haur.
Tr. De uso general, excepto en la tradición vizcaína, donde sólo lo encontramos en RS (un único ej.), msOñ , G. Manterola (Goi 45), Enbeita, Lauaxeta (AB 96), Gandiaga (Elorri 188) y algunos autores recientes como Ayesta o Gerrikagoitia (100). En Iturriaga aparecen en alguna ocasión formas con consonantización de u (abra, abrik).
Onom.:
Garcia filio de Aurgutia. (Irache, 1198) Arzam 139.
(
V-ger, G, AN, B, L, BN, S, Ae, Sal, R; SP,
Urt,
Ht VocGr,
Lar,
VP
45r,
VocS
,
Añ,
Mg Nom 65
(G),
Arch VocGr,
VocBN
,
Gèze,
Lecl,
Dv,
H),
abr- (
H)
Ref.:
VocPir 145; Bon-Ond 138; A; Lrq; Iz R 284, 301 (s.v. altekán), 302, To , Ulz ; Etxba Eib ; Holmer ApuntV ; EAEL 51; Gte Erd 147, 151, 184, 272.
Niño, -a. "Haurrez erditzea, enfanter" SP. "Enfant" Urt Gram 28, VocS, Arch VocGr,
VocBN, Gèze. "Enfant" Ht VocGr 352. "Mineur, minura, haur xumea" Ib. 386. "Chico", "criatura", "infante" etc. Lar y Añ. "(Si eres) niño y has amor, que serás cuando mayor? Aurra daneko amodio, gizontzen daneko su deritzo?" Lar (Harriet, que lo toma probablemente de éste, da la forma aurtaneko). "Aur banapatan (R-uzt), en cada criatura" A. "Criatura. En Eibar apenas se usa esta voz, por dominar su sin. umia" Etxba Eib. v. ume.
Tr. De uso gral. excepto entre los vizcaínos.
Mundu guzia huna betor, aur noble onengana.
Henri
1.
Aurrak, arnega ezazuei Jangeikoaz.
BruR
106.
Ungi eta trebeki lehen bizitik letreiatzen haurrér irakats diezezuen.
Lç
ABC
A, 3r.
Formatu zuen aurraren gorpuz bat guzis galanta eta ederra.
Ber Doc 105r.
Haur bathaiatu gabeak Iuiamendu ondoan / Ohi bezala egonen dire illhun Linboan.
EZ Man I 89.
Graziaz gogor ezazu haur gaztea.
EZ Man II 68.
Halatan lehenagoko poetek pintatzen zuten Kupido, amurusiaren Iainkoa, haur eta itsu. [...]. Haur, zeren ezpaitu adimendurik.
Ax 341 (V 227).
Haurreki dena etziten, ezta bere mantarra xahurik ieikiten.
O Pr 222.
Iauna, ezta hori egun baten lana, ez eta haurren iokoa.
SP Imit III 32, 2.
Sehaskan datza etzanik / Haur bat adoragarria!
Gç 74.
Harturen duzue hirur untza turmentina eta hura haur baten eskuaz idiari gibeleko aldetik sar diozozue ahalik eta barnena.
Mong 590.
Zergatik Elizan haur batheiatzen denak egüz aita, eta egüz ama behar dütü?
Bp I 62.
(s. XVIII)
Haur enozentak hitzen moldatzen hasten direnean.
ES 131.
Aurra, zerade zu kristaua?
OA 10.
Nik ematen diotedala haurrei eta sinpleei argi eta intellijenzia gehiago.
Ch III 43, 2.
Aurrendako adbertenzia bat.
El 20.
Bere feligresiako aurrai doktrina erakusteko.
Iraz 1.
Aurren batzuek algera, ta aur motel negartiak, txitxia ta paparekin engañatuko gaituztenak?
Lar Fueros 48.
Nur ere arren ümiliatüren beita haur haur bezala, hura dateke handienik zelüko erresoman.
Mst III 58, 9.
Erri ta bazter orietako aur bi urtera etziranak ill-erazi zituen Herodesek.
Mb IArg I 139.
Nola aur bizi ezertako edo askotakoa, ta donzellatxo begiratua zan.
Cb Eg III 364.
Etzuen deusere kanpotik bertze haurretarik berex zezakenik.
Lg II 114.
Zoeieláik bein ótsoa aurbatéki agoán segizenzióla atzétik ama tristeak óius ta laméntus.
LE Matr2 85.
Lege zarrak agindurikako aur jaio-berriaren Zirkunzisioa.
Ub 62.
(s. XIX)
Ill dezu zeure etsaia, edo aur bateatugabea bekatua estaltzerren?
Mg CC 129.
Noiz azaldu edo agertu oi da aurretan ezaguera eta gusto au?
AA I 485.
Huna non heldu den Libratzaile Dibinoa mundura eman behar duen haur baliosa.
MarIl 94.
Haur zentzü gabe elibat jaun anderen arropan!
Etch 482.
Gizon utsak bost milla ziran beste ainbeste emakume eta aurrekin.
Lard 400.
Elizak egin ditu eri, zahar, haur galdu, behar eta zaurthuen lehen etxeak.
Hb Egia 103.
Beste fortunik mundu onetan / ez det desiatzen, dama, / aur batek berak izan gaitzala / ni aita eta zu ama.
Bil 106.
Ni esteka! ni esteka erho edo haur bat bezala!
Laph 17.
Berak bere eskuz egindako arropatxuak aur bearrekoai eman oi zizten.
Arr GB 6.
Xipieki xipituz eta haurreki haurren gisa mintzatzez.
CatS VI.
Ez zuan hargatik eskola guzian haur bakhar bat ni bezain abila zenik arbolen gainerat igateko.
Elzb PAd 36.
Edirenen düzie haur bat oihalez trozatürik eta aberen jan-askan etzanik.
Ip Hil 96s.
Haur-umezurtzen etxeetan.
HU Zez 100 (v. haurzurtz).
(s. XX)
Denbora berean erna-araziko ditu haurren adimenduak.
CatJauf V.
Uzten diyo txakurrari billete erdiyakin, lanazko aur bat balitz bezela.
Iraola 131.
Seaska zarrak aur berria du / Zeruetatik jetxia.
Ag G 76.
Huna haurrak non heldu diren! Itsusi txarrak!
Barb Sup 125.
1760-an sortü zen etxe hartan haur bat, bateiarrian Dominika deitürik ian zena.
Const 15.
Naiz ixan gazte gordin, naiz ixan zar naiz aur, / Pozez atzo bagiñan... tamalez gara gaur.
Enb 152.
Atzapar luzeekin haur negarti laugorrizkoak artzen ditu.
Or Mi 78.
Bat adinetakoa, bertzea gazte hutsa, kasik haur bat.
JE Ber 73.
Yo, bai, gaur baita Aur Ona / yaiotzekoa!
Ldi BB 54.
Zerura nahi badugu, aurren idurikoak izan bear dugu apaltasunean.
Ir YKBiz 253n.
Baina haur bat baizik ez zen oraindik Theresa, hamaika urteko haur eme bat.
Mde HaurB 59.
Ez aur biurtu ezagueraz, bai gaitzarekiko, gizon eldu zaitezten.
Or Aitork 389.
Bixkotxa emaiten dut haurreri ogitzat.
JEtchep 19.
Izan ere, zer gera gizonak, aur aundi batzuk baizik?
Vill Jaink 127.
Aurrenengo erriko plazara joango zan, aurrez inguratua.
NEtx LBB 99.
Aitor dugu harrapatu haur sortu berri guziak bataiatu nahik zituela Frantsesek.
Ardoy SFran 318.
Karabineroen aurrak ere ederki ikasten zuten.
Auspoa 77-78, 222.
Zazpi illabeteko aurra sabelean.
JAzpiroz 88.
Hori ahal duk behar den bezala hazitako haur bat exertzeko modua?
MEIG IX 109.
(Dv, H) .
(Uso adj.).
"
Haurra se prend aussi adjectivement; c'est pourquoi il a les degrés de comparaison [...]. Haurregi da oraino ezkontzeko, il est encore trop jeune enfant pour se marier. Haurra baino haurrago da, il est plus enfant qu'un enfant"
Dv.
"Enfant, pris adjectiv., qui est petit encore, n'a pas acquis la force, la taille, la raison d'un âge plus avancé. Oraino haurra da [...], il est encore enfant [...]. Enfant, qui s'amuse, s'occupe de puérilités, fait l'enfant. Zoin haurra ziren
"
H.
Oraindik txit aur zala.
Arr May 151.
Ni arras haurra nintzelarik.
Elsb Fram 169.
Haurregi zaizte zuek oraino.
Barb Sup 106.
Gure arreba Bikendiñe aurrago zelarik.
Or Mi 18.
Haurra baino haurrago [izan niz], ez ohartzeko lapur xikin batzuen lehia gaixtoari.
JE Ber 25.
Japonian ohartu zen zoin haurra izan zen, uste ukanez gizonak berak haur batzu bezala erabil ditazkela!
Ardoy SFran 304.
(
G-goi, AN, L, BN, S, Ae, Sal, R; Lar,
Añ,
H)
Ref.:
VocPir
156;
Bon-Ond 138;
EAEL
36
.
Hijo (sin distinción de sexo).
"Sucesión de hijos"
Lar.
"Adoptar, tomar a uno por hijo, semetzat edo alabatzat artu; bere humetzat, bere aurtzat iduki; norait bere hume orde egin
"
Ib.
"Enfant exprimant fils ou fille, dans une famille: zenbat haur ditu?
"
H.
Tr. De uso gral. excepto entre los vizcaínos, donde sólo lo encontramos en
Refranes y Sentencias y
msOñ .
Aitak bere haur maitia gaztigatu ohi du.
E 241.
Eztai etserik eztauenak aurrik.
"Hijos"
.
RS
463.
Andre Dona Mariak eta Santa Annak eztuei aurrik.
BruR
106.
Emazte gazteak instrui ditzatenzát moderatu izaten, bere senharrén onhetsten, bere haurrén maite ukhaiten.
Lç Tit 2, 4 (Dv umeen maithatzen).
Zeiñen berthutez egiten bait-zara zu ene Aita, eta ni gerthatzen bainaiz zure haur.
Mat 272.
Alfer haurrekin ihesi / doaz ama tristeak, / ardiasten tu soldadu / pietate gabeak.
EZ Noel 74.
Enperadore hark etzuen haurrik izaiten, ezkondua bazen ere.
Ax 406 (V 265).
Haurrik eztuenak ez haur-minik ere.
O Pr 218.
Ezkontzako hirurgarren fruitua da, haurrak izaitea eta hekin aztea iainkoaren legearen arauera.
SP Phil 395.
Zuk ere, othoi, Erregiña, / Zure haurtzat har nazazu.
Gç 188.
Bereki ahalaz hontara erakhar ditzen bere haur, mithil eta neskatoak.
Bp I 22.
Jaungoikoak egiten eztuena bere aurrekin.
CartNav
138.
(s. XVIII)
Erran diteke hau dela alferkeriak bere haurrei eta serbitzariei emaiten derauen emaitza.
ES 183.
Badin bazedukan aurra zintan.
OA 157.
Ezkonduai grazia emateko, alkarren artean bizi ditezen pakean, ta aurrak azi ditzaten zerurako.
CatBurg 38.
Bere aurra besoan artu ta joan zen aita misionistagana.
Mb IArg II 313.
Eman nahi izan diodanean bulharra ene haurrari, ediren dut hilla.
Lg I 326.
Hartü gitienaz geroz bere haurretako batheian.
CatLan 69.
Han [Ifernuan] aitak haurren kontra, haurrak aiten kontra [...] daudez bethi burhoz eta madarizionez.
Brtc 147.
Ezkerreko haurretzaz edo bastartetzaz.
Egiat 275.
Beren aurren bat edo gei anditako ganau gel ederren bat gabetik goizera ondo ezen bategaz ekusten badaube.
msOñ 99v.
(s. XIX)
Janeton Haristoy lerdenak / Harozetxeko haur gaztenak / Xarmatu du.
Monho 34.
Bere emaztea eta bere aur propioak erak ere ill erazo zituan.
Gco II 52.
Zenbat izango dira, aur asko izan ditzeen beldurrez, bekatu itsusiak egiten dituenak?
AA I 572.
Badu grazia, zeinak egiten baitu Jainkoaren haur, haren adixkide, Zeruko premu.
Jaur 116.
Aita batek taka hau zian bere haurraren / Haren egiterik gabe ni amak sortü ükhen.
Etch 140.
Abran, zuk oraindik / abra izango dezu / zure Saragandik.
It Fab 231.
Abrik gabe zegoan.
Ib. 231.
Yoannes Albreten haur Henry bigarrenak / Nafarroa-Beheran zituen izanak.
Hb Esk 78.
Aita batek orhoitzeko luke bere haurrez.
Dv Lab 334.
Bienabenturado dra bakezkuak, zeren urak deitruk izanen baidra Jangeikuaren aur.
CatR 69.
(CatSal Jangoikoaren ume, CatAe Jangoikoein umeak)
Etxetxarreko borda txarragoan zituan maizter, eta baziteian haz ahala haur.
Elzb PAd 15s.
Erreboluzioneak iretsiren ditu bere haurrak, lehenago Saturne yainko falsoak bere semeak iresten zituen bezala.
Elsb Fram 122.
Egon gitian bethi Jinkoaren haur eta zure haur; eta dei ahal zitzagün bethi: gure Ama maitia.
Ip Hil 171s.
Jaun harek bazituen hiru haur, hiru seme tarrotuxeak.
HU Zez 70.
(s. XX)
Bere haurrer, bere umeer berer indarrekin diharduka.
JE Bur 176.
Zer gauza ederra dan, orrelako aur ixillak izatea.
Ill Testim 18.
Eta zuk, baitezpada, Baionarat joan behar, ama? --Zer nahi duzu, haurra!
Barb Sup 18.
Bere emaztea aserre ta aurrak gosez negarrez ta zer jantzirik ez zutela arkitu zituan.
Muj PAm 65.
Lana ohore dela / erakuts haurreri.
Etcham 127.
Opari: Maite, bion aur, il ta bizien oroiz.
Ldi BB 1.
Ama gaisoak, aurraldi batez, / titi baiñon aur geiago.
Or Eus 192.
Abrahamek ihardetsi zuen Isaaki: Haurra, hura Jainkoak hautatuko dik!
Zerb IxtS 20.
Bere aurraren jaiotza apalki ospatu.
Etxde AlosT 18.
Guztia, barkatuko nion, haur bat eman balit. Baina ez.
Arti Ipuin 79.
Laster laguna hartzekoa du gure haurretan gaztenak, / lehendik ere bi baditugu ezkondurikan daudenak.
Xa Odol 303.
Al badezute zuen aurrari / beti euskeraz itzegin.
Uzt Sas 291.
Ene semia diat etxen / bere emazte-haurrekilan.
Casve SGrazi 88.
Ez diote ez zure haurrei ez besterenei ikastolan amaren hizkuntza irakasten.
MIH 218.
Descediente.
"(Au pluriel), enfants, descendants: Abrahamen haurrak
"
H.
Baldin Abrahamen haur bazinete, Abrahamen obrák egin zinzakeizte.
Lç Io 8, 39 (Dv Abrahamen seme).
Hasperen egiten dizie Ebaren haur desterratiek.
Mst III 48, 2.
Adam eta Ebatarik elkhi haurrak gerthatzen dira oro sortzapeneko bekhatiaz thunatürik.
CatS 14.
Izanen da beraz lurrean zure odoletikako haurretarik, zeruan izar bezenbat.
Jnn SBi 3.
Jitoak zer dire? Eri batzuen haurrak.
Zerb Azk 13.
Seguidor.
Mahometen haurrak hiltzale eta ohoinak ziren.
Hb Egia 83.
Joan zitzaioten bera san Benoaten haurrei.
Jnn SBi 110.
Natural, hijo de (un lugar).
Hek ziraden Israeleko haurrak.
Lç
Adv
** 1v.
Yakina han etzela nihor izan nausi, / etzela hango haurra uztartzen ikusi.
Hb Esk 32.
Hi eta ni, Pello, Sarako haurrak gaituk.
Elzb PAd 70.
(Usado afectivamente, dirigiéndose a personas adultas).
[Diszipuluei] erran ziezén, Haurrák, zein gaitz den abrastasunetan fida diradenak Iainkoaren resumán sar ditezen.
"Enfants" (Vulgata 'filioli'). Lç Mc 10, 24 (He, Dv ene haurrak, TB neure haurrak; Leon ene haurñoak, Ol ene semeok, Or enetxoak, Ker, IBk semeok). Ene haurrak, baduzue hor deusere yatekorik? Lg II 293. Ene haurra, bere gastigutan ikharagarria den Jinko hura beldur zazu. Mih 113. Ay! nere haur bereziak / Munduko gauza guziak / Aldebat ditut utziak. "Mes amis"
.
Gy 26.
Hots, ene haurrak, berriz aurthikazue sarea.
Laph 216.
Haurra, hire graziari; / Arnoño hunek alegeratzen ditan bihotzñua niri.
ChantP 308.
Eta Sainduak [burregoari] ihardetsi zion: Haurra, utz nazazu, neronek errexki eta atseginekin eginen dudan lana da hori.
Jnn SBi 145.
Oh! haurra, zure frantses zerratu hoi ezin dezaket urrunago segi.
Barb Sup VIII.
Ez, aurra, ez; orduko gaiztatua zunan Naparroa.
Or QA 82 (dirigiéndose a su hermana adulta).
(Como primer miembro de compuestos; v. infra HAUR-DENBORA, HAUR-LAN, HAUR-MIN, etc.). "Haur araldea, troupe d'enfants" SP. "Haurmultxo [sic, con h-] (Sal), infancia" A. "Aur zopak" (AN-ulz) EI 180.
Iauna ezta hori egun bateko lana, eta ez haur dosteta.
Ch III 32, 2 (SP haurren iokoa).
Estudiora joaten dira aur-euskara bai ta besterik ikasi bage.
Mb IArg I 53.
Erresumak galtzea edo irabaztea, haur-dosteta batzu dire salbamenduko egitekoaren aldean.
Dh 205.
Haur-espantagaillu gorphutz larri hori?
Gy 125.
Ez dut nahi, ene semea, gizonari bezala mintzo natzaitzunean, athera dezazun haur-solasik.
Dv Lab 255.
Izanik ere nehon den haur-altxatzale, argitzalerik hoberena.
HU Aurp 138.
Joanes aurrean zala, erestu oi zuten, denak batera txaloak joaz, antziñeko aur eresia.
Ag G 77.
Ni bezelakoentzat aur-kantatxoak bezela dira erderazko jardunak: logarriak.
A Ardi 82.
Azkenez, aur-dantza.
Enb 196.
Umekeriak! Aur-ametsak!
Alz Ram 130.
Bartarratseko aur-jaia.
Lab EEguna 102.
"Ttun-ttun" aur-astekaria atera ta eutsi.
Ldi IL 119.
Yainkoaren etxea erdi-illunik dago, / aur loa bera baiño pakez beteago.
Ldi UO 55.
Aur-Etxeak sortu eraziaz.
"Permanencias infantiles"
.
EAEg
7-11-1936, 236.
Aur ikastolak eta lenen-mallakoak.
"Escuelas de párvulos"
.
Ib. 17-10-1936, 69.
Aur-Osasun Aldeko Osagille Ikuslari [...] izendatzen det.
"Higiene Infantil"
.
Ib. 17-11-1936, 320.
Ermitatxoan atsedetean, / amets eztizko aur-loa... / Bere erraietan poz bat darama: / Abendu-amets gozoa!
SMitx Aranz 24.
Bere haur-emetasuna orbandu gaberik zedukalarik.
Mde HaurB 19.
Zoin eder zen haurralde haren ikhustea!
Herr 7-1-1960 (ap. DRA
).
Biziki urhats goresgarriak dira, gure haurrentzat bakhantza denboran eginak diren haurbiltze bereziak.
Herr 1-9-1960 (ap. DRA
).
Aur-jolasak sentimendu bat salatzen digute: panpiña-jolasaren atzetik, amatasunaren sentimendua.
Vill Jaink 133.
Aur-egarria, au da, ondorengoak uzteko gogoa.
MAtx Gazt 26.
Lenengo sailla: aur-abestiak.
NEtx LBB 295.
Aur "silla"-ren atzeko ankak.
Garm EskL I 134.
Arratsetan berotzen zauku sukaldea / harat biltzen denean gure haur aldea.
Xa Odol 149.
Oraino haur boza zuteno.
Larre ArtzainE 166.
Izaki beldurgarriz josiak daude oraindik, haur-ametsetan edo haur-ipuinetan bezalaxe.
MIH 323.
Bestela Elantxobe osoa erruki-etxe eta haur-eskola litzake.
Ib. 310.
Haur-liburuak.
MEIG II 97.
TBO-antzeko haur-aldizkari bat.
MEIG I 117.
HAUR-HABE
(SP A). "Haurhabe, tuteur" SP s.v. habe.
HAUR-ABERATS.
"Aur-aberatsa, prolífico" Garate Cont RIEV 1933, 95, que cita a Camp.
HAUR-ADIN.
"Puericia" Lar.
HAUR HANDI.
"Muñeca" A, que cita a LE.
HAUR-HAURRA.
"Haur haurra zelarik, quand il était tout enfant" Dv.
Orduan haur-haurra zen, bainan eztitu oraino ahantziak ikhusi zituen guziak.
Prop 1904, 263.
Haur-haurra harat joana [Daniel], arras agradaturik Nabukodonozor erregeak bere jauregirat hartu zuen.
Zerb IxtS 68.
Bertze hainitz bezala, gazterik partitua naiz herritik: lehenik Landesetan haur-haurra oihanean.
Xa Odol 292.
HAUR-HAURREAN.
Siendo muy niño.
Ene ustez, erran daroiat lehenago ere nolako burua nuen haur-haurrean ere.
Elzb PAd 36.
Hor zen sortu 1491an, duela lau mende baino gehixago, eta bizi izan, haur-haurrean, Inazio Loiolakoa.
JE Ber 56.
HAUR-HAURRETIK.
Desde muy niño. "Dès la plus tendre enfance" Dv. "Haur haurretik (BN-lab-ciz, S)" Gte Erd 151.
Sainduek froga egin dute zein gozo den haur haurretik Yaunaren uztarri maitearen erabilzea.
Mih 13.
Amak beldurra zuen bezala, haur haurretik su gehiago zakarren Iñaziok harmetako liburuetako baino.
Laph 2.
Irakutsi zautaten haur haurretik, gizonaren geroko zortea estimatzen eta prezatzen.
Lap 16 (V 10).
Haur haurretik zioten Jainkoak [beren semea] galdegiin.
Zby RIEV
1908, 608.
Haur-haurretik omen zuen amets hori egina.
HU Aurp 50.
Haur haurretik, zain-doblea agertu zen.
Barb Sup 145.
Haur haurretik Jainkoaren legeari arras atxikia.
Zerb IxtS 60.
Aur-aurretik Baztanen bizitua.
AIr (
in
Izeta DirG 12
).
Haur-haurretik ohakoan ardura naiz lokartu, / Itsas-aizeak fereka, tirain basak kantari.
Iratz 111.
"Noizdanik da holakatua?". Aitak ihardetsi: "Haur-haurretik".
Leon Mc 9, 20 (Lç haurra-danik).
HAUR-HAURRETIKAKO.
Que viene desde muy niño.
Ikusi duzu ene euskalzaletasuna haur haurretikakoa dela.
Xa Odol 28.
HAUR HAZI.
Niño de pecho.
Arrain, gizonen haitia, / Temisen bihotz maitia, / Arrain, Musen haur-hazia, / Haur non datzan ehortzia.
O Po ed. Michel, 249.
HAUR-BEHAR,
HAURRA-BEHAR.
"Haur-behar (L, BN, S, Lf), enceinte" Lh.
Behin batez, lamin bat haurra beharra zen.
Barb Leg 25.
Hanbat gaixto egun heietan haurra behar edo haurra bulharrean dutenentzat!
Leon Mt 24, 19 (He izorrentzat).
Handik eta ondoan, Elizabeth bere emaztea haur-behar gertatu zitzaion.
Leon Lc 1, 24.
Neronek ere emazte aurbearrak ikusi baititut.
Or Aitork 16.
Emazte haur-beharren laguntzalea, Erromako Juno Lucina bezala.
Lf CEEN
1973, 126.
HAUR-BEHARRETAN (L-sar, BN-arb ap. EAEL
369
)
(Estar) embarazada.
Othoitzia, elizako güzien, honen Artzain, Prinze, eri, desditxatü eta haur beharretan diren ororentako.
Bp II 11.
Haur-beharretan gertatu zen Izpiritu Sainduaren ganik.
Leon Mt 1, 18 (Lç, He, Ip izorra; Dv, Ol, Or, IBk, IBe haurdun, Ker seindun).
Xalbador, neskato bat zira eta esperantzetan gertatu zira, haur beharretan.
(In Xa Odol 341
).
Haur-beharretan gertaturik, Leak seme bat sortu zuen.
Bibl Gen 29, 32.
Haur-beharretan zira, eta seme bat sortuko duzu.
Ib. 16,11.
HAUR BIILATU.
"Haur bilhatü (S-saug), tomber en enfance" Lh. v. HAURTARA BIHURTU.
HAURDANIK
(L, Ae; SP, H; aurtanik L ap. A; Lar, H). Ref.: A (haurdanik, aurtanik); EI 155. Desde niño, desde la niñez. "Haur danik, dès l'enfance" SP. "(Desde) niño, txikitanik, aurtanik" Lar. "Depuis l'enfance, quand on était encore enfant" H. v. HAURRETIK.
Orduan interroga zezan Iesusek aita, Zenbat denbora du haur heldu zaiola? Eta hark diotsa, haurra-danik.
Lç Mc 9, 21 (HeH haurdanik; He haurtasunetik, TB, Dv haurretik, Ol umetanik, Or aurtzarotik, IBk ume-umetandik).
Nola haurra-danik letra sainduak ezagutu ukhan dituán.
Lç 2 Tim 3, 15.
Deboxei hasi zinaizten / haurdanik apartatzen.
EZ Noel 151.
Bat-bedera zein-ere herritan eta jenderen artean haurdanik hazten baita, hango hitzkuntza hartzen du.
ES 385.
Nola haurdanik izan zaren ikhasia letra sainduetan.
He 2 Tim 3, 15.
Ez da hau bere hitz leun ederrekin aurdanik ere bere aora begira guziak zeduzkana?
Mb IArg I 187.
Hura zen gizon bat haur danik Jainkoaren beldurrean bizi zena.
Lg I 352.
Nahiz katexima haur-danik den irakhasten.
Gy VI.
Nola biek elkhar haur danik baitzuten / Den ongiena ezagutzen.
Ib. 310s.
Elizan segituak guziak haurdanik.
Hb Esk 201.
Haurdanik urrundua sor-herritik.
HU Aurp 172.
Mutiko, neskatoak ezkontzen dire, haur danik hautaturik elgar.
JE Bur 102.
Haur-danik ezagutu eta zerbitzatu zuen ugazaba bere-gisako hura.
Mde HaurB 31.
Alta haur danik gure artean zerbait izan duk.
JEtchep 66.
HAURDANIKAKO.
"Haurdanikakoa
[...]
du motheldura hori, il a ce bégaiement depuis l'enfance" H s.v. haurretik.
Lana du galdegiten, mintzai bati zor zaion atxikimendua erakutsi nahi zakonean, haren gogoan, ahoan, eskuan erabiltzeak. Haur danikako lana, egun guzietakoa.
JE Bur 178.
HAUR-DENBORA
(Lar; a. denpora Añ). Infancia. "Niñez, edad de los niños" Lar y Añ. v. haurtzaro.
Hek bere haur denboran ikhasirikakoa.
ES 100.
Gure aur denbora, gazte denbora ta beste gure denbor guzia tximenetik atera ta laster galtzen den kea bezala da.
Mb IArg I 62.
Ez dago iñor zuzen jakin dezakeenik aur denporako edo zortzi urtetik amabost urterako konfesioetan utsik egin ez dala.
Mg CC 162.
Ala ekusten da, agintari dirala aur denboran griña ta pasio batzuek, gaztedasuna [sic] sartzean beste batzuek, ta zartzean beste batzuek.
AA III 625.
Gizon artzaiak gera zure serbitzariak, gure aur denboratik oneraño.
Ur Gen 46, 34 (Urt gaztarasunetik, Dv haurretik, Ol aurtzarotik, Bibl gaztedanik).
Erranen darozkiat nere haur denborako eta geroztikako zenbait hitztorio.
Elzb PAd 10.
Haur denborako eskuara gozo eta aberats horren bidez.
Arb Igand 11.
Haren haur denboran, gizon bat halaxet hil izan zela.
Barb Sup 103.
Gure haur denborako oroitzapen horiek.
Zub 116.
Orhoit dire oraino zoin nekhe zen heien haur denboran absoluzione baten ukhaitea.
Zerb IxtS 110.
Bere haur denbora hola iragana zuken.
JEtchep 53.
XXgn mendeko kristaua, batez ere zerbait ikasia bada, gaur ezin kontenta diteke aur-denporan ikasitako Kristau Dotriñarekin.
Vill Jaink 7.
Oso osasun txarrarekin ibili zen hau haur denporan.
Arti Tobera 284.
Frantsesen sortzea eta haur denbora.
Ardoy SFran 59.
Zu aur denboran zoritxarrekoa izan al ziñan, Biedermann jauna?
Lab SuEm 194.
Hunen ama aur-denboran berdin-berdiña zelakotz.
Izeta (
in
EZBB I 55
).
Aur-denborakoak Ienago esan ditut.
JAzpiroz 143.
Haur denboratik egungoraino kurritu ere bazterrak.
Larre ArtzainE 355.
v. tbn. HU Zez 35. Iratz 14. Xa Odol 290. Lasa Poem 83. Etchebarne 60. Haur-denpora: Arti Tobera 284.
HAUR-EGIKERA.
"Parto" BeraLzM.
HAUR EGIN
(G, AN-gip-larr, B, L-sar; Lar, Hb (a-), VocCB, Dv, H; haurgin G; Lar, H), HAURRA EGIN (G-bet, AN-gip-5vill-ulz-arce; SP, Lar, VP 83v, Añ). Ref.: A (aurgin, aurregin); EAEL 51, 370; Gte Erd 107. Parir, dar a luz. "Haurra gaizki egitea, faire mauvaise couche" SP. "Parir, erditzea, erdi, aurregin, seiñegin" Lar. "Abortar [...] mugaizean erditzea, aurra, seiña egitea" Ib. "Partear: [...] aurra egiten dagoanari lagundu" Añ. "Enfanter" Dv. "Accoucher" Ib., que para aurregin cita VocCB. "Haur egitea, egin, egiten, faire un enfant, le mettre au monde, accoucher. Syn. erditzea" H s.v. haur-gite.
Tr. Sólo hallamos haurgite- en usos no personales del vb.
Nahi diat bada gazteak ezkon ditezen, haur dagiten, etxea goberna dezaten.
"Qu' elles procreent lignée"
.
Lç 1 Tim 5, 14 (He haurrak egin detzaten, TB izan dezaten haur, Dv haurrak egin detzazten
).
Egin zuen seme bat [...]; gero gelditu zen haur egitetik.
Urt Gen 29, 35 (Dv haur-egitetik; Bibl haur ukaitetik).
Ama neke andian eta aurra ezin egin duala egotea.
AA I 66.
Lege zarrean emakume aur-egin berriak ezin sar zitezkean Elizan.
AA II 49.
Txit urrutian mendi andi bat / omen dagoala aurgiten, / onetarako deadar aiek / dituela ark egiten.
It Fab 142.
Aurregiten daudela auzoko mendiak.
Ib. 262.
Miña izango dezu / aurra egitean.
Ib. 221.
Yuliano kondeak alaba kaustean, / Esposatua gabe, haur egin menean.
Hb Esk 49.
Aur egiteko egunetara zanean, ezagutu zuen, sabelean bi aur zeuzkala.
Lard 29 (cf. HAUR EGITEKO).
Sara larogeita amarrekoak aur-egin!
Ib. 18.
Maria aurgiteko bete-betea zegon.
Ib. 366.
Estalpe onetan aurgiten jarri zan.
Ib. 366s.
Laster aurdun sentitu zan, eta gero aurgiteko garaia etorri, eta semetxo bat mundura eman zuen.
Arr GB 22.
Aurra egiteko denbora iristean.
Aran-Bago ManMed 281.
Ama-Birjiña Garbia ta Osoa izan zan aurra egin aurrean, egittean eta egin ondoan.
Inza Azalp 56.
Orra, ezperen, Elisabet [...] agor omen zana, aur egiteko seigarren illabetera eldua.
Ol Lc 1, 36.
Israeldar emakume guziak, aur egin ondoan, ez-garbitzat idukiak ziran, berrogei egunetan.
Ir YKBiz 26n.
Aurra egin baño lenago.
Ib. 19.
Emakumeak ez duala aurregin-da geroko "eliz-sartzea" ostiralean egin bear.
JMB ELG 78.
Ikusaria: ama aur-egin berriari auzoko andreak eman oi dioten erregaloa.
SMitx Aranz 61n.
Aurra egin ondorean, zilimoni gutxi.
JAIraz Bizia 120.
Aur egin aurretik eta gero, emakumeak, gizonak ez dauzkan lotura asko zeuzkak.
Ataño
TxanKan
147.
(Pl.).
Rebeka andreak / bi aur egin zituen, / ta biak semeak.
It Fab 240.
Miñez aurrak egingo dituzu.
Lard 5 (tbn. en Ur Gen 3, 16).
(Con objeto).
Zure sabelean sortuko dezu, ta seme bat aur-egingo dezu, ta bere izena emango diozu Jesus.
Inza Azalp 54.
Igarotako urteetan bazan, larogei urte buru, egunik ere aterpean lo egin ez zuana, illobira bere amak aur-eginda bezin osoa joan zan neskatxa.
(Quijote IX).
Anab RIEV
1928, 609 (parece que hay una incomprensión de la ironía del original: "se fue tan entera a la sepultura como la madre que la había parido").
HAUR EGINARAZI.
Hacer concebir.
Xetobra bat egin du seme jaunak ere, / Bi haur eginarazi hogoi urte gabe.
Oxald (
in
AstLas 73
).
Bat arek mintzagai zer zun esatea ere lotsagarri din: bide yatorrez-bestera aurra nola egiñerazi diteken, eta zillegi ote dan.
Or QA 103.
HAUR-EGITE (Añ, Lecl, Dv, A),
HAURGITE (G-to ap. A; Lar, VocCB, Dv, H).
Parto. "Parto, erditza, aurgitea, aurgintza" Lar. "(Al) parir murió, aurgitez il zan, aurgitean, erditzean" Ib. "Accouchement. Haur-egitetik hil da, elle est morte par suite de couches" Dv. v. HAUR-IZATE, HAUR-UKAITE, haurgintza.
Gerthuz, arrazak eta leinuak gure hitzkuntzaz deitzen dira etxeak, eta Hebraikek berek haur egiteari erraiten diote etxe egitea.
SP Phil 402 (He 406 haur-egiteari).
Milagro asko aurgitetik gaizki zeudenakin.
Cb Just 131.
Aurgite añ gaiztoa izan zuan, non oñazeen artean ill zan.
AA I 596.
Aurgite batzuetan arkitu oi dira zer egin eztakiela gizon jakintsuak ere.
Ib. 66.
Lenengo aurgitetik / Rebeka andreak / bi aur egin zituen, / ta biak semeak.
It Fab 240.
Aurgite gaiztoa etorri zitzaion.
Zab Gabon 39.
Emakume edari-zalea gutxitan ondo ibilliko da aurgite-garaian.
Ayerb EEs
1916, 32.
Emakumea ere, aur-egitean, atsekabetzen da, bere ordua etorri dalako.
Ir YKBiz 459.
Ederki egin zenituen zuk haur egitearen minak!
Arti Tobera 270.
HAUR EGITEKO (G-goi, AN-gip; aurra egiteko G-bet)
Ref.:
Gte Erd 107;
EAEL
369
.
(Estar) embarazada.
"Loli aur egiteko dago (AN-gip, B)" Gte Erd 107.
Ugarituko ditut zure nekeak eta aurgiteko zauden denborako zure oñazeak.
Ur Gen 3, 16.
Maria txit garbia aur egiteko zegoala.
Ag Serm 120.
Emakume bat aur-egiteko dagola.
Aran-Bago ManMed 279.
Andre ori aur-giteko omen zegoan.
Or SCruz 81.
HAUR-EGITE ONDO (Añ (G); aurregitondo A),
HAURGITE-ONDO (
aurgitondo Lar).
"Sobreparto" Lar y Añ. "Aurregitondo (G, msLond), sobreparto" A.
Aurgite-ondoko berrogei egunak igaro artean Belenen egon, eta Jerusalenera igo ziran.
Lard 368.
HAUR-EGOIZTE
(Sal, R, S; SP (-tzt-), Gèze, Dv; haur-egoixte S; haur-ekoizte S, Sal; haur-ekhoxpe S; haurkoxpe Lecl (-kh-), Dv). Ref.: A; Lh; Gte Erd 2. Aborto. "Haur egoitzte egitea, avorter. Haur egoitztea" SP. "Haurregoiste, fausse couche" Gèze. "Haur egoizte (S), fausse couche" Dv. "Haurkoxpe (Abb), fausse couche. Haurkoxpe egitea (id.), faire fausse couche. Le mot semble être une altération de haur-egoizte" Ib. "Haur egoztea, faire fausse couche. Se dit seulement des femmes. Syn. ume egoztea, ume botatzea (V, G) se disent également des animaux, sen botatzea (V), ne se dit que des femmes" H. "Haur-egoixte egin (S), avorter" Lh. v. HAUR-GALTZE; cf. HAURRA EGOTZI.
(Fig.).
Aborto, engendro, cosa deforme.
Ezpaitira egiazko adiskidetasunaren haur ekoizte, ilhor edo itxurapen batzu baizen.
"N'étant que certains avortons ou plutôt fantômes d'amitié"
.
SP Phil 286.
HAUR-ELE.
Niñería, trivialidad.
Haur elhe haurrentzat.
Ox 111.
Haur-elhe guti behar zen harekin gauza sainduez.
Barb Piar I 169.
HAUR ERAGIN,
HAURRA ERAGIN.
Hacer parir.
Jotzen badu emazteki izorra bat, eta haurra gaizki eragiten badio.
Dv Ex 21, 22.
HAUR-ERAILE (Lar, Hb).
"Infanticida, aurrerallea" Lar.
HAUR-ERIO.
Infanticidio. "Infanticidia" Lar.
HAUR-ESPERANTZETAN (haur espantxetan S ap. EAEL
369
),
HAUR-ESPERANTZATAN
(Estar) embarazada.
Edo-zeinek ikus zezaken Andre-dena Maria haur-esperantzetan zela.
Jnn SBi 10.
Maria Birjinak jakin zian Aingüriaganik Elizabeth haren küzüña, bere zahartarzünian, haur esperantzatan zela.
Ip Hil 77.
Hi haur esperantzatan hiz: hemen bagutun hiru.
JMB OC II 509 (ap. ELok 285).
Haur baten esperoan eta esperantzan aurkitu baziren ere, amodio hura etzen inoiz posible izan.
Arti Ipuin 76.
Alabak esan zeraukunean, aidatu nintzan pozetan, / zorionean, aurkitzen zela haur baten esperantzetan.
Xa Odol 186.
HAUR-ESPEROAN.
(Estar) embarazada.
"
Aur esperoan dao (AN-gip) [...] aurra esperuen dago (G-nav) [...] aur esperoan da (AN-erro)"
EAEL
369.
HAUR-GALARAZTE
(haur galazte S ap. Gte Erd 2). Aborto (provocado).
HAUR-GALTZE
(G-azp, AN-gip, BN-arb, S ap. Gte Erd 2). Aborto. Cf. Añ: "Aborto [...] (G, AN) aurra galtzea". v. HAUR-EGOIZTE.
Liskarrean gizon batek yotako emakume izorrari andik aurgaltzea ba-letorkio.
Ol Ex 21, 22 (Ker sein-galtze; Ur aurra galduko balu).
Beste batzuek, izadian agiri diren desordenuak edo xedegabeko lanak salatzen dizkigute: gaizki moldaturiko izakiak, alperriko lanegiñak, aur-galtzeak t. a.
Vill Jaink 48.
Haur galtzearen aldeko legea dela eta.
Xa Odol 219 (tít.).
Bere amatze eta haur galtze batzuetan ukanak zituen nekezien ondotik.
Larre ArtzainE 42.
HAUR-ILTXINTXA.
"Aur-iltxintxa (Sal), campana menor de la torre" A.
HAUR-HILTZAILE.
"Infanticida" Lar.
HAUR-HILTZE.
Infanticidio. "Infanticidia [...] aurriltea" Lar.
HAUR ISIL.
"Aur-ixil, bastardo (Darric)" DRA.
HAUR IZAN.
a)
(BN-baig; Dv; aur izandu AN-araq), HAURRA IZAN (G-goi-azp-bet-nav, AN-5vill-erro-burg, L-sar-arcang; aurra izandu AN-gip-5vill). Ref.: EAEL 51, 370. Parir, dar a luz. Cf. L-sar (ap. EAEL 51) haur bat izan du 'ha tenido (el padre) un hijo', opuesto a haurra izan du (la madre).
Nahi dut beraz alhargun gatzeak ezkont diten, izan dezaten haur, goberna dezaten beren menaiua.
TB 1 Tim 5, 14 (Lç haur dagiten
).
Etorriko da eguna, zorionekotzat artuko dana aurrik izan ez duen emakumea eta eznerik eman gabeko bularra.
Lard 543.
Gaixo Mayi! Haurra izaiteko kinkan!
Lf Murtuts 52.
I amarengana etorri aiz aurra izan bitartean.
NEtx LBB 27.
b)
(L, BN ap. A). "Parto" A. v. HAUR-IZATE.
Engraziren aur-izana zear-aizerik bizkorrena baiño lenago zabaldu zan.
Etxde JJ 181.
HAUR-IZATE
(Dv; -izaite Dv, A; aurtizate AN ap. A). Parto. "Accouchement" Dv.
HAUR-HIZTI.
Aur-iztia.
"Pediatría"
.
EAEg
22-11-1936, 363.
HAUR-JAINKO,
JAINKO-HAUR,
JAUNGOIKO-HAUR.
Niño Dios.
Ene Haur Jainko maitea.
Gç 75.
Horra nola hedatzen duten / Jainko <-au-> Haur hunen gloria.
Ib. 77.
Jesus Jongoiko Haurrak.
Ib. 82.
Aur Jainko au agindu onen azpian etzegoan.
Lard 367.
Maria saindua joan zen Jerusalemera, haur-Jainko hura besoetan.
Jnn SBi 39.
HAUR-JALE.
"(BN, S), mangeur d'enfants, ogre" Lh.
Haur bat jan nezan, haur-ialea enzun nezan.
"Mangeur d'enfants"
.
O Pr 215 (v. tbn. haur jale en Saug 161).
HAUR-KONTU.
a)
"Juego de niños" Lar y Añ.
b)
(Estar, etc.) encargado de los niños, cuidando niños.
[Amona] palta zanean, ordea, eguarte geiena aur-kontu galdu bear nik.
Ataño
TxanKan
162.
Siesta egin arratsaldean, ta aur-kontu igual ibiltzen nintzan, bi aur bazituzten ta aieri erreparatzen batzutan.
BAyerbe 53.
HAUR-LAN.
a)
Acto destinado a la procreación.
Gerta laite diozuna? / Haurlanik gab' ama deia / Ene deia? / Haur iagoiti enanzuna!
'
Sans avoir connu d'homme'
.
O Po 57.
b)
Niñería, cosa de niños. "Aurrek aurlan (R), haurrek haur-lan (L-ain), los niños como niños" A. Cf. A Morf 378: "Aurlan (R), haurlan (L), como niños".
Bainan gizondu naizenean, haur lanak utzi ditut.
Dv 1 Cor 13, 11 (Lç haurtasuneko manerak, He haurreko maiñak, IBk ume-gauzak
).
Etxean aurrerako lanik ezpalego bezela, arratsalde guzia Jaiotza au antolatzen... Berrogetaka urtekin, aur-lanetan.
NEtx Antz 74.
Zuek, Eladetarrok, aur zerate, ta aurrek aur-lana egiten dute.
Zait Plat 13.
HAUR-MIN.
a)
(L, S ap. A (que cita además a O)). Penalidad causada por los hijos.
Haurrik eztuenak ez haur-minik ere.
"
Celui qui n'a point d'enfants, est exempt des soins qu'on a pour les enfants"
.
O Pr 218.
b)
(G, AN, Lc, BNc, Sc, R ap. A; Lar, Lecl, Gèze, Dv, H, Foix). (Gralmente en pl.). Dolor(es) de parto. "Travail, mal d'enfant" Gèze. "Mal d'enfant" Dv. "Douleurs de l'enfantement, mal d'enfant" H. "Dolores de parto" A. "Enfanter [...], douleurs, haur-minak" Foix.
Beste emakumiak euki oi baditubez ain aurmin andijak, edo seinginzako ala gogorrak.
Astar I 55.
Nuiz ere emaztia beitzen / haur minetara / jun nintzan berala / emaginagana.
AstLas 31.
Mendi bat haur minetan / orroaz ari zen.
Arch Fab 173.
Efratara baño lenago aur-miñak artu eta mundura zuen seme bat, Benjamin zeritzana.
Lard 46.
Izorra beitzen, heiagoraz ari zen haurminetan.
Ip Apoc 12, 12 (Ur (G) aurmiñetan, Dv haur minetan, Ol erdiminez
).
c)
"Haur-minak. Croûte de lait. Syn. esne-minak, maux de lait" H.
HAUR-OHE.
"Haur-ohea, khuña, le berceau" Arch Gram 10.
HAUR-OIHAL
(G, AN-ulz-5vill, B; Lar, Añ). Ref.: A (aurroial); Iz Ulz. Pañal. "Mantillas de niños" Lar y Añ. "Pañales" Añ. "Aurroyalak, los pañales; anbértze aurroyal" Iz Ulz. v. HAUR-XATAR, HAUR-ZAPI.
Bera da alabaña bere aur-oial eta trosako zar baña garbi aietan bere aurra biltzen duana.
Arr Orac 160 (ap. DRA).
Arkituko duzue aur bat aur-oialetan bildurik eta aska batean eratzanik.
Ir YKBiz 21.
HAUR ON
(SP; haurhun S). Ref.: Lh Eusk 1919-1920 (I), 79; Lrq. "Haur on hari zare, vous faites du bon enfant" SP. "(Adj.), bon enfant" Lrq.
HAUR-ONTZI
(-untzi Dv, A (que cita el ej. de Dv)). Matriz.
Bainan Jaunak ikhusirik Lia erdeinatzen zuela, ideki zuen hunen haur-untzia, Errachel agor gelditzen zelarik.
Dv Gen 29, 31 (Urt ema-sabela, Ur emasabela, Bibl ama-sabela).
HAUR-ORDARIKA,
HAUR-ORDARIZKA.
a)
Matrimonio de hermanos con hermanos. "Haur-ordaika (Lc), haur-ordarizka (Sc), aur-ordeak (R-uzt), casarse hermanos de una familia con hermanos de otra" A. "Haur-ordarizka egin dizie (Sc), se han casado hermanos con hermanos" Ib.
b)
"Haur-ordarizka (S), échange d'enfants entre deux maisons du Béarn et du pays Basque pour apprendre les langues" Lh.
HAUR-ORDE.
a)
"Haur-ordea, enfant adoptif" Dv, que cita a Lar (pero lo que se encuentra en éste es seme-ordea, s.v. adoptivo hijo). "Aurrorde, hijo adoptivo" A (que tbn. cita a Lar siguiendo a Dv).
b)
"Haur-ordaika (Lc), haur-ordarizka (Sc), aur-ordeak (R-uzt), casarse hermanos de una familia con hermanos de otra" A. Cf. HAUR-ORDEZ.
HAUR-ORDEZ.
"Aur-ordez bordaltu dra (R-uzt) [...] se han casado hermanos con hermanos" A.
HAUR HOTZ.
Niño pequeño; simple niño, (sólo un) niño. v. HAUR ZOTZ.
Jaun hori, holetan haur hotza zelarik, sei urtetan itsutua.
HU Aurp 190.
Behazu mutiko gazte, haur hotz Ameriketarat abian den horri.
JE Bur 207.
Haur hotza, mukuzua baizik ez zen oraino.
Barb Sup 145.
Batzuek buruzagitako nahi Isabelle, erregearen alaba, hiru urtheko haur-hotza, amak ordaingoa eginez.
GH 1935, 305.
Hitlerrek bere sinestea zuen Alemaniako jendean, eta Alemania azken hatsetan zelarik, jendea, haur zotz eta hotz dohakabeak ezarri zituen armak esku puntan.
SoEg Herr
10-2-1966 (ap. DRA
).
HAURRA-BEHAR.
v. HAUR-BEHAR.
HAURRA BEHAR IZAN.
Estar embarazada.
"
Haurra behar du (BN-lab), haurra beharraixu (BN-ad)"
EAEL
.
HAURRA BERTIZTU.
"Abortar" Añ.
HAURRA BOTA
(Añ). Abortar.
Aurdun dagoan emakumeren batek aurra galdu edo botatzen badu.
Gco II 395.
Gertatzen da beste batzuetan amak aurra botatzea aurdun geratu zanetik laster.
AA I 65.
HAURRA BOTA ERAGIN.
Hacer abortar.
Prokuratu ote deban andreren bati bere entrañaetan dadukan aurra bota eragitea.
OA 157.
HAURRADANIK.
v. HAURDANIK.
HAURRA EDUKI.
"Neure andrie aurré dako (V-ger), mi mujer está embarazada" Holmer ApuntV.
HAURRA EGIN.
v. HAUR EGIN.
HAURRA EGOTZI,
HAUR EGOTZI.
a)
"Haur egotz, egotzi, egozten, faire fausse couche" H. Cf. HAUR-EGOIZTE.
Haur ekoiztera gaiztakeriaz asaizten direnen [...] bekhatua.
FPrBN 24s.
b)
"Haur ekhoxtea, accoucher" H.
HAURRA GALDU
(Añ (G) A). Abortar. "Abortar" y "malparir, abortar" Añ. Cf. Urt I 467: "Ajuga abiga [...] haurgalbelhárra"; cf. tbn. Lard 370 aurra galdu nai zutenak, 'los que querían matar al niño'.
Begira lenengo lekuan, aurra galtzeko perillean jarri zeran zere gaiztakeriaz.
AA II 118.
Batzuen iritzia da aurra galtzen danean, bataiatu bear dala, denbora gutxikoa izan arren.
Ib. 118.
Joko balu andre aurduna, eta aurra galduko balu.
Ur Ex 21, 22.
Lurrera erori eta aurra galdu.
JAzpiroz 205.
HAURRA IZAN.
v. HAUR IZAN.
HAURREAN
(BN-arb ap. Gte Erd 45; SP, Dv, H; haurrin S ap. Lrq). De niño. "Haurrea, enfance [sic]. Ene haurrean, en mon enfance" SP. "Dans, pendant l'enfance" Dv. "Du temps de l'enfance, tandis qu'on est encore enfant. Id. haurtasunean, aurtan (Mb), aurrik" H. "Dans l'enfance, au temps de l'enfance" Lrq. v. HAURRETAN.
Tr. Usado por autores septentrionales desde principios del s. XVII.
Iesus Iauna ere igan zen Hierusalema haurrean.
EZ Man II 47.
Haurrean xarmatzen zintuen / Amaren ezne eztiak.
Gç 142.
Eta ez nik indarrik, haurrin haziz gaizki.
Etch 176.
Bazuela ahuntz bat, Yupiter haurrean / Bere errape urusaz bazkatu zuena.
Gy 185.
Haurrean, anhitz atxikia zen Franzizko khurutzefika hari.
Laph 230.
Bide-hegiko aritza, bortz aldiz haurrean / [...] Zenbatez ez nauk yarri amaren aldean / Ire adar lodiek egin itzalean.
Elzb Po 184 (tbn. con alguna var., en Arb Igand 90).
Haurrean aingeru, gaztean oi! zein garbi.
Zby RIEV
1908, 416.
Haurrak haurrean hartu ona eztezan handitzearekin gal.
HU Aurp 217.
Sei urtetan itsutua, doi-doia baita orroit haurrean kolore "xuria", "horia" eta "ferdea" ikusirik.
Ib. 189.
Hire koplak ikasi ditiat haurrean, / Barna sarturik zaudek ene bihotzean.
Ox 155.
Zure apez-bisaiaren ximur lañoeri / Begiratuz zait haurrean gogoratu niri / Noizbeit saindu izaitea eta zu iduri.
Iratz 171.
Ez da harritzeko mila aldiz haurrean Azkaineko karriketan ikusi balinbaditugu Espainiako Samperio, Belloqui, [...] famatuak.
Zerb Azk 108.
Jenden errana, liburu egile zonbaitek azkartua, da bakarrik, haurrean, aitaren eskutik behin baino gehiagotan Jatsuratu dela Frantses.
Ardoy SFran 84.
Badakit nihaurk haurrean ene sakelako diru guzia xahutu nuela behin bestetako partida haundi baten ikusteko.
Larre ArtzainE 86.
Beste gertakari batek ere ez ginituen hotzik utzi gure haurrean.
Ib. 137.
(Tras gen.).
"
Ene haurrean (BN-lab-ciz-arb)"
Gte Erd 151.
Zenbat sustatzen gintuzten eta ongian finkatzen, gure haurrean, giristino handi eta fermu hoikien hitzek eta egintzek.
Lap V (V 1).
Bikario jeneral eskualdun bat lekuan zagola haatik, azkena, Migel Garikoitz-en haurrean.
Ardoy SFran 14.
HAURREKO.
"Qui est de l'enfance. Haurreko urtheak dire urtherik hoberenak, les années de l'enfance sont les meilleures années" Dv.
Gizon egin naizenean utzi izan ditut haurreko maiñak.
He 1 Cor 13, 11 (Lç, TB haurtasuneko, Dv haur lanak
).
Galdetu zioten bere haurreko lagun, eta bethi berekin zituenei.
Lg I 340.
Behar dutela utzi haurreko bidea, / Eta hartu emazten traza seinalea.
Hb Esk 176.
Agur nere haurreko lekhu maitatua!
Elzb Po 183.
Nere haurreko eta gazteko zenbait hitztorio.
Elzb PAd 35.
O haurreko egun berriz jinen etzaretenak!
JE Bur 7.
Ene haurreko lagun baten orhoitzapena dut hor.
Barb Sup 153.
Atxeman ginuen haurreko adixkide handi bat.
Zerb Gerlan 41.
Noiz ote dut ikusiko haurreko etxe xokoa?
Iratz 134.
Frangotan buruan ibiltzen diat nola gure haurreko adixkidetasun goxo hura amodio baten hastapen eta erroa gertatu den.
JEtchep 66.
Badiat uste ahatik, hire haurreko katiximatik, pixka bat baztertua hizen!
Larz Iru 110.
Hiltzerat zoan misionestari ahorat heldu zitzaion haurreko mintzaira.
Ardoy SFran 72.
Behazak hire haurreko laguneri orai.
Larre ArtzainE 307.
Betetzen ginuen igandez eliza hori gure haurreko denboran.
Ib. 74.
HAURRENTZATEKO.
"Qui est destiné aux enfants" Dv, que cita a Gy.
Gauza bera da erraiten ohi karamelu eta konfiturez ere, haurrentzatekoak dire; hargatik ikhusten ohi da presuna handituak ere hetaz zale direla eta yale.
Gy VI.
HAURRETAKO,
HAURRETANGO.
De la infancia, de cuando niño.
Haurretango oharkabetasun atsegina utzi beharko, biziko baldin bagara, arrazoi-adineko egiteko latz eta nekagarriei ekiteko.
MIH 304.
HAURRETAN,
HAURTAN
(AN-5vill; H (que cita a Mb)). En la infancia. "Hori haurtan mutiko ona zen (AN-5vill)" Gte Erd 45. v. HAURREAN.
Bai, laburrak dira emengo atsegintzak, bada aurtan bukatzen dira aurtan artzen diranak.
Mb IArg I 62.
Aurretan aur bezala, Iban; eta gizon egindakoan, gizonki.
NEtx Antz 17.
Gaixoak aurretan edaten ikasi omen zunan.
Or QA 42.
Hau baita haurretan, besterik bazen ere ez nekienean, ezagutu nuena.
MEIG II 102.
HAURRETATIK,
HAURRETANDIK,
HAURTANDIK,
AURTARIK (R ap. A).
Desde la niñez, desde niño.
Nerekin yaio nun abesmiña, / ta aurtandik min ori dut izan samiña.
Ldi BB 162.
Loidi aspaldiko ezaguna dut. Haurretandik ez gara elkarrengandik urruti ibili Errenterian.
MIH 358.
Dena den, nik esaera zaharrak direla entzun dut haurtandik hemen ahotan hartzera noanak.
MEIG VI 186.
HAURRETIK
(B, L-sar-ain, BN-lab-arb-ciz, S; Urt I 7, Dv, H; haurretikan Urt I 7). Ref.: A; EI 155; Gte Erd 31. Desde niño. "Haurretik, dès l'enfance" Dv. v. HAURDANIK.
Tr. Usado por autores septentrionales.
Semeak ditutzunean, eskola itzatzu haurretik; uzkur itzatzu, eduki ttipi direino azpitik.
Ax 88 (V 59; tbn. en ES 181).
Haurretik pozoin iaten usatzen dena, azkenean pozoiñez haz ditekeiela eta mantena.
Ib. 92 (V 62).
Eta Jesusek galdegin zion haurraren aitari; zenbat du hau gerthatu zaiola? Eta erran zuen: haurretik.
TB Mc 9, 21 (Dv haurretik; Lç haurra-danik
).
Aitetamer beininzan haurreti hügüntü / edertarzünez praube ninzalakoz sorthü.
Etch 172.
Haurretik erakhutsi zuen debozione samur eta bizi bat Jainkoaren alde.
MarIl 112.
Haurretik zahartzera, gogoeta, hitz eta obretan nolakoa izanik?
Dv LEd 171.
Haurretik mainaz galdu, / gero gazte xoro, / Gure seme-alaben / haizu dire oro.
Zby RIEV
1909, 107.
Haurretik Maria Birjinari hanitz debot izan zen.
Ip Hil 67.
Haurretikan dut maitatu Aitorren lur gozo hura.
Iratz 35.
Ez baitezpada molda errexa, haurretik gogoan zuena ez aztalean, zumearen eite mikorik ez.
Ardoy SFran 286.
Ene haurretik eta 30-35 urte izan nituen artean.
Larre ArtzainE 263.
Etxean haurretik kabalak maite zituen.
Ib. 22.
(Tras gen.). "Ene haurretik geroz" (BN-lab) EI 155.
Nere haurretik ni naute / Anhitz aldiz zehatu.
Hm 167.
HAURRETIKAKO (Dv, H).
"Qui vient de l'enfance. Haurretikako amodioa, amour qui date de l'enfance" Dv. "Haurdanikakoa, haurretikakoa du motheldura hori, il a ce bégaiement depuis l'enfance" H.
Haurretikako usantza eta haztura gaixtoa da bizio bat hagitz higuingarria.
ES 182.
Ikusi duzu ene euskalzaletasuna haur haurretikakoa dela.
Xa Odol 28.
HAURREZ GEROZ.
Desde niño, despues de niño. "Ene haurrez geroz (BN-lab)" EI 155.
Ez dut bada, haurrez geroz, behinere ikusi ara hartako tirokarik.
JE Bur 21.
HAURRIK (H).
De niño. "Du temps de l'enfance, tandis qu'on est encore enfant" H s.v. haurrean. v. HAURREAN.
Hau onela, aurra aurrik bataiatzen denean. Baña anditua ba-da bataiatzen dena [...], bekatu oriek ere barkatzen zaizka.
Mb OtGai III 90.
HAURRIK-EZ
(Sust.). Esterilidad.
Asi zan asko iseka eta farra Sarai-ri, bere agortasun edo aurrik-eza arpegian emanaz, egiten.
Lard 17.
Aur aiek sortua, eta bere agortasun edo aurrik-ezean ez geldituaz damu zuen.
Ib. 29.
HAUR-SARE.
"Pollera para andar los niños" Lar.
HAUR SORTU.
"(Sal, R), parir" A.
HAUR-SORTZE.
a)
Nacimiento.
Entzuten ditu dinamitazko zapart-asotsen iduriko batzu; askotan langilek beren eztaiak, aursortze eta alakoak jaitzen dituztelarik entzunak zituen bezalakoak.
FIr 138.
Haur sortzeen laurdena ezkontzaz kanpokoa zela.
Larre ArtzainE 261.
b)
Concepción.
Haur sortzeen laurdena ezkontzaz kanpokoa zela.
Ir YKBiz 7n.
HAURTAN.
v. HAURRETAN.
HAURTANIK.
v. HAURDANIK.
HAURTARA BIHURTU (Lar),
HAURTARA ETORRI (Lar),
HAURTARA ITZULI (Lar).
"Achocharse, hacerse chocho, aniñarse de viejo" Lar.
HAUR TTIPI.
v. HAUR TXIKI.
HAUR-TXAR.
"(AN-gip), placenta, secundinas" A.
HAUR TXIKI,
HAUR TTIPI.
Niño pequeño.
v. UME TXIKI.
Eta ekharten zituzten harengana haur xipiak-ere, hek hunki lizanzat.
Lç Lc 18, 15.
Behiala haur ttipiak Augustiñen mendean / Itsasoa sarthu nahi zuen zilho batean.
EZ Man I 131.
Zenbat pena iragaiten duen ama batek bere haur ttipiarekin.
Ax 488 (V 316).
Kristi güziak onsa ohoratü behar dütügüla, haur xipietrano.
Bp II 134.
Kristi güziak onsa ohoratü behar dütügüla, haur xipietrano.
Mst III 32, 2.
Zure Aita onaren besoetan, bere amarenetan aur txiki bat bezala, seguru jarri zaite.
Cb Eg III 284.
Nola aur txikiak gauz oek ezagutzeko gai ez diran.
Ub 204.
Batzuek Elizara dakartzie aur txiki negartiak.
AA I 530.
Aur txiki lanerako adin bageak.
Izt C 240.
Aur txiki eta zere aitak utzi eta desanparatu bat ziñalarik.
Arr GB 110.
Anhitz haur ttipi eta inozentak khurutzefikatuz.
Elsb Fram 168.
Haur ttiki baten gorputz ahularen azpian gerizatua.
Jnn SBi 40.
Lengusuak dirala, koñata dala bost edo sei aur txikirekin eta etxia kanpotarrez puntaraño betia.
Iraola 104.
Eskoletan haur ttipiak nigar marrumaz zaudek.
JE Bur 121.
Ezaguera ematen die aur txikiai ere.
Inza Azalp 21.
Eta zenbat haur ttipi karrikan eta karrikatik kanpo katiximaren frantsesez ikasten hasiak!
Zerb Azk 31.
Bi haur ttipi baziren, neskato bat eta mutiko bat.
JEtchep 15.
Aur txikiak orduan / aiek dira parrak!
Uzt Sas 33.
Ezkondu ta aur txikiak zituztela.
JAzpiroz 91.
Aur txiki baten laztan gozoak.
Ayesta 81.
v. tbn.
Arrantz 154. EusJok 68. Ir YKBiz 348. Arti MaldanB 233. Salav 36. Haur ttipi: Gç 73. Hb Egia 73. HU Zez 30. CatJauf IV. StPierre 21. Barb Sup 37. Ox 179. Ardoy SFran 319. Haur txipi: UskLiB 107. Haur ttiki: Zby RIEV 1908, 284. Osk Kurl 169. Haur xiki: UskLiB 217. Haur xipi: CatLan 5.
(Haur txikitxo, haur ttipitto).
Haur ttipittoak bezala, presuna adintsuak.
EZ Man I 126.
Aur txikitxo amaren ugatza baño edaten ez dutenak.
Mg CC 196.
Aur txikitxo gaixorik dagoenari.
Izt C 219.
Aur txikitxo bat xexto batian / xatar tartian jarriya.
Tx B 192.
Ezarri zuen ohean haur ttikitto bat ezartzen ohi den bezala.
Jnn
Sbi
169.
HAURTZAZKO.
Que es en calidad de hijo.
Zeinak baidire israeldarrak, zeiñenak baidire haurtzazko adopzionea, gloria, allientzia, legea, Jainkoaren zerbitzua eta agintzak.
He Rom 9, 4 (Dv seme ordegoa
).
HAUR-UKAITE
(BN; VocCB;
-kh-
VocBN, Dv; h.-ukheite BN-mix, S; Gèze). Ref.: A (haur-ukaite, haur-ukaite (bajo aurrorde)); Lrq. Parto. "Haurrukhaite, accouchement" VocBN. "Haurrükheite, accouchement" Gèze. "Aurgite-a (V, G), haurrukaite-a (BN), parto" VocCB. "Accouchement" Dv s.v. haur-egite. v. HAUR-IZATE, HAUR-EGITE.
Tirano odolgarrienak, thormentü güziak obratu dütienetarik bakhoitzik ezta emazter haur ükheitiak gordozü dereitzenik.
Egiat 166.
Dupanloup Aphezküpiak khuntatzen dü deithürik izan zela Dama gazte batengana, zoin haur ükheitetik gaizkitü beitzen.
Ip Hil 74.
Oheak bertzalde aski gora luke nahi. Hanitz behar orduetan, haur ukaitetarik haste, errexago baitira halakoarekin laguntzak.
JE Bur 189.
Amak atxiki behar ukan zuena bere haur-ukaiteen eta ez-ontsa batzuen gatik.
Larre ArtzainE 43.
"
Haur ukaite gaixto (BN-lab), aborto"
A.
HAUR-UKAIZTE
(BN-ciz-arb-mix; -kh- VocBN). Ref.: A; Gte Erd 2. "Haurrukhaizte, fausse couche" VocBN. "Haur-ukaizte (BN-arb-mix), aborto" A. Harriet lo da como vb.: "Haur-ukhaiztea, faire fausse couche". Relacionado tal vez con haur ukaite gaizto o con haur-egoizte.
HAUR UKAN
(BN-arb; -kh- BN-baig; H; haur ukhen S; H; haurra ukan BN; haurra ukhan BN-lab; haurra uk(h)en S). Ref.: A (haur-ukhan, haurrukhen); Lh (haurra ükhen); Lrq; EAEL 51, 370. Parir. Cf. BN-arb (ap. EAEL 51) haur bat ukan du 'ha tenido (el padre) un hijo', opuesto a haur ukan du (la madre); cf. tbn. Lç Mt 22, 24: Baldin norbeit hil bada haurrik ukhan gabe, haren anaieak alianzagatik harturen du haren emaztea.
Haur ukhaiteko esperantzetan khausitzen zen emazte bat.
Elsb Fram 67 (cf. HAUR-ESPERANTZETAN).
Orduan gelditu zen haur ukaitetik.
Bibl Gen 29, 35 (Urt, Dv gelditu zen haur egitetik; Ol antzu gelditu zan
).
HAUR-XATAR
(B, BN, S; VocB
;
aur txatar Sal, R). Ref.: A; Izeta BHizt2. Pañal.
HAUR XEHERIA.
Chiquillería. Cf. haurreria.
Haur zeheria bat han gaindi etxe-inguruetan itzulipurdikan ibilki; zaharrena zen bakarrik aitarekin orgetan joana.
HU Zez 71.
Haur xeheria bazter utziz, zonbat ote ziren "Université" famatu hartan ikasten ari?
Ardoy SFran 86.
HAUR-ZAINTZAILE.
Cuidador de niños. v. haurtzain.
Ustaritzeko apezgaitegian hamahiru urtetan sartu nintzanean, haurzaintzale zen eta oraino apeztekoa.
Alzola Atalak 120.
HAUR-ZAPI.
"
Aur-zapia, pañal"
VP
4v.
"Aurzapi (Gc), pañales, trapillos" A.
HAUR ZOTZ.
Niño pequeño; simple niño, (sólo un) niño. v. HAUR HOTZ.
Haur zotz izana gatik, joiten othe ninduenez, baditeke, bainan ez dut gogoan.
JE Bur 10.
Hitlerrek bere sinestea zuen Alemaniako jendean, eta Alemania azken hatsetan zelarik, jendea, haur zotz eta hotz dohakabeak ezarri zituen armak esku puntan.
SoEg Herr
10-2-1966 (ap. DRA
).
HAUR-ZULO
(haur-zilo BN, S). Ref.:Lh; Lrq. "(BN, S), qui aime les enfants" Lh. "Qui aime les enfants" Lrq. v. haurzale.
BULARREKO HAUR
(B ap. Gte Erd 286; Dv). Niño de pecho. "Enfant qui tète encore" Dv. "Bularreko aurra irudi duzu" (B). Gte Erd 286. v. bularreko.
Haur xumeetarik eta bulharrekoetarik athera dukezu laudoriorik perfetena.
"Lactentium"
.
He Mt 21, 16 (Samper bularreko aur, IBk haur bularreko; HeH, Dv, Ol, Leon, Ker, IBe bul(h)arreko, Ur bularretako, Ip thitiko).
Eta pasarazi zituen guziak ezpatan, azkenaz goiti bulharreko haurrak berak.
Lg I 284.
Aur txiki bularrekoak beren ama maitatien kolko zabal gozatsuetara joan oi diran bezalako pozkida eta atsegintasun oso bete betean.
Izt C 109s.
Txikitxoen eta bularreko aurren aotik.
Lard 430.
Izialdurak xahutuko ditu gizon gaztea eta neskatxa, bulharreko haurra eta gizon zaharra.
Dv Deut 32, 25 (Ol iñutaur, Ker bularreko ume).
Bulharreko haurraren mihia aho-gainari lothu da egarriz.
Dv Lam 4, 4 (Ol ugaztume, Ker bularreko umetxo).
Nola izan lezakek ik ez jakitea, bularreko aurrak dakitenean zer igaro zitzaion Pepete dontsuari?
Apaol 97.
Bularreko aurren griña txarrak.
Or Aitork 17 (tít.).
Bularreko haurrak berak ere mintzatzen ziren hartaz!
Arti Tobera 269.
ESNEKO HAUR,
HAUR ESNEKO.
Niño de pecho.
Zego án aur esnekobát Amarén besótan.
LE (
in
BOEanm 1131
).
Ikusirik Jaunau, esnéko aurra, zególaik bere Ama Birjinarén besótan.
Ib. 890.
JESUS HAURRA.
El Niño Jesús. v. JESUS HAURTXOA (s.v. haurtxo).
Eta hartako egunak konplitu ziradenean, hek itzultzen ziradela, azken zedin Iesus haurra Ierusalemen.
Lç Lc 2, 43 (He, TB, Dv, Brunet, Leon, Or, IBk, IBe Jesus (h)aurra, Ol Aurra, Arriand Josu umia, Ker Jesus umea).
Jesus Haurra etzutela / nihon ere ikhusi.
EZ Noel 82.
Jesus haur mansoa dute / biak eskas aurkhitu.
Ib. 81.
Birjina, eta Ioseph Mariaren esposa urrundu ziren Ierusalemetik egun baten bidea, han hei Iesus haurra ustekabean azkendurik.
Ax 82 (V 56).
Han Iesus haurra baturik.
O Po 62.
Jesus Haurraren argiak!
Gç 77.
Jesus Haur sortu berriari.
Ib. 67.
Ikhusi zueneko Jesus haurra.
Lg II 118.
Nola gorde zan ta libratu zan Jesus aurra?
Ub 65.
Jesus haurrarekin Herodesen ihesi Ejiptorat joan behar izan zenean.
Dh 272.
Troxatü zian Jesus Haurra oihal xar batzüz.
CatS 97.
Agertu zitzaion Jesus aurra bere amarekin.
Bv AsL 222.
Ohartu gabe Jesus Haurra Jerusalemen gelditua zutela.
Jnn SBi 19.
Arrigarri ura berritu bear zan Jesus aurra jaiotzekoan.
Inza Azalp 57.
Berek ongi jakin ere gabe nola, huna non aurkhitzen diren. Jesus-Haurraren aintzinean!
Barb Sup 165.
Borda zahar batean Jesus haurra datza.
Ox 65.
Jesus aurra besoan.
SMitx Aranz 55.
Elizkizun pozgarriak prestatzen Jesus Aurraren ohoretako.
Izeta DirG 63.
Bildotxa Jesus haurrari eskaintzen izan denari.
Xa Odol 99.
v. tbn. SP Phil 544. Jaur 358. Aran SIgn 105. Laph 24. Zby RIEV 1908, 410. KIkG 80. ArgiDL 110. Ir YKBiz 33. Osk Kurl 190. Mattin 67.
Jesu-Kristo haurrari salutazionea.
Gç 64.
TITIKO HAUR.
"Titiko haur bat bezala portatzen da (V-arr, G-azp)" Gte Erd 286. Cf. titiko.
Haur dithikoek hargatik / zu zaituzte laudatzen.
EZ
Eliç
370.
Dithiko haurraren legez.
Hm 171.
Aur titikoei bekála kristiotasunean eman diziet edátera ésnea.
LE Urt (ms.) 12v.