(V-gip, AN, L, BN-baig, S; SP, Añ, Gèze, HeH Voc , Dv, H), ausartatu (G, BN; Urt I 402 y 435, Ht VocGr 394, Lar, Lar Sup , Mg Nom , VocBN , HeH Voc , VocCB , Dv, H, VocB , T-L),
ausatu
(-ü S),
absartatu
(LE UrtVoc). Ref.: A (ausartatu); Lh (ausatü); Lrq; Etxba Eib.
Atreverse, osar. "Prendre, donner hardiesse, s'enhardir" SP. "Atreverse" Lar y Lar Sup. "Ausartatu (G), azartu (V). Atreverse" Mg Nom. "Oser, s'enhardir" Lecl. "Absartatu, atreverse" LE UrtVoc (pero en el orig. sólo hay ausartu). "Oser, osé" VocBN. "Atreverse, (oser). Sin. azartu, azkortu" VocCB. "Oser, ausart, atrebit" Gèze. "Ausartatzea, ausartzea" HeH Voc. "Devenir osé", "oser" Dv. "Oser, s'aventurer à, s'enhardir à. Syn. azartzea, aizartzea (V, G), azkortzea (V, G), menturatzea, atrebitzea" H. "Tomar alza, hacerse atrevido, sin vergüenza" VocB. "Oser, ausartatu, ozartu, atrebitu" T-L. "Ausartu. Vb. reflexivo. Atreverse. Sin. atrebidu. De estos dos préstamos, lo común en Eibar es el segundo" Etxba Eib. "Ausartu naiz zuregana etortzen, ni apalau" Ib. "Lelengo bidar zanetik, ez zan erreza ausartutzia" Ib. "Gura eban ausartzia, eta ez zan atrebitzen" Ib. v. 1 azartu
,
ausarditu, AUSART IZAN.
Tr. Documentado al Norte ya desde Dechepare y al Sur desde principios del s. XIX. La forma más antigua es ausartu, documentada al Norte casi exclusivamente hasta principios del s. XVIII (a excepción de Etcheberri de Ziburu, que tbn. emplea ausartatu, y sólo ausartatu en las cartas labortanas de 1680 y Arambillaga). A partir de esta época y hasta nuestros días, se generaliza el uso de ausartatu, aunque no entre los autores suletinos, en los que (salvo en CatS) seguimos encontrando ausartu. Al Sur, ésta es la única forma atestiguada (a excepción de Iturriaga, que emplea ausartatu), aunque su empleo no es muy frecuente hasta principios del s. XX: sólo lo hemos encontrado en Lizarraga de Elcano, Guerrico y Beovide. Se encuentra la forma ausatu (cf. ausat izan) en los suletinos Mercy (23) y Xarlem (en éste junto a ausartu). Hay formas con aspiración inicial en Etcheberri de Ziburu y CatLan. Además del gral. participio de futuro ausartuko, hay ausarturen en Etcheberri de Ziburu y ChantP (174). El rad. de ausartu es ausart salvo en algún ej. de Orixe en el que encontramos tbn. ausar.
Al Norte lleva como complemento un sust. verbal con suf. alativo, -t(z)era(t) (aunque -tzen en un ej. de Pouvreau y -tzea en otro de Zubiri); al Sur se emplea con -t(z)en o, con algo menor frecuencia, con -t(z)era.
En DFrec hay 39 ejs. (2 septentrionales) de ausartu, uno de ausartatu y uno de ausatu, ambos septentrionales.
Harekila bat banadi, bihotza zait harritzen, / neure penen erraitera ere eniz ausartzen.
E 145.
Eta gehiagorik etziraden ausartzen deusez haren interrogatzera.
Lç Lc 20, 40 (He ez ziren gehiago atrebitzen
).
Zeren ni zure ezagun gabea bezala naizelarik, Testamentu berriaren heuskarazko translazione hunen zure Maiestateari dedikatzera ausartu izan naizen.
Lç
Dedic
* 5r.
Altxatzera ezta nihor ausarturen kontrara, / Milla burreu ez dathozen non haren tormentara.
EZ Man I 74.
Askotan manatu nauzu, jendetan hausartzera, / Zenbait exortazione probetxos egitera.
Ib. 6s.
Eskua zabaldu ohi / zinaroen pobrei, / guztiz ixil eta ahalkez / ezin ausartatuei.
EZ Noel 156.
Manatu zuen etzedilla nehor handik harat, biziaren penan, ausart mahastien landatzera.
Ax 408 (V 266).
Behar duzu informatu [...], ahalkez eskatzera ausartzen eztenik.
Ib. 231 (V 154).
Eta ni nor naiz ausartzeko zuri minzatzera?
SP Imit III 3, 6 (Ch ausartatzeko zuri mintzatzerat; Mst 3, 5 zurekin bentura nadin mintzatzera
).
Nolatan ausart zindezke behin ere arrankuratzen.
Ib. 47, 4.
Eta ezbaitire ausartatzen herriz kanpora peril aundiren azpian.
CartUrruñ 135s.
Badirudi eztela ausartatzen gauza hala dela osoki seguratzera.
ES 157.
Kofesatzera ezin ausartatu izan garen bekhatu hura.
CatLav 290 (V 145).
Animalietarik batere ausartatzen ez den bezala Palma Christi erraten dioten belharretik dastatzerat.
He Phil VII (SP XX ezpaita ausart den animaliarik
).
Etziren ausartatzen ageriki gaixkirik erraterat yuduen beldur zirelakotzat.
Lg II 199.
Mihiz erraterat ausarta ez gintezkena, obraz erraten dugu.
Brtc 90.
(s. XIX)
Oh Oliveros ürgülütsia / Lotsak ai ikaratzen / Kanpaiñala agertzera / Ezpehiz ausartzen.
Xarlem 499 (272-273 ausatzen
).
Astendá txipizututík medianokí: gero aitus ta ikúsis astendá lazátzen, presumitzen, ausártzen.
LE Urt (ms.) 115r.
Eta eman zagun Jaungoikozko dotriñaz batera, atrebitzen edo ausartzen gera esatera: Pater-noster edo Aita gurea.
Gco I 406.
Ez baitzen nihor bide hartarik iragaitera ausartatzen.
TB Mt 8, 28.
Ausartzen nüzü zure Majestate Dibinuaren aitziniala agertzera.
UskLiB 66.
Nola beraz ausarta ere othe naiteke, Jauna, esperantza izaiterat?
MarIl 56.
Nor ausartatuko da munduaren fagore eta iduri ederretan fidatzera?
Jaur 148.
Zer ez dute egingo / gurekin nausiak, / ausartatzen badira / onetara seiak?
It Fab 187.
Zelakotz yende hetarik / Zoinak, bestien gaiñean nausitasun bano bat, / Baitire bere baitharik ausartatzen hartzerat.
Gy 159.
Ni nola zu damuztatzera ausartatu naiz?
Dv LEd 76 (Cb Eg II 37 atrebitu naz
).
Egun hartaz geroz, etzen izan hari galdeka haritzera ausartatu zenik.
Dv Mt 22, 46 (Ip (-tera) ausartü, Or (-tzen), IBk (-tzera), IBe (-ten) ausartu; Lç nehor etzekion bentura, He atrebitu, SalabBN, Leon menturatu, Echn atrebitu, Hual atrebi, Ur benturatu
).
Ezin ausartatuz nongo seme den galdatzerat, doña Isabelek galdatzen dio norat dohan.
Laph 53.
Eskusa eman zuan nekazariak, esanaz otso-lekua zala ura, eta etzala ausartzen.
Bv AsL 180.
Nola beraz ausarta-ere othe naiteke, Jauna, esparantza izaiterat?
Arb Igand 202.
(s. XX)
Etzan ausartu Indianoari gauza orren gañean ezer esaten.
Ag Kr 178.
Behatzera ere ez nintzoken ausarta.
JE Bur 10.
Emengo kapellau zarrak jardun zuen, ni ausartzen ezta.
A Ardi 83.
Bakarrik zijoalako, ez nak ezer esaten ausartu.
Alz Ram 108.
Bertzeak, elgarri so, ezin mentura, ezin ausarta, hor zaudelarik mutu, berak eman zuen kobla.
(In Ox 204
).
Larri zebillen, baña galtzak askatzera ez zan ausartzen, jende asko zebillen-eta.
Muj PAm 79.
Etzan ordea ausartu neri ezer egitera.
Or SCruz 62.
Oilloa baitabila suge erdi-illarekin, / lepo-illea laztu, el nai ta ausar ezin.
Or Eus 114.
Azkenian ausartzen da irriño bat ezpainetan agerraraztea.
Zub 105 (26 ausartatu (compl. -tzera)).
Bai zakien bi zangoko iñor ausartuko etzela leku etan.
FIr 149.
Eskerrik asko adiskidetzat artzen nazulako. Ez nintzan orrenbesteraño ausartzen.
Lab EEguna 106.
Ausartzen dira Zu-ri esku oiñak goxo limikatzen.
Or Poem 520.
Beldurti eta koldarra zen, eta ez zen ausartu bere lizunkeria besteen aurrera agertzera.
Mde Pr 179.
Gose zan, baiñan etzan ausartu ango basetxetan jatekorik eskatzen.
Etxde JJ 158.
Amaren aurka ausartzen al aiz? Ua nere begien aurretik; ua lenbailen.
Ib. 31.
Nork, baiña, orrenbesterako bularrik? ezirean ausartuten.
Bilbao IpuiB 146.
Ausart hadi etorten.
Arti MaldanB 230.
Begiak altzatzera ausartu gaberik.
Ib. 195.
Herri gudulari eta burrukariak ziren, baina etziren inglesekin ausartzen.
Arti Ipuin 46.
Papo gorria ausartatzen hasia da. Xoko-miko guziak ikertu nahi ditu.
JEtchep 26.
Ta ala ere, ausartu zera ontzi ortan sartzen?
Anab Aprika 104.
Gidaririk gabe ez nintzan ausartuko kale ta jende aien barrena.
Ib. 19.
Hitzak nahi nuan tokira zuzentzen ausartu ez, eta inguruka hasi nintzan mintzatzen.
Osk Kurl 113.
Osoko erantzun bat ematera ausartu gabe.
Vill Jaink 100.
Zer egin dezakete iaubeek, lapurrak orrelakoetara ausartzen diranean?
Ibiñ
Virgil
37.
Toni, atean dago, aurrera egiten ausartu gabe.
NEtx LBB 104.
Nolatan ausartzen zera emen sartzen nere baimenik gabe?
Lab SuEm 168.
Iñori kalte egiten ere / gu ezin giñan ausartu, / emen agintzen dezutenak ez / gerrako asmorik artu.
Uzt Sas 125 (20 -t(z)era
).
Eta iñor ari eltzera ausartu ezin.
Ataño
TxanKan
254.
Ni ez nintzan ausartu aien tartean sartzen.
Zendoia 225 (cf. ib. 55 -tzera ausartu
).
"Zorionez" esatera enaz ausartzen, da "zoritxarrez" esan biar.
Gerrika 277.
Neure aldetik [...], ausartuko nintzake esatera [...].
MIH 294.
[Gure hizkuntza] plazara ateratzen ausartzen ez ginelako.
Ib. 282.
Euskaldunik gehienok beldur ginake, noski, horrenbestetara ausartzeko.
Ib. 348.
Eta nor ausar zitekeen?
Ib. 323.
Ezin naiteke, beraz, urrutiegi ausar kritikan.
MEIG II 124.
v. tbn. Volt 238. Gç 72. Mustafa 230 (ap. DRA). Lh EEs 1915, 232. TP Kattalin 187 (-tzera). Ir YKBiz 343 (-t(z)en, 395 -t(z)era). TAg Uzt 39s (compl. -t(z)en). Ugalde Iltz 21 (-t(z)era). Gand Elorri 145 (-t(z)en). Izeta DirG 107 (-t(z)era). Zait Plat 141 (-t(z)en). Etxba Ibilt 476 (-t(z)en, 467 -t(z)era). Lasa Poem 64 (-t(z)en). Berron Kijote 125 (-t(z)en). Alzola Atalak 89 (-t(z)en). Olea 225. Alkain 76. Etxabu Kontu 65 (-t(z)era). Onaind STeresa 68. AZink 151. Ausartatu: Arbill 24 (III 8) <auzar->) y (141 (III 52) <aussar->). CatLan 30 (h-). JesBih 460. Elzb PAd 33. Lap 303 (V 138). Lh Yol 46. Zerb Gerlan 17. Lf Murtuts 5. Larre ArtzainE 243.
(
ausartzenago
).
Eta bere burua gaizo dadukan eredura, ausartzenago da, zeren bere fidanza guzia baitaduka Iainkoa baitan.
SP Phil 210.
(Con aux. intrans. bipersonal, ref. a un compl. dat. de la oración subordinada).
Nehor etzitzaion gehiago zerbaiten galdetzera ausartatu.
HeH Mt 22, 46 (Ip etzen ausartü, Dv etzen ausartatu, Or ez zan (...) ausartu, IBk, IBe ez zen (...) ausartu; Lç etzekión bentura, He ez zen atrebitu, TB ez zen (...) menturatu, Ur etzan (...) benturatu, Leon etzitzaion (...) menturatu
).
Eta geroztik nehor etzitzaioen ausartatu galderik egitera.
HeH Mc 12, 34.
(Con complemento dat.).
Ni ez naiz ausartzen lan horri: huts egitea errex da eta beldur naiz mindegia iharrazteaz.
Dv Lab 339s.
(Con complemento directo).
Behar dügüla Jesüs-Krist maithatü, haregatik hiltzeranokoan, eta haren gloriatako zer nahi ausartatü.
CatS 109.
(Aux. trans.).
Dar ánimos, envalentonar.
Konzientzia gaixtoak hotzten, eztheusten eta ulitzen du gogoa; baiña onak, berotzen, balentzen, esportzatzen, ausartzen eta esperantzatzen.
Ax 450 (V 294).
Gizontxo aiek illunpeak ausarturik, betiko lelakeriak aoan, enborretako islakin naspiltzen zituzten berenak ni pasatzean.
Txill Let 87.
(Añ (G)),
auzartu
(Añ (V). (Part. en función de adj.). "Resuelto, audaz, atrevido", "temerario" Añ.
Martinen begiak bere aboa baño ausartagoak izan ziran.
Anab Usauri 57.
Ausartuak izan diran eta kezka gitxi euki daben askok, aldi laburrean irabazi izugarriak egin dabez.
Eguzk GizAuz 35.
Isabelaren musuak ausartuago eta gosetuago egin zirenean, isilik bere lo-gelara eraman zuen.
Mde HaurB 36.
Lehengo aldietan aski heraberik egiten zuen; gerorago eta ausartuago bilakatzen zen hala ere.
Ib. 65.
Lenengoa zijoan arek ez omen zekian ondo bidea ta ez zala oso ausartua.
Anab Aprika 75.
Hacerse atrevido, osado.
Bigarrenetik oraingora, a batzu kentzeari gutxi iritzirik --eskuak ausartzen ari zaizkigu-ta-- esaldi osoak agertzen dira mozturik.
MIH 171.