OEH - Bilaketa

962 emaitza u bilaketarentzat

Sarrera buruan (15)


Sarrera osoan (494)

Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
1 hazi.
tradizioa
Tr. La forma atzi se encuentra en fray Bartolomé, junto al más frecuente azi y en un texto alto-navarro de finales del s. XVII, tbn. junto a azi . El sust. verbal es hatze en Leiçarraga (que sin embargo emplea hazitze como sust. pleno; v. s.v. hazte ) y en Tartas. Por lo demás la forma más gral. es (h)azte- , casi la única entre el resto de los autores septentrionales (junto a algún ej. de (h)azitze - en una carta del s. XVI, en Duvoisin (Lab 25) y en Xalbador (EzinB 134)). Azte- es tbn. la forma mayoritaria entre los vizcaínos (azite- en algunos pocos autores: Arzadun, Astarloa (II 253), Zavala (Fab RIEV 1907, 91), Añibarro de GGero (169), Uriarte, Iturzaeta (Azald 174), Kirikiño (Ab II 151) y B. Enbeita (NereA 230), en varios de ellos junto al más frec. azte- ); entre autores guipuzcoanos y alto-navarros encontramos tanto azte- como azitze- .
sense-1
I . (Vb.).
azpiadiera-1.1
1. (gral.; SP (+ az-), Urt, Ht VocGr , VocS , Lar, Añ, VocBN , Gèze, Dv, H), atzi Ref.: A; Lrq; Etxba Eib; Iz Ulz; Gte Erd 149 y 205; Elexp Berg.
(Aux. trans.). Criar, mantener, alimentar, nutrir (ref. tanto a personas como a animales). "Nourrir" SP, Ht VocGr 390, VocS, VocBN, Gèze, Lrq. "Alere [...], hazi, entretenitu, mantenatu" Urt I 483. "Criar, nutrir" Lar y Añ. "Criado en buenos pañales, trosederretan azia" Lar. "Nourrir [...] Ama onak berak hazten du bere haurra, la bonne mère nourrit elle-même son enfant" Dv. "Baditu sei haur hazteko, il a six enfants à nourrir. Lur-sagarra hainitz ona da urdeen hazteko, la pomme de terre est très bonne pour nourrir les porcs" Ib. "1. nourrir, entretenir d'aliments [...]. Esne hutsez hazia izerkor-izerpera, qui est alimenté de lait seul, est sujet a suer aisément. [...] 2. nourrir, élever" H. "Txal hau hazteko duk(ag)u (V-arr)" Gte Erd 149. "Ume au azteak lanak eman zizkigun (G-azp)" Ib. 205. "Criar. Amandriak azi zeban ume ori" Elexp Berg. "Txalak aztetik bizi da" Ib. "Umia azi, batik bat" Ib. Cf. HAUR-HAZI. Tr. General desde los primeros textos. En DFrec hay 119 ejs.
Sorthu eta hil ginate, hark [emaztiak] haz ezpaginitza; / Haziz gero egun osoz behar haren aiuta. E 119. Ogiak bizitze mortal hunetan gure gorputzén hatzeko eta substanziatzeko duen proprietate bera duela haren gorputzak gure arimén spiritualki hatzeko eta bibifikatzeko. Ins F, 4r. Baina izan gara eme zuen artean, unhide batek bere haurrak delikatuki hatzen balitu bezala. 1 Thess 2, 7. Ume txipirik oi eta badau, / azaiketako lotsea; / aziazkero ezkonketako / otzegi dago polsea. Lazarraga A24, 1196r. Az ezak erroia, diratan begia. "Cría el cuervo, sacar te ha el ojo" . RS 136 (O Pr 152 erroia haz ezak ). Lurren humea lurrak azi daroa. "La cría de la tierra suele criar la tierra" . Ib. 264. Othoi haz gaitzala, eta eman diazagula behar dugun mantenua, hala arimakoa nola gorputzekoa. Mat 81. [Aita-amek] pena handirekin hazi baikaituzte. Ib. 112. Belhar zurthiñez gorputzak haz gintzake iuiuski / Eta edaran bidaso mendikoaz gozoki. EZ Man I 114. [Xakurra] hazi zuen kanpoan ihiziko orekin batera. Ax 87 (V 59). Zeren, nola baihaiz Parnason gainean / Bederatzi ahizpez maiteki hazia, / Heiek erakatsiz hik, gur' adinean, / Burutar' eman duk berzek doi-hasia. O Po ed. Michel, 249. Errege handienetarik bat zen. [...] Hazten zituen pobreak maiz serbitzatzen zituen mahainean eta egun guziez kasik hirur pobre erakartzen zituen bere mahainera. SP Phil 272. Bisitatzen dut, hatzen, emaiten edatera. "Visito, cibo, poto" . Tt Arima 91. [Birjiña] zeiñak zure Jongoikoa / Hazi baituzu munduan. 146. Lehen egiñ zen haragi gure arimen hazteko. Ib. 59. Egiaz Birjina sainta haurzarotik berheziki Jinkoari ohereskatü izan zaiola, eta bethi hazi haren hegalpetan. Bp II 110.
( s. XVIII) Hazi zaitut neure ugatz garbiaz, gidatu eta ezarri Jainkoaren lege Sainduan. ES 164. Andre hori da zeure ama, aiñ ondo azi zinduena, ain gozo bere bularrez bazkatu zinduena. Lar SermAzc 53. Zeren zure Salbatzaillea mundura eman eta bere esneaz hazi izan duen. He Gudu 142. Haz nazazü, Jauna, negarren ogiaz. Mst I 21, 6. [Arzak bere humeak] bere mihi-mingañez ta neke andiarekin moldatzen ta azitzen ditu. Mb IArg I 145. Pistia itsusi oiek [...] ainbeste erregalorekin azi eta gizentzen ditugunak. Cb Eg II 193. Ordean Moisek hazi izan ditu, berrogoi urthez, sei ehun milla eta gehiago [presuna] zerutik yautsten zen mannaz. Lg II 165. Aberatsaren gorputz guriki haziak harrak bazkatzen zituen denbora berean. Ib. 189. Bainan maiz nahi gaitu Jesusek hazi komunione sainduan bere gorphutz sakratuaz eta odol preziatuaz. Brtc 231. Billatu behar due jaiotzen zaizten humeak azitzeko behar duena. Ub 222. Nola Eukaristiak hazten dü gure Arima? --Emendatüz grazian eta berthütian. CatLan 137. Húmeak ázi. LE Ong 106r. Josep aita-ordeak / Jesusen hazteko / Jasan tuen nekeak / Ez tu ahantziko. Monho 90.

( s. XIX) Inos erosi gura badozu lauoñeko etxian aztekorik, begiratu ondo belarri ta bizkarrari. Mg PAb 88. [Txakurkumea] azi eban beti etxe barruan, subate, ezkaratza edo sukaldeko plater artean. GGero 71. Zerri galanta azitzen duala. AA II 210. Hark eman zioen bulharra, hark hazi ta altxatu zuen. Dh 261. [Umiak] zeubeen maijan ta albuan azi dituzunak. fB Ic I app., 14. Seindun dirian edo seina azten dagozan emakumiak eztauke baru egiteko biar edo obligazinoerik. Astar II 240. Etxean azi beti / bigae mardoak / gero euki daiezan / beterik erroak. Zav Fab, RIEV 1909, 37. Haur desleial hek artharik handienarekin hazi eta altxatu ondoan. Jaur 142. Gaudelarik preparatua zaukun Erresumaren goaitean, eta haren ardiesteko trabailatzekotzat, hazi behar ditugu bai gorphutza, bai arima. Ib. 190. Zerri gazte samalda andi aurrerako azitzen dituztenaz gañera. Izt C 187. Probinzia onetan azitzen diran egazti eskurakoiak. Ib. 195. [Menayerietan] hazten eta arthatzen baitire, munduko [...] animale arraro eta salbaienak. Gy 279n. Hazi zaituzten yende hanbat nekhatua, / Ez bedi nihoiz izan gaizki pagatua. Hb Esk 171. Herriko bidea, hazi nauen etxea, hauzoko axkidea. Ib. 22. Gizonak deusik ez du etxean balio; / Haurren ungi haztea ama bati zaio. Ib. 173. Mende bat bizkarrean Duronea bizi, / Halako buru guti herriak du hazi. Ib. 120. Mundura zuen seme bat, Sanson zeritzana, eta azi ere bai, bere bularrean. Lard 140. Emakume au etxe oneko alaba eta guriro azia zan. Ib. 543. Nik seme hau hazi nuen eta gora altxatu nuen. Dv LEd 206. Bihi guti, belhar gutiago, aziendarik ezin haz. Dv Lab 313. Lanthuko duk lurra, eta lurrak haziko hau. Ib. 10. Holetan abereak barnean hazi behar ditugu. Ib. 133. Artu zuen andreak aurra, eta azi zuen; eta aunditu zanean eman zion Faraonen alabari. Ur Ex 2, 9 (Urt bulharra eman, Dv, Bibl, BiblE hazi ). Nor den ahal dakite / Luzaiden nagusi! / Anitz haren pareko / Amak eztu azi. Bordel 119. Bere etxe-kantoin bat eman zioten ihes-lekhutzat, eta heien hazteko eta bizitzeko, karrikaz karrika, athez athe, ibili zen eske. Laph 237. Bere burua gomendatuz ihiziak hazten eta liliak aphaintzen dituen Jainkoari. Ib. 51. Jendek zer nahi duzu erran dezaten zure etxekoez? Erranen dute edo zure haztekorik ez dutela, edo zure alderat bihotz gabe direla. Ib. 114. Aita eta amek behar dütie bere haurrak maithatü, hazi, beztitü, eta hen heñaren arau establitü. CatS 47. Azi gendituun ta ezkondu zien. Sor Bar 97. Ohore, amodio laborariari, / Gure haztea gatik akitzen denari! Elzb Po 219. Baziteian haz ahala haur. Elzb PAd 15s. Neke trabaju penaz beterik / alabak munduan azi. Xe 315. Egia da artoak mutill morroskuak / Azitzen dituala, ikaratzekuak. AB AmaE 400. Unhatua denean beraz esklabo baten hazteaz [...] edanarazten dio agoardint zorta bat pozoinatua. Prop 1891, 207. Nere anai txit maitiak, Jaungoikuak bere ontasunaz erakustera eman dit bere pamili au nai duala azi. Bv AsL 79. Ez bagare haren haragiz haziak, / Ez dezake iraun gu baithan graziak. Zby RIEV 1908, 210. Bada nonbeit saindu bat, adinez oraino haurra, hazia izatu dena munduko jende handiak bezala. Jnn SBi 104. Gorphutz hau [...] Komunione Sainduan, Jesusen gorphutzaz eta odolaz hazia. Lap 389s (V 177). [Jinkoak] bestordüz gidatü eta hazi beitzütian Israelitak berrogei urthez. Ip Hil 126. Lanik aski bazitzaioten burrasoei beren ume pizkorren haztea eta heztea. HU Zez 70s. Negarrak azi al baleiz / gizonak umetan, / ezingo nintzan sartu / aitaiten fraketan. Azc PB 339.

( s. XX) Ez bakarrik jendeak, bainan kabalak ere, eta landareak hazten dituztelarik beren esku-lanaz. JE Bur 167. Morroi sartu ziñan, semetzat azi zaituzte. Ag G 142. Sugerik nork egundaino hazi du bere etxean? Barb Sup 3. [Ameriketan] aberiak azteko zabal ixugarrijak dagozala. Kk Ab I 52. Etxekoen hazteko behar baita ogi. Ox 68. Plazentziako Don Antonio / zapatariak azia [txerria], barbero baten ate aurrean / utzi omen du bizia. Tx B I 161. Abis bat hunik / nahi duzut eman, Katixa, / etxekandere hunak / untsa haz dezala oilarra. PierKat 53. Aurrik badute eman / iñudiari azteko. MendaroTx 233. Goxoegi, aisago, eta hobeki aziak eta yauntziak bizi gira. Zub 90. Asi zen bere funtsen zaintzen eta lantzen, ardi eta behi azten larretan eta pentzetan. Ib. 87. Inguratzen duten lurrek dituzte hazi, jakintsuen arabera, gizonen artean izan diren gizonenak. JE Ber 81. Konejuek letxe azkonarrak azi, gela egokiye etxien deukotan ezkero. Kk Ab II 140. Semiak jantzi, azi ta ezi. Otx 21. Baserriak bizia eman-da, / mendiak ninduan azi. Lek EunD 41. Euskotarrak orain azitzen duten bei gorri ori antziñan emen bertako mendietan zebiltzan betizuen ondorengoa da. JMB ELG 67s. Biberoiez azitakoeri. Ldi IL 85. Udalênean ernal ba dira / azi dezate axuri. "Pueden criar buen cordero" . Or Eus 74. Berdiñak dira gure jatorri, / oitura eta legeak. / Ama Euskerak magal berean / azitako senideak. Ib. 196. Serorek beren alaba gisa / nute orai arte hazi. Lf Murtuts 109. Hiriaren ondoko leze batean zazpi lehoin hazten baitzituzten. Zerb IxtS 70. Ez dugu uste --ez dugu bederen jakin-- behinere nihun betizo troparik Larrunen bezala hazi dela. Zerb Azk 46. Hilherri-lili horren zithalak, / hazur zaharren hautsak hazirik, / erhanik ditu aiten leinuak / eta zainhiltzen gaitu semeok... Mde Po 67. Edozertan edozertako azia nago, ase ta goserako, ugari ta urrirako. "Ubique et in omnibus institutus sum" . (Phil 4, 12) Or Aitork 412. Ene alabatxu [...] ardura aundiz azi ta ezi aunagula. Erkiag Arran 106. Txarri bat artu eben azteko, / urte guztiko koipetarako. BEnb NereA 45. Orduan, nagusiaren artaldearen aldean, zonbait ardi hazi zituen. JEtchep 52. Ain zan ikaragarri / luze ta zabala; / txerrikuma bat nola / azi leike ala! And AUzta 121. Esneaz bakarrik / azi nai dituzu. Gand Elorri 214. Arima bera ere, zu mundura etortzean, landu ta azi bearrean aurkitzen da. Vill Jaink 88. "Semeak azi, nekeak bizi" dio esaera zarrak. MAtx Gazt 25s (tbn. en Basarri 107). Erleak soilik azi oi ditute elkartasunean beren ondorengoak. Ibiñ Virgil 110. Andra Sabadiña, seme alaba pilloa azi daben alarguna. Alzola Atalak 92. Semeari, Pako deitu zioten eta Zumarragako basarri batera bialdu zuten, an andre gazte batek azi zezan. NEtx LBB 29. Amaika seme euskaldun jator azi dituzun erria. Ardoy SFran 44. Jinen diren haurrak hazi. Xa Odol 212. Pameli ederra azi. Uzt Sas 64. Urtean zortzi edo amar bat txekor azi. BBarand 117. Besiko etxekoandrie egon zan famili aren semie azten. Gerrika 16. Peru jatorra, Basarteko Unibertsitatean ikasia, mendiak hazi eta basoak hezia. MIH 168.

v. tbn. Saug 66. Hm 181. Iraultza 13. Etch 240. It Fab 174. Izt C 451. Arr May 80. CatJauf 19. Inza Azalp 137. Altuna 92. Jaukol Biozk 29. Etcham 172. Enb 39. Eguzk GizAuz 41. Iratz 169. Akes Ipiñ 33. Etxba Ibilt 461. Berron Kijote 165. Ataño TxanKan 185. Onaind STeresa 29. Larre ArtzainE 69.
azpiadiera-1.1.1
(Con compl. en ines.). Alimentar (con, a base de).
Bihian hazi oilaskoa, entselada lagun. JE Ber 35.
azpiadiera-1.1.2
(Fig.). Alimentar.
Eta halaz hazi, sustengatu eta entretenitu ukhan dute bere speranzá. Adv 3r. Hark irakasten du egia, [...] hark argitzen bihotza, arintzen penak [...] hazten debozionea eta isurarazten penitenziazko nigar sainduak. Ch III 55, 6 (SP debozionea azten [sic]). Horlako gauzek bixten tuste maiz behar gabeko eskatimak, hazten supherbiotasuna eta banaloria. Ib. 58,2 (Mst hazten, SP emendatzen ). Leialtasunak gozatzen eta hazten du Jesusen bihotzaren eta presuna iustuaren bihotzaren arteko komerzio samurra. Mih 122. Zien relijionia eta pietatia haboruenik sustengatzen, hazten eta entertenitzen dianetarik. Mercy 16. Humiltasun orrek eztigu kendu bear gure Jaungoikoaganako konfianza bizia, baizik azi, eta geitu bear digu. Gco I 407. Debozionea hazteko eta sustatzeko diren pratika guzietan. MarIl 1. Gure gogoetek, pentsamenduek, afekzioneek, hitzek haz eta emenda bezate konfientzia hori. Jaur 372. Zein da yakin behar bezala egiten duena? Guziei urgulu eta zorokeria dariote. [...] Hazten dituzte yauira tzar oro, eta guzien nausi izan nahi dire. Hb Egia 124s. Ezen uzten duenari nigar egitea bertze munduko, hango nigarrak etzaizko baliatuko baizik ere harrentzat ditezken su-gar ikharagarrien hazteko eta hazkartzeko. Jnn SBi 67. [Komunioneak] gu baithan hazten du eta emendatzen graziaren bizia. CatJauf 114 ( CatS 75 hazten ). Oi ba, mendiek dituzte hazten bertsularien gogoak! Ox 32. Erritarren eten bageko [...] liskar eta zurruburruek iauntxokeria ekarri, azi, iraunerazi ta zabaldu egin zuten. Zait Plat 15. Euskaldunen artean / hazi dugu herra, / ahantziz, Ama, zure / maitasun ederra. Xa Odol 207. Pierre Bordaçarre Etxehun, Iruri, hasi da zinez herritar gaiez pastoralaren hazten: Etxahun 1952, Matalaz 1955, Berterreix 1956 [...]. Casve SGrazi 15.
azpiadiera-1.1.3
(Dv).
Alimentar, avivar (el fuego). " Sua hazi zuten gau guzian, ils entretinrent le feu toute la nuit" Dv.
Liburu santuak dira, zeruko su ederra biotzean biztuteko su-arri ta kaltzeru alazokoak; dira su ori azi ta eukiteko su-garria. EL2 3s.
azpiadiera-1.2
2. Educar. "Azi ondo, criar bien" VP 6v. "Educar" Lar y Añ. "Criar, educar" Lar. "De rabo de puerco nunca buen virote, txar sortu ta txar azi, txar iozango da beti" Ib. s.v. puerco. "Los padres deben acostumbrar bien a sus hijos, gurasoak ondo beren humeak oitu bear dituzte, ongi azi bear dituzte" Ib. s.v. acostumbrar. "Haurrak giristinoki hazi behar dira, il faut élever chrétiennement les enfants" Lh. "Gaizki azitako umiak ditu, eta ez dakit zer buru-bide atarako daben. Tiene los hijos malcriados y no sé en qué va a parar" Etxba Eib (s.v. gaizki azi). Tr. Apenas aparece al Norte, salvo con compl. en ines. (v. infra ).
Oroitzen naiz zein ongi azi geninduen gure amak eta orrela gu ez onak izaiteaz gurea da kulpa. CartNav 139. (cf., unas líneas más abajo, Jaungoikoak atzi geninduen) Elkarregaz ondo biziteko da semeak zerurako aziteko. Arz 49 (CatBurg 38, Cb CatV 54, Oe 147, AA I 489, CatLlo 77, CatBus 33, Legaz 46, Itz Azald 171, KIkV 103, KIkG 78 azi (ditzaten, dagiezan, etc.), CatB 60, CatLuz 24, CatAe 60, CatR 61, CatSal 61 (h)az (detzaten, ditzaten, etc.), CatLan 158 hazteko eta altxatzeko, CatAN 56 azteko). Aita ill ta amak azi zuen kontuz bere seme Theofilo hau. Mb IArg I 179. Eta gazte bat aurtasunetik nola ondo azi bear dan. Cb EBO 4. Berekin bere eskolan edo ikastegian azi zituan [ikasleak] . Ub 151. Ah Judas! Zu nere eskolan azia, munduan beste asko largata nere Apostolutzat autatua. Mg CC 246. Zeinbat, Jauna, zor deutsut, argitu nozulako Fede santeaz? Zeinbat, Kristiñau artean sortu, ta azi nozulako? EL1 99. Ez dio ardurarik umeak eta mirabeak gaizki azitzeaz, ta oitura gaistoak ikasteaz. AA III 606. Desonestidadeko eskolaan atzijak. fB Olg 59. Jazo leiteke gurasuak euren umia ondo azi arren, onek gestuak urtetia. Astar II 97. Isaak eta Rebekak kontu andia zeukaten bere bi seme biroki Esau eta Jakob ondo azitzeko; baña aurtasunean ere [...] argiro adierazten zuten bata bestearekin egiteko onak etzirala. Lard 30. Enpleo txarrerako / ez ninduten azi. Afrika 98. Ondo azi itzazute, ondo peleatuaz bizitza au igarotzeko indarrak ar ditzaten. Arr GB 139. Ondo azteko semeak. Azc PB 311. Ez nuan ondo azi [semea], bigunegia izandu naiz. Ag G 367. Egiaz, aingerutzat azi zuan Malentxo. Ib. 291. Aren begietatik bakarrik ikusten ukala, egia dek, orregatik orren gaizki azi ukan. ABar Goi 70. Euskaldun txikiak euskeraz azitzea. Ldi IL 171. Semeak azi bazenitu Jaungoikoaren bildurrean, onak izango ziran. And AUzta 78. Euskaldun gurasoa, / nun dezu zentzua? / Erdaldun azi dezu / zure semetxua! NEtx LBB 322. Haur batek, alegia, zeharo eta erabat gal dezakeela bere lehen hizkuntza, bestetan hazi dutelako gero. MIH 400. Hori ahal duk behar den bezala hazitako haur bat exertzeko modua? MEIG IX 109.
v. tbn. A Ardi 20. Belaus Andoni 3. Enb 60. Eguzk GizAuz 94.
azpiadiera-1.2.1
(Con complemento ines. de valor modal).
Bere haurrak irakasten eta hatzen dituztela hire laudoriotan eta ohoretan. Ins B, 7r. Haz itzazue [zuen haurrak] [...] Iaunazko remonstrazionetan. "Nourrissez-les" . Eph 6, 4 (Ol, Ker Jaunaren ikasbidean azi; He, TB, Dv altxatu, IBk, IBe hezi ). Umeak hazi zintuen / Iaunaren beldurrean. EZ Noel 155. Umeak Iainkoaren beldurtasunean aztea eta altxatzea. SP Phil 402 (v. tbn. expresiones muy similares con hazi en OA 76 (azitze-). Mb IArg I 383, Cb Just 89, Gco I 452, JJMg BasEsc 170, Xe 168, Ag Kr 186, TAg Uzt 197, Etxde AlosT 90 y And AUzta 78). Haur ükheiteko, eta haien Jinkoaren zerbütxian hazteko. Bp I 80. Jaunaren legean azi ta eziaz, salbatuko dira. Cb Eg III 376. Txikitati zigorragaz lotsa onian azten ez badozu umia. fB Ic I app., 3. Seme alabak azi ditubee zelo santu bategaz erakutsi onian ta Jaungoikuaren bildurrian. fB Ic III 323. Ta [umiak] guraari askatubeetan azten baditubee. Ib. 302. Gustijak azten zitubeen amodijo ta doktriña bardiñian. JJMg BasEsc 28. Seme-alabei bere / lanen erakutsi: / eta bildur onean / familia azi. Zav Fab, RIEV 1909, 38. Seme au zugan fede santuan aziko dedala. Arr GB 23. Jaungoikoak seme-alabarik ematen badizu, azi zazuz bere maitetasunean. Ag G 48. [Aurrak] Zure ikaskizunetan azi bagenun ere Zuk argiturik egin genun; ez bestek. Or Aitork 222. Tipi tipitik sorgin ixtorioetan hazia, sorginez idatzi liburu gehienen jakitateaz hantua. Zerb Azk 93. Arbasoengandik musika zarrean azi ta eziak baitziran gazteok. Zait Plat 72. Aurrik badator euskal fedean / azi eta ondo zaindu. BEnb NereA 261. Jainko legean hazi ninduten. Xa Odol 17. Jakite horretan haziak gara, oraingo hirietan bizi garenak. MIH 293. Protestante giroko Biblia kutsuan haziak eta heziak izan ziren multzoentzat ari zelako. MEIG IV 83.
azpiadiera-1.2.2
(Part. en función de adj., acompañado de ongi, gaizki, etc.). "Malcriado, gaizki, dongaro azia " Lar. "Urbano, (c.) kortesa, ondo azia " . " Gaizki aziya, el mal educado" Iz Als.
Gaizki aziak daduzka ongi bizi diran hume humillak ere. Mb IArg I 265. Ume deungaro aziak. LoraS 96. Guraso batek zeukan seme oker ta gaizki azi bat. VMg 57. Emendik ainbeste ume gaizki azi. AA I 564. Persona ondo azi, errazoezko ta konfiantza osokuak. JJMg BasEsc 105s. Biotz gabeko gizon gaizki-azi aiei. Lard 448. Gizon au [...] ondo azia, fiñ-usaikoa eta [...] mundu guzia engañatzen zekiena zan. Arr GB 15. Mukitsu gaizki aziyak! Sor Gabon 29. Axolabage da, morroin gaxki azi bat. Mdg 125. Zegaitik az aen gaizki-azia? Or Tormes 91. Pikaro gaizki aziya! Tx B I 58. Eta zuri zer ardura dautsu ni ondo azija ala mendu txarreko ixatiak? Otx 54. Yainkoak gizon ongi-azi guzien biotzetan norbere izkerarenganako maitetasun gori bat itsatsi dulako. Ldi IL 137. Izen gaizto deabruzko ori ongi-azien ezaugarri zeukaten. "Urbanitatis" . Or Aitork 57. Seme-alaba eder eta ongi aziak zituen. Zait Plat 82. [Morgante erraldoia] ongi azia ta itz-leuna bait-zan. Berron Kijote 35.
v. tbn. Mg CC 214. Zav Fab RIEV 1909, 32. Zab Gabon 66. Ag G 221. ABar Goi 70.
azpiadiera-1.3
3. (V, G, AN; Mic, Lar, Aq 879, , Dv, H, VocB ), hazitu (Lar, H), aasi (V-m) Ref.: A (hazi, aasi); Iz ArOñ (asi); Etxba Eib; Gketx Loiola; EAEL 53; Gte Erd 210; Elexp Berg.
(Aux. intrans.). Crecer, agrandarse, aumentar. "Acrecer" Mic. "Crecer" Lar, Añ. "La mala hierba crece mucho, azi da lolloa nola belar gaistoa " Lar. "Acrecentar" , "aumentar", "fermentar" Añ. "Croître, augmenter. Haziko dira zure indarrak (Mb), vos forces augmenteront" H. " Maiatzeko urak ulea aztekoak izaten dira " A EY I 66. "Crecer" , "acrecentar" Etxba Eib. " Azkeneko urtietan asko azi da Eibarko errixa " Ib. "Crecer. Arbola ori ikaragarri azten da " Elexp Berg. En AxN se explica hantzen (190) por azitzen. Tr. Empleado fundamentalmente en la tradición meridional. Al Norte es mucho menos frecuente: se encuentra al menos en Leiçarraga, Axular, Pouvreau, Etcheberri de Sara, Goyhetche, Duvoisin e Inchauspe.
Zeinetarik gorputz guzia iunkturaz eta lothuraz forniturik [...] Iainkoaren hazitzez hatzen baita. "Croit en accroissement de Dieu" . Col 2, 19 (IBk hazi; He, Dv handitu, Ol garatu ). Pelikanoak amorioz / umeak dagianean, / bere odolaz mantenitzen dau / guztiak azi artean. Lazarraga A16, 1184v (tal vez 'hasta criar a todos'). Ila usteldu ta zurtza azi. "El muerto podrece y el huerfano crece" . RS 199. Bazioiten ni uketu naizen parte otan Franzian trublazio andiak azitzen zirela. CartEsp 452. Eta are hazten eta handitzen garenean ere, gure bizia ttipitzen eta laburtzen da. Ax 63 (V 41). Ze modutati alkanzaetan da grazia, eta doa aziaz alkanzadu ezkero? Cap 29. Ea, Prinzipe Iauna, / goazen azitzen, / goazen Ierusalena / galdua irabazten. FProsp 81ss (la poesía se refiere al nacimiento del príncipe Felipe Próspero). Igorziri karrazketan sortzen eta hazten diren perleriek eztute perla-azala baizen. SP Phil 200 (He 202 hasten ). [Haurrak] hazi eta handitu direnean, atseginetarik lekhora gaitz eta buruzgora zaje estudioaren nekhea eta trabaillua. ES 181. Hazia ilkhitzen da eta hazten da. He Mc 4, 27. Garia jaio ta azitzen asi zeneko, jaio ta azi zen belar gaistoa ere. Mb IArg I 201. Zuen alabak edaten ikusiko dute, ta azitzean [...]. Cb Eg III 363. Mutiltxo ori ustekabean putzu andi batera erori, ta ito zan. [...] eta bereala aoputzuraño ura azi, ta seme ori bizirik Aita San Isidrok eskutik artu zuen. Ib. 339. Biak Lore eder zurigorri, lur gaisto onen arantza latzen artean jaio, agertu ta aziak. Cb Just 5.
( s. XIX) Ezingo du kristauak aurrerapenik egin animako bizitzan, ez azi birtutean. Mg CC 219. Euri tantak txikinak dira, baña askogaz egiten dira pozu andijak, azi ibaiak ta ujolak jagi. Mg CO 256s. Lur argaleko muntegijan azi dirian landara gaztiak. Mg PAb 126. Azi kargia, astundu, pekatu barrijak lengoai ezarririk. Ib. 118. Lino belarra azi, ta igartu didinean. VMg 24. Zorionekoa azi ta nagusitu baño len, ilten dituena arerio txikiok. LoraS 106. Gorputza azi dedin, itxodoten eztozue? Ib. 140. Eta ezin azi edo geitu diteke aren neurri gabeko santidadea. Gco I 412. [Aurrak] zerbait gogortuak edo aziak diranean. AA I 530. Ekusten zuan, egunetik egunera aziaz joango zala gure bekatuen zorra. Ib. 506. Bedeinkatu zituban dirianak, esanagaz, Azi zaitez, ta geitu zaitez . fB Ic I 11s. Geure bijotzetan erne dedin, azi dedin, ta prutu ugarijak emon dagizan. fB Ic III 376. Ta leen grazijan badago arimia, grazija aztia ta geitutia. Ib. 301. Baña ezta onelakorik egiten, eta lan gitxitubagaz juan biarrian, azi, eta geitubagaz duaz. Astar II 159. Nekepean danak / obeto danari / aitu, eta lanak / eiten yakoz azi. Zav Fab, RIEV 1907, 529. Nola zuhaitz landareak / Baitira udan hazten, / Hala tutzu ikusiko / Zure umeak handitzen. (In Hm 143 ). Baldin basoa arkitzen bada zertxobat azia, / Eder ta galant, berde ta mardul egongo da guzia. Izt C 190. Urten eban aixe andi batek, esetsi eutsan euri zaparrada guztiz ugari bati, ta beriala azi zan ibaija. Ur MarIl 25. Jesus edadian aurreratuaz joian legez, alan joian azijaz ontasun, ta arimako ondasunetan. Ib. 100. Ordutik azi eta sutu zitzaion, anayari len eta beti gorde izan zion iguin eta gorroto bizia. Lard 34. Semea zerbait azi eta indarretan sartu artean. Ib. 50. Sansoni buruko illeak ordurako azi zitzaiozkan, eta bere indarretan sartzen zijoan. Ib. 146. Euri-jasa erori zan, urak azi ziran, aizea irten zan. Ib. 386. Abereska hegaldunak eta luma gabiak sortzen eta hazten dira jinkolluak bezala. Ip Dial 30 (It azitzen, Ur aziten; Dv handitzen ). Lasto hazkarra ekharriko dio eta bihia ere ongi haziko da. Dv Lab 56. Lore eder bat sasartean azi oi dan bezela, Jenobebari eremuan bere atsegin-kontenturik zoragarriena aziaz zijoakion. Arr GB 53. Azi, edertu eta gizendu egin aiz, seme. Zab Gabon 52. Au alabatxua dakarrena! Ze bapa! Azi da gogotik. Beorri baño geiago egin da. Sor Bar 41. Lagun arteko gastuei, azi zanian zerbait, etziokan begiratzen. Bv AsL 26. Baña nola bere seme taldia egunetik egunera zijuan azituz, erabaki zuan [Franziskok] guztientzat erregla bat izkiribitzia. Ib. 70. Ernetan diran landara artean, / Zugatza geien da azten. AB AmaE 464. Gabetik goixera, / Perretxikoak azten direan antzera. Ib. 255. Usai gozo zoragarria geituaz eta aziaz zijoan. Arr May 138. Zer ederra zauden, Inazio! Zenbat azi zeran! Apaol 108. Gure jornalik berriz / etzaku azitzen, / berriz ere egongo / gera padezitzen. JanEd I 21. Mutil galanta bera, baba-laztoa legez gazterik azia. A BGuzur 117 (cf. GAZTE HAZI). [Griña eta pekatuak] aziko dira, eta azkenean ilgo dabe arimea. Itz Azald 179.

( s. XX) Lobatxoak ostera asko azi dira, asko gero... Ag Kr 224. Azi da lolloa, nola belar gaiztoa. EZBB I 55. Aztan den tenpran emoiten du [lerrak] frutu bat. Mdg 130. Asko azi aiz ta ezingo aut altzoan euki. Ag G 77. Joan ziran peregrinazioak ere geitzen eta azitzen. Goñi 115. Ama-Birjiñaren jaiera gure erlijioarekin batera sortu ta azi zan. Inza Azalp 154. Eta egunetik egunera azitzen zan siñisten zuten gizon eta emakumeen salla. Ib. 88. Bedar-artian, or-emen sakabanatuta, lora polittak azten ziran. Altuna 43. Egoak azita, txoriak dagin lez, / dagi goruntz. Jaukol Biozk 77. Berriz e aziko zaik / illea ipurdiyan. Tx B 187. Ots, Mellaineko olerkari! i aiz Provenzako zumintza! Egun batean iru ukondo azi aiz, ogeita bost urtetan loreak eman dituk... Or Mi IV. Zortzi urte itukan orduan. Azi intzan. Lek EunD 16. Ta, alaz guziaz ere, koxkor oiek beñere ez azitzea nai nikek! Ldi IL 19. Europako lurretan bi giza-enda, bata bestearen ondotik, azi eta zabaldu ziran. JMB ELG 18. Azi zan ta zuaitz aundia egin zan. Ir YKBiz 290. Domukeria, bai, azi ta geitu da. Eguzk GizAuz 63. Euna bezala ari da maitasuna azitzen. Or Eus 102. Pilla ori azitzen dijoan neurrian. TAg Uzt 293. Neguko euri-yasaz azitako uroldeari makurtzen zaioten zugatzak. Zait Sof 181. Landarea azi dedin eta gero adaburua eman dezan. SMitx Aranz 5. Zugaitzpen kapea mardul azi dediñ. JAIraz Bizia 80. [Imalaya Zedroa] berai dagozkion lur onetan larogei metro azitzen omen da. Munita 85. Oraindik ez naiz zu aña azi, lengusu. NEtx Antz 140. [Lamiñak] sarkalde-Europako kultur-oboan jaio eta haziak ditugu dudarik batere gabe. Mde Pr 267. Izkera bakoitza beure aldera azi ta garatu oi da. Or Aitork 5. Onesten dituzu gizonak, Iauna, azi ta ugaldu ditezen eta lurra bete dezaten. Ib. 407. Adatsa berriz, beltx eta kiskur, narotsu azitzen zitzaion kalpar gaiñean. Etxde JJ 215. Poli azi egin zan. Oraintxe gizon-itxura pixka bat artzen asia zegoan. Anab Poli 59. Pixka bat aurreraxeago, dunak azitzen asi ziranean, marabut bat ikusi genuan. Anab Aprika 37. Leengo kaltzada arritsuez / etorren abotsa / apurka azi ta urbilduaz. Gand Elorri 124. Goruntz ta zabal azia nozu pago alaiak legetxe. Ib. 185. Gizonaren Jakintza [...] aziaz ta etengabe ugalduaz joan da. Vill Jaink 67. Gurutzeko Joan deunaren kanta ontan ere aziaz doa arimea, maitasunean aurreratu ta ugalduz. Onaind ( in Gazt MusIx 152 ). Eta bedeinkaturik esan zien: azi ta ugaritu zaitezte. MAtx Gazt 15. Landareak jaio, azi, zaartu, igartu, desegindu egiten dira. Ib. 14. Ain aldakorra da gaztetxoa! Ez bere erruz. Gorputzez azitzen, buruz osatzen bait dijoa. Ib. 5. Ala azi zen sendo Etruria, ala Erroma gertatu zen munduko ederrena. Ibiñ Virgil 93. [Arbola] aziko balitz ere igaliak ekarteko indarrik eluke izango. Ib. 83. Jauna! Zure esanetara zintzo jokatu degu: azi ta ugaldu gera gure ondorengoetan. NEtx LBB 119. Gero, azi zanean, eta mutil aundi egin. Alzola Atalak 87. Urte betian gutxienekoz / txala azi zai egondu. Uzt Sas 201. Edozoin landarek ere ez du behar den uztarik emanen, hazi behar zuen sasoinean ekaitz pean egona bada. Xa Odol 43. Eta urak oso aziak zijoazen sasoi artan, gaiñezka egiteko doi-doian. Berron Kijote 222. Azitzen ta zabaltzen joan zan Zaldungo-Ordena ura. Ib. 145. Ezkurreko xalkorra baño geiago ez aiz azitzen. (AN-larr). Inza NaEsZarr 408. Poltsan erla (erreal bat) baño geiago ez zaigu azitzen umea. (AN-ulz). Ib. 1280. Ezpela, metro batetik zazpi bitarte azitzen da. Ostolaiz 90. Gaztetan buelo gutxiagoan egoten da pixua. Baiña zartzera neurriak ere, gauza batzuenak beintzat, azi egiten dira. Insausti 226. Ez dakit zergatik ez nintzan geiago azi. Ba, naiko pena da ni olain txikia gelditu izana. Albeniz 17. Hor iraun nuen, adinez (eta zuhurtziaz?) hazitzen ari nintzen bitartean, sei urte luzez. MIH 368. Garaunak behar bezala hazi ez zitzaizkidalako, kopetaldean nahiz garrondoan ez dakit, adimendu urriaren jabe naiz, segur aski. Ib. 399. Haurrengan hauteman dezakegu nola sortzen eta hazitzen doan mintzatzeko gaitasuna. MEIG VI 112.
azpiadiera-1.3.1
(V, G, AN ap. A ; Dv, H, VocB ).
Hincharse. "S'enfler, se gonfler" Dv. " Azkarria orrela deitzen da, zergatik orren indarrez orrea azten baita " H. " Orhe berria beroki egoten bada, hazituaz doha [...] augmente de volume" Ib. " Bihi ereina lur hezean hazitzen da, le grain que l'on sème se renfle en une terre humide" Ib. "Abultamiento por hinchazón. Mina azi zaiz (sic, por zait), el mal se me ha hinchado" VocB .
Hortarakotz, bazka ebakia ezartzen dute bokheter handi batean, [...]. Gero urez estaltzen dute doi-doiean. Zenbait egunen buruan, bazka hori berotzen eta hazten da. Dv Lab 262. Baño orantza zenbat azi den bazenekusa! Or Mi 46. As-nekez itzik ezin egin ta / indarka aziaz bularra. "Hinchando su pecho" . Or Eus 411. Eta parregurez ao-masaillak leertu bearrean azi ta bete zeuzkala ikusi zizkion. "Que tenía los carrillos hinchados y la boca llena de risa" . Berron Kijote 226. Esan nion zer nai nuan: ondorengo egunetarako matrailla gutxi azitzea. JAzpiroz 170.
azpiadiera-1.3.2
Crecer (una especie), desarrollarse en un lugar.
Karta kontan isartan daud kemen aztandren arbole prinzipalen izenak. Mdg 129. Izeia eta lerra aztandra oxezkietan; bagoa sierretan. Ib. 130.
azpiadiera-1.3.3
(Lar, H). (Part en función de adj.). Crecido; grande. "Espigado, crecido, alto, azia, luzea, anditua" Lar. "Grand en général, considérable: Damua azia eta nabarbena (AA)" H.
Esan degu, ezen, [...] eztagoala zirkustantzia agrabanteak, ab da, pekauta bere moetan bertan grabeago, andiago edo bere mortaldasuna aziago egiten debean zirkunstanzia aenik konfesatzeko obligaziorik. OA 138. Eldu zan Aizeria mats-landara azi bat orman itxatsita zegoan etxe baten ondora. VMg 63s. Onezko damu edo kontrizioak ez duala konfesio gabe bekaturik barkatzen, ezpada txit bizia, samiña eta azia. AA I 187s. [Erreka] zetorren txit azia, bada eurijasa batek urtu izan zituen [...] elurrak. EE 1881b, 113. Bada nik [...] naiago det ibai txiki izan [...] ta ez nere izena ta nere izana galdu, ibai aziago bati nere burua eman bearrez. Ldi IL 137. Geiago dezakenari sari aziagoa ateratzen alegindu bear zakiote. Ib. 153. Bere bizar aziak, txima luzeak eta arropa zahar-urratuak. Etxde JJ 198. Pozik ikusten ditut / neure esku aziak. 'Mis manos crecidas' . Gand Elorri 106. Ugiñak arro, anpatu, aziak, gora igoten eben. Erkiag Arran 163. Ondartza orren sartalderantz, izaro edo uarte naiko azia dogu. Ib. 11. Anarkistak jaso ditue illik, gorpu, kale bazterrean; mordo bat, zaurituta; mordo aziagoa, ertzaiñen menpean atxiloturik. Erkiag BatB 185. Bultzia geratu egin da. Geltoki azi ta zabala dago begi-aurrean. Lagun asko jatsi dira. Ib. 166. Beste oinbeste [...] egiten ari dira gurea baño eleder aziago baten jabe diran erriak. Gazt MusIx 7. Banderari musua ez det grazikoa / [...]. Obe jarri balute / emezortzikoa, / irripartsua eta / bular azikoa. Insausti 60. Mintegira jo zuten, landare haziak bertan behera utzirik, ikasleengana, alegia, irakasleak bazterturik. MIH 196. Oteizaren iritzia, [...] mito gisako zerbait iruditzen zai teoria hazia eta heldua baino gehiago. MEIG III 118. Jendeak hain ongi hartu duen liburu sail hazian Gure Patroi Aundia, San Inazioren bizitza ederra genuen azkena. MEIG II 123. Hiztegia, hasia eta bere laburrean aski hazia, ez da oraindik argitara irten. MEIG VI 64.
azpiadiera-1.3.4
(V-gip, G-azp; VP, Añ). Ref.: Etxba Eib; Elexp Berg. (Aplicado a seres animados). Adulto, mayor. "Persona azia, adulto" VP 75v. "Aurrak eta aziak, les enfants eta les grandes personnes (AA)" H. "Crecido. Mutil azixa daukazu" Etxba Eib. "Crecido, mayor. Antoniok oiñezkero bastante seme azixak dauzka. Neska mutikoei buruz erabiltzen da batez ere" Elexp Berg. Cf. Lar: "Adulto, gaztetua, gazte-adinekoa, aurra eztana, seiña eztana, azi dana". Cf. GAZTE HAZI.
Azia ta anditua bada bataiatzen dan gizona edo emakumea. Ub 193. Zein ederki ta laster ikasten duten euskera gaztetxo euskara baño enzuten ez duteenak. Berriz badator Euskalerrira erdaldun andi edo azi bat, zein nekez, ta gaizki! Mg CC 215. Zein aurraren anima, zein gizon azi batena. Ib. 200. Azeri zar, azi ta bein ardi aragija sabelera dabeenak. Mg PAb 110. Asitzera noa [...] Kristau aziai dotrina azaltzen [...]. Kristau zerbait adiñean aurreratu diranak obeto jakin, eta aditu bear ditue dotrinako gauzak aurrak baño. AA III 399 (v. tbn. ib. 409 y II 1 kristau azi ). Ume txikijari edo azijaguari. fB Ic I 318. Marino zan txikitati praile zintzo bat. Ta zeinbat azijago, ainbat zintzuago, esanekuago, ta humildiago. fB Ic II 231. Seme alaba azijak. Astar II 78. Seme bat zuten, azi samarra, argia, pizkorra, sendakintzarako ikasten aizana. Ag G 206. Umeen atzetik, neska-mutil aziagoak ere deitu ditu danboliñ-otsak. Mok 17. Edozein langile aziri gizarte-zuzenez zor yakala [...]. Eguzk GizAuz 182. Maitasunak [...] akar eta erritak baiño indar geiago din bai aurrak eta bai aziak oneratzeko. Etxde JJ 99. Hirurehun ikasle baño gehiago zaudela ikastetxean eta gehienak Patxi baño askozaz haziagoak zirala. Osk Kurl 169. Ikus ezazue nolako jende zolia geran arrigorrietarrok, gure hauz-zaro-negurria beste tokietako gizon hasientzat ona danean! Ib. 124 (v. tbn. en la misma pág. gizon hasiak ). Danak, umeak ere bai. Gazteak, amalautik gorakoak. Aziak, ogei ta bat urtetik gorakoak. MAtx Gazt 60. Geienak ezkonduak eta seme-alaba azidun gurasoak ziranez. NEtx LBB 119. Laugarrena [aurra], ia azi samarra ta lagunakin ateratzen asia. BAyerbe 179. Gizon hazi bizartsuek. MIH 240. Gure gazteak bestetan baino haziago, jantziago eta ikasiago agertzen zaizkigu. Ib. 374. Nerau nauzu bat, seme-alaba aski haziak ditudana. Ib. 230. Eta, ezatekotan ere, neska-mutil gazteen lana ez delako [...] gizon hazi-helduena baizik. MEIG IX 101. Haurrei dagokienez [...]. Haziagoek ere, ordea, badute hemen bazka atsegina. MEIG III 61. Haurrak eta haziak geure hizkuntzan eskolatzekoan. MEIG VII 184.
azpiadiera-1.3.5
Crecer, criarse. Algunos ejs. ambiguos de hazia(k) podrían tbn. corresponder a la 1ª acepción " Aitzean aziak aitzera nai. No hay lugar ni ejercicio mas gustoso, que donde uno se ha criado" Aq (pág.) 63.
Neskea azi din legez, kirrua irun din legez. "La moza como fuere criada" RS 195. Animale etxatiar, bai larrean haziak. EZ Man I 80. Neskaso bat amatako, / Galileako / Nazareten hazia. O Po 55. Oihaneko haziak oihaneko berri. "Celui qui est nourri dans le bois, ne parle que du bois" . O Pr 355. Zeren hazi eta jaio zen herriko hitzkuntzaz baliatu baitzen. ES 387. Eta ethorkiz lizelarik Greziarra: eta sorthu, eta berehaladanik haz baledi Eskual-herrian; segur da, elitekela mintza Grekez, baina bai Eskuaraz. Ib. 385. [Argin, arotz, olagizon] zuen etxeetan jaioak, aziak eta biziak. Lar Cor 152s. Hitz egiten zuten an bertan jaio-aziak eta beti bizitu balira bezain zuzen ta aisa. Mb IArg I 344. Da amaren konsuelo andiarekin Luis azi zan. Cb Just 27. Danielekin batean azi ziran iru gizon gazte gogortu zitzaizkan Erregeari. Ub 51. Agiri dozu, adiskidia, baserrijan azi zariala: eztozula inos Bizkaia ta basoarteti urten. Mg PAb 47. Etxeetan azi oi diran Aizeriak ez dioe ortzik egozten olloai. VMg 39. Jesu-Kristo Belenen jaioa, Nazareten azia. Lard 548. Probintzia onetan komunkiro jaio ta azi oi diran abere eskurakoiak dira abere txea edo geria. Izt C 167. Seda-damaskoen artean azi zan eta kanpoko aizeak bere bizian ozta ikutu zuen dama biguñ minbera bat. Arr GB 109. Amezketan jaio, Zaldibian azi, ta Ataunen bizi. Sor Bar 83. Euskaldun jaio nintzan, / Euskalduna azi, / Euskara utsik amak / Eustan irakatsi. AB AmaE 18 (v. tbn. con ligeras variantes NEtx LBB 322). Zumaiako naturala da, bertan jaio ta azia. EusJok II 68. Garratz ta latz azi danak eragozpenari gogor egiten badaki. ABar Goi 59. Yoan zan Nazaretera, bera azi zan errira. Ir YKBiz 77. Ur-ertzean jaio, azi, kozkondu ta bizi izan diran jatorriko osoko gizakiak. Erkiag Arran 85. Michel Chourio, Pierre Chourio, Martin Chourio [...] Martzeena deitu etxean sortu ziren eta hazi. Zerb Azk 59. Esparteko bazter gogorretan azi ta ezi ziran gazterik ederrenak. Zait Plat 72. Barbarotasunean sortu, txirotasunean azi, saiatuz eta gudukatuz elduerara iritxi. Vill Jaink 173. Ni ere baserrian nintzan lehen hazi, / gero hiri alderat joan nintzan ihesi. Xa Odol 147. Sortu nintzan Etxausian, / hazi Garatian Agerrian, / eskolatu Baiunian. Balad 175. Ara joaten giñan alde guzietakoak, mendian azitakoak danak. BBarand 76.
v. tbn. JJMg BasEsc 1. Zab Gabon 72. Echta Jos 192. A Ardi 57. PE 135. Tx B I 74. Kk Ab II 128. Etcham 211. TAg Uzt 214. Basarri 180. BEnb NereA 66. Lab SuEm 204. And AUzta 111. NEtx LBB 71. Uzt Sas 263. Berron Kijote 166.
azpiadiera-1.3.6
Mantenerse, alimentarse. " Ez naiz gezurrez hazten, je ne me contente pas de mensonges" Dv. "Se nourrir, s'alimenter: Xinhaurriz eta xinhaurri arroltzez hazten da epherkumea " H. " Arroltzez hazten da, il se nourrit d'oeufs" Lh.
Desira ezazue, [...] adimenduzko eta enganio gabeko eznea, harzaz haz zaiteztenzat. "Afin que vous croissiez par celui" . 1 Petr 2, 2 (He hartaz haz zaitezten gatik; TB haziak izatea ). Haurretik pozoin iaten usatzen dena, azkenean pozoiñez haz ditekeiela eta mantena. Ax 92 (V 62). Ainguriak Jinkoaz hazten dira. AR 69. Eta aingeruen ogiaz hazten zirenek egiñ dute bere atsegiña urdeen bazka lizunaz. Ch III 14, 1 (SP angeruen ogitik iaten zutenak, Mst aingürien ogiaren jaliak ). Zure xedea da, maiz haz nadin zure gorphutz sakratuaz; bizkitartean kontentatu naiz urthean behin zu errezibitzeaz. Brtc 232. Galdatu zioen noiz danik bizi zen Mortu hartan, zertaz hazi izan zen. MarIl 76. Hazi behar nian phüntian traballatzen nintzan hasi. 'Dès que j'eus besoin de me nourrir' . Etch 236.
azpiadiera-1.3.7
(Fig.). Hincharse, envanecerse. "S'enfler d'orgueil. [...] Bere iakitateaz hazten da, il s'enorgueillit de son savoir" H.
Elhe lehun hautaz hazia guzia / Senti du beleak kantatu nahia. Gy 2 (Arch Fab 75 beliak hitz hoietzaz hanturik ). Abade baten mandoa / Bere hidalgiaz hazia kaskoa / Bere ama behorraz baizen etzen mintzo. Ib. 139. Eta ez date hazten gizonen ganikako laudorioez. Dv Imit 4 (ap. DRA ).
azpiadiera-1.3.7.1
(Part. en función de adj.).
Gizon parrastak esaten / ebazan farfulleriak pitean bein, eta aziak: / Madrilen nik egun baten [...] amar bat kana luzean / saltutu, ta andi txikiak / ikaraturik guztiak / antxe gelditu zirean. Zav Fab, RIEV 1907, 535.
azpiadiera-1.3.8
" Oilo ama lumak hazirik iartzen da bere xitoen alde, la poule mère, les plumes hérissées, défend ses poussins" H.
azpiadiera-1.4
4. (G-to ap. EI 106 ).
Aumentar, agrandar.
Pekatua bere espezie edo moetan bertan solamente agrabatzen, anditzen edo azitzen debean [zirkunstantziak] . OA 138. Biar sari geijago emoten bajatzu odola ateratiarren, bildur izateko da diru guriak azi edo geitu ez dagizan odola aterateko preminak. Mg PAb 50. Ondasunak domeetan ditubee senduak, beeratuten ditubee altubak, jasoten ditubee baxubak, txikituten ditubee andijak, ta azten ditubee txikijak. fB Ic I 47. Nai dozube azi edo geitu zeuben santidatia? Astar II 214. Geure arimeen mantenimentua eta graziya azi ta geiagotu deiguntzat. CatLlo 70. Ta Seguraren izena ez dezu / gutxi azi ta edertu. Insausti 147.
azpiadiera-1.4.1
Inflar. " Orea altxagarriak du hazten, c'est le levain qui fait gonfler la pâte" Lh.
azpiadiera-1.4.2
(V-gip, G-azp).
" Etxia azi dot beste ainbeste, alabia ezkontzen danetik. He ampliado la casa otro tanto" Etxba Eib. "Agrandar, levantándolo, un edificio. Etxea bizitza bat azi degu " Gketx Loiola.
azpiadiera-1.4.3
Abarkak ondo lotu, igitaia gerrikoan sartu, alkondara-besoak azi ta goardak txalo jotzen zualarik, ea, motell, saillik onena arrapatzera! AZink 39.
azpiadiera-1.5
5. Dejar crecer (el cabello).
Mutillak beti erabillen buruba mutildurik, ta emendik etorkeen euren izena. Gizonak azten eben ulia lepoti beera ezarteko. Mg PAb 95.
azpiadiera-1.6
6. "Au fig. enorguellir, s'enfler d'orgueil: Horrek hazten du bada " H. " Altxagarriak orhea bezala laudorioek hazten dute gizon hutsala, la louange enfle l'homme vain, comme le lévain gonfle la pâte de pain" Dv.
azpiadiera-1.7
7. Producir (fruto una planta).
Izeiak ere aztan du mura lerraren gisa. Mdg 130.
sense-2
II . (Sust.).
azpiadiera-2.1
1. Criado.
Andur asko jaunok azitzat <aszi zat>. "Los señores muchos ruines por servidores" . RS 126.
azpiadiera-2.2
2. Alimento, combustible (en ref. al fuego).
[Eskribek laborariak] agintza handirekin zituzten harrotu / [...] ematen ere orok suari hazia. / Akhabatu denean hauzia luzeki / Gastuek egin dute pilaia puliki. Hb Esk 211.
azpisarrera-1
HAZI-BURU. Tope de crecimiento.
[Itxas-piñuak] azi burua botatzean txapel orixe artu oi du. Munita 88. Amasei urtetarako bere azi-burua artutako anai bat banin. Ataño TxanKan 36.
azpisarrera-2
HAZI ERAGIN. Hacer criar.
Nere jaiot-errian ikusi izan det gizona [...] otsokumea erosi eta bere etxean umeak eginda zeukan txakurrari azieragiten. Izt C 194.
azpisarrera-3
HAZI ETA HAZI. Creciendo continuamente.
Aldija aurrera joian, eta arrak azi ta azi, urte batzubetan eldu ziran eurai egokijoen anditasunera. Kk Ab I 46.
azpisarrera-4
HAZI-IKASKUNTZA. Educación, formación, crianza.
Baña sendiaren biotz dan ama, umetxuen azi-ikaskuntza laga-ta, ola ta lantegietara aloger billla joan bear izatea, txarto dago. Eguzk GizAuz 140.
azpisarrera-5
HAZI-MIN (AN-gip ap. Bouda EJ 1949, 122). Paperas; dolor(es) del crecimiento. v. azikuren.
Hazi-beharrak ekarri dizkion hazi-minak dituela gure hizkuntzak, haurren azizurri eta gurentxoen gisakoak. MEIG VIII 46.
azpisarrera-6
HAZI-PENTSIO, HAZ-PENTSIO. Pensión de mantenimiento. v. HAZ-SARI.
Tribunaletako paperek erakusten dute, Etxahun maiz ibiltzen zela jujetan, bere haurren ganik gero eta haz-pentsione joriagoak beharrez. Lf ELit 180.
azpisarrera-7
HAZI-SARI, HAZ-SARI (R ap. A; Dv A; hatsari S ap. A). "Paiement de la nourriture" Dv. "Pensión, pago de la alimentación" A. v. HAZTE-SARI, HAZ-PENTSIO.
(Haur) anhitz ezarri behar izan ditugu emazte giristino batzuen eskuetan, zoiner heien haz-saria pagatzen baitiotegu. Prop 1876-77, 392.
azpisarrera-8
HAZI-URTE.
Año de formación.
Bere ikas edo azi-urtea asten dau; urte osoa karmeldar bizitza errotik ikasten erreko dausku. Onaind STeresa 37.
azpisarrera-9
HAZIXE (Forma con suf. -xe aprox.).
Lizar-ondo azixeak ere birlandatu zituen lerro-lerro. Ibiñ Virgil 110.
azpisarrera-10
HAZIXEAGO. Un poco más crecido.
Aita askok beren seme azixeagoak besoetan goratuaz, oiei esaten zieten. Arr GB 120.
azpisarrerakoSense-10.1
Beste batean zu baño azixeagoko seme bat hill zan. Arr GB 82.
hazi
<< haustu 0 / 0 hazil >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
Library zlibrary project
z-library z-lib project
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper