bake.
Tr. En la tradición guipuzcoana, ya desde Ochoa de Arin, se emplea pake (que tbn. hallamos en unas cartas de fines del s. XVI que mezclan rasgos labortanos y guipuzcoanos); hay con todo bake en GavS, en una carta a Peñaflorida, en Ubillos y en Echagaray (128), y en alguna ocasión en Guerrico (II 27), Iztueta (C 132) y Apaolaza (25); tbn. se halla en textos guipuzcoanos de autores vizcaínos como Moguel (CC 132) o Vicenta Moguel (57). La forma fake está atestiguada en un refrán de Isasti y en un texto navarro del s. XIX. Con -kh- lo hallamos en Tartas, Gasteluçar (157), Etcheberri de Sara (154), Larreguy, Mihura, CatLan, Baratciart (19s), Duhalde, TB Goyhetche, Elizanburu (Po 185), Zalduby (RIEV 1908, 610) y Mirande (Po 62), alternando en todos ellos, excepto en Goyhetche, con una más frecuente var. bake . Pakea, con -a constitutiva, se documenta en Aguirre de Asteasu y Arrue. En DFrec hay 115 ejs. de bake y 90 de pake .
Etim. Del lat. pacem .
1.
(
V, G-nav, AN, B, L, S, Sal, R; Lcc,
Mic,
SP,
Urt I 149,
Ht VocGr 395
(+ -kh-),
Lar,
Añ (V),
Lecl (-kh-),
Arch VocGr,
VocBN
,
Gèze,
Dv,
H,
Zam Voc),
pake (
V-gip, G, R-uzt; Lar,
VP
74v,
Añ (G),
H,
Zam Voc),
fake (
AN),
pakea
Ref.:
A (bake, fake, pake); Lrq; Iz ArOñ , Als 78, Ulz ; Etxba Eib (bakia , pakia); Holmer ApuntV ; Gte Erd 184; Elexp Berg ; Izeta BHizt2; ZestErret
.
Paz.
"Paix"
SP, Ht VocGr, Lecl, Arch VocGr,
VocBN, Gèze, Dv.
"Paz, (V) bakea, (G) pakea
"
Añ.
"
Danak aotan bakia, baña biotzian gerria
"
Etxba Eib.
Tr. De uso general.
Bitarteo lo dagigun, bakea dela guzieki.
Amendux 15.
Auzue bake elkharren artean.
Lç 1 Thess 5, 14 (Dv izan jasankor
).
Haur da bake eta prosperitate onetan bere resumá gobernatzen duen rege Salamon triunphanta eta magnifikoa.
Lç
Adv
** 7v.
Alborotadu daroagu / birtuosooen bakea.
Lazarraga B5, 1159v.
Frutuak Espiritu Santuenak dira amabi: Lelengoa, Karidadea. Bigarrena, Bakea.
Bet 16.
Esparanza handitan dago mundu guztia pakea tratatzen dela.
CartEsp
465.
Fakea ezta diruz erosia.
RIs 35.
Eta lurrean dutela bakea gizonek.
Ber Trat 42v.
Bethiereko bakea, ezta gerlen aiphurik, / Ezen karitatez daude bihotzak gurendurik.
EZ Man I 133.
Apurtxo bat bakeaz da mundua gozaturen, / Ezen Señaleak betan eztire konplituren.
Ib. 80.
On lizate bakea, legerik baliz.
EgiaK 87.
Ezagutuko duzue, onaren eta gaixtoaren arteko diferentzia: bataren alegriantza, eta bertzearen tristura; bataren bakea, eta bertzearen gerla.
Ax 506 (V 326).
Hobe da bakeareki arraulzia, eziez aharrareki bilarrauzia.
O Pr 243.
Eskeetan da Sazerdotea [...] miserikordien eta bakeen Elexeendako.
"Pide el Sacerdote [...] misericordia y paz para la Iglesia"
.
Cap 147.
Zarraizkote guziekiko bakeari, dio Apostoluak.
SP Phil 257.
Ezin konserbatzen badu etxeko bakhia.
Tt Arima 73.
Gure gerlak ixil daude, / bertzeak dire altxatzen; / Zeru-lurrek bake dute, / Ifernua da khexatzen.
Gç 66.
Zeren han Jesüs-Krist ohereskatzen baita, Jinkoareki gure bakiaren egilia.
Bp II 129.
(s. XVIII)
Prinzipe katolikuen bakiaitik.
ZBulda 21.
Behar diogute batzuetan ukho egin gure argi propioei bakearen ontasuna gatik.
Ch I 9, 2.
Pakea obratzen dutenak.
Iraz 48.
Baduzu egiteko etsai batzuekiñ, zeiñak haiñ furiosak eta hain muthiriak baitire, non ez baita behiñere posible haukiekiñ ez bakerik, ez astirik izatea.
He Gudu 99.
Ez naz ni (bekatore gaistoen) bakea ekarzera mundura etorri; bake galgarri hau ilzeko den ezpata ekarzera etorri naiz ni .
(Mt 10, 34).
Mb IArg I 302.
Ezkonduen etxea pake onekin zeru bizia, eta pake gabe infernu bizia da.
Cb Eg III 368.
Salomonek erreginatu izan zuen bakhe eta ontasun suerte guzien erdian.
Lg I 328.
Zorzigárren prénda paziénzia ta mansotasúna, dulzatzen dire trabaju guziák emastéki onéki, ta sufritua deláik, ta paratzendá bákea étxean.
LE Prog 126.
O ene Jainkoa, iguzu guziei bake egiazko bat, zeinak, elkarrekin unionean atxikitzen gaituela.
Brtc 26.
Ezi Jinkoa da bakearen Jinkoa ta batarzün güziena.
Egiat 224.
Bardotzen glub! [= 'club (político)'] / Bakearen gostuz badere / Bardozen glub / Egin nahi dute batzuk!
Monho 30.
(s. XIX)
Erromako Agintaritziak badauka bake ta iraupena bere arma-gizon askotan.
Mg PAb 207.
Pake andi batean gure Jaungoikoarekin eta proximoarekin biziko gera.
Gco II 20.
Lagun urkoetatik datozen itz garratzak, eta modu gaiztoak ixilik daramazkienak pakeagatik.
AA I 622.
Gerlak, bakea, erresumak galtzea edo irabaztea, haur-dosteta batzu dire salbamenduko egitekoaren aldean.
Dh 205.
Juaten dira juez nagusijagua gana, ta esaten dau ak erriko bakia gaiti: Useetan dana, egin dedilla.
fB Olg 153.
Alkarren arteko bake, amodijo, ta emendik datorren alegrijak egiten zituban gustijak zorijoneko.
JJMg BasEsc 95.
Deabro guzien kontra jaso, guziak menderatu, infernuban ondatu, Zeruban fakia pasatu [paratu?], eta mundubontan Jaungoikuaren honra, gloria eta izate dibinua defendatu zubena.
SMSerm
197.
Dohatsu dira bakea prokuratzen dutenak; zeren hek Jainkoaren haur deithuak izanen baitire.
CatLuz 28.
Eta bertzeen artean ere bake onaren eta adixkidetasunaren ezartzera hari da.
Jaur 383.
Bena jüja izezü haien prozesa, / Bakia ükhen dezen Üdoien gogula.
Etch 550.
Obea dek guretzat askozaz pakea, / ez burruka asi ta elkar puskatzea.
It Fab 261.
Agur, anai, bakhe dugu, / Gerlak akabo ditugu.
Gy 137.
Ez uste izan pakea darkadala, au da, munduak paketzat daukana, ez.
Lard 394.
Yesusek, harmarik gabe, hedatu du bakea.
Hb Egia 85.
Nik Jaunaren bakera deithu, eta zuk gerlara jo. Arren bake hori bethiko galdu duzu.
Dv LEd 208.
Henri Albretekoa da gure erregea! Bakea, bakea Frantsesekin! idek, idek atheak kunde Lesparri!
Laph 10.
Karlosen defentsorrak / Jarri ziren teman, / Oren baten bakerik / Ez dagute eman.
Bordel 180.
Ez naiz ni gerraren zale, / baizik pakearen alde.
Xe 410.
Bengantzak zeukan ate zabala / derrepentian itxi zan, / erri guztia jarri gaituzte / pake santuko bizitzan.
PE 28.
Zabal zazute pakia nunai.
Bv AsL 166.
Pakea, Fraiska, pakea! --esan zuen Don Josek--; esanak esan, eta goazen beste artikulo batera.
Apaol 48s.
O Maria eta Josef, zien artian bethi izan den bakiaz eta batarzün eztiaz, othoitzen zütiegü.
Ip Hil 87.
Auñemendin bake osasungarriaren argi ederra agertu zan noizbaiten, Riktrudisen arrenari eskerrak.
Ag AL 169.
(s. XX)
Iñok eztau nai etxean aserrerik ez naibagerik, bakea dalako, Jaungoikoagaz zein Lurbira onetakoakaz biziteko onena.
Echta Jos 236.
Orduan, barneko janiza kexua axalerat barreatzen zeie; zainak ematurik jartzen, eta begitartea arrai: bakea dugu herrian zenbeit egunez.
JE Bur 164.
Bizia goxoki eta aiserian iragaiteko kidekoen artean, urgulurik gabe, lañoki, bake eztian.
Zub 67.
Gerrik onena baño pakia / badakit degula obe; / orañ Alcalá Zamora dago / Españiko jaun da jabe.
Tx B II 87.
Nausiaren ganik ardietsi behar dauzkutzu lau gauza, gure erresumarentzat: ogi, arno eta haragi nasaiki, eta gero bakea, bethi bakea.
Barb Leg 63.
Lege ok bear bezela kunplitzen ba-ditugu, pake santuan bizi gaitezke guziok.
Ldi IL 85.
Ekandu onak, kistar oitura zindoak, gizartean berrezarri ezik, bakerik iñoz be ezta izango, iñartzi, gorroto, gudu ta burrukea baño.
Eguzk GizAuz 188.
Mende benedikatua! Elizan berritz batasuna eta bakea ikusi zuen mendea!
Zerb IxtS 107.
Bakea nahi / bestekin eta gurekin; / ez da bakerik / ortik ilkitzearekin.
Or Poem 515.
Onginaia ta pakea dauzkan erria, erri aberatsa da.
Munita 154.
Aren agindua beteak, ekarri dizkigu zorion eta pake au.
NEtx Antz 67.
Beinbat geiago bere lera itto zun aitaganako errespetuz eta sendiaren pake alde.
Etxde AlosT 94.
Batzarre ederrak baditugu liskarrik gabekoak. Bake haundian geudek, horregatik sidhe deitzen gaituk.
Mde Pr 269.
Donianen elizatxu edo ermitaraiño joaten ziran, otoiak egiñaz, zeruari bake ta errukia eskatuaz.
Erkiag Arran 163.
Bake deunian bizi nai bogu / apalak izan gaitezan.
BEnb NereA 169.
Bai etzagunek eta bai errentadoreak, bakearen alderako ta auzo guztien onerako gogoti opetsi ta parkatu eudiezan eskolagiñen eurek egiñiko bearrak.
Akes
Ipiñ
10.
Atxik-azue beti gaurko bake ta zoriona bihotzean!
JEtchep 68.
Gaur ere pake egarria du / itxuraz mundu osuak, / Baña ardien jantziarekin / ikusten dira otsuak.
Basarri 63.
Emazte bat, bakea familian, lana, Eskual-Herriko goxotasuna, horietan bizitzeko xedea diat.
Larz Iru 110.
Sorkari xamurrek ezingo zuten alako nekerik egari, bero ta otzaren artean ain pake luzerik izan ezpazen eta lurrak zeruko errukia beretu ezpalu.
Ibiñ
Virgil
89.
Bake gozoan geldi gaitezen / Bazko on bana eginaz.
Mattin 64.
Bakea, Zuzena, Egia eta holako izaite astratoak ez dabiltza behin ere gure teatroan.
Lf (
in
Casve SGrazi 10
).
Burruka dago emen indartsu / ta pakea azkenetan.
MMant 145.
Gerrarik onena baño bakerik txarrena oba zala.
Gerrika 67.
Zoriona eta pakea izango dira nagusi lurrean.
MEIG IX 107.
(Como primer miembro de conpuestos).
Ez dau geiago gura / onêkaz gerrarik, / bake-opaka dago / ta gogo gogotik.
Zav Fab,
RIEV 1907, 92.
Betiko apaltasuna ta bake-gurea sortu bearrean.
Echta Jos 106.
Oraintxe dator bake-pizkunde / Ta gorrotoen eiotza.
Enb 135.
[Jeneral] onek bere pake-agiria eman zun.
Or SCruz 33.
Pake-gantzua betor.
Or BM 100.
Etxera sartzean, egin bake-agur eta, etxeak merezi badu, betorkio zuen bakea.
IBk Mt 10, 12 (IBe bake-agurra egin; He egizue agur erranik: Bakea dela etxe huntan
).
Tranquilidad, sosiego.
"
Erri txikixetako bakian billa agertu da onuntz
"
Etxba Eib.
.
Tr. De uso gral.
Gauza hauk erran drauzkizuet, nitan bake duzuenzat: munduan aflikzione ukhanen duzue: baina auzue bihotz on, ni munduari garaithu natzaio.
Lç Io 16, 33 (He, LE, Dv, EvS, Leon, Ker, IBk, IBe bake, TB bakhe, Or pake; Ol, Arriand gentza).
Eman diazadazu konzienzian bakea.
Harb 130.
Ikhas ezazue eneganik ni naizen bezala, eme eta humill izaiten, eta edirenen duzue zuen arimentzat bake eta sosegu.
Ax 483 (V 312).
Ardi bilha adi nahiz bake, otsoak ian ezake.
"Fais toi brebis pour l'amour du repos"
.
O Pr 545.
Bihotzeko bakeari, mansotasunari eta humiltasunari zor derauezuna.
SP Phil 193.
Adiu, flakoen indarra, / Faboreen emaillea, / Arimen bake dohatsua, / Bihotzen argitzaillea.
Gç 183.
Gure aitzineko hilen arima honak oro zure miserikordiak othoi bake bethierekoaz goza erazi ditzala.
Bp I 130.
Eta aurrera bizi dan tenpora guztian ediroko da bere espirituko pakearekin.
OA 131.
Noiz gozatuko naiz bake fermu eta nahasmendu gabeko hartaz, bake seguratu, barneko, eta kanpoko bake deusek eziñ altaratuzko hartaz?
Ch III 48, 3.
Ezta sekulan izanen hekintzat eztitasunik, ez bakerik, ez solejimendurik, ez lagunzarik.
CatLav 73 (V 45).
Aiñ etzan kontentu bere bat-bakarrik zuen biotzarekin amatzeaz; non pakerik izan etzuen, Jainkoari bere Biotza ostu artean.
Lar SAgust 15.
Egiñ behar ditutzun gauzetarik lehenbizikoa da, zure Arimako bakea eta Jaiñkoa baitango fidantzia kobratzea.
He Gudu 159.
Bere bihotzeko Bakea nahas edo altara diozoketen gauza guziei.
Ib. 150.
Eta gozatüren zira barnetiko bake handiaz.
Mst III 37, 3.
Bake zori oneko hau fededun batek izatea ez da fededuna eztitan sartu baten gisan ta naigabenzik eta kezkarik bage beti bizitzea.
Mb IArg I 303.
Argatik, nere Kristaba, orañ, susto gabe, denboraz, ta Jainkoaren pakean, testamentuaren eginkizun ori geroko bereala egizu.
Cb Eg III 227.
Zure ariman sentitzen zinduen bake eta sosegu perfet hura.
Mih 77.
Aldekoak txaarrak dituanak, etxean iñoiz bakerik ez.
(Carta a Peñaflorida, 1783).
RIEV
1925, 551.
Bake egiazkoa da Jainkoa maitatzeari darraion fruitu preziatua.
Brtc 194.
(s. XIX)
Nola iduki dezakezu lurraren gañean pake apur bat, nola farre gozo bat egin, nola joan lotara, konzienzia gaizto ta larrituarekin?
Mg CC 130.
Ernegatu zuen bere buruarekin pakerik arkitu ezin zuelako iñon.
Ib. 130.
Bizi dirianak urte osuetan bake galantian Konzienzijako kezkai jaramon baga.
Mg CO 258.
Zeinetan dagoz madarikatuak estu esturik, kateaz loturik, memento bateko bake, ta atseginik baga.
Añ
EL1
50.
Nola Sakramentu orretan Jesus onak ixurtzen dituan bere gozotasun miragarriak, animako pakea ta atsegin-kontentu garbiak.
AA I 415.
Ematen die benik beiñ, biotzeko pakea bat, munduko gurutzeak, penak, samintasunak gozatzen eta arintzen dituana.
AA III 301.
Bake handi, nasai bat gozatzen dute zure lege seindua maithatzen eta begiratzen dutenek.
Dh 191.
Geu beti bildurrez / beti geu ikara / bein ez gaituk bake onez.
Zav Fab,
RIEV 1917, 529.
Jesu Kristo gure Jaunak nahi du izan dezagun bake hori gure barnean
.
Jaur 159.
Goxoki han bizi zela urus bakhe handian.
Gy 24.
Zerren ez eban iñun bake ta atsegiñik aurkituten.
Ur MarIl 59.
Eta Jainkoak ematen dio barneko bakea.
Dv Lab 4.
Sigifredo eta Jenobeba pakearik gozoenean bizi ziran.
Arr GB 11.
Beragatik artaratu zan perill, neke, lan ta gora-beraetatik pake onean atera ta salba zezan.
Aran SIgn 15.
Nik nai det osasuna, lana ta pakea, / Engañu gaberikan denbora ematea.
AB AmaE 407.
O Josep, Nasarethera / itzuli zinenean, / Zer bakea, zer gozoa / Etxe haren barnean!
Zby RIEV
1908, 411.
Horrelako guduka gaitzen erdian egotu ondoan bi urthez, izatu zuen bakea, eta, bakearekin batean, Jainkoak eman ziozkan graziarik baliosenak.
Jnn SBi 80s.
Haren bihotzetik khentzen dütü lotsak oro eta bethatzen dü haren gogoa bake eta sirats handi batez.
Ip Hil 43.
(s. XX)
Bai, ezta dana doe ta pake osoa izaten artzaiaren bizitzan.
Ag G 150.
Ilhuntziria. Bazterrak ixil. Jerusalemen bakea.
Ox 74.
Pake izateko / guk aski degu / Jaunai diogun beldurra.
Jaukol Biozk 26.
Ojalateroak ere aren inguruan ederki bizi ziran pake goxoan, Euskalerriaren ondapenerako.
Or SCruz 89.
Mendia utzi eta hirian / zer ote zeie gertatzen? / Ez dire heiek zuek bezala / bake on hortaz gozatzen.
Etcham 228.
Emen, liburuen pakean, nere koldarkeria ezkutaturik bizi nintzan.
Lab EEguna 117.
Oi, laborariaren bake eta zuhurtzia!
JE Ber 102.
Orrenbeste diruren eta ereztun orren jaube ixango banintz, eneuke eguno atseden egingo, eurok gorde eziñik edo zetan irazi bururatu eziñik, buruba zoratu-zoratu egindda, ez bakerik, ez arterik eneukelako ixango.
Otx 65.
Ez dedilla agertu geiago onera, mendiko pakea asaldatzera.
Lek EunD 50.
Gorputzean osasun, / animan pakea, / lurmiñak ditu utziak, / Yainkoz da betea.
Ldi UO 13s.
Etxenoi, goxaldeko bakian / ederren ago areitz-artian!
Laux AB 25.
Orain atsedena. Orain pakea. Au nire poza...!
TAg Uzt 15.
Maite zaitut bihotzetik, maite zaitut, Beloke, / Zure gaintto kartsuari, oro pindar ta bake.
Iratz 123.
Eseriz, eziñegona; edonola, nekea. / Ez datorkit axalera barreneko pakea.
Or Poem 541.
Udazkeneko illunabar otz batean, Cubaren ingurun pakea besterik ez zegon.
JAIraz Bizia 15.
Nahimenaren xarraz ala bihotzaren onegiaz, besteak-gatik ala bere buruaren bakerako?
Mde HaurB 34.
Biotz-aldean sortuten dan gurari sendo ta sustraitsuak, bakea ostuten dautsa gizonari.
Erkiag Arran 65.
Ondamuz, eta beti artega, bakerik barik.
Bilbao IpuiB 63.
Eta leengo alaitasuna barne-pake biurtu zait.
Txill Let 64.
Zer zoriona ekarri dautaten hire azken solasek! Zer zoriona, zer goxotasuna, zer bakea!
JEtchep 65.
Koruko gerizpe / gregorianuan, / zer bake gozoa!
Gand Elorri 174s.
Ba-da ongian miña ta kezka dakarken zerbait; gaizkian, aldiz, pake ta sosegu-iturri biurtu ditekean zerbait.
Vill Jaink 106.
Baiña Pakok bere barruan korapilloa zekarren eta uraxe askatu arte, ezin zezakean pakerik arkitu.
NEtx LBB 44.
San Antoniori baita eskatu / bakea ta zoriona.
FEtxeb 76.
Ez du ongi hartuko malabarista lur berriak, neke-oinazeak eman beharko ditu pakea erdietsi baino lehen.
MEIG I 159.
Bat-batean, bakeak, soseguak aldegin du.
MIH 297.
(Como primer miembro de compuestos).
Pake-barruti yatorra.
Ldi UO 37.
Ene animaren pake-egarritan San Jakara joan nintzan erromes.
Etxde JJ 245.
Pake-oasitzaren izena etzait beñere gogoratzen.
Txill Let 130.
Pake-lapur, arpegi gozo, gibel txakur.
NEtx LBB 246.
Pake-abotsa entzunez.
Olea 66.
"
Jan/edan gabeko pakeik. Esamolde hau ezezko testuingurutan erabiltzen da: jan/edan gabeko onik ez. Esapideak esan nahi du zerbait jan edo edan arte lasai ez dagoela; antsietatea duela"
ZestErret
.
(En expresiones de saludo, despedida, etc.).
Bere iaun eta iabe Bernard Leheteri Bernard Etxeparekoak haren zerbitzari xipiak gogo honez gorainzi, bake eta osagarri.
E 5.
Bitarteo lo dagigun, bakea dela guzieki.
Amendux 15.
Presenta zedin Iesus bera haién artean, eta erran ziezén, Bakea dela zuekin.
Lç Lc 24, 36 (He, Dv, Leon bakea dela zueki(e)n, TB bakea izan bedi zuiekin, Oteiza, Or pakea zuei, Brunet pakea izan bedi zuekin, Ker bakea zuekaz, IBk bakea zuekin, IBe bakea zuei; Ol gentza zuei).
Jesus agertu zen hekin erdirat, erraten ziotela: bakea dela zuekin; ni naiz, ez izi.
Lg II 291.
Adio, arren, jauna, / zure zerbütxari, / eta desiratzen / bake eta osagarri.
AstLas 36.
Neure partetik biotz-biotzez / bakea ta osasuna.
FEtxeb 205.
v. tbn. Jaur 159. CatJauf 109. Zerb IxtS 92.
2.
(Adj., uso pred.).
Pacífico; tranquilo.
v. baketsu.
Nolatan luzeki dagoke bake bertzeren egitekoetan balsatzen dena?
SP Imit I 11, 1.
Zenbatenaz humillago baita gizona, eta Iainkoagana obedientago, hanbatenaz izanen da zuhurrago eta bakeago ibil-bide guzietan.
"Pacatior"
.
Ib. 4,2 (Ch hanbatenaz du haiñak zuhurtzia eta sosegu gehiago, Mst bakia hobeki ükhenen dü).
Larrean pake dabil / artalde otzana.
"Pacífico pasta"
.
Or BM 120.
Erriak bake ta bare irauten daben arren.
Erkiag BatB 65.
Orrelako bat aski izaten da / pake gaudenak nasteko.
Auspoa 39, 16.
(Referido a cosas).
Bizibidea ateratzeko / debeku zuten pakea. / Euskalerrian pakeago zan / geldi zitzaien etxea.
"Más pacífica"
.
Or Eus 203.
Esia bake egoan, / zalditeria barriz / ur-begi aurrean joian jatsirik.
"Y el cerco sosegaba"
.
Onaind (
in
Gazt MusIx 210 (Gazt ib. 195 bare, Or ib. 202 pake iabalean
)
).
(Como adj. pleno).
"Hombre pacífico, bakea (G)"
Aq 375 ( A).
3.
"Patène que le prêtre donne à baiser quand on va à l'offrande"
Hb.
Cf. paz.
BAKEA HAUTSI
(b. ausi V-gip). "Romper la paz. Bakia austen dabenak galduko dau gerria, gerrarik bada" Etxba Eib.
BAKEA EGIN.
a)
(Con sociativo). Reconciliarse, hacer las paces con. Cf. Gketx Loiola: "Pake-egin, reconciliarse; cobijarse, guarecerse. Neguan gizonak etxiakin pake-itten du (AN)"; tal vez podría traducirse 'hace las paces con la casa'. v. BAKEAK EGIN.
Bake egin zien herriak gure herriareki.
Etchart 5.1r.
Projimuagaz bakia egiteko leenengo.
fB Ic I 104.
Etsaieri harmak pausarazi ondoan, heiekin bakea egin zuenean.
Elzb PAd 53.
Etzegoala aiekin pakea egiterik.
Lard 157.
Zer heltüren da Jinkuareki bakia egin diener.
CatS 89.
Eta pakea egizu / len-bait-len onekin.
JanEd I 31.
Urde batzu zirela Rusoak Alemanekin bakea berex egiteari lotzen balinbaziren.
StPierre 35.
(Sin sociativo).
Bakia egin ezazü.
Xarlem 810.
Bakia eginda, biurtu zan Erromara soldau-aldra guztija.
Mg PAb 218.
Bakhea egin zuten beraz: bai eman ere erresak.
Gy 39.
Iaungoikoaren izenean, bada, bakea egin eikezue, Adalbaldok zerutik lagunduko deutsueta.
Ag AL 165.
Urte beteko pakea egin zuala esanez.
TxGarm BordaB 163.
(Con egin elidido).
Otsoak eta horak ahunzaren aragiaz bake.
"
Le loup et le chien s'accordent aux dépens de la chèvre, en l'avallant"
.
O Pr 388.
b)
(Con aux. tripersonal).
Reconciliar.
Zure seme iaunareki egidazu bakia, / bekhatuiak barkhaturik didan parabizuia.
E 81.
An joan ziran bata-bestearengana, etsai amorratuak balira bezela. Pakea egin nai zien beste jendeak, baiña eziñ.
Berron Kijote 105.
(Con artean
).
Nola Iesus Krist egiazko Bildotsa, eta gizonén bekhatuak edekiten dituen egiazko oblazionea, ethorri izan den bere Aitaren eta gure artean bakearen egitera.
Lç
Adv
*** 2v.
Egizu haren eta ene artean bakea, eta ezar nazazu haren garazian eta adiskidetasunean.
Mat 289.
Borrokalarien artean pakea egin nai zuten.
Anab Poli 28.
(Con sociativo).
Zetan etorri zara Zu, / Jesus maitia? / Jaingua ta gixonaz / Egiten bakia!
Enb 83.
(Con gen.).
Naparroako Erregeak nai / luke egin bien pakea.
Or Eus 208.
Biéz bere baithan gizon berri bat egin lezanzát, bakea egiten luela.
"
Un homme nouveau en faisant la paix"
.
Lç Eph 2, 15 (He bakea egiñik; Dv bakea ezarriz
).
San Ignazio geurea / egizu arren bakea / dozun ezkero an da emen / zeure senipartea.
BBizk 35.
Aita San Antoniok / bakia ein dau ba.
Noe 99.
c)
(Impers.).
Hacerse la paz, llegar la paz, la reconciliación.
Bakea egin deneko / Ez bahaiz eskolatzen.
Monho 44.
Suertatu ezpalitz / bakia egitia, / parregarri bier zan / emengo jentia.
Afrika 126.
Zu jaiota munduan / Egiñ zan pakea.
Arr May 143.
Eta bakea egiten zanean amatxoren iaiotetxea ikusi ta aitonen illoi gainean arren egitera etorteko amesetan egozan.
Ag AL 50.
Bizkaian pakea egingo dan bezain laister bildu ditezela batzarreak.
Or SCruz 34.
Orra pakea egin bien artean.
BAyerbe 134.
BAKEA EMAN
(AN-gip-5vill, B, BN-lab-ciz-arb, S; bakia emon V-gip; pakea eman G-goi). Ref.: Gte Erd 37; Elexp Berg. Dejar en paz. "Joan ari emendik, bakia emungok eta" Elexp Berg. "Bakea emak (BN-ciz), zoazte emendik, emazue bakea (AN-gip-5vill), emak bakia (BN-arb, S), eman niri bakea (BN-lab), bakea emantzak (G-azp, B), eman zaze bakea (B), emaiazu pakea, ume (G-goi)" Gte Erd 37. v. BAKEAN UTZI.
Tr. Documentado al Norte desde Tartas, y al Sur desde principios del s. XIX. Es utilizado generalmente en oraciones negativas o imperativas.
Deabruak behin, mundiak, eta haragiak gero milatan arima gaixoari eztu emaiten bakerik ez gauaz, ez egunaz.
Tt Onsa 168.
Ta galerazi naiez bakerik ematen etzien gaistoei.
Mb IArg I 302.
Bestela ardijak ez dabe / bakerik emongo.
DurPl 86.
Bere konzienziak pakerik ematen etzion, baña lotsatu zan konfesatzeko.
Mg CC 117.
Bere konzienzijak bakerik emoten ez eutsan.
Mg CO 166.
Ta pakerik ematen ez nien atso gaixoai berriz ta berriz esateko alako ipuiak.
VMg IX.
Sandia da seta utsa, eta berearekin irteten ezpada, pakearik emango ez duana.
AA I 594.
Ta arrezkero bere bakerik emon gura izan ez deuste, eske ta eske.
Añ
EL2
6.
[Kukuso] zital orrek ez dirak / --zegoan esaten-- / oean, ez kanpoan, / pakerik ematen.
It Fab 113.
Nik izan ez banu pakerik ematen etzidan emazte bat.
Lard 141.
Piarresek ez dio bakerik emaiten non zer gaitz duen aithorarrazi artino.
Laph 164.
Bide txarreko diru onek etzion pakerik ematen.
Bv AsL 69.
Eta etzioten bakerik ematen: "Zergatik behar zuen egin hainbertze othoitz, zer zuen hain maiz Elizan ibiltzeko".
Jnn SBi 70.
Zu... ororekin adixkide? Emazu hortik bakea.
HU Zez 85.
Gure etxekoandre txoruak, alako afiziyua artu ziyon kantuari eta panderua jotziari, etzigun pakerik ematen.
Iraola 14s.
--Zer duzu irakurtzeko molde hori zuk, jauna? --Emak bakea hortik, apho txarra.
Zerb GH
1922, 479.
To! Bakea emanezadak hire bertzarekin, eta utz nezak ene lanari; ez nuk gero batre elhe gose!
Barb Sup 169.
To, emadak bakea...
Barb Piar I 36.
Bainan erregek ez zion bakerik emaiten: saltzeko eta saltzeko.
Barb Leg 133.
Orrela ibilli gabe / eman zan pakia!
MendaroTx 82.
--Zuaz nere begiyen aurretik. --Onekin juan biar det ordia. --Zuazte ba biyok eta pakia emazute.
Alz Burr 17.
Egunokaz eztaust bakerik emoten, beti ardaua emoteko berari.
Kk Ab II 21.
Orregatik etzion Yoanek pakerik ematen, errixta egiten zion etengabe.
Ir YKBiz 205.
Iñori ez dion opa / tximiniako kia; / Orrela ibilli gabe / eman zan pakia!
MendaroTx 314.
Mutil gizajoari eztiote pakerik ematen.
NEtx Antz 62.
Bakea emak, mutil zirtzila! lepoa bihurtzen deat gero!
Zerb Azk 40.
Esnairik egunoro ukitzen naute pakerik eman gabe.
Or Aitork 286.
Othoi, bakea emazu zure elhe komun horiekin!
Larz Iru 34.
Ba, bakea emanen dautzut, andre Karolina.
Ib. 34.
Goiz eta arratsalde, ez didate pakerik eman.
NEtx LBB 116.
Mateleko miñak ez bait-zion Don Kijoteri pakerik ematen.
Berron Kijote 204.
Bere semea il zitzaion ezkero, ez dit pakerik ematen.
TxGarm BordaB 127s.
Amak ez dauka besterik, / ez dit emoten bakerik.
Ayesta 56.
Pake geiago emango zigun / isilik egon balitza.
Zendoia 177.
Baiña obe ematea / buruari pake.
Insausti 307.
"
Lanari bakea emon, dejar de trabajar, liter.: dar paz al trabajo (V, msOch 102)"
A EY III 343.
Dar la paz.
Ene bakea emaiten derautzuet.
SP Imit III 25, 1 (Mst ene bakia emaiten).
Zure bothereak bakea eman diezadantzat.
Ch III 23, 8.
Nere bakea ematen dizutet nik.
Mb IArg I 303.
Euren buru ta besteenai bakea emon daruakenak.
CatBus 39.
Zer bake edo batasun eman diozaket nik?, galdetu zion Napoleonek.
Hb Egia 117.
Elizari bakearen emaiteko Jainkoak hautatu zuen Konstatin.
CatJauf 31.
v. tbn. Bp II 18. UskLiB 49. b. emon: Cb CatV 105. Itz Azald 196. Pakea eman: Cb Eg II 204. Lard 142. ArgiDL 68. Ir YKBiz 451.
BAKEA EZARRI.
Pacificar, poner paz.
Eztuzuela uste ezen bakearen ezartera ethorri naizela lurrera.
Lç Mt 10, 34 (Hual bakiaren eragutra, IBk, IBe bakea ekartzera).
Hau da zure eta gure artean bakea ezarri zuen gizona!
Harb 310.
Bi populuetarik bere baithan gizon berri baten egiteko, hekein artean bakea ezarriz.
Dv Eph 2, 15.
Leku guzietan du ezarten bakia.
Arch Fab 123.
Beren eta bertzen artean bakea ezartzeutenak.
CatAe 70 (CatSal 71 bakea izarten, CatR 71 bakia izartan
).
BAKEA GALDU.
Perturbar la paz. v. BAKEA GALERAZI.
Adiskidetasuna ta bake ona galduteko ta illteko, berenuak daukaz miin gaistuak ezpanpian.
fB Ic II 206.
Nok galdu deusku emen genduan bake ederra?
AB AmaE 448.
Satanek elgarrekin apailatzen dute nahaskeria zerbait, herritarren arteko bakea galdu beharrez.
Lf (
in
Casve SGrazi 17
).
BAKEA GALERAZI.
Perturbar la paz.
Zenbaitentzat izan oi da jai egunetan ostatura [...] joatea orditzeko, eta pakea galerazteko bide eta perill urkoa.
AA III 484.
Ezerk galeraziko etzidan barrungo pake eta sosegu bat denbora berean arkituaz.
Arr May 202.
Bakea galazoten eusten arratoi-sugeak eta nire ondasuna yaten ebenak aurkitu yoataz.
Or Tormes 59.
BAKEA IPINI.
Pacificar, poner paz. v. BAKEA EZARRI.
--Norzuk dira bakeosoak? --Bakea ifenten daueenak eureen personetan.
"Los obradores de paz en sí y en otros"
.
Cap 84.
BAKEA JARRI.
Pacificar, poner paz.
Zu, Jaun Zeruko maitia, / gutaz oroitu zaitia, / ontan artzazu partia, / lenbailen jarri pakia.
Yanzi 83.
BAKEAK EGIN.
a)
(V-gip, S; H; pakeak egin VP 80r). Ref.: Lh; Etxba Eib; Elexp Berg.
Reconciliarse. "Faire la paix, se réconcilier" H. "Franzesak eta alemanak, bakiak eiñ dittue" Etxba Eib. "Gaurkua gaitik, bakiak eiñ dittue andra-gizonok" Ib.
Gerek eginen ditugula bakeak.
(Roncal, 1596).
ReinEusk2
130.
Eta bakeak egiteko / bere gogo sandura, / gure artean gelditu ze / ala nola zeruan.
Ezcurra 33ss.
Zeruko jaunarekin egin ditu bakeak.
Acto 364.
Baldin bere gorputza utzi baño len Jangoikoarekin bakeak egiten ezpaditu.
Mb IArg I 172.
Eta ondo aspertu ziranean, bereala pakeak egin zituzten.
Cb EBO 32.
Bere etsai guziakin lenago bakeak eginik.
Ub 204.
Giza-gaizoak ziren plazalat etorri, / beren emazten bila, zoroak iduri. / Jaun erretorak hori ikusi orduko, / oihu egin zioten baken egiteko.
Iraultza 74.
Emanbé prisa palakátzera jauna lén baño lén, eta egitera bákeak bere Majestadearéki.
LE Ong 21v.
Zaude obligazioan pakeak egin eta eskandaloa kendutzeko.
Mg CC 150.
Dirautsa konfesoriak, zuaz ta egizuz bakiak, kendu egizu zer esana, umildau zakijoz.
Mg CO 222.
Ozta egin ditut bakiak gizon onegaz, ta esesten deust neska batek.
Mg PAb 54.
Asko dago zer egin, bakeak egiteko Jangoiko aserratuaz.
Añ
EL1
123.
Baldin gomuten bada, arerioturik dagoala iñogaz, antxe itxirik doea edo ofrendea doiala len bait len bakeak egitera arerioagaz.
Añ
LoraS
54.
Zurekin bakeak egiteko, eta egiazko penitenziarekin zugana biurtzeko.
Gco II 27.
Egizue alegiña Jaunarekin pakeak egiteko.
AA II 102.
Ezta aski, Jainkoarekin bakeak egiteko, aphez baten oinetan ahuspez jartzea.
Dh 209.
Betor urlija edo berendija, bakiak egiñ gura ditut, parka eske naoka mundu gustiari.
JJMg BasEsc 184.
Ezin aurkitu al eban beste modurik, ezpada bakiak egin Kantauritarrakaz.
Astar II VII.
Egin zuzten beraz bakiak, / elgarri ere eman ordariak.
Arch Fab 141.
Agertu zuen odolik isuri gabe auzoakin pakeak egiteko eresia.
Lard 136.
Saia zaitezte alik lenen Jaungoikoarekin pakeak egitera.
Arr GB 137.
Noionen enperadorearekin egindako pakeak ausirik.
Aran SIgn 8.
Minutu artan eiten dirala / Jaungoikuakin pakeak.
PE 22.
Bakeak egitera ioala.
A BGuzur 149.
Nire senarra bake zalea zan, bakeak egitera ioian.
Ag AL 165.
Komunkixe erorten dra xunto, zomait badaude ankartruk edo enuxatruk, eta oboroek egiten tei bakiak, xuntagune kontan.
Mdg 136.
Baña gero esaten zan, egin ebezala bakeak.
Echta Jos 338.
Irizar-ekin egin ditut pakeak, an sortu baitira nere aur ta olerkiak.
Ldi UO 26.
Agertutakoan, pakeak egin, gorrotoak itzali, sorginkeriak uxatu eta uriak beren buruaz jabetu.
SMitx Aranz 31.
Juana, Jaungoikoarekin eta Elizarekin pakeak egiteke ezingo aiz, ba, bizi.
NEtx LBB 49.
Gizonak bazituen, lur hunen gainean, / mespretxatu zutenak; bainan hil denean / eman dute estimu gore gorenean; / bakeak egin ditu azken orenean.
Xa Odol 193.
Orduan gizonak eta harriak berriro pakeak eginen dituzte.
Lasa 101.
Sartu zen kuartuala eta gero ogatzeala bere senarrangana eta kan bereala egin ztien bakeak.
ZMoso 48.
Urtetan-da alkarreri berbarik egin barik egozan askok, egun orretan bakeak egiten zituen.
Etxabu Kontu 89s.
Andik aurrera betiko pakeak egin zizkiteken.
Ataño
TxanKan
198.
Bakeak ak ein tiroz / danok bildurturik.
Ayesta 31.
Neure buruaz bakeak egiteko, bestela nor edo nor ilgo neban, erritik kanpora iges egin bear izan neuen.
A BGuzur 138.
Gero, poliki-poliki, bakeak egin nituen neure buruarekin.
MEIG IX 93.
b)
(Añ; pakeak egin Lar, Añ). (Con artean, arteko). "Pacificar" Lar, Añ. "Reconciliar, hacer paces" Añ. v. BAKEA EGIN.
Lekuan dagoz batuta, burua izanik Onsalu Onsalutx [...] egitekoz bakeak Aramak, Ubillos ga[...] Romirotx Yartukoen artean.
Andram 159.
Eta bakeak egin zinduzela, aren eta gure artean.
Ber Trat 94v.
Gugatik gurutzean bizitza ematera, ta gure, ta bere Aita Betikoaren arteko pakeak egitera.
AA III 465.
Jaungoikuagaz gizonaren artian bakiak egitia.
fB Ic III 298.
Sartu bediz eruen artian adiskide, sazerdote, edo gizon andiren batzuk bakiak egitera, etzitubez enzun gurako.
Astar II 31.
[Yesusek] Yangoiko-Aiteagaz gure gorrotozko Semeoen arteko bakeak egiteko.
Añ
EL2
222.
Erromarrakin Juduen arteko pakeak egin naiez.
Lard 539.
Jainkoaren eta gure arteko bakeak egin dezazke.
Arb Igand 92.
(Con aux. tripersonal).
Ama samur eta urrikalmenduz bethea, egin dietzadatzu ene Jinkoarekin bakheak.
Mih 17.
Igarotzen zan toki guzietan Santu birtutetsuak pakiak egiten zituan.
Bv AsL 84.
c)
(Impers.).
Hacerse la paz, llegar la paz.
Zeren beldur zera pakeak egin badira?
VMg 56.
Biba, biba, maitea, / auxen bai berria: / pakeak egin dira.
It Fab 70.
Castillan bakeak egin eta Iñazio zonbait egunen itzuli zen gortherat.
Laph 6.
BAKEAK EGINARAZI.
Reconciliar.
Ethorriko zitzaiola [gizonarii] Bitarteko botheretsu bat, bakeak eginaraziko ziozkana bere Jainko Jaunarekin.
Jnn SBi 1.
BAKEA KENDU
(Añ). "Perturbar" y "revolver, inquietar, perturbar" Añ.
Ez ditu bestek zematuten zuben Foruak ezpada kendu gura eutsubenak daukazuben bakia.
"
Perturbar la tranquilidad"
.
(1854)
BBatzarN
217.
Liburuek hain ardura kentzen duten bihotzeko bakea.
JE Bur 158.
Auxe da gure etxietako / bakia kendu dabena.
BEnb NereA 161.
BAKEAN.
a)
(V-gip; pakean G-azp; Lar; paken V-ple). Ref.: Etxba Eib; Holmer ASJU 1968, 121; Gte Erd 37. En paz, en buena relación, en armonía. "Arbitrador, juez que amigablemente compone, pakean erabakitzallea" Lar. "Bakian bizi mundu guztiagaz, or Errixak bair leukiena" Etxba Eib. "Pakén, en paz (V-ple)" Holmer ASJU 1968, 121. "Pakian ibill zai(te)zte, beti alkarrekin txaplaka jardun gabe (G-azp)" Gte Erd 37. v. BAKETAN.
Zareten konsentimendu batetako, zareten bizi bakean, eta karitatezko eta bakezko Iainkoa izanen da zuekin.
Lç 2 Cor 13, 11 (He, TB, Dv, IBk, IBe, Bibl bakean; Ol bakez, Ker baketan
).
Jende guztiei ongi egizu / fedean oso zaudela, / Jainkoa baitan etxidezu, / ala zaizun bakean.
Ezcurra 51ss.
Ezkontzen direnei emaiten deraue garazia eta fabore bakean eta amorioan elkarrekin bizitzeko.
Mat 137.
Guziak baithan bakean eta arrunkidetasun onean biziko dira.
Harb 433.
Etsaitasunik gabe, bakean egon zarena.
Ax 320 (V 212).
Bakearen etsaiekin / Bizi ninzen bakean.
Hm 126.
Bethi segitu baitut berthutea, eta bakean bethi bizi izatu bainaiz mundu guziarekiñ.
Gç 45.
Elizako jabiak oro, eta Jinkoaren popülü güzia bakian, eta ditxa honian bizi ditian othoitzen dügü.
Bp II 63.
Senharra eta emaztea elkharrekin bakean eta batasun saindu batean bizitzea.
CatLav 320 (V 159).
Bizi ditezen pakean.
Iraz 41.
Alkarren artean bizi ditezen pakean, ta aurrak azi ditzaten zerurako.
CatBurg 38.
Ta ezkonduai grazia emaiteko zeñegaz bakean bizi ditezen.
Cb CatV 54.
Bat eginik guziak / elkarren artean, / bizi dira etsai gabe / kontentuz bakean.
GavS 34s.
Errege hunek eman zuen bere hitza etzioela deusere eginen Adoniasi prestuki eta bakean bizitzekotan.
Lg I 324.
(s. XIX)
Miin dongiak aserratuten ditu bakian egozanak.
Astar II 110.
[Txakur-katuak] alkarren bakean yaten, / ta etzirean ezer kiskitu.
Zav Fab RIEV 1909, 34.
Beti pakean, beti naikeran / Donostiako jendea, / nola egunean ala gabean / atsegin da ikustea.
Echag 116.
Agramontestar eta Beaumontestarren berezkiak donarioturik bakean ifinteko.
Izt C 484.
Bizi zaite guztijakaz bakian.
Ur MarIl 100.
Israeltarrakin pakean bizi nai zirala.
Lard 115.
Bakean nagoela orduz-geroztikan / Amesten duk menturaz haurra hire baitan, / Etsai handia, etsai bakarra munduan Karloman, / Ni ere nahiko nau garhaitu guduan.
Elzb Po 201.
Guziakiñ pakean bizi zaite.
Arr May 118.
Bizi gitian [...] bakian eta algarren amorio hunian.
Ip Hil 87.
Onez-onean gobernamenduko gizonekin bakean bizi.
HU Aurp 70.
Igorri zituen senar-emazteak besoz-beso etxerat, bakean bizi zitela erranik.
HU Zez 62.
Arpegi baten bizi daitezan / matraila biak bakean.
Azc PB 122.
Urte batzuetan beragaz bakean bizi izan giñan.
Ag AL 14.
(s. XX)
Olgaten eban lagunakaz, bakean da pozik iñogaz aserrekuntza barik.
Echta Jos 47.
Pakean eta elkar maitatzen bizi.
Urruz Zer 58.
Mutillak banandu ta bakian ipiñi biarrian, amorratu ta sututen ebezan.
Kk Ab I 32.
Bizi izan ziren, ez beti bakian, bata ez bestia ez beitziren berjitez maitagarri, bena beharrak eskerniatürik izan gabe.
Const 36.
Nik uste, mordollozaleak, erdi-merdi-zaleak, eta aurrera-zaleak, guziok bizi gaitezkela pakean.
Ldi IL 108.
Porto-Vechio-ko barrutian pakean bizi zan mundu guziarekin.
NEtx Antz 137.
Oba eben alkarri lagunduaz bakean bizi.
Bilbao IpuiB 208.
Nazioaren zati bat pakean eta adiskidetasunean ipiñaz.
Vill Jaink 161.
Danak pakean, anaiak bezela.
Salav 105.
Gerla gorrian bizi gira gaur / lehen ginenak bakean.
Mattin 65.
Huntarzün berhezia da / algarrekin bakian egoitia.
Casve SGrazi 142.
Bainan han ere ez daude segur bakean. Beti gerlan ari dira judu horiekin.
Etchebarne 115r.
Bakean pozez bizi ziranak / gerra andian nastuta.
FEtxeb 49.
Orrela obeto egingo zan garo-partiketa, eta jendea pakean ibiliko zan.
AZink 39.
v. tbn. Oe 147. Añ CatAN 56. CatLlo 77. CatB 60. CatLuz 24. Gy 205. CatAe 60. CatSal 61. CatR 61. CatS 84. Arrantz 38. Zby RIEV 1909, 106. Itz Azald 171. Mdg 139. CatUlz 47. Xikito 3. Etcham 111. BEnb NereA 188. Xa Odol 212. Pakean: Gco I 437. Ill Testim 12. KIkG 78. Basarri 32. Ataño TxanKan 164.
S. Augustin, eta S. Gregorio, biak arkord dira, bakian dira.
Tt Onsa 77.
En la paz, en tiempo de paz.
San Luis Errege miragarriak, ala gerlan, ala bakean, [...] egun guziez enzuten zituen bi Meza.
SP Phil 540.
Mundu guztian eztelarik Eskualduna baino [...] bakean bakezkoagorik eta amultsuagorik; gerlan eta gerlako gauzetan halaber gerlosagorik eta nihor berdintzen zaioenik.
ES 399.
Hau bera agituko zaie [...] konsejari jakinsu ta gerran ta bakean eskurik geiena izandu duten beste guziei ere.
Mb IArg I 22.
Agertu zuen bakean zuhurtzia bezanbat gerlatean animo.
Lg I 203.
Bakian ta gerraan.
fB Ic I 42.
Ez gerran, ez pakean, / ez degu kintarik.
It Fab 208.
Eta iñori ere ez legorrean eta itsasoan, ez gudan eta pakean [...] ezer zor ez diotenak.
Izt C 508.
Nekatua ozta ozta / bizi da bakean, / ta zelan biziko da / gudua ganean?
Azc PB 275.
Guduan hil baitziren gure beiratzeko, / Bakean ez ditugu nihoiz ahantziko!
(In Zerb Azk 25
).
Ez gerran bakarrik. Pakean ere berdin-berdin gerta litzaioke bati.
Alkain 129.
Zintzotu zen gerratean eta pakean.
MEIG I 187.
b)
(V-gip; pakean Lar). Ref.: Etxba Eib; Elexp Berg. Tranquilamente, en paz. "Quietamente" Lar. "Envaine usted, zaude pakean, zagoz pakean" Ib. "Bakian egon, estar tranquilo. Ez zan bakian egon, danok burrukan ipiñi arte" Etxba Eib. En AxN se explica euzue bakea (313) por zaute bakean. Cf. infra BAKEAN UTZI.
Nigaz ezkondu gura dabena / sosega bidi bakean.
Lazarraga A24, 1196v.
Eta gauaz har dezagun / Errepausu bakean.
EZ
Eliç
292.
Zer da iustuki bizitzea, bakean eta soseguan bizitzea baizen?
"
Cum tranquilitate"
.
Ax 443 (V 289).
Bakean gaude, ezta gaitzik etorriko gure gainera, nor ausartuko da guri bidegaberik egitera?
SP Imit II 6, 1.
Errepausa beite bakean.
Gç 54.
Zer nahi den egiñ dezadan bakean bizitzeko eziñ naiteke gudu eta pena gabe.
Ch III 12, 1.
Oraintxe, Jauna, uzten duzu bakean hiltzerat zure zerbitzaria.
He Lc 2, 29 (Dv bakean; Lç bakez
).
Nula thenpora lüzaz bakian egoiten ahal da, besteren egitekuetan sartzen dena, kanpotiko horrat-hunatkak txerkhatzen dütiana?
Mst I 11, 1.
Zaute pakean, esan zien Santuak: Jainkoak emango duenaz, ta zuek gorde dezutenaz, kontentu gera gu.
Cb Eg III 338.
Etziñen ordean kontent ontasun balios hartaz bakhean gozatzeaz.
Mih 10.
Orai bakhian eta kontent hilen zela, zeren ikusi baizien [...] Salbazalia.
CatLan 39.
Bakean, ta atsegin-kontentuz betea bizitu zan Salomon bere denbora guzian.
Ub 42.
(s. XIX)
Ez naiz orain artian / gelditu bakian / berso olgagarrijak / ifini artian.
DurPl 103.
Gerta liteke lotsaz zerbait largatzea, ta pakean zegoan konzienzia kezka andietan sartzea.
Mg CC 165.
Zagoze bakean ta geldi: ezta ezer egin.
Añ
GGero
232.
Obe dezu zere gutxiarekin pakean eta garbiro bizi, eta gero zure saria izango da ugaria.
AA II 186.
Eta ezpaditut kausitzen, nola bizi naiteke bakhean eta deskantsu?
Dh 130.
Egun izan bedi bakean zure lekhua eta zure egoitza Zeruko erresuman.
JesBih 458.
Obe diat nik askoz / pobreza pakean, / ez aberastasuna / ikaren artean.
It Fab 38.
Etzuen zer egiñik izan, eta pakean geratu zan. Lard 184. Han bizi naiz ni bakean.
Elzb Po 195.
Ez diguk uzti egun bat bakarra pakean igarotzen.
Apaol 54.
Bakian hil nadila, zien konpaña saintian. Ip Hil 268. Etxerat bakean heltzen.
Arb Igand 102.
Jaungoikoaren nagusitasun eta agintaritasunean geure uste guztia iminirik, atseden egin eta bakean geratu bear gareala.
Itz Azald 26.
(s. XX)
Onak egozan eurak orduan iñoren destañak entzuteko ta erbestekoen adar-joteak bakean eruateko!
Ag Kr 169.
Orhiko xoria, Orhin bakean da bizitzen, / Bere larre sasietan ez da hura unhatzen.
(In Barb Sup 107
).
Kontzentzia bakian ezaririk zian seminariotik jelki gabe ere.
Const 21.
Otsail bibitan gatuak, / bakean ere saguak.
Ox 121.
Nor izan da geroztik osoki bakean?
Etcham 207.
Geure au bigurtuten / Eztauskuzun artian, / Eztozu iñoz iñun / Lorik eingo bakian.
Enb 93.
Gure Sukalde-Klub-en pakean egoten ez gaituzte utziko.
Lab EEguna 77.
Oztin begoz goiak, itzalez mendijak, / Gogo ua bakian.
Laux BBa 120.
Zartzean bizi al izateko... mendian, pakean.
Lek EunD 31.
Nere lan guziak utzi ditudanian azkeneko urteak pakean bizitzeagatik, uste al dek orain berriro sartuko naizela lanetan?
ABar Goi 37.
Lanak pakean egiñak izan ditezela.
"
Para imponer el orden necesario"
.
EAEg
24-10-1936, 124.
Erabaki genun mundutik urrun pakean bizitzea.
Or Aitork 149.
Zeure barruan bakean, / neure Jaungoiko narea.
Gand Elorri 87.
Hobe duzu eskuak burutik khendu ta zure tokian bakhean egon.
Osk Kurl 177.
Ez duzu egitate hortaz sekulan kontzientzia bakean sendituko.
Larz Senper 16.
Haren eskua aski zuten hiltzerat zoatzinek, eta beharrian solas goxo bat, bakean hiltzeko.
Ardoy SFran 155.
Al deguna egingo degu ta zaude pakean, ama.
NEtx LBB 58.
Arrotz horiek horrela hiltzen ikusiz gure artean, / nolaz eduki ginezake guk kontzientzia bakean?
Xa Odol 174.
Ez dut nik besteren bearrik, nere bizia pakean ta lege onean eramateko.
Berron Kijote 117.
Ta, erri aretako jendeak ongi ikusiaz, bakean bizi zala euren aita.
Etxabu Kontu 161.
Bilbaora joan eta egon an zai eta pakean.
Alkain 66.
Eguna ondo igaro eta / olaxe pakean bizi.
Insausti 322.
Halare, horretara jarri den bihotza ezin luzaro bakean bizi.
MIH 247.
v. tbn.
Tt Onsa 149. Lg II 108. CrIc 78. UskLiB 16. Jaur 378. CatS 120. Jnn SBi 98. Azc PB 342. A Beinb 72. Itz Azald 186. CatJauf 14. Zerb Gerlan 71. Iratz 157. Bilbao IpuiB 200.
Pakean: VMg 6. Gco II 90. Arr GB 132. AB AmaE 287. Xe 204. AzpPr 75. ArgiDL 119. Jaukol Biozk 106. Lab EEguna 79. Anab Poli 119. Uzt Sas 168. Ataño TxanKan 49.
c)
(Referido a lugares).
Bere estadoak pakean utzi zituen.
Cb Just 51 (cf. BAKEAN UTZI).
Itxasoa bakean.
AB AmaE 377.
Illunaldiz, kirika, nere etxea zegola pakean.
Gazt MusIx 173.
Bañan urrungo goiza ta atsaldea pakean joan ziran.
Ugalde Iltz 49.
(Referido a objetos).
Gizon borthiz harmatu batek begiratzen duenean bere iauregia, bakean dirade hark dituen gauzák.
"
Les choses qu'il a sont en sûreté"
.
Lç Lc 11, 21 (Dv segurean
).
Orra matsondoak lotuta, orra iñauskaiak pakean geldi.
Ibiñ
Virgil
90.
BAKEAN JOAN.
Ir en paz. v. BAKEREKIN JOAN.
Zoazte elgarrekin guziak bakean.
Iraultza 75.
Gero Isaakek bidaldu zituen, eta goan ziren harenganik bakean.
Urt Gen 26, 31 (Ur pakean joan, Ker, Bibl bakean joan; Ol adiskidetsuki aldendu).
Zuaz bakian, dino bere aldeti konfesoriak.
Mg CO 92.
Zure uste onak sendatu zaitu; pakean zoaz, eta bizi zaite.
Lard 390.
Zu berriz joango zera zure gurasoak gana pakean.
Ur Gen 15, 15.
Ene haurra, zure sinheteak salbatu zaitu; zoaz bakean eta zaren zure gaitzetik osagarritan.
Dv Mc 5, 34 (Lç habil bakerekin).
Ützazu orai, Jauna, zure zerbützaria joaitera bakian.
Ip Hil 118.
Zoaz pakean --esan zion, ezkontza zikindu zuan andreari--, nik ez zaittut gaitzetsiko.
Inza Azalp 107.
Parka ene muldegaizkeria, ez nakizün nur zinen. Zuatza, zuatza bakian!
Const 32.
Zoaz pakean, ta senda bekizu gaitz ori.
Ir YKBiz 97.
Ilabetea bete artio egoten aal zara, gero kontu guziek garbituko ditugu eta goan zaite bakean.
Izeta DirG 108.
Agur Iparragirre! / Orain oake pakean!
NEtx LBB 231.
Zoaz pakean zerre bidean, mandoari eskola ematen.
Ib. 182.
Sosik ere artu gabe joan bear izan zuan, eta pakean joan ala ere.
AZink 24.
Ez baduzu hoberik eskaintzeko, bazoazke bakean zeure bidetik.
MIH 223.
BAKEAN LAGA (V-gip),
BAKEAN LARGA.
"Bakian laga, dejar en paz. Lagaidazu bakian" Elexp Berg. "Bakian dagonai bakian laga (esaldi erabilia)" Ib. v. BAKEAN UTZI.
Aingerubak ez eutsan largaten bakian, konfesau egizan.
Mg CO 203.
Laja nazazu pakian.
Iraola 44.
Or konpon zeuek lengua armoniosa-z / Guri bakian laga-ta.
Enb 38.
Arantza orren miñak etzidan pakean lagatzen.
NEtx LBB 58.
BAKEAN UTZI
(B; H; bakian itxi V-gip; bakien itxi V-ger; pakean u. G-goi; Lar, H; paken utzi G-azp; fakean etzi G-nav). Ref.: Ort Voc; Gte Erd 37. Dejar en paz, dejar de molestar; dejar en paz, no hacer caso. "Déjanos en paz, uzkuzu paketan, pakean" Lar. "Itxistazu bakien!" Ort Voc. "Itxi niri bakian (V-gip), neri eztut ezten fakean (G-nav), ez gaituzte bakean uzten (B), utziazu pakean (G-goi), utzi zidazu paken (G-azp)" Gte Erd 37. v. BAKEA EMAN.
Tr. Algo más usado al Sur, se documenta desde mediados del s. XVII (en la expr. neure bakean utzi). Los septentrionales lo usan con aux. trans. bipersonal; entre los meridionales se emplea tradicionalmente con aux. tripersonal, aunque a partir de finales del s. XIX algunos autores, como Soroa, Alzaga, Anabitarte, Labayen, Iraizoz, Barriola, Anduaga, Bilbao, Oskillaso, Etxaniz, Berrondo o Albeniz, lo emplean con aux. bipersonal, a menudo alternando con la otra construcción.
Baña gutxi nai ziolako kezka samiñ batek utzitzen etzion pakean iñon ere.
Lar SAgust 14.
Al-ere etzioten bakean utziko berak ez estaera: "Neretzat zuek ekusle nekari gogorrak zarazte".
Mb IArg I 541.
Milagro au begiz ikusi, ta guziak Jainkoa alabatu, ta Santari pakean betiko utzi zioten.
Cb Eg III 336.
Ta azkenean pakean utziko dio animari ekusten duenean konfianza osoarekin jartzen dala Jesusekin peleatzera.
Mg CC 236.
Bakian itxiko baleuste, bakian egongo nintzate.
Mg CO 177.
Obeko dozu jan, ta bakian itxi alango ordi galtzalla bati.
Mg PAb 64.
Esan giozu, ezpadizu pakean utzitzen, kontu emango diozula gurasoari.
AA III 487.
Ezkondubai bakian itxi arren, libriagaz pekatu egin dabena.
fB Olg 196s.
Itxi egijozu bakian [Semeiri]
.
JJMg BasEsc 181.
Beldurrez ez ziola / utziko pakean, / marmar asi zan Sultan / Pinto ikustean.
It Fab 20.
Eta astin-aldi gogorrak sarriro emanaz, etziezaten utzi pakean.
Izt C 5.
Neure griña gaistuak bakian itxiten deustenian.
Ur MarIl 77.
Alabari, aitzakia au sinisturik, pakean utzi zion.
Lard 40.
Bakean utzi zuen eta hitzeman zion ez zuela nihorri haren izenik salhatuko.
Laph 106.
Utzi nazu pakian.
Sor AuOst 92.
Utzi degigula guri pakian.
Urruz Urz 16.
Han ditut, egundaino bezein bizi eta hazkar, aspaldion bakean uzten ninduten jaidura gaixto guziak.
Jnn SBi 80.
Utzi nazu pakean.
Alz STFer 139.
Azkenekotz etsi bat hartua, hobe zutela bakean uztea.
HU Aurp 89.
Eleusko ardiari / itxiko bakean.
Azc PB 69.
Euskaldunari bakean izten baiako bere basetxe ta txabolatxoetan.
Ag AL 48.
Demoninoak bakean itxi dagioela.
Itz Azald 186.
(s. XX)
Urgañeko gauzetan arei bakean itxi bear jakuela.
Ag Kr 169.
Guziak gertaera onen gañean itz egiten zuten, egun guzian nexka gaixoari pakean utzi gabe.
Goñi 40.
Zuek, ni zirikatzeko gogoa daukazue, ta mesedez itxi dazue bakean.
Echta Jos 227.
Alaxen da --esan niyon ia pakian uzte ziran.
Iraola 54.
Japones madarikatu hoik ea bakean utziko gituztenez.
JE Bur 116.
Oritürik Haritxabaleten enteligentziako gizonak bekan zirela, ützi zien bakian estüdianta.
Const 20.
Agindu zion, bai, aren arrebari pakean uzten ba zion, arrek ere utziko ziola ari.
Or SCruz 57.
Ontaz aurrera pakean utzi / kulparik ez duenari.
Tx B I 36.
Motel, utzi nazak pakean.
Anab Usauri 63.
Oni pakean utzita.
Ib. 117.
Ez gaituzte pakean utziko.
Lab EEguna 91.
Bakian izteko eurei txakur kontu areekaz.
Kk Ab II 172.
Estaduak lurralde guztia baltsan ezin ipiñi ebalako, baserritar orrei bakean itxi eutsen.
Eguzk GizAuz 131.
Utzi idazute neri pakean.
ABar Goi 37.
Utzi nazazu pakean.
Ib. 64.
Arrezkero, etzirala txantxetakoak Lontxuren zigorrak-eta, pakean utzitzen zioten mutilkoak aren ateraldi gaiztoen bildurrez.
TAg Uzt 65.
Lehen Antiochus harek bakean utzi bazituen Juduak, bigarren hunek Jainkoaren legea begiratzea osoki debekatu zioten.
Zerb IxtS 75.
"Ondo" erantzuten baiauskuek ostera, bakean itxi bearko nok.
Bilbao IpuiB 48.
Guk eztugu iñorreri kalterik egin eta utzi gaitzazue bakean.
Izeta DirG 75.
Eta pakean utzi zuten.
And AUzta 58.
Utz nezazue bakhean. Logale nago. Hau ezta nere arazoa. Hor konpon.
Osk Kurl 163.
Zure griñak irakiten daude. Ez dizute pakean uzten.
MAtx Gazt 44.
Utziko ahal gaitu bakean bederen bizirik girenak.
Larz Senper 126.
Lapur batek ezagutu egin ei ebezan gure zidargin biak, eta bakean itxi biei, ezer be artu barik.
Alzola Atalak 142.
Ume auek ez didate pakean uzten.
NEtx LBB 81.
Norbaiten bearra izango degu, zu pakean utzi zaitzaten.
Ib. 81.
Mündia bakian eztügü üzten.
Casve SGrazi 80.
Berriro agur-egiñaz pakean utzi zuten.
Berron Kijote 162.
Gaixtaginak noizean behinka jendea bakean uzten du; ergelak sekulan ez.
EZBB I 120.
Nik ez dakit nola utzi nituan pakean klase ortako pertsonak.
Albeniz 159.
Ezin ditzaket, ordea, gogorik ez badut ere, medikuak bakean utz.
MIH 225.
Ez didate laneko arazoek bakean uzten.
Ib. 148.
v. tbn. Mde HaurB 104. Bakean itxi: A BeinB 72. Pakean utzi: Ud 31. Bv AsL 94. EusJok II 112. Ir YKBiz 270. Uzt Sas 29. Ataño TxanKan 102.
Uzdazu neure bakean Jangoikoaren amoreagatik.
AltsAuz 316.
(Referido a cosas).
Sagarrari bakian / itxiten ezpajako, / ekarri leike gero / konturikan asko.
DurPl 98.
Iñoren basuei bakian isten ezteutsenak.
CrIc 81.
Jainkokinde sagradua berriztatzeari gogotik ekiñ zion, ta beiñere pakean utzi eziñ ziona, animen onera ere egiñ-alean begiratzeari.
Aran SIgn 89.
Larregia be larregi da ta itxi daiogun gauza orri bakean, egia dan edo ez jakiñ arte bada be.
Ag Kr 136.
Arratoiak; etxoek ezeri bakean izten.
Or Tormes 49.
Zeuria zaindu, / Itxi bestenai bakian.
Enb 37.
Nere aitaren kontuak pakean utzi itzazu.
Lab EEguna 106.
Minutueri pakean utziz, / aldatzen du deadarra.
"Dejando a un lado las apuestas contra reloj"
.
Or Eus 391.
Kaltegarri dan ori kendu bear ei-da ta mesedegarri danari bakean itxi.
Eguzk GizAuz 74.
Erritarrai buruan sartzen zuaitz-landareari pakean uzteko puskatu gabe.
Munita 31.
Besten obenai bakean itxi, / ondo autortu bakoitza.
BEnb NereA 152.
Illargiari pakean utzi, / eta mundu au konpondu.
Basarri 190.
Pekatari handiak ziran gero gure asabak. Euren aldean gu aingeru batzu gera. Utz dezagun hau bakhean gehiegi eragin gabe.
Osk Kurl 183.
Lengo bizitzari utzi zaiozu pakean. Emendik aurrera garbia izango zerala pentsatu.
MAtx Gazt 47.
Pakean uzten ez baduk karroxa, bertan ilko aiz.
Berron Kijote 105.
Pakean utzi [artoari] lorea atera arte.
Albeniz 19.
BAKE-ARO.
Tiempo de paz.
Birjiña agertu ta bere artan / sortu zan pake-aroa, / pakearekin aurrerapena / ta aragorako gogoa.
SMitx Aranz 90.
Etxahuniako pake-aroak etzuten iraun aundirik izaten.
Etxde JJ 123.
BAKEA UTZI.
Dejar en paz. "Eztie uzten bákeik ume aiei, no les deja en paz a aquellos niños" Iz Ulz 428.
Tr. Sólo lo hemos hallado en oraciones negativas.
Bertzen esposei bakerik utziko ezduzu, hori delakoan gaizki.
Hb Egia 128.
Ez zioten bakerik uzten: Itzul zadin gibelerat; beldurti zirela; galduko zirela; goseteak eta egarriak hilen zituela...
HU Aurp 51.
Ur lasterrak odol bilhakatu ziren; etxeak bethe ziren igelez; uli mota guzietarik sarthu ziren orotan, ez baitzioten jendei bakerik uzten.
CatJauf 26.
Etsaiak bakea utzi zaukun, beharrik.
Zerb Gerlan 56.
Agorientak khaldan zintzurra ematen; / Etxeko bideari bakerik ez uzten.
Hb Esk 229.
BAKE-BAKEAN .
(Intens. de bakean
).
a)
"Tranquilamente, sosegadamente. Antxe, nere liburuekin, bake bakian bizi naiz nere baten
"
Etxba Eib.
Entzuten zenduala bake bakean eta mistik bere egin bagarik nik bear neukean eriotzako sentenzia.
Añ
EL2
115s.
Neguan suan ondoan eta udan itzalean, pake pakean egotea.
Apaol 43.
Obeto egingozu etxeratu bake-bakean.
Echta Jos 321.
Bakar bakarrik, pake pakean, or goiko izar garbi maitagarriai begira.
Ag G 210.
Gizagajoa an bizi zan pake pakean, baiño barrena irauli ta nastu egin zion Euskalerriaren aldi txarrak.
Or SCruz 22.
Juan ziran ogera irurak bake-bakian.
Kk Ab II 89.
Obe ez ote luke pake pakean etxeratzea?
JAIraz Bizia 75.
Lapurdi aldera pake-pakean bizitzera joango gaituk.
Etxde JJ 118.
Papel guziak biltzen ditugunean, Arantzazun pake-pakean ezkonduko zerate.
NEtx LBB 57.
Amabost-aldi osoan egon zan etxean pake-pakean.
Berron Kijote 87.
Ala, pake-pakean bere bidean utzi genduan, nun bizi zan esan ondoren.
Alkain 12.
Pake-pakean joan uan lanera.
Ataño
TxanKan
99.
b)
En paz, en armonía.
Eta neugaz biziko da bake-bakean nai daben arte!
Echta Jos 177.
Biztoki biko etxe / Zabal batian / Sendi bi bixi dira / Bake-bakian.
Enb 97.
Leen guztia zan burruka, gudatea ta matxinada. Ordutik-ezkeroz, eztago olakorik, baizikan pake-pakean erri-yakintza sakontzeari ekin.
Ldi IL 166.
Poztu zaitezte, esku emanez / Aldarearen aurrean; / bizi zaitezte pake-pakean / mende guzien mendean.
Or Eus 362.
Pake pakean gaudenak nastera gizatxar bat inguratu zaigu.
Basarri 145.
Sendi gixajo bat, iñorekin sartu gabe pake-pakean bizi zana.
Ataño
TxanKan
35.
Bake-bakean gu egon arren / gerra emon euskuena.
FEtxeb 51.
c)
(No referido a personas).
Arribil aonan bake-bakian geratu zan, bertako notin zentzundunak ezeben asko biar egun artako odol-ixurtzia ija bedeinkatzeko.
Kk Ab I 40.
Batzuk jagi be egiten dira ta leioetara urten, ia ezer sumatzen ete-daben; baña ezebez, dana dago bake-bakian.
Kk Ab II 42.
Ordu bete inguru igaro da. Gaua bake-bakean.
Bilbao IpuiB 276.
BAKE-BAKEAN LAGA.
Intens. de bakean laga. "Lan orri lagaixozu bake-bakian" Elexp Berg.
BAKE-BAKEAN UTZI
(Intens. de bakean utzi). Dejar en paz.
Lengo erlastar guztiak / iges egin dabe, / eta bake bakean / orain itxi nabe.
Azc PB 260.
Arnoldori bake-bakean itxita, Amando ta lagunak urten eben gelatik kanpora.
Ag AL 91.
Bake-bakean itxi ezeutselako jarraittuten bere gurari zintzoetan.
Echta Jos 292.
Nola lezake agintariyak / pake-pakean uztia?
MendaroTx 156.
Zaarrai itxi bake-bakien... zaarrak asko yakiek-eta.
Kk Ab II 13.
Bake-bakian itzi eben urteten ikuturik be egin barik.
Otx 36.
(Referido a cosas).
Zizetzar au pañeloan eroatekoa eztok, bai, ta bake-bakean bertan itxite, noan etzera.
Akes
Ipiñ
32.
BAKE-BAKETAN
(Intens. de baketan). En paz.
Lapikoan egon zeitekean ongarria atara, okela, urdai, makillau eta abar [...], eta [...] barriro isil-isillik eta ardura aundiz utzi oi zituan, lapikoen eta enparaukoen estalkiak, barruko janarien batzar usaintsuak bake-baketan bai lirauan.
Erkiag BatB 25.
Frailliak esanaz bere errezuak, laga eban [senarra] bake baketan sinisturik diabruari iges erain zetsala, Jaungoikuan laguntasunagaz, emakume koittauan barrutik.
Etxba Ibilt 465.
BAKE-BAKETAN UTZI
(Intens. de baketan utzi). Dejar en paz.
Oba eukian bakaldunak gu geure etxian bake-baketan itzi ixan ba-gindduzan.
Otx 125.
(Referido a cosas).
Lengo lekuban itzi zittubezan makillak bake-baketan.
Otx 35.
BAKE-BIZITZA.
Vida pacífica, de armonía.
Neure sendiaz jolastutia / beti iat atsegingarri, [...]. / Jolas ortatik buruko miñik / iñoiz be ez iat etorri, / ardau-gizonak ez dira izaten / bake-bizitzen ongarri.
BEnb NereA 34.
Vida tranquila, sosegada.
Mendi gañeko bake-bizitzaz / ondo ausnarzten badogu.
BEnb NereA 115.
BAKE DENBORA.
Tiempo de paz.
Ezta hain gauza handia Prinze bat serbitzatzea bake denbora eme batetan.
SP Phil 492 (He 499 bake denbora eztian).
Bake denboran bere burua sobra seguratua dadukana.
Ch III 7, 4 (SP bakearen denboran, Mst bakian, Echve pakeko denboran, Ol gentzaldian, Pi bake aldian, Leon bake egunetan).
Pake-denboran ua soldadu ona. Beti Elizbarrenean zegoan: mojan kapillautako geigo balio zun gerrarako baño.
Or SCruz 87.
Gu, bake denboran bezen trankil, berriz bideari lothu.
Zerb Gerlan 25.
Ez baitzitaken Xaberriko gaztelua aski azkar etsaien urruntzeko, doi doia bake denboran urrun airean atxikitzeko.
Ardoy SFran 46.
Gerrate batean [suizarrak] okerrago ibiliko ote lirakeen ez da erraz esaten [...], baina bake denboran ez dira behar bada galduan irtengo.
MIH 145.
BAKE-EGILE.
v. bakegile.
BAKE-EGITE
(pake-egite Lar). "Pacificación" Lar.
BAKE-EMAILE.
a)
(bakemaille SP). "Pacifique, qui met la paix" SP.
Egiazki zü zira ene bake emailia; zütan diagozü bake ezinago handia.
Mst IV 13, 2 (SP bakegillea, Ip bakiaren emailia
).
--Nor dira pakezaleak? --Beren buruai, ta besteai pake emalleak.
CatBurg 46.
b)
"Bakemaile, paix, plaque qu'on donne à baiser" Hb.
BAKE EZA (det.).
Discordia.
Orra nun agiri dan etxe askotako aserre, eta bakeeza datorrela, bakotxak nai dabelako, bestiak dagokijona egin daijan, berak egin baga berari dagokijona.
Astar I 274.
BAKE-EZARLE.
Pacificador. v. bakegile.
Bere borondate propriz guregatik bere odola ixuri duen Sakrifikadore handia, Iainkoaren eta gure arteko Arartekoa eta bake ezarlea.
Lç
Adv
*** 3r.
BAKE GAIZTOA EGIN.
Llevarse mal, tener relaciones conflictivas.
Esango neuke, bake gaistua egiten dabeen senar emazterik geijenak, diriala, zerbait modu onian eukijan dagozanak.
fB Ic III 351.
BAKE GAIZTOAN
(Estar, etc.) intranquilo.
Zetako bake gaistuan ipini gura izatia zuben konzienzija?
Mg CO 80.
BAKE GALDU.
Intranquilidad, desasosiego.
Orrelan, nor bizi / onen bake galduz? / gizonak bateti / lakioz eta suz: / txakurrak ausika / atzean yarraituz.
Zav Fab,
RIEV 1907, 529.
BAKE-GALTZAILE.
Perturbador, (el) que destruye la paz. Azkue trae bakegatzaille, salido de una errata de la ed. de 1881 de PAb.
Aldegizube donga atralakari, bakegaltzalle orreetati, ta etorri zaiteze neure aldera.
Mg PAb 210.
Ekarri egizu bada gogora, neure entzula onak, ekanduzko juralari bat, bakegalzaile bat, gorrototsu bat, ordi bat.
fB Ic III 137.
BAKE-GIRO.
Ambiente tranquilo; ambiente de paz.
Ainbat istillu goizean eta, / atsaldean pake-giro. / Iru, lau ontzi, geldi bezala; / itsas zabala garbiro.
Or Eus 399.
Ezin degu lortu ain bearrezko degun pake-giro ori, ez euskal errietan eta ez mundu zabalean ere.
BAyerbe 166.
BAKEKO .
(Ref. a seres animados).
Pacífico, manso.
Ezta astotxo bat baizen, bakekoa ardi-gisa.
Volt 156.
Que está en paz.
Iriarte orrek deus e ez du egin / pakekuak naste baizik.
Auspoa 39, 17.
BAKE-LEKU.
Sitio de paz.
Birjiña garbiak anpara zaitzatela: ta Patriarkak beren pakeleku, ta besoen artean ar zaitzatela.
Cb Eg III 269.
BAKE-NAHI.
Deseo de paz. v. bakenahitasun.
Olaxe bizi giñun, eta geienon pake-naia ez uan nolanaikoa.
Ataño
TxanKan
37.
BAKEREKIN JOAN,
BAKEREKIN IBILI,
BAKEREKIN IGORRI (etc.).
Ir (mandar, etc.) en paz. v. BAKEAN JOAN.
Alabá, eure fedeak salbatu au, habil bakerekin, eta aizén sendo eure plagatik.
Lç Mc 5, 34 (Dv zoaz bakean).
Zoazte bakerekin, bero zaitezte eta ase zaitezte.
Lç Iac 2, 16.
Eta han zerbait denbora egin zutenean, igorri izan ziraden anaiéz bakerekin Apostoluetarát.
Lç Act 15, 33.
BAKERIK.
En paz, tranquilamente. v. BAKEZ.
Leen-urteak bordaldean bakerik igaro zitun, nekazari, segari ta artzai tartean.
Or Mi I.
Zaudete, beraz, bakerik, eta zaitezte zail!
Zait Plat 108.
BAKETAN.
a)
En paz, en armonía, en buenas relaciones.
v. BAKEAN.
Bai hemen bai lekhu guzietan baketan eta amorio onetan [...] zerbitza ahal ezagun.
Lç
Ins
A, 7v.
Ekusten dugu Jesus "bakea, bakea" esaten duela orien erdian sartua, bai ta baketan oriek uzteko egin zuena ere.
Mb IArg I 299 (cf. BAKETAN UTZI).
Orain, Iaungoikoari eskerrak, baketan gagozalako, ta bake eretian euskaldunak gizon onak dirala dakitalako.
Ag AL 44.
Biotz samurraz, / gura deutsenak / Alkarri bene-benetan, / Jira ta bira, / Biziko dira, / Jaungoikoagaz baketan.
Echta Jos 305.
Guztiok gogo bateko izan zaiteze, baketan bizi zaiteze.
Ker 2 Cor 13, 11 (Lç bakean
).
b)
En paz, tranquilamente.
"En paz. Baketan agertzen naiz nere lekutxuan
"
Etxba Eib.
Baketan dabilzan denbor berean ere izaten dituzte beren ai-kak, beren kezkak eta beren naigabenz andiak.
Mb IArg I 301.
Gure lanetan berari begiratzea asko da biotza paketan, eta esnetan bezala geratzeko.
AA III 362.
Entzun, ikusi ta ixi, baketan nai badozu bixi.
Otx 90.
Isil nadin; nagoan nerekin paketan.
Or BM 122.
Kutunak baketan atseden dagin.
Gazt MusIx 207.
Egon zaittez baketan an, euzkiyen epeletan.
Alzola Atalak 66.
Zu geldittu zaittez baketan oian.
Etxba Ibilt 464.
c)
(No referido a personas).
Oro baketan zegon. Elizan e-tzen deusik entzuten.
Or Mi 147.
Dana baketan. Ixil. / Baso barrenean, / etenka, ardien txiliña.
Gand Elorri 123.
BAKETAN JOAN.
Ir en paz. v. BAKEAN JOAN.
Zuaz baketan, esan eutsan bakaldunak.
Otx 20.
Zuaze baketan zeuben bidetik.
Ib. 108.
BAKETAN LAGA.
Dejar en paz.
Beste bein baketan laga eiok inpernuko deabruari.
A BeinB 92.
BAKETAN UTZI
(paketan u. Lar, H). Dejar en paz. "Déjanos en paz, uzkuzu paketan, pakean" Lar. v. BAKEAN UTZI.
Demonino okergin bat da. Gizonari baketan inos bere isten ez deutsana da.
fB Ic II 189.
Etzion arrek aitari paketan utzitzen.
Ag G 223.
Besapetik artuta jaso naia, bular gañean estutzea, bizkarrekoak ematea, gizonari paketan utzi eziña.
Ib. 106.
Olako biziera neroiala, ni paketan izten enindun zoritxarrak egin eban, nik etxe zarpail lotsagarri atan ez irautea.
Or Tormes 83.
Guztialdunai / eske ta eske / Eztautsoela / baketan isten.
Enb 201.
Gixagaxuari ez eutsen baketan izten.
Otx 160.
Eskañi duna luzatu arte / ez du paketan utziko.
Or Eus 158.
Andra orri baketan ez ei-eutsien isten, beti euren ixera orren eske ta eske.
Akes
Ipiñ
28.
Ez, etzautzut baketan utziko, arik eta nai dodana lortu arte.
Erkiag Arran 123.
--Orduan, itxi deiogun [txakurrari] baketan. --Nori baketan itxi, zelako tiñua daukagun ikusi bage?
Erkiag BatB 58.
(No referido a personas).
Gauza guztiai ikutu, ezeri baketan itxi ez, io ona, io orra.
Ag AL 61.
BAKE TXAR.
a)
Discordia. v. BAKE EZA. Cf. BAKE TXARREKO, baketxargin.
Senaar emazteen artian bake txaarra, alkar jotiak, alkarreganik aparteetiak.
fB Olg 201.
Nundi gerrak? Nundi bake txarrak? Nundi auzijak?
fB Ic II 260.
Alan emoten eutsan egun ero bake txaarra senar errubagiari.
fB Ic III 374.
b)
Intranquilidad, desasosiego.
Beste gauza bat [...] munduko bake txaarrari, bizi izateko nekiari, arimako larrijari, ilteko peniari [...] lekurik geijeen emoten deutsana.
fB Ic I 3.
Gizon gaistagin otsotuak / dagoz ipuiñean sartuak / beti bizi bear ikaraz / ez gozoz ta bai bake txarraz.
Zav Fab RIEV 1907, 540.
BAKE TXARREKO.
Pendenciero.
Ordijak, jokolarijak, lapurrak, bake txarrekuak.
fB Ic II 276.
Senar ernegau, bake txaarreko askoren lotsagarrija.
fB Ic III 374.
BAKE-URRUTI.
"Bake-urruti, pendenciero, enredador" SMuj EEs 1921, 27 A Apend.
BAKEZ.
a)
(V-gip; SP). Pacíficamente; en paz. "Bakez daude, ils sont en paix" SP. "Por medio de la paz, pacíficamente" Etxba Eib. "Bakez irabazi eban danen borondatia" Ib.
Zeren sekulan ezin bakez baikinande Iainkoarekin, Iesus Kristen amorez miserikordiatan rezebituak eta onhetsiak garela segura gaitezkeno.
Lç
Ins
G, 4r.
Daigu Goliz [= Gorliz (?)] auzi ta garea bakez bizi.
"Hagamos pleito de Goliz y seamos con paz vivir"
.
RS 334.
Aor eztute nai jaun erregek, baizi garen igual tratoan, gaitz egin bagerik, eta garen bakez.
MRos 16.1r.
Bienabenturatuak dirade bakes diradenak, zeren ohek izanen dirade deituak Iaungoikoaren Semeak.
Ber Doc 94r.
Bakez eta amudioz daramagun adiña.
EZ Man II 69.
Sakramentü bat, zointaz Jinkoak gizona eta emaztia algarganatzen baitütü maiteki eta bakez bizitzeko.
Bp I 80.
Nola uste dezu? Bakez ta hitz mee zenbait, leneko aldian bezala, ari esatera? Ez, baizik bekaitz arrigarri bat erakusten ziola.
Mb IArg II 332.
Pakez, ta soseguz beti Dotrina, ta albaitere aserratu gabe, obetu aditu, ta biotzean sartuko da.
Cb EBO 52.
Baña zeruan bezala, txit pakez, ta Jainkoaren, ta beren arteko amorio andian bizi izan ziran.
Cb Eg III 334.
Etzaitu usigiko neugaz zakusazanian, igarriko deutsulako zatozala bakez, ta ez ezer eruatera.
Mg PAb 92.
Diotsa onek pakez gizon erromesari: atoz beldur gabe nere etxera.
VMg 87.
Ikusitzean berriz erri au onela, / Pakez danak anaiak balira bezala.
AB AmaE 284.
Naiz bakez, naiz gerraz edo noz / Zur-alde gura dot bizi.
Ib. 153.
Bizi gaitezan, Anton, / ezkonduta bakez / edo urratuko zaitut / Maria nazan lez.
Azc PB 192.
Zerura eitten dittu / Bere eskariak / Bakez bizi daittezan / Arek mutil biak.
Echta Jos 50.
Alkarrekin bakez bizi daitezan eta seme-alabak zerurako azi dagiezan Jaungoikoaren laguntza emoteko.
KIkV 103.
Gogo bat eukazute guziok, bakez bizi zaitezte.
Ol 2 Cor 13, 11 (Lç bakean
).
Gero kaleik-kale urteten eben errondan, yoten eta abestuten, geien-geienetan bakez eta umore onian, erriko mutillakaz alkarturik.
Kk Ab II 178.
Gizartea bakez ipintzeko, sozialista ta antzekoen txakur-amesak baño bestelakoa da Aita Santuak diñoskun ori.
Eguzk GizAuz 143.
Eta urte askotan zorionez beterik bizi izan ziran, danakin bakez.
Alzola Atalak 50.
b)
Tranquilamente, con sosiego.
Ez solament sabelera eta soinera behar duguna, baina bizitza hunetan bakez izateko zer-ere behar dugula Iainkoak baitakusa hura guzia galdegiten dugu.
Lç
Ins
E 6r.
Lurrean bakez geure / bizia pasatzeko, / eta fiñean zure / gloriaz gozatzeko.
EZ Noel 59.
Kheintzatzu hek, eta izanen zara alegera, kheinzatzu hek, et biziko zara bakez eta zeure gogara.
Ax 443 (V 289).
Iaun' orai, zure hitzara, / Duzkizu bere gogara / Bakez zure motila.
"Nunc dimittis servum tuum, Domine: secundum verbum tuum in pace"
.
O Po 63.
Eta hain bakez eta kontentik dagoen azken lekuan nola lehenean.
SP Imit III 22, 5.
Bakez zaudenean eta zer koleratzerik eztuzunean.
SP Phil 235.
Retiratüko dira bakez, Sub tuum Presidium khanta onduan.
Mercy 30.
Ta artzera pakez lurreko nai ez, ta penagarriak.
VMg 63.
Andre gaztea bada bihurtu etxerat, / Senharra hil ondoan, bakez bizitzerat.
Hb Esk 208.
Fede bizi bat baldin badogu / Biotz eta arimetan, / Bakez oraindik biziko gara / Mendi, atx eta ibarretan.
AB AmaE 14.
Obeki nun Jesusen besoetan baino? / Nun or bezain zoritsu, pakez et(a) alai?
A Ardi 112.
Neure maitiaz etxeratzen naiz / Bakez ta pozkiro.
Enb 151.
Arlo ondorean eseri eta / zaitzeko pakez saldoa.
Or Eus 222.
Zerbaiten gabe egona, pakez ala nekez egari al dukedan ez dut ezagutzen, ez daukadaño.
Or Aitork 294.
Barrua bakez, arpegia argi ta bekokia jasota.
Erkiag Arran 118.
Bakez ta pozez bizi nai dogu, / naiz-ta bizitzan oker jokatu.
BEnb NereA 231.
Norbere etxean bakez egonda / ganera etorrikua.
FEtxeb 39.
Bakez dauden txoriak / lotatik atera.
Ayesta 144.
c)
No referido a seres aninmados.
Kaia bakez egoan, ez gose ez ase, urrengo etorren arrantzu-aldirako oi diran gertaketok egiñaz.
Erkiag Arran 21.
BAKE-ZANTZUAN.
En señal de paz.
Beren buruak galdurik ikusi zitutenean, bandera zuria atera zuten pake-zantzuan.
Or SCruz 103.
Pake-zantzuan Bildotsak berriz / besoz lurra jo dezaño, / lur eta biotz baretu arte / otoi ta arren emen nago.
Or Eus 257.
BAKEZKO.
a)
(No referido a personas). De paz.
Oinetan iaunzirik bakezko Ebanjelioaren preparazionea.
Lç Eph 6, 15 (Dv, Ker bakezko; He, IBk, IBe bakearen, Bibl bake-).
Hau da Sakrifikatzaille eternala, bakezko sakrifizioa Kalbarioko mendian oferendatu derautzuna.
Mat 213.
O oliba bakezkoa! / Gizonak Zuk ditutzu / aingeru eta arkangelu / sainduekin baketu.
EZ Noel 103.
Eranzun diezadazu / Othoi bakezko hitza.
EZ
Eliç
330.
Zeren sagaramendu garbi bat, eta bakezko bat erabiltzen baitu eskuen artean.
Ax 362 (V 239).
Guziek emanen baitiote bakezko musua.
SP Phil 77.
Eta diren, etsaik gabe, gure denborak zure faborez bakezkoak.
Gç 56.
Goratik heldu den zuhurtzia lehenbizikorik bada garbia da, gero bakezkoa, modesta, ethorkorra, ungiari darraioena.
He Iac 3, 17.
Ala beita hun eta bakezko, bestetzaz ixilik egoitia.
Mst III 45, 5 (Ip bakegarri).
Erreinu ondasundun bakezko bat ezarri bear zuena.
Mb IArg I 344.
--Baketsuak norzuk dira? --Bakezko obrak eurakan ta besteakan egiten dituezanak.
Cb CatV 65.
Oxala [begiak] idek bahetza hiretzat graziazkoa eta bakezkoa den egun huntan!
Lg II 221.
Karitatezko, bakezko, mortifikazionezko, eta Jinkoaren beldur eta amodiozko izpiritu bat.
Mih 3s.
(s. XIX)
Baña Jesu-Kristoren Legia bigunago da; au da amore ta bakezkua.
Mg CO 226.
Bakezko obrak berengan ta bertzeetan egiten dituztenak.
Añ
CatAN
67.
Gizona ezkontzako Sakramentuarekin geratu zan beartua bekatu larriaren azpian bere emazteari bizitza pakeazkoa ta ona bere alegiñean ematera.
AA III 377.
Errezibi beitzitzate Patriarkek, bere bakezko besarkatze gozoez, zorionezko errepausuan.
JesBih 459.
Bakezko izpiritu hori uste den beino zerbeit hobeagorik da.
Jaur 383.
Gipuzkoatarrak alkarren artean irozotzen duten pakeazko anaiatasun maitagarria.
Izt C 253.
Anaie, erraiten dio, botza eztiturik / Haxeri batek, hau diala hitz bakezkoa.
Arch Fab 111.
Nahi nuke ukhan hartua / Zure bakhezko musua.
Gy 137.
Len errierta eta alkar eziñ ikusi eta gorrotoa besterik etzan etxe eta baserrietan pakezko eta kontentuzko, estimaziozko eta amorezko biziera sartu zan.
Arr GB 140.
Baña nola ondo aditzera eman guztien pakezko egoera ura?
Bv AsL 191.
Igandeak laguntzen gaitu, ez xoilki arimarentzat eta zerukotzat, bainan halaber lur huntako bizimolde on, zuzen eta bakezkoarentzat.
Arb Igand 66.
Geldi-geldirik eta bakezko arpegiakaz egon zaitezala.
Ag AL 161.
(s. XX)
Ta azken-orduan emango digu / bere pakezko laztana.
Jaukol Biozk 102.
Bakotxa gure hutsez, / apaldu, umildu, / Bide hortaz bakezko / estaturat heldu.
Etcham 58.
Bere burua / Beratzen daula / Guri bakezko / Mosua emon gurarik!
Enb 104.
Begiak, aundi, gozo, pakezkoak dizkik.
Ldi IL 17.
Alabaiña, aurrena gudaritza egin bear, ez ordea borrokan aritzekoa, pakezkoa baizik.
Etxde JJ 215.
Negarrok, ostera, pozezko ziran, bakezko, eskerrezko, nasaigarrizko.
Erkiag Arran 186.
Ezkondu zireanetik, ez dakit bakezko egun bat igaro ebenik.
Bilbao IpuiB 145.
Bakezko Arkadia miragarri bateko hizkuntza errugabea.
MIH 334.
(SP, Ht VocGr, Lecl, Arch VocGr, Hb, Dv) .
(Referido a personas).
Pacífico.
"
Baketsua, bakezkoa, paisible"
SP.
"Paisible"
Ht VocGr 395 y Lecl.
"Pacifique"
Hb, Dv.
v. baketsu.
Eta iustiziako fruktua bakerekin ereiten zaie bakezkoéi.
"Caux qui font paix"
.
Lç Iac 3, 18 (IBe bakegile).
Monarketan den handiena, / Jesus bakezko prinzea!
Gç 191.
Dohatsu dira presuna bakezkoak, zeren hek deithuko dira Iainkoaren seme.
Mat 159s.
Dohatsu dira bakezkoak: ezen Iainkoaren ume deituko dira.
Harb 30s.
Gizon bakezkoa, mansoa, sosegatua eta hitz onetakoa.
Ax 294 (V 195).
Bakezkoen gerlati, eta bihotz beren eta amoltsuen, amorio gabe eta bihotz gogor egitea, eta errendatzea.
Ib. 356 (V 236).
Behar derauztetzu egin gizon bakezkoei eta Iainkoa zinetan maite dutenei.
SP Phil 193s.
Gure bihotzak eztaiten izan zure manuetarat baizen emanak, eta diren, etsaik gabe, gure denborak zure faborez bakezkoak.
Ib. 56.
--Nor gertha daite dohatsü? --Zortzi jente gisa: [...] bakezkoak [...], eginbidia gatik gaitz egarliak.
Bp I 51.
Mundu guztian eztelarik Eskualduna baino [...] bakean bakezkoagorik eta amultsuagorik.
ES 399.
Zeren ezpainaiz ni eskatimetako Jainkoa, baiñan bai bakezkoa.
Ch III 58, 2.
Zein nahi etxetan sar zaitezten, berehala errazue: Bakea dela etxe huntan. Eta baldin edireten bada han bakezko umerik, pausatuko da zuen bakea haren gaiñean; bertzela bihurtuko da zuen ganat.
He Lc 10, 5s.
Hañ kontent eta bakezko, lekhürik aphalenian, nula gorenian.
Mst III 22, 5.
Beiñere está diskórdia luze malignorik, deláik báta bakéskoa ta ixila.
LE Matr4 533.
Bakezko Erregia / jaku izentetan / Judiako Leoia / egun barrijetan.
Iraultza 168.
Zori-onekoak bakezkoak, zergatik izanen dire deituak Yaungoikoaren humeak.
CatB 83.
Jesüs bakezko Jinkua.
UskLiB 17.
Zertako yotzen hituen bakezko yendeak?
Hb Egia 25.
Dohatsu dira bakezkoak, zeren izanen dira deithuak Yainkoaren haurrak.
SalabBN Mt 5, 9 (Echn bakezko; HeH, Dv, Ip, Leon baketiar, Ur paketsu, Ol gentzakoi, IBk, IBe bakegile; Lç bakea prokuratzen dutenak).
Bienabenturatu tzu bakezkoak, zerengatik urak deitrik izanen baitra Jangoikoaren ume.
CatSal 69 (CatAe 68 bakeskoak
).
Nor dra bakezkuak?
CatR 71.
Moru pakezkoak deitzen zitzaieztenetako batekiñ topo egin zuen.
Aran SIgn 18.
Non eta nor ziren egiazko bakezko gizonak eta egiazko bazter-nahasleak.
HU Aurp 121.
Ezta ardura: bakezko ientea izango da.
Ag AL 164.
Haritxabalet haatik azkar eta odol bero bezain bakezko eta ororen adiskide zen.
Const 18.
Bakezko Erregiña.
ArgiDL 115.
Iraiñik itsusiena ixillik deramaki. / Errege pakezko dala orrek dio goraki.
Or Poem 548.
(Ref. a intermediadores en conflictos).
Cf. infra (c).
Zien bizerrege iauna izenta ladin zien errege iaunaren depütazionian, bi berze bakezko personeki.
Etchart 3.1v.
b)
Tranquilo, sosegado.
Bainan aizkora eman dezagun errora arren pasionetarik garbiturik bakezko bihotzaz goza gaitezin.
SP Imit I 11, 4.
Zer da bakezkoagorik begi sinplea baiño?
Ch III 31, 1.
Baldinetariak konbeni bada norbeiti egiñ diotzotzun zure errenkurak konseillu galdetzeko [...], egiñ behar diotzotzute gizon bakezkoei.
"À des âmes tranquilles"
.
He Phil 195.
Egun pakezko gabe, / nor bizi onela?
Mg (
in
VMg 109
).
Birjinen bizitzia dala bake osokua; ezkontzakena gerran irabazitako bakezkua; ta ezkondubena presuen bakezkua.
fB Ic III 326.
Egun bakezko baga, / nor bizi onelan?
Zav Fab RIEV 1907, 537.
Konzienzia bakezkoa dutenak.
Mg CC 112.
Itzul zaite zere pakeazko lekura, eta erregu zazu nigatik.
Arr GB 103.
Bakezko lotan arimiau ta / Gorputza neukan obian.
AB AmaE 9.
Maitagarrien pakezko gorde-lekua.
Jaukol Biozk 59.
Zeure bakezko lo gozua da / Ezaugarririk onena.
Enb 143.
An arki baitet pakezko / egoite bigun laztana.
EA OlBe 102.
Jauna, zure mirabe Tomasi argi ta pakezko bizi-lekua emaiozu.
NEtx Nola 39.
Asis-inguruko egun-senti garbi, amesgarriak iduri zait ikusten nagola, kopla oiek entzutean. Alakoxe ikuskari pakezko bat iduri zait ikusten nagola.
Lek SClar 132s.
Zertarako bakezko azken minuta horiek nahastu nahi zizkien atso zantarrak?
Mde HaurB 31.
Gaur badirudi bakezko eguna dugula. Eztugu lan aundirik.
Izeta DirG 69.
c)
(Uso sust.). "Bakezkoa, le juge de paix" Arch VocGr. v. BAKEZKO JUJE.
BAKEZKOAK EGIN (V-gip).
Hacer las paces. "Seme-alabak, aitta il jakuenian bakezkuak ein zittuen" Elexp Berg. v. BAKEAK EGIN.
BAKEZKO JUJE.
"Bakezko jujea (L, BN), jüjia (S), le juge de paix" Lh.
Kantoin bakhotxak badu bakezko yuiea, / Gehien nahasduren antolatzailea.
Hb Esk 191.
Ala ez baitakit ez ote zen bakezko jujearengana joan.
HU Zez 60.
MUNDUKO BAKEA EGIN.
Morir.
Ez da gauza berria [...] guraso asko, urte geijagotan bitziko litzaatekezanak, lenago iltia, ta, eurak esan oi daben legez, munduko bakea egitea.
fB Ic I app., 8.