 135. Hala dadutzan bitartean ere, handitzen eta gogortzen baitira ume hek; eta alabaiña erdi behar edo hil. Ax 79 (V 53). Erran zuten mundu haur [...] eterno zela eta haste gabe. Zeren bertzela mundua egin arterainoko bitartean alfer egon beharko zuela Iainkoak. Ib. 33 (V 20). Ehun eta hogoi urthez egin behar zituzten bekhatuak, edo egin behar etzituztenak, ehunez egin baitzituzten. Ib. 123 (V 81). Baiña ifernura ioaiteko, eztira [manamendu] guztiak hautsi behar, asko da batetan faltatzea. Ib. 475 (V 307). Egiten duzunean iuramentu hautsi behar diozula presuna bati burua. Ib. 256 (V 171). Herriko lurrak bistatik galduz gero, itzultzen da bertze alderat, ioan behar duen eta dohan lekhu hartarat. Ib. 107 (V 71). Eztezazula beha nondik iragan behar duzun, baiña beha ezazu nora behar duzun. Ib. 521 (V 335). Purgatorioko penetan diren arimek sokorritü izan behar baitie meza saintiez. FPrS 31. Oneik dira egunak bear doguzanak etsean sartu. Mic 13. Barau ezin leitezanak: zarrak eta gexoak, eta bear egin bear dabeenak. Cap 59. Konfesadu bear dire pekatuek? VJ 9. Behar dudan gero zuzaz net etsitu, / et' ezteiaritzat lurrean gelditu, / betor betor herioa. O Po 20. Egurra dagienak lekhu gaitzean, ekharri beharko du soinean. O Pr 126. Adiskidea gauza xipian behar da porogatu, handian enplegatu. Ib. 3. Orratzak bano hariak luzeago behar du izan. Ib. 703. Arstoa emoiik arbuia zezanak, gero erosi behar ukhen zuen. Ib. 40. Behar bada behar ginen itsasorat aurtiki. Hm 134. Hainitz tribulazionetik iraganez behar garela-dugula [sic] Iainkoaren erresuman sartu. SP Imit II 12, 15. Etsitua molde huntan, / Bizia daramala, / Hill, momentu guzietan / Behar balu bezala. Arg DevB 142. Iragaitzaz bizi gara / Lurraren gaiñ aldean, / Barrenera behar gara / Benturaz gaur berean. Ib. 173. Ioan behar dut, badakusat / Hau da pena ordean, [...] // Ioan behar naiz, egia da, / Eta ioan naizenean, / Nitaz zer gerthatuko da / Ene hutsen gaiñean? Ib. 138s. Beldurtasun handia hartu beharko duzu beldurrez goaiak eraman zaitzan. INav 132s. Halaber iakin behar duzu ioaten zarenean arruta hortan kausituko duzula punta bat zeñari baitaritza Punta Mehea. Ib. 106. Ioan behar du marea kontra. Ib. 136. Jakin bear bira fedeko gauza oneek? Bai Jauna. CatAnz 3. Ezen hunen lazeriak hartara dire, non galdu behar baitu, egiten ezpadiozu miserikordia. Gç 48. Populuak jakitean mirakulu hauk, eman beharko baitiotza laudorio eternalak Jaunari. Ib. 48. Hirur gauza bethi konsideratu behar liratezke: nor mintzo den, nori eta zertzaz. Ib. 31. Orhoitu behar gare uste dugun baino lehenago hillen garela. Ib. 60. Sofritu nahi eztuenak / sekulako gaztigua, / hemen behar du, harat gabe / juiatu bere burua. Ib. 157. Lehenbizikorik gauza egin behar dena da aztapar hura fundameneraino ungi garbitzia. Mong 592. Denbora hartan idiak beroki egon behar du barruki bero batean. Ib. 587. Ezin daizu ukatu / nolan askok adbertidu / zaituzan egin bear yakala / Biskaiari erregu. BBizk 37. Jinkoareki bakhetzeko, gure ogenez bethi penitenzia egin dügüla behar. Bp I 142. Zeren gure fediak laguntü izan behar baitü obra honez. Ib. 45. Jente güzien berme bezala, hura han eman behar izan da. "Il y devait être presenté". Bp II 104.
( s. XVIII) Medijorik eztaukanak biar dau konsultau. ZBulda 47. Ondo ikasteko bear neuskio zankazanak ebagi. Acto 138. Seinonek xaio bear dau / xo bidi atea. Ib. 115. Ikharatzen naiz, orhoitzen naizenean ene perpausak zure juiamendura ethorri behar duela. ES 197. Salbaziorako jakin bear debana eta irakatsi bear zatena aurrai. OA VIII. Zein kuidadu andiarekin bear dan igasegin pekatuaren bide ta okasio guzitik. Ib. VIII. Zeñean bizi bearko deban demonioakin. Ib. 50. Guziak flakoak gare: baiñan zuk uste behar duzu ez dela nihor zu baiño flakoagorik. Ch I II 4. Ez balitz behar behiñ ere ez ian ez edan, ez lo egin [...] orduan hagitzez dohatsuago bide gintezke. Ib. 25, 9. Zeiña gabe deus guti kondatu behar baitire gure merezimenduak. Ib. 16, 1. Mehatxatu nauten aldi guzietan behar izatu dut humiliatu. Ch III 46, 5. Prinzipiogoneki bear dugu sartu egungo irur puntuen explikatzen. SermAN 2r. Ezautzen dut lenago bear nuela asi trabajugau. Ib. 1r. Esan edo adierazo nai degunari oartu bear gatzaizka. Lar Gram 392. Iduki bear ditugun birtuteak dire zazpi. El 14. Orduan il guztiak bear due piztu? Iraz 19. Uda irago baño len / bear degu ezkondu. Gamiz 230. Barkatu bearko duzu / erorean [sic, tal vez por eroaren] itzak, / juizioa galdu dut, / zuk eraman duztazu. Ib. 227. Atso ura eztegu erango / bakarrik joan bear gara. Ib. 228. Ainbeste urteren epean atsotu bear; baña itxok, oraindikan bizkorra zeagok. Lar DT CCIV. Eta bear ote du batek, pekatu eriozkoan jauzten dan guzian, bereala konfesatu, barka dakion? CatBurg 36. Oitu bear zera. Ib. 3. Izpirituak garbi izan behar du bi bizio handitarik. He Gudu 56. Emen ere zuek Gaztelauen erara hitzegin bear. Egoki ala fede. Lar Cor 152. Ni nüzü zü jarraiki behar zitzaion bidia, sinhetsi behar düzün egia eta esperantxa ükhen behar düzün bizitzia. Mst III 56, 1. Nur zira, gizon hil behar dian batentako lotsa ükhen dezazün? Ib. 36, 3. Bat-batean aditu zuten itxe guzia artu zuen ta bazterrak urratu bear zituela zirudien aize andi bat. Mb IArg I 356. Kenzen diozka ilzen denari, bat ere utzi bage, zituen guziak eta uzten du nora bear duen ez dakiela. Ib. 287. Itsuak egin du amets ikusi behar duela, baña amets utsa da. Mb IArg II 354. Oriezaz nola baliatu bear zeran laburtxo esango dizut. Cb Eg II 1. Ill bear ez banu bezala bizi naiz. Ib. 85. O begi ditxoso, zeruko edertasunak ikusi bear dituzutenak! Ib. 146. Ai! Zerua edo infernua izan bear, ta zer izango dedan jakin ez! Ib. 22. Ezkondu bear, ta orra norekin egin ziñan. Cb Eg III 369. Gure Azkoitiko Eleiza ederrean kantatzen diranak illunpean gelditu bear debe? GavS 6. Ezpata artu, ta etxekoak ill bear zituela zebillen. Cb Just 72. Ez dugu beraz zeren eman gure bihotza mundu iragankhor huni: egon behar du aitzitik zerurat altxatua. Lg I 212. Zer ez ginduke behar egin Jainkoari egoitza saindu bat aphaintzeko gure arimetan! Ib. 330. Non ziren bada haren obrak sinhetsi behar izateko hura zela Jainkoaren semea? Lg II 164. Ez da ordean aski ezpainez erratea Ave Maria: bihotza behar dugu mintzarazi. Ib. 100. Iduri zuenean Jesus heien ganik urruntzen zela, eta erran behar bada bere menerat uzten zituela, orduan ezagutzen zuten bere herbaltasun guzia. Mih 125. Baziñakien egun batez bere bizia gizonen salbamenduarenzat eman beharko zuela. Ib. 95. Bakhartasunean ikasten dugu nola behar garen munduaren artean minzatu. Ib. 20. Duda hortan bizi behar dute lurraren gañean diren guziek. Ib. 123. Egiazko penitent bati aski izan behar zakoia konfesorak eman penitenzien egitia? CatLan 152. Zergatik behar gira baliatü Kateximaz? Ib. 20. Egiazki debot denak behar dü bizi Giristino anzo. Ib. 78. Zoiñek ere behar beitükeie juan othoitze egitera. Mercy 38. Lán puxkabát barinbadú, adiarazibeardióte katuli ta alki guziéi, trípili trápala. LE Prog 120. Bide berás joanbeárko joanbearduénak, berzelá eztaike elléga. Ib. 114. Zenbaitéi paratubearkozizaióte kátea mian, [...] ainbérze sekreto agerzendirénak, ainbérze murmurázio! Ib. 120s. Zertan nauzu jakindezágun zaudela elizan, zoazéla prozésioan, iteunzúla au ta ura? Akáso guk emanbeardizúgu soldáta? Ib. 106. Ofritzen darozkitzut [...] ogi hori eta arno hori, zeinak izan behar baitute ganbiatuak zure Seme Jesu-Kristoren gorphutzerat. Brtc 22s. Nola luzegi kausi othe dezaket bethi laburregi iduritu behar zaitan denbora saindua? Ib. 241. Bi eternitate suerte hautarik batean edo bertzean izan behar zare, ezin itzur zaitezke. Ib. 131. Eztoa peligro buskara, bena hartara behar badü doa ehün bizi balütü bezala. Egiat 255. Gure indarraz goragokoak dira, eta Jainkoak doarik eman beharko dizkigu. Ub 124. Zenbat ere txikiak dirudien bekatu arin benialak, garbitu behar gera orietatik eta begiratu behar gera berriz egitetik. Ib. 211. Munduak bukatu behar duan azkeneko egunean etorriko da, biziak eta illak juzgatzera. Ib. 138. Proposituak, egiazkua izateko, ain eragilliak izan biar badau. msOñ 156v. Arrazu duk hortan hik, / behar diagu libertitu. AstLas 16. Mintza zite klarki, / bestela juan behar dugu. Ib. 14. Eta orduen biar dute resuzitetu illek. CatUt 50 (el ed. explica que "aparece siempre combinado con alguna forma verbal, y presenta casi siempre la forma biar", aunque hay algún caso de bear, como 67: Bekatu mortalean erorzen denean bear da konfesatu berla barkatzeko). Ardaoak izan biar dau matsaren uragaz eginak eta ez madari sagar edo beste udariren baten uragaz egiñak. msOñ 198v.
( s. XIX) Aste erdian duaz / dirubaren billa / jan biarko badabe / nai dabeen guztija. DurPl 117. Hoien fama handiak / behar beitü finitü, / bere bizien galtzera / huna jin dütüzü. Xarlem 1014. Beste propos bat badüt / zier komünikatzeko. / Behar zitzaiztadie behatü / ene adiskidiak oro. Ib. 58. Ifernuak ederki garnitürik / ene fedia, behar dü izan. Ib. 1161. Bizi behar banaiz oraino / mundu huntan, / ene desirak zeruraino / altxa detzan / bihotzen kreatzailea / dut otoiztuko. Monho 88. Gauza horren frogatzeko / ez dut urrun joan beharko, / badaki bat bederak. Ib. 66. Tronpetak jo duenean / errautsetik biziak / altxatu behar zaizkola / Jaunari aitzinerat. Ib. 78. Infernura bear zutela osatu ezpalitu Jangoikoak. Mg CC 137. Trinidadeko bigarren persona Jangoiko dana badago Ostian, naiz Kalizan, egon bearko dute beraz lenengo ta irugarren personak ere. Ib. 201. Igesi erririk erri mundu guziak ill bear zuelako beldurrez. Ib. 130. Konfesioak onak izaiteko bear du izan egiazkoak ta osoak. Ib. 114. Jan biar zer edo zer besterik ez daguanian. Mg PAb 60. Zagoze bada prest ta sendo, arerijuakaz eskubetara etorri biar dan orduko. Ib. 205. Amoreaz amorea pagetan bada [...] zelakoa izan bear da zuena, komulgetan zarean bakotxean? Añ LoraS 51. Santu askogaz au alan egin eban Jesusek; ze asko frutu garratz-minau bekatariok jan bear izatea? Ib. 89. Ain bertute andikoa da sakramentu santu au eze, bein ondo artutea, izan bear leuke asko, gareanok santu egiteko. Ib. 61. Gauza oneek, esan ezeze, egin bere bear dira. Ib. 77. Konfesiñoe aurreko esaminia zein biarra dan, ta zelanguak izan biar daben. Mg CO 12. Esaten dabee gitxien esan biar leukeen askok, euskeria baldresa, traskilla ta soñoko zantarduna dala. Ib. V. Ito biar eban negarrez gizon ak bere pekatuben damuz. Ib. 181. Beraz biar da esamiña kontuzkua gauza esan biar dirianak agertuteko Konfesoriari. Ib. 17. Iraun gura dabenak bizitza onian, biar dau sarritxu konfesau. Ib. 287. Ekusirik arranoak erre bear zutela bere umeak abia ta guzi. VMg 15. Guziok betiko galduak izan bear genduan, gure Jaungoikoak errukiz begiratu ezpaginduz. Gco I 469. Aritu bear gera gere [...] griña gaiztoak ezitzen. Ib. 400. Itsu itsuan sartu etzaitezten bizitza guzian iraun bear duan katean. AA I 592. Orduan esan ziran gauzak, bekataririk gogortuena ere izutu bear lukeen bezalakoak dira. Ib. 427. Onelako gurasoak zinzerri andiarekin mendira bota bear lirake abereen artean bizi ditezen. AA II 84. Pitxerditxo bat ardo edan bear degu elkarrekin. Ib. 121. Isillik egon bear lukeen gauzak agertzea. AA III 378. Non zen nere fedea [...] hain deus guti gatik ematen nitzenean bekhatoreen juiamendu guziz etsigarria jasan behar izateko hirriskuan? Dh 139. Deabruaren zerbitzariek eztituzte bere buruak guphida [...] nahi bezenbat nekhe ta borroka erabili behar izana gatik ere. Ib. 276. Zer animorekin ez haiz hari behar, hartarat heltzeko behar den guziaren egiten? Ib. 174. Ez dau gizonak gizonaren billdur izan biar. JJMg BasEsc 173. Asieria, diño jakitun batek, dala egin biar dan gauziaren erdia. Ib. 76. Egin bedi bada dantzan, egin biar bada. Loitu bediz gorputzak ta kondenau bitez arimak, dantzaarijak alan gura badabee. fB Olg 158. Beti jaaten ta edaaten egon biar baleu, laster aspertuko litzaateke. Ib. 15. Gauza jakina da, adiskidiak, ona izateko <-tiko>, pirmiak izan biar dabena. fB Ic I 60. Eruango ditubee, ez arrazoia dan lekura, ez borondatiak juan biar daben lekura, ez bada gurari txarrak eurak gura dabeen lekura. fB Ic II 257s. Oh, okerrerija inpamia! Ze gorrotua izan bear deutsagun! Ib. 175. Orretan sarzen zinianian jakin biar zenduban au jazo zinaitekezula. Astar II 167. Lotsa izan biar gara infernuko urdekerija eta pekatuben zikinkerija bilauben artian ibilten. Ib. 253. Dago bat biarrian kanubita bategaz, egiten jaka epai bat eta dino: diabrubak eruan biar leuke onelako kutxilua. Ib. 111. Izanik auxe berau mezan emoten jakona, andijaguak izan biar dau, beste emon al leikijozanak baño. Ib. 212. Eiza-galtzallea! / emen galdu bear dok / ire bizitzea. Zav Fab RIEV 1907, 538. Zer, ta loa erditurik / ta bein ez bein osoturik / beti geuk yagi bearko? Ib. 96. Oean besteetan baño astiroago egon bear izaten nebanean. Ib. 91. Oni ta ari / igarriten / zer zer etorri / bear yaken. Ib. 536. Gizon guztiak sartu bear dabe betiko izango dabeen etsean. Añ EL2 75s (EL1 66 sartuko dira). Zelango atsakabea izango zan berea, arako Seme eder orrek, iltera yoan bear-ta, azkenengo agur samurrak egin eutsazanean! Ib. 224. Irakurriko yat egin bear ez, eta alanbere egin neban okerreria. Ib. 41. Zeugan indartu ta gogortu bear dau ene arima argal, erkin, kadenak. Ib. 172. Bizi badira luzeki ez dakit zer behar duten ikusi. Prot 69. Nola allegatu bear du kristabak komekatzera? CatB 72. Sarri errezetan dogula (edozein Kristiñauk egin biar leukian legez) Kredoa. CatLlo 82. Neurritu dana Plaza / Donostiyakoa, / aztu bear dubena / len erretakoa. Echag 48. Ez degu bear gelditu / Jesus maitea jaio berria / dezagun arte arkitu. Ib. 240. Kongregazionean sarthu nahi dena goan behar da presidentaren aurkhitzera. JesBih 428. Izan behar du gauerdiz geroz ian eta edan gabea. CatLuz 37. Dolore horrek behar dü izan ezinago handi. UskLiB 85. Batzuetan ezen U hori behar da Frantsesez ou bezala pronontziatu. MarIl XIV. Baldin hetarik sorthu behar diren loreak agradagar[r]i izaiten ahal balitzaitzu! Ib. 25. Huna Debruari jazarri behar dioen eta hura bentzutu behar duen emazte hazkar eta borthitza. Ib. 94. Eta orai hir' ezin bestia, harekila trixtezia, / behar amuinan hasi edo pelegri juan bestela. Etch 244. Phezian eta khuntietan zer eztie hek ebasten? / Horiekila behar düke Jinkuak aizina ükhen. Ib. 308. Zortzi urtheren behar deizüt erran dolorez adio; / haboro bizitzen ezpaniz, Josafatera artino. Ib. 242. Etzatekin dolügarri kuntrolür jauna, / behar ükhena gati kuntrolatü papera. Ib. 274. Musde Xaho behar düzü, aldi huntan kargin sarthü, / bestela Üskal-Herri hunek, behar dü düpe baratü, / behar beitüke aberatsen injüstizier pharatü. Ib. 582. Zuk ere etxekanderia, / erran beharzu egia: / Jolas hortan zu ote zinen / horien buruzagia? Bordel 80. Nahi du halako moldez bizi gaiten non sekulan ezin uste gabe harrapatuak izanen baikare, hil beharko dugunean. Jaur 412. Konfientzia horrekin behar ditugu hasi eta akhabatu gure othoitz guziak. Ib. 354. Ez du nekazariak lur landu gaberik iduki bear, albait. It Dial 61. Azpiak bear du izan arrizkoa, freskoagoa eta garbitzeko errazagoa izan dedin. Ib. 82s. Bai, garestiak bear du izan, zeren maskor asko bildu bearko da soñeko bat ganbusitzeko. Ib. 21 (Ur karuak izan biar dau, Dv garastia izan behar da, Ip khario izan behar du). Zer ikarak ditudan / zugatik eraman, / beldurrez zu noiz artzak / bear zinduen jan! It Fab 94. Batek artu omen zeban asmo sendo betea, ezik, zezen izu igestuari etziola laga bear, alik eta atzeman zezan arteraño. Izt C 250. Onetarako ekin bear natzaio beste Itztegi bati. Ib. 132. Artzain, ikazgin eta beste langille mendietan ari bear dutenentzat. Ib. 28. Zer nahi plazer izatez / mendekatzian, karioegi da / plazera, eman behar bada / libertatia. Arch Fab 155. Iratzartzen etzenaren etxera / joan behar üken zian. Ib. 229. Oraintxe eruan biar aut infernura. Ur MarIl 66. Baiña gaitztaginak, beretarik bethi / egiñ behar, non ez, ez laiteke axeri. Gy 50. Nolaz zuken harrek haiñ etsai zoria, / haiñ bertze pairatu behar ukhaiteko. Ib. 186. Hill behar haiz, infamea! Ib. 162. Billtzeko hetarik zaiena prestatu / maiz ukhalditara behar da pasatu: / behar da eman hauzi, behar egin gudu. Ib. 238. Hori da edo izan behar da fablegille eta inprimatzailleen xedea. Ib. VII. Pilotari handiak zaintsu izan behar. Hb Esk 212. Egunik ederrenetan herriaren uztea, / maitatu lagun guziek adio erratea, / [...]. Mintzatu ere beharko etxean ez bezala. Ib. 19. Bost ballera oietatik iru beretu zituzten, eta beste biak ere bai bear, zeren Jainkoak Israeli agindutako lurra zan. Lard 138. Etzuen lanbide onetatik okerrik etorri bear zitzaionik uste. Ib. 44. Zu zera etorri bear dana, edo besteren baten zai egongo gera? Ib. 396. Zer? Zuk ni bataiatu bear, eta zu bataio-eske niri zatozkit? Ib. 372. Ahalkatzeko gauza da, bainan aithortu behar dut ez dakidala. Dv Dial 112. Ur hunek ilkhi behar du hortarakotzat eginikako erreka batetik. Ib. 83. Erakuts dizadazu nola behar naizen zure gogarara oneratu. Dv LEd 106. Egün aberez mintzatü behar gira, zük hala nahi badüzü. Ip Dial 54. Galdua izan behar badut, ez dut zeren ganbia; ez banaiz galdu behar, banoake oraino aitzinat. Hb Egia 24. Errege batek egortzen ditu bi gizon perlaketarat, erranez noizko behar duten gibelat ethorri. Ib. 48. Zer oihu mina, ikustean galdu behar duen hiria: Yerusalem, Yerusalem! Ib. 53. Yainkorik ez dela dioenak, erran nahi behar du: hil eta oro akhabo! Ib. 4. Xehetasun luzeegietan sartu beharko nuke erran nahi banu nola. Dv Lab 305. Nork bere uñaziak / beharko sofritu / zerbait erremedioz / kentzen ezpaditu. Bordel 157. Ezkondutziak izan bear du / preziso gauza txarren bat. Bil 106. Bi juan ezketiño / batek bear galdu, / galdu ta beranduan / oi da akordatu. EusJok II 97. Zeñegandik [Elexa Santa Erromakotik] artu biar daudien beste elexa guztiyak fedeko erakatsi eta dotriñia. Ur BulaAl 7. Zure sinhestea, amodioz ez balinbada, beharko duzu bortxaz agertu. Laph 95. Harroka baten gainerat aurthiki behar zutela abiatu ziren. Ib. 60. Orai artean jasan dituzunak deusere ez dire jasan behar zinuzkenen aldean. Ib. 16. Noizbait hatik medikuetarat behar ukhan zuen, eta medikuek herriko airea manatu zioten. Ib. 140. Egin bear deguna egingo degu eta hitz gutxi. Arr GB 35. Gure arraza onela aitu bear izatea, ondo ala-bearreko patu gaiztoa degu. Ib. 128. Aur ark besterik ez bezelakoren bat bear zuela irten. Ib. 6. Ordu askotan zeregiñik gabe egon bear izaten zuen. Ib. 49. Eta orduan bear dia resuzitatu il guziek? CatSal 29 (CatR biar deia biztu, CatAe 28 beaute resuzitatu). Noiz bear xu usatu señale kontaz? Ib. 17 (CatR biar tzu usatu, CatAe 16 usatu beauzu). Arimaren enemiguak zoinen ganik ĩesi biar baidigu. CatR 63. Akostunbratu biar zra zeinatra eta santiguatra. Ib. 3 (CatSal bear xu, CatAe 2 beauzu). Bear du iduki bere bekatues dolore egiasko bat. CatAe 56. Xakitea zer bear duen xinetsi, zer orazio bear duen ein, zer bear duen obratu eta zer bear duen rezibitu. Ib. 18. Eta bat erortzen den aldioro bekatu mortalean, bear da bereala kobesatu barka dakion? Ib. 56 (CatSal 57 bear daia, CatR 57 biar deia, CatLlo 68 biar dau batek bertati konfesau parkatu dakiyontzat?). Aurthen jin behar dük eneki Phetiriñala; / han nik emanen dereiat arth' eta zahiz asia. ChantP 204. Han edireiten eztenak, Krismo Saintiaren errezebitzera eztü behar agertü. CatS 115. Nuiz lotsa izan behar gira kontrizione hun bat eztügüla ükhen? Ib. 85. Zuin dira zirkunstanzia deklaratü behar direnak? Ib. 87. Zunbat aldiz bekhatü egin dügün, phentsamentüz, hitzez, obraz eta egin behar denaren ez eginez. Ib. 82. Bena behar da obra hunik baizik ez egin. Ib. 39. Nula behar da Jinkua adoratü? Ib. 39. Ori gabe itxasoratu bear zuen ontziko Kapitanak etzuen iñola ere berekin eraman nai. Aran SIgn 32. Euskaldunok gerok gerade ordea geiena euskararen alde eta onerako egin bear gendukeanak. Ib. 205. Izan bear geradela, salbatu gaitezen, kementsuak. Ib. 47. Ezin bialdurikan / oriek emendik / ibilli bear degula / deizkiot oraindik. e 225. Orregatik bada ekandu bear zara ala zeñatzera. Legaz 1. Bekatu mortalean [...] eroria dagonak, nola prestatu bear du komekatzeko? Ib. 44. Ill biar bada bere danok ill gaitezen. AB AmaE 99. Negar egin bear ta asko gabiltz dantzan. Ib. 222. Pago zugatz arro baten gorde bear izan naz. Ib. 365. Zeñek esan biar zian neri ontan arkitu bear nintzala! Sor AuOst 79. Edozein birtutetan beti biar da ibilli aurreraka, ta ez beñere gelditu. Bv AsL 193. Emendik aurrera zure ezpatak gurutzia biar du izan. Ib. 71. Txar ta on guztitatik artu bear datozen bezela. Sor Bar 100. Eudiya bada, legortia biar dala; eguzkiya ateratzen bada, bazter guziyak erre biar ditubela. Ib. 22. Ah! zer irriak egin behar ditugun! Elzb PAd 81. Nere ile bakhar, luxe eta xuriek gorritu behar badute ere nere hitzari ohore eginen diat. Ib. 19. Baldiñ pekatari guziak kondenatu bear badira, nor joango da zerura? Arr May 56. Purgatorioko suan pagatu bearko dezun ezer eztaukazu? Ib. 96. Oraindaño kastigatu ezpazaitu, ori Mariaren bitartekotzagatik izan dala uste bear dezu. Ib. 40. Larrua saldu gabe / hil behar dik hartzak. Zby RIEV 1908, 764. Eta egon bear geuke / eskerrak emoten / itxi barik egun bat / aaztu ta igaroten. Azc PB 35. Laster eldu bear iat / igitaidun zarra. Ib. 343. Bidean zelarik beraz, eta joan behar zuen tokitik oraino hainitz urrun [...]. Jnn SBi 62. Ezarri zion galdu behar zuen beso hura egundaino minik izatu ezpalu bezala. Ib. 108. Erranen othe zarotedaten holakorik, ezpalitzait gerthatu behar zer-edo-zer? Ib. 112. Hain laster galtzekotz, zergatik behar zintudan ezagutu? Ib. 119. Bainan gure egintzetarik ere behar gaituztela ezagutu Jainkoaren zerbitzariak garela. Ib. 135. Ekhiak azken aldikotz zuen argitu behar Luis hamaseigarrenaren erregetasuna! Elsb Fram 100. Orretxek galdu bear au i! Orretxegatikan ustelduko aiz i kartzelan batean! Apaol 47. Berriro ere aizkorari eldu bear izan zioat biziko banaiz. Ib. 102. Orain egin bear duk igarotakoak aztu eta len bait lasterren sendatzera. Ib. 76. Orixe da etxe onetako Judas. Orretxek kendu bear digu danori biziya. Ib. 25. Behar izan zen eraiki jenten atherbe. Ip Hil 194. Behar ükhen zien hiritik kanpo joan. Ib. 90. Beorri bezelako bati tira ezkero, uts egiñatik nun ero an jo biar. Alz STFer 134. Hau egin behar, hura egin gabe ezin utz. HU Zez 12. Erran behar dautzuet zer ikusirik nagon atzo arratsalde apalean. Ib. 202. Gu baino gehiago dire Ezpeletarrak. Nork behar zuen erran! Ib. 131. Eta heien errokeriak bertzek behar jasan! Ib. 107. Neroni ahalgetzen naiz, erran behar izaiteaz baditezkela eta badirela Eskualdun giristinoak beren buruen nausi ez direnak. Ib. 13. Auzi bat behar dugu ikusi, itxura guzien arabera, egundaino izan ez den bezalakoa. Ib. 47. Zer behar da bilakatu Frantzia, holako alimalen aztaparretan? Ib. 182. Berenak entzun behar ahal baitzituzten zenbeitek! HU Aurp 138. Jasan gaitzago izan bide da harentzat lana eskutik utzi behar ukaitea. Ib. 123. Ez ginuen usteko bertze orduz [...] guhaurek laudatu behar izanen ginuela. Ib. 152. Gaizki hartuak izan behar bagine ere gogoan duguna erranen dugu. Ib. 126. Untzia kostara doha / bazterka dabilala. / Ai! hara non den borthizki / uhinekin guduan, / galdu behar du tristeki / portuaren onduan! Arb Igand 158. Bertze ordu batez balia zaite zure lagunari erran behar direnen erraiteko. Ib. 132. Orain dakigun guztia lenago ez iakin bear! Ag AL 140. Arañegun esan baleuste niri prankotar bategaz ezkondu bearko nebala, zurturik geldituko nintzan. Ib. 71. Baina zergaitik bildurtu bear eban berak orduan, egundo bildurtu etzan gizona izanda? Ib. 163. Ito egin bear al iok ba ardaotan? Ib. 56. Gauza guztien barriak artu artean eztot gelditu bear. Ib. 25. Altza bear gara danok, agiñak erakutsi bear deutsaguz arrotzari. Ib. 125. --Ondo al dira guztiyak? --Jeikitzen gerata ondo esan bearko. Moc Damu 11. Juan bear dubenak, egotea kalte izaten du. Ib. 5. Guri izan bear jakuz ezarriak. Itz Azald 33. Eskari beroakaz zuzendu bear gara geure Jaungoikoagana. Ib. 172. [Aozko autormenak] izan bear dau osoak, egiazkoak, norberarenak, umilak eta damutsuak. Ib. 143. Garaitza egoteko, egon bear dabe burrukak, gudak eta esetsiak. Ib. 187.
( s. XX) Non egin behar da komunione hori? CatJauf 87. Nolakoa behar du izan kontrizione onak? Ib. 122. Kondenatuek infernuen pasatu biar tuten pena terrible aiek. CatUlz 48. Gaiza kuek xin biar badei nai noke xakin antzinadanik, etseko goberniuarentako. Mdg 129. Erremediorik bage biar daizeid xan bata. Ib. 169. Bai, argia izan bear, Mañasiren ama data. Ag Kr 150. Aizeak ekarren indarrean [...] igarri genduan itxasoak irakiñ bear ebala. Ib. 90. --Esatea be! --Ia ba, zer edo zer esan bear... Ib. 158. Azkenean entzun bear izandu zuen ark ere medikuen aotik "etzeukala erremediorik". Goñi 56. Ezein esan ezetz, zegaittik, nai ezpon, nai ta nai ez ezkondu bearkon Aristonegaz. Echta Jos 170. --Artuizu eroapena, Andoni. --Artu bear-ba. Ib. 224. Entzun bear dittu entzunalak, urrengo gure etxera datorrenean! Ib. 322. Eztaukat aitta ezkontzeko gogorik, eta nik ezetz esan bear. Ib. 290. Xahü izanen zira ezkontzetik aurthen / hortako behar beita senhar bat edien. Xikito 8. Hoberenaren berextera behar baitu beraz ari, bere onetan. JE Bur 162. Nola behar da erran: aitzkatzea, ala haizatzea? Ib. 152. --Zenbat eskatzen dezu ba txalagatik? --Iru ontzako ta erdi eskatu bearko. Ag G 87. Ai ama! biotza lertu bear zait! Ib. 272. Etzekiten da. Jaio egiñ bear orretarako ere. Ib. 28. Nere illoba orrek moja joan bear omen du. Ib. 317. Aztu ditzagun aztu bear diranak, Gabon gaba data. Ib. 230. Noiz ikasi bear dezu baña zeuk, noiz? Ib. 75. Baña erosten zion bai. Ez erosi bear, alajaña, bere illoba bakarrari! Ib. 30. --Zaldiak nai badu. --Nai bearko. Urruz Zez 136. Jainkoak gorde bearko du ba neri satispasioa ematen ezpadit. Ib. 82. Nork eta Trapuk esan bear guri "tonto zarrak". Ib. 131. Atera biar al du gaur, aita? Ill Testim 7. Ik beti ixan biar betikua. Kk Ab I 14. Lagun-artian iñoz egon biar ixaten ebanian, ixi-ixillik egoten zan. Ib. 51. Nik au esango nien, bainan isilik egon bear. A Ardi 53. Gogoeta nindagolarik norat ote behar ginen handik abiatu. StPierre 26. Elduaingo errian / ixtilluak daude, / zer ikusi bear degun / arriturik gaude. Noe 122. Bakoitzak geren martxari zuzen / bier diyogu segitu. EusJok 147. Jan behar balin banauzue / hil nezazue lehenik. Balad 90. Zerbait erran behar, zerbait erran nahi, eta deusik ezin erran! Barb Sup 148. Ikaretan [...], Debrua, Galtxagorri, handik atheratzen ikusi behar ukan balute bezala. Ib. 139. Gorrak izan beharko ginuen, Xurittoinetik heldu zen kalapitaren ez aditzeko. Ib. 111. Nork erranen zuen sekulan, norapeit behar, eta zure etxerat xuxen xuxena ethorriko nintzela. Ib. 161. Ez gelditurik ere sor xokoer hurbil, / harat behar deneko gaiten guziak bil! Ox 151. Egin ahalak egin beharko, kasaillarik ez dadin sor. Ib. 62. Gizagaxo ermitainak behar üken zian aitortü etzela latian trebe. Const 38. Herritik ihesi juan behar ükenen zialako lotsan bizi zen. Ib. 25. Behar deizüt kuntatü zer gertatü zaitan. Ib. 28. Jakin egin bear Euskalerria nola zegoan egun aietan. Or SCruz 9. Izerdiz urtuta be, ezin aberastu, / eta espetxera biar, eiten badau ostu. Enb 163. Beti ago Kepari zortzikoen eske, / ta euk ordez eztustak bota bier bape? Ib. 124. Pertsu hauk eman-eta, / behar dut gelditu, / kafeak berorikan / nahi baitu hartu. Etcham 157. Behi horiek berdin-berdinak izan behar dira, adinez, adarrez eta kolorez. Zub 54. Yinko maitia, nork erran behar zien epe laburrik barne aberatsak izain ginela? Ib. 62. Euskera iya aztu zait eta / erderarikan jakiñ ez, / maixu batekin eskolan laster / asi bear det latiñez. Tx B 215. Ik ez badiok ezer esan bear... zer egin bear diagu emen? Alz Ram 120. Eztogula bear legerik, ez nagusirik, danok bardiñak izan bear dogula. Kk Ab II 115. Agindu dau emendik aurrera illunkeran mundu gustiyek etxien egon bier dabela. Ib. 54. Egin biar dana da apala izan. Ib. 59. Aizerik bapez. Euzkiak erre biar bazter guztiak. Ib. 103. Oindiño andiagoak entzun bearko doguz! Ib. 111. Oraintxe bai, dio saskigilleak, burua autsi bear diat! Or Mi 59. Asitako saski ederra amaitu bage bearko din, eta eiotakoa urratu egin bearko. Ib. 70. Bere baithan egiten du ikusi behar duela, zer helduko balin bazaio ere. Barb Leg 127. Goseak hil behar bagindu ere, emaiten dautzugu gure azken zilarño hori. Ib. 143. Zorioneko euskal jai ori dala-ta txoratu bear gaituzte guziok. Lab EEguna 91. Gaur bertan egin bear dan gauza da. Ib. 71. Bertsolariak guzitatik jakin bear du, idiek gobernatzen eta gizonek ezagutzen. Ib. 97. Juan biar badegu bada, obe diagu lenbailen. Alz Burr 63. Au be entzun egin biar! Otx 19. Atsegin ori ixateko eztozu luzaro itxaron biar ixango. Ib. 85. Bakanderearen gelatik barruna igaro biar ixanik, [...] zeletan egon zan zati baten. Ib. 83. Ekixu, orratiño, bakandereak eta nik tamal andi-andija dogula zu galdu biar ixatiaz. Ib. 182. Nigan bete bear da arako idatzirik dagon ura. Ir YKBiz 447. Yainkoak agora ematen zizkien esan bear zituzten itzak. Ib. 198. Orixe izan bear litzake mundu onetako gure eginkizunik nausiena. Ib. V. Eztu lanbide orretan mugarik nai-bear. Ldi IL 70. Gutxitxo izanik, maitezko lokarriz bildu bear giñala, ta ez burruka makillez sakabanatu. Ib. 135. Ikasbide zaar orreri yarrai bear gatzaiola, mendeen ondarreraño. Ib. 54. Entzun bear dituzu zereak eta bi! Ib. 41. Ibiltzen asi baño lenago, oñazpian lur ibilkorra ala geldia degun ikusi bear. Ib. 79. Ire burruka-nai au bearko nik jaso / itzez aurrenik, eta ukabilka urrengo. Or Eus 38. Napar bat joan zaio / bear dula ikusi. Ib. 34. Erratza artuta asten zaio il bear dula bertan. Ib. 66. Sarri jazo oi dan lez, ardien erruak bildotsak ordaindu bear. Eguzk GizAuz 17. Familiko buruari beste enparauak laguntzea ondo dago; baña ama ta umeak lantegira joan bear izatea, txarto. Ib. 31. Bakotxak guztientzat lan egin bear izango dauanean, zer izango ete da? Ib. 115. Batzandu bear gareala diñoskue. Ib. 157. Au poza eman bear diot! ABar Goi 30. Gerria biurraldikatuz, zegian indarraldi estuan, besoak eta atzamarrak antxe bertan utzi bear zitula zirudin. TAg Uzt 231. Iru gizonek eraso bear al diozue mutil oni? Ib. 47. Etxeak zahar, / mendiak suhar, / orotan irri ta belar... / Herrian gozo eta gan behar! Iratz 75. Haurreko urte goxo hoitarat behar naiz egun itzuli. Ib. 71. Zer ez du beraz gure mintzotik / atera behar gogoak? Ib. 89. Nik dakita? Ala nik behar dut ene anaia zaindu? Zerb IxtS 12. Gosetearekin sor-lekhutik urrundu behar ukhan zuen. Ib. 49. Ihesi joan behar izan zitzaion handik, Herodes gaixtoaren aztaparretan ez hiltzeko. Ib. 83. Oi, jan behar nau! Iretsi behar nau! Hel zakizkit! Ib. 61. Am' anderia, zer zaia behar düt jauntsi / ohe hontarik jalkhiteko? Balad 94. Kristauak, esan biar dizutet egi aundi bat. Lf Murtuts 5 (en boca de un predicador meridional). Boga, boga, mariñela; / joan bear degu urrutira...! (In SMitx Aranz 90). Gela sei oiekoa zan; oiak edo alakoak, nolabait esan bear. JAIraz Bizia 19. Ortik ateratzea debekatua egon bear luke. Ib. 109. Urtean zazpi zortzi aldiz joan bear izaten zun. Ib. 14. Denok dakigu euskerak bizi bear badu, orain dagon eratikan, euskera jakintsura biurtu bear dala. Ib. 8. Zer gertatu bear ote du? Or QA 109. Burugabekeri ori ere entzun bear al gendun? Munita 95. Zerga eta kontribuzioak ordaindu bear eta ezin. Ib. 129. Oroi adi autsa aizela ta auts biurtu bear dekala. Ib. 56. Urrundu behar izan direnek berritz itzuli nahi badute. Zerb Azk 7. Eliza barneko hobieri behatu behar bada, dorrea ikusgarriago da oraino. Ib. 16. Etzioten bi aldiz manatu behar izan. Ib. 81. Anitzez galgarriago izan behar zen etsai bat oldartu zitzaion. Mde Pr 208. Kantu baten hitzei kasu egin behar balitzaie... Ib. 171. Israeldarren politika, hizkuntza den aldetik, eredu bat izan behar omen zaigu. Ib. 204. Hitz gutikoa zen hala ere: erraitekoak argi eta garbi erraiten zituen eta erran behar ez zenik ez zuen erraiten. Ib. 135. Neure jokabidea zuenak oro baino [...] egokiago eta pollitago dela ezagutu behar didazue. Ib. 137. Hau hitzez hitz hartu behar da. Ib. 240. Frantsesek diote, familia barrenean dela behar arropa zikiña garbitu. Ib. 46. Alkohola izan behar zuen berriz ere lagunik onena, lagun bakarra. Mde HaurB 13. Bazkaldu gabe joan bear ote zun galdetu zion. Etxde JJ 131. Joan bear badut joango naiz. Ib. 193. Nork pentsatu bear Atharratzen arekin alkartzeko joana zela? Ib. 202. Nik bar nien egosi eznia? "¿Yo tenía que cocer la leche?". Iz R 286. Ta azkenean, milla nekeren buruan, il bear izateko... NEtx Antz 106. Nun gordeko geran ere, asmatu bearko degu. Ib. 25. Ez al daustazu baketan itxi bear? Erkiag Arran 123. Onenbeste etze eukezan ixentaute ta etze orreitako arimek Ipiñeko eleixtar ixen bear. Akes Ipiñ 17. Biurria mutilla; zer galazi uratxe egin bear. Anab Poli 13. Baietz dirudi. Ta Jainkoari eskerrak! esan bearko. Bilbao IpuiB 144. Urrengoan bizkortxuago ibilli bear izango dok. Ib. 272. Deabruak eroan nagiala olan bizi bear badot! Ib. 67. Guk egunero jan egin bear, / ori daukagu lan txarra. Basarri 132. Ik engañatu bear badituk / etzeudek oso gaiztoak. Ib. 25. Bai, hori esan behar ukan nion. Arti Ipuin 78. Alde ta aldiaren mugak oro gainditu bear izango ditugu. Zait Plat 42. Eni beha zauden argi hek, ene begiak lehertu eta itsutu behar baluzte bezala. JEtchep 37. Eta gero? Eta bihar? Nola izanen niz? Berriz hunat itzuli beharko, beste batzu bezala? Ib. 72. Zonbait hitz erran ginituen, funts handirik gabe, zerbait erran behar-eta. Ib. 111. Ontsa ilun izan behar niz holako pentsaketen egiteko. Ib. 74. Zeuena erdibana izan biarkok, guk gurerik etxaukagu-ta. SM Zirik 9. Alper-alperrik zan agiraka eitia; da andriak, nai ta nai ez, obeidu biar izaten eban. Ib. 24. Jun bear duten lekura gero biderik eztute billatzen. And AUzta 142. Bidea biziro txarra zegoan, zuloz betea, ta bidez kanpotik aritu bear izaten genuan. Anab Aprika 77. Gaua emen pasa bearko al degu? Ib. 60. Puh... Aphezen erraneri behar baginikek jarraiki, baginikek to zer egin! Larz Iru 110. Orai segidan, joan behar diat Baigorrirat, eta handik Itsasurat. Ib. 42. Baiñan... ez al dugu zinera goan bear? Izeta DirG 27. Yoko zikin ori gobernuak bear luke debekatu. Ib. 104. Goibel dago, iduri du erasan bear duela. Ib. 65. Ikesi deixela ondo erderaz, baña euskeraz be ondo ikesi biher deu. Osk Kurl 115. Bigarrenik ikusi bear izango ete dauan zalantzaz dago. Erkiag BatB 192. Errentarik ez ostaturik ordaindu bear izan ezik, nun beste orrelako abiarik aurkitu, gau epel baterako? Ib. 118. Beste alderdiari, arimari, begiratzen bazaio, zer esan bearko? Vill Jaink 63. Batzuk bear dira egin, beste batzuk egitetik bear gera gorde. Ib. 75. Esango dizute, alegia, ala bear duela izan. Ib. 119. Badirudi garai artako euskaldunak [...] basati-xamar bazirela, Aymeri Picaud-ri siñistu bear badiogu, beintzat. Ib. 21s. Orrelako gizonak ez lukete beiñ ere il bear! Salav 108. Arek bazirudian danok jan bear giñula. Ib. 95. Hala balitz, onhartu beharko. Larz Senper 114. Azkenean gertatu da gertatu behar zena. Ib. 26. Holakori ez laitake aski lephoa moztea. Behar liezke, lephoa moztu aintzin, ontsa sofriarazi. Ib. 110. Maingutzea ez aski! oraino eskaletu behar! Ardoy SFran 101. Ez baitzakien oraino zer behar zen bilakatu, erakusle, apez ala mediku. Ib. 95. Nafarraren argi, ez ote zen izaiten ahal, ez ote zen izan behar Frantses? Ib. 107. Badoha, joan behar baitu. Ib. 283. Tropaka ezin egina, bederazka egin behar. Ib. 241. Ebaketa egin bear zala esan eben osagilleak, eta egin jakon operazioa, egin bear bajakon! Alzola Atalak 67. Deittu zetsan Dukesiak oni zerbaitt bakarrian aiñdu biar baletsa letz. Etxba Ibilt 475. Alkarri ezer esan biar barik, bixak alegindu ziran alkarregaz bakarrian agertzeko. Ib. 459. --Ameriketakoak ez al dira kristauak? --Nolakoak jakin bear. NEtx LBB 57. Ez al den esnatu bear, beste etxeko guztiok jaikita gaudela? Ib. 16. Ortan, ez al nazue urkatu bear? Ib. 118. Jaun orrek egin bear duana, ni pakean uztea da. Lab SuEm 173. Eni etzaut behin ere gertatu pagatu behar izaitea. Xa Odol 39. Doñuarekin bat egin behar dute zure hitzek. Ib. 60. Jarri behar naiz orai denen irrigarri. Ib. 341. Beharko badut ere ur hortatik edan, / gaurkotz ez diot nahi buruari eman. Ib. 308. Zure joaiteak egin ziloa / nork behar dauku estali? Xa EzinB 43. Mundu huntarik horren eskasian / behar baitut nik partitu. Mattin 104. Modaren esplikatzen / behar dut nik hasi. Ib. 138. Al dakizute ezkontzeko zer / ein bêr dan zait gogoratu? / lendabiziko bear ginuzke / baserriyak mejoratu. Uzt Auspoa 43, 119. A zer nolako arratsaldia / pasatu bear deguna! Uzt Noiz 49. Iria saltzen badu / peria batian, / bildurrak egon bear / kobratu artian. Uzt Sas 237. Ez da komeni plazan ibili bear duan bertsolariak, bertso asko jartzea papeletan. Ib. 20. Zure mentsian ditzat nik / ahal nüntiano geiñhatü; / emaztiak huntarzünak / nula behar eskorkatü? Casve SGrazi 140. Beharko zaiela segür / bürkhoi horier zeditü. ' Aucun doute que ces entêtes ne soient forcés de céder'. Ib. 82. Ordü berian ari ginen / behar zertzaz zen argitü. ' Argitu beharrez zergatik zen'. Ib. 130. Nik ere zerbait pentsatu bearko det. TxGarm BordaB 12. Behar zela arto irinari ogi irin puxka bat eman. Etchebarne 30. Aserre gabe bizi bear dogu. Ayesta 15. Gaurko edertasunez jantzi nahi badu, gaurko lokatzetan beharko du zikindu. MIH 334.

3. (Con gen.; aux. intrans.). Necesitar (a), estar necesitado (de). v. behar (II, 2) para otras construcciones, menos usuales, sin gen.
Eta guziak dirade aiuta horren behar? Lç Ins E 7v. Hura gure Iaunean rezebi dezazuenzat sainduei dagoten bezala eta asisti zakizkioten zuen behar izanen den gauza guzietan. Lç Rom 16, 2 (Dv zeintan baitu izanen zuen beharra). Zeren gizona baita hanbat natura fierretako eta korrunpitutako, non ezpaitu bere burua hain bekhatore ezagutu nahi non Redenptore prometatuaren behar den. Lç Adv *** 2r. Egiazki zure bear naiz, zato enekin. "Vraiement j'aurais bien besoin de vous". Volt 211. Hamar ezkuturen behar zarenean edo bertze premia bat eta eskastasun bat duzunean. Ax 148 (V 97). Minza bite guzaz zeihar, eta bira gure behar. "Qu'ils ayent besoin de nous". O Pr 647. Noiz ere borondate onezko gizona tribulatzen baita [...] orduan ezagutzen du Iainkoaren behar[r]ago dela. SP Imit I 12, 2. Hala badirudi jeusen behar etzenaz geroz, bazegokela geldirik. ES 185. Zure graziaren behar bainaiz ungiaren hasteko. Ch III 55, 4. Ordu onetan iñoiz ere baño zure bearrago naiz. Cb Eg III 294. Graziaren bear gera? Bai baldinbere: ori gabe ezin dagikegu gauz onik. Ub 192. Ori zor diozu [...] arzai on deitu zaituanari beragana zure gose ta bear balitza bezela? Mg CC 193 (CO 291 zure biar balitz legez). Txikitxoen bear izatera etorri ditezkeala gizonik andienak. VMg 22s. Badaki zuen Aita Zerukoak gauz oen bear zeratela. AA II 170. Ez du Jaunak betiraunde guzian [...] gu bezeñ serbitzari zirzillen bearrik izan, eta era berean oraiñ ere ez da gure bear. AA III 300. Elduten dira oneek bijok bata bestien biar izatera ondasun andijen batzuk irabazteko. Astar II 31. Argatika munduan / andi izan arren, / ez daki batek noren / bear izango den. It Fab 137. Guziak dire beraz behar egiaren, / ungi iragateko bere biziaren. Hb Esk 90. Bere bizi zuhurraz, mirail batzuk dire; / hekin hitz onen behar hainitzak badire. Ib. 204. Jainkoa beren alde izan ezkero, iñoren bear etzirala. Lard 90. Sendatzallearen bear gaxoa da, ez osasuna daukana. Ib. 390. Lenengo kolpearekin bigarrenaren bear gabe, lurrari josiko diot. Ib. 177. Oi, Jauna, zure behar naiz. Dv LEd 201. Eta egiaz gizona beste ezeren bear ez da. Arr GB 136. Zeruko Aita, lagun / egidazu arren, / zure bear naiz beti / ni oraiñ eta len. Xe 326. Mariaren esku eta balimentuaren bear munduan iñor bada, ori zu zera. Arr May 40. Baña gure Jauna zeren bear zan? Ez graziaren, zerren ori eziñ galdu zezakean. Ib. 122. Nagusi ta langilleak elkarren bear dira. JBDei 1919, 228. Mariaren esku eta laguntzaren zeñ bear zeran Jaungoikoagana biurtzeko! Ib. 17. Mendie es mendien bear, gixona bai gixonan bear. (V-ger). AEF 1921, 49 (cf. RG A 37 y B 45: Mendiak mendia bear ez baina gizonak gizona bai). Santa Barbara! Zure ber gara. (AN-gip) "Cuando se desencadena una tempestad y caen rayos". AEF 1924, 7. Goizuetan ere gaxotutzian / bei, idi edo abere, / guztiya galdu baño lenago / beraren bear dirare. Tx B 175. Nere amaren gorputz maitagarria lurrak estaltzen duen bezin laster, ire bear nak. Alz Ram 93. Etxean indar urri dutela, / norbaiten bear maiz dira. Or Eus 73. Bakarrik ez goazke urrutira, zuen bear gera edozertarako. Ldi IL 140s. Zeren bear zerate, ene neskatxok? Zait Sof 155. Eta orien bear izango da gure Euskal-Erria. AZink 140.