OEH - Bilaketa

962 emaitza u bilaketarentzat

Sarrera buruan (15)


Sarrera osoan (494)

Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
balea.
tradizioa
Tr. Aunque la mayor parte de los ejemplos son ambiguos en cuanto al tema (bale o balea ), encontramos balea, con seguridad, ya en Etcheberri de Ziburu, M. Dassança, Urte, e incluso en textos recientes (Herria 1955); al Sur encontramos baleia (det.) en Uriarte; cf. baleazale, balea-bizar, etc. en Larramendi, o baleatara en T. Etxebarria. La forma bale se documenta en Iztueta y en otros textos meridionales, así como en Duvoisin; balena en algunos autores septentrionales, sobre todo bajo-navarros y suletinos, ya desde Leiçarraga. No hay casi ejs. de balen- en composición. En DFrec hay 36 ejs. de bale- .
etimologikoa
Etim. Del lat. ballaena .
sense-1
1. (V-gip; IC 442v, SP, Deen I 30 (-lia), Urt IV 450, H), bale (V-ger, G, AN-gip, L, Sal; VP 92v ( -ea det.), Lar, ( -ea det.), Dv, Zam Voc), balena (H), balei (V, G, AN), balai (V), baloi (V-m), ballena (V-gip, Ae, Sal, R) Ref.: VocPir 432; A (bale, balei, balai, baloi); AEF 1960, 20; Etxba Eib ; Elexp Berg (ballena).
Ballena. "Esperma ceti, balearen munak " Lar. "Músculo, especie de ballena, bale mota bat " Ib. En CantTP 12-13 se encuentra: balenak (L, BN-mix, S); baleak (Vc, G (lit. ), AN-olza); baliek (V-och); baliak (BN-baig, G (central)); baleiak (V-m); ballenak (R). Cf. tbn. Añ: "Ballena, bala, balea"; en bala, aunque los sustantivos vascos en Añibarro aparecen con artículo, seguramente da a entender una variante bala (tema nudo que no encontramos fuera de aquí) como ocurre en: "Flor, lorea, lora" y "cuervo, belea, belaa [sic]".
Ezen hala nola Ionas balenaren sabelean hirur egun eta hirur gau izan baitzen. Mt 12, 40 (He, HeH, Ur, Dv, Echn, Or, IBe balea-, Ur (V) baleia-, EvL, SalabBN balena-, Hual ballena-; TB arrain handi, Ip arrañ handi, Ol arrai, Arriand zere, Leon arrain-mamu, IBk itsas mamu). Hala nola libratu bait-zenduen [...] Ionas balearen sabeletik. Mat 358s. Ezen nola Itsasoko handi arrain baleak / Iretsten baititu betan antxo kontu gabeak. EZ Man I 97. O Eternal baleatik Ionaz atheratua. EZ Man II 151. Balea kolpatu eta. Ib. 155. Zer balio du tonela baletako uriñarena. "Le tonneau d'huile de baleine" . Volt 184. Nork erran zukeien, gizon bat hirur egunez eta gauez balearen sabelean ibiliz gero, bizirik leihorrera iltkiko zela. Ax 130 (86). Baleak zuen aldian, / Ureko arrainekin, / Benedika ezazue. Hm 94. Ioaten zarela handik nordesteko arrutan hurbil iraganen zaizkote baleei. INav 36. Iainkoak bada kreatu zituen balea haundiak. Urt Gen 1, 21. Baleaz ere kontatzen da, bista faltatzen zaioela, zeren gizentasunak begiak tapatzen baitiotza. ES 142. Balenaren tripak. Egiat 225.
( s. XIX) Jonas Profeta balearén tripa-barnean. LE Ong 56r. Agertu zen bale bat agoa idekirik, [...] andik irugarren egunean eillegatu ziren Niniveko portura, eta arara agertu zen baleare Profeta Jonas bere tripan zuela. ErroSerm 266. Obe dok arrain txiki bat eskuan balea baño. Zav Fab RIEV 1907, 35. Gipuzkoatarrak ziran, bada, baleen ilkintza eta bakallo-arrapatzea asmatu izan zutenak. Izt C 207. Ondarribiako uriaren etxarmetan ikusten dira baga berdeak ontzi bergatuarekin bale arpoitua azpian daukala. Ib. 208. Irten oi zireanean Terranova eta Groelandiara baleak arrapatzera. Ib. 141. Bale arrapatzera joan ziradenetik etorri bitartean. Ib. 141. Hari iduri zaiko balena anderia / Soberaxet dela lodia. Arch Fab 183. Ezerezetik egin zituen bada Jaungoikoak bale andiak. Ur Gen 1, 21. Itsaso bat othe naiz edo bale bat, zuk ni presondegi batez inguratzeko? Dv Iob 7, 12. Dozenaka tragatzen / zituen aleak, / maskatu ere gabe / tripazai jaleak, / alako aisa nola / antxoa baleak. Bil 124. Baliak egindako / salto ta marruak. Arrantz 106. Eun da ogei duroz / balean bizarrak, / aguro saldu ziran / bere egaltzarrak. Ib. 110. Zenbait mariñel bale-kontuban / berriz alakoak dira. Ib. 123. Eta uretan dabiltzan bale izugarriok, / Otzan-otzanik gure sareetan Jausi bitez. AB AmaE 129. Nola Koreatarrak ez baitute deinhurik aski balena horien atzemaiteko. Prop 1883, 160. Lekitto guztian zabaldu ra, Otoijo lakoxe baloi andi batek iruntzi auana. A BGuzur 137.

( s. XX) Izurdea baño gogorrago, balea baño adoretsuago. Ag Kr 211. Mueta guziko arraiak atzitzen dituztela, txiki eta aundiyak, ezkalutik balerañokoak. IPrade EEs 1915, 121. Balia baño aundiagoko / arraia arrapatu dute. EusJok 109. Balea arrapatzeko nai diran lanetan. Etxeg Itzald II 156. Iru egun areitan yazo zanik ezer ez dagiket esan, bale-barruan egon nintzan-da. Or Tormes 59. Indar irakasle oi, kendu odei ta laño! / Balerik eztogu nai gogai barrijak baño. "No ansiamos cazar de nuevo ballenas, sino ideas incontaminadas" . Laux BBa 136. Bale zaurituak akabatzeko asmotan. Anab Eusk 1933, 121. Balia dute aundixkuena / arrai guziyen tartian. Tx B II 97. Arpoiarekin Terranovara / arrapatzera baliak. MendaroTx 323. Itsasora erori ta bale batek iretsi zuen. Ir YKBiz 166. Hiru balea mota baziren: bat hurbil bizi zena Frantzia behereak eta Espainia-gainak egiten duten altzo hortan; Bizkaiko balea emana zioten izena jakintsunek: Eskualdunek aldiz, Sardako balea erraiten zioten. Herr 31-3-1955 (ap. DRA ). Lan auen artean ba-dira, aundi arrigarriak, bale aundi antzo. Or Aitork 399. Patxiko Garratza balian lazkotxe mutilla da. SM Zirik 70. Lanerunzkoan baria lez; etxerunzkoan balia lez. EZBB II 43. Burutik burura aztertuak daude hemen balearekiko guztiak. MEIG III 55.

v. tbn. Inza Azalp 74. Zendoia 165.
sense-2
2. ballena (V-gip, G-azp). Ballena, tira córnea de ballena o de acero, empleada para armar corsés, paraguas, etc. "Ballenia, varilla de paraguas. Kontuz joan ari, ixa ballenia begittik sartu dostak eta" Elexp Berg. "Antzinako kortseek, merinakeek eta horrelakoek zitzuten nerbioei ere hala deitzen zitzaien" Ib. "Guardasol ballenakine ite giñuzen armamentuak. Ballena bat jarri doblauta ta punta bietan lotu lokarriyak, arkua ite zula" ZestErret.
Balena edo alanbre azkor bat. (S). Eskual 19-9-1913 (ap. DRA ).
azpisarrera-1
BALEA-ARRANTZA. Caza de la ballena.
Bale-arrantza [...] oso jaso aundikoa izan zan aspaldiko urteetan. Anab Eusk 1933, 120. Bale-arrantza arrisko aundikoa bai-zan. Ib. 120. Baiona aldetik etorri zitzaigula bale arrantzarako eragina. MEIG III 56.
azpisarrera-2
BALEA-ARRANTZALE. Cazador de ballenas. "Cetarius [...], balearrantzálea" Urt IV 450.
Bailena arrantzaileak an jaten ikusi ta emen ere antolatzen asi ziran jangai oso gozotsu bat. Lh Yol 22. Gure bale-arrantzalek berak, zenbat eta zenbat [...] gizaldi bear izan zuten egiteko orretan iritxi zuten artakotasunaren jabe egin arte? Etxeg Itzald II 154.
azpisarrera-3
BALEA-HARRAPATZAILE. Cazador de ballenas.
Bale arrapatzalle azkar ta zintzoak / Gipuztarrak ziraden lendabizikoak. Izt C 208.
azpisarrera-4
BALEA-BIZAR (Lar; bale-bizar V-m, G ap. A; balenbizar A). "Emballenar, balea-bizarrez soñekoak egin" Lar. "Bale-bizar (V-m, G), balenbizar, ballena, tiras de ballena para hacer corsés, paraguas, etc." A. v. supra (2) .
Bale-bizarrarekin beste irureun milla peso. Anab Eusk 1933, 120. "Ova que nace en el agua, balea-bizarra" Mic (escrito balea, bizarra, de donde Azkue:
"Bale (V), ova que nace en el agua (Mic)" ).
azpisarrera-5
BALEA-GANTZ (bale g. H). "Graisse de baleine" H. v. lumera.
azpisarrera-6
BALEA-GAZNA.
Noiz eta ere ezagutzen baitiozue begian xuria duela, hartarakotz lot ezazue goiz arratsetan begia; berze batzuek baliatzen dire balea gaznaren erhautsaz. Mong 592 (='queso de ballena'?; tal vez por balea ganz, 'grasa de ballena').
azpisarrera-7
BALEA-ILKINTZA. Matanza de ballenas.
Esan al guztien gañekoak dirade, bada, bale ilkintzarekin bakallo arraintzaren gañean Ingeles ta Franzesen kontra Gipuzkoako Probinziak bakarrik egin izan dituen jazarra andiak. Izt C 208.
azpisarrera-8
BALEA-KOIPE. Grasa de ballena. v. lumera.
Bale-koipez bete bear zituzten kupelak, bata bestearen gañean jartzen zituzten tontorka. Anab Eusk 1933, 120.
azpisarrera-9
BALEA-LUMERA (bale l. H). "Graisse de baleine" H.
azpisarrera-10
BALEA-HODEI. "Balen-odei (V, G), stratus, nubes en forma de pez. v. odei" A.
azpisarrera-11
BALE-ONTZI. v. baleontzi.
azpisarrera-12
BALEA-SAIN (bale s. H). "Graisse de baleine" H.
azpisarrera-13
BALEA-SOKA. Soga para arrastrar a la ballena.
Mediku eta apaiz, / bestia alkatia, / bale-sokai tiraka / bazan an jendia. Arrantz 35.
azpisarrera-14
BALEATARA (V-gip). A la caza de la ballena. "Itxas urriñetara urtentzen eben baleatara" Etxba Eib.
Milla zortzireun da / zinkuenta i kuatruan / gure donostiarrak / baletara juan. Arrantz 12. Terranovara eta Groenlandiara baletara eta bakallautara joaten ziran ontziak. Etxeg RIEV 1908, 190. Itxas-gizonak baletara ta bakallutara Terranoba-aldera joaten ziran. EgutAr 5-1-1957 (ap. DRA ).
azpisarrera-15
BALEATARAKO. Para la caza de la ballena.
Antxoba, sardiña ta olakoetarako treiñeruak, antxiña baletarako be ba-ziranak. Etxabu Kontu 114.
azpisarrera-16
BALEA TXIKI. "Ballenato, balekumea, bale txikia" Lar.
azpisarrera-17
BALEA-URIN (bale u. H). "Graisse de baleine" H.
balea
<< baldres 0 / 0 balent >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
Library zlibrary project
z-library z-lib project
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper