Harremana

    OEH - Bilaketa

    965 emaitza u bilaketarentzat

    Sarrera buruan (15)


    Sarrera osoan (494)

    Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    asun.
    tradizioa
    Tr. Las variantes predominantes en los textos son asun al Sur y (h)ausin al Norte. Al Sur hay además osin en la edición de Iturriaga de Lizarraga de Elcano, en Bilintx, Etxaide y Labaien; ausin en Orixe y un ej. de EgutTo y asuin en Olabide (en este último junto con asun ). Al Norte hay hasuiñ en Axular y Diharassarry, asun en M. Dassança, asoin en Diharassarry y aisuna en Barbier (en este último junto con ausin ). Además de la citada variante de Barbier (aisuna ) en StPierre también se documenta con -a constitutiva (ausina-salda ).
    etimologikoa
    Etim. Acaso haya que explicarlo a partir de *ausun.
    sense-1
    1. (V, G, BN, Sal, R, S; Mic, Lar, Añ, Arch VocGr , VocBN , Gèze, Lcq 147, Dv (BN, S), H (BN, S)), asuin (L, AN, Ae; Lcq 147; h- SP, H), ausin (AN-ulz, L-sar-ain; Lar Sup , Hb, H (L); h- L, BN, S; Urt, Lcq 147, Dv (L)), osin (G-to-bet-nav, AN-gip-5vill; Lar, Añ, Lcq 147, H), aisuna, atsun (AN ap. A ), axun (S), azun (V-gip), asoin (B). Ref.: VocPir 596 (asuin, asun); Lcq 147; Alth Bot ; A (asoin , asun, asuiñ, axun, ausin, osin); Lrq /aśün/; BU Arano; Satr VocP; Etxba Eib (azuna); Iz Als, ArOñ , UrrAnz, R 402, IzG, To; Elexp Berg. Para la distribución de las distintas variantes en Navarra, v. Echaide Nav 85.
    Ortiga. "Acalyphe, hausiña" Urt I 69 (tbn. en Gram 22). "Osiña, osina, asuna, ortiga" Izt C 46 (en una lista de plantas). "Asun-a, ortie" , "hausin, urtica, ortie" Dv. "Asun, ortiga" Mdg 151. Cf. VocNav s.v. asña, asun, ajun, achún.
    Ezin dabenak lazuna jo begi abuan asuna. RS 72. Hasuiña edireiten da alfer-nagiaren landan eta alhorrean. Ax 41 (V 25). Eta gero eman zilho hartan asunen erro guti bat edo ezperen erran den hellebororen errua har zazue bethi. Mong 591. Pasatu naiz alferraren alorra barrena eta guzia dago beterik asuñez edo osiñez. LE Urt 350 (ms. 125r asuñes). Albixoen heresia inpioa hedatu zen, ur hausin bat bezala, Frantziako hainitz probentzietarat. MarIl 120. Eta hara non hausinek bethe zutela guzia, eta lapharrek estali zutela haren gaina. Dv Prov 24, 31. Damak berriz neri, / gezurra dirudi!, / osiñez pagatu / lorezko zor ori. Bil 56. (Arrotze hainitz izateko) bertze manera bat arras ona, asuinak xehe xehia eginik yatera emaitea. Almanaka Berria 1885, 27 (ap. DRA ). Iragan naiz gizon alferraren landan barna eta lazoaren mahastian barna eta guzia asoinez bethea zen. Dih MarH 435 (ap. DRA). Zer listafinak, / Laphar, ausinak! / Sendatzea luze dik / Hek egin minak. Zby RIEV 1909, 106. Txomiñek eta emazteak, esaeukean asunak jan ebezala, ain artega ta ibilkor egozan illundu zanean. Echta Jos 35. Karlosentzat, asunak zirean arek kantak, eta gozo gozoak Martiñentzat. Ib. 55. Lorien ondoan sortzen dira asun lakatzak. Ag G 60. Gabero amets egiten det oñetan asuiñak erretzen didatela. EgutTo 10-2-1924 (ap. DRA ). Oro tabako belhar ziren orduan. Artho-bizar, haitz-hosto, aisuna, sakelako errhauts guziak on ziren. Barb Sup 64. Urthe bakar bat laboraria / geldi baledi lanetik, / asun laphar gaixtoak kanpo / zer altxa litake lurretik? Ox 137. Ardurenik zer dugu? irri ala nigar? / Eza lore bezenbat asun eta lahar? Ib. 70. Asunak zizti-zazta egitten eutsoen. Altuna 105. Ni bezala ibilli bear bai u maiz landaz landa, ausin minduetan oñutsik! Or Mi 23. Biharamuneko, dena ausin egin zen Lamina ehortzi zen tokia. Barb Leg 26. Beren tartian azaltzen dira / kardu latzak eta osiñak. MendaroTx 55. --Itxubak eurak be ezagutzen daben bedarra, zein da? --Azuna. Otx 42. Arkiko âl dituzte / asun miñeez beterik / iñoiz beren oiak! Ldi BB 8. Emen lore gorri, ta / kanpoan asuna...! Ldi UO 14. Belaunburuak erre dizkoen bideko asunak. TAg Uzt 280. Ango yauregietan laparrak aziko dira, / asuin ta txokorroa ango gazteluetan. Ol Is 34, 13 (Ker asunak). Asunak mardul gora. Ol Prov 24, 31. Nola artuko du nere ori? Noiz emango ote diot? Au zalantz-asun minkorra! Txill Let 36. Beñat Larresorokok, ur benedikatuz busti zuen Mariaren gorputz guztia, eta gero asunekin legortu zion. Arti Tobera 284. Gizonak lehenengo jan bear ditu asunak, gero jateko lasunak. EZBB I 129. Azkurerikan ez dit ematen / klase ortako asunak. Olea 118. Asune erromak igurtzitzeko izen oi da. Arin AEF 1980, 63. Orduan berak biltzen zituen ondo hartako ahago eta asun guziak. Etchebarne 40. Osiñik ezin bada / ere larrosatu. Insausti 48.
    azpiadiera-1.1
    (Empleado en comparaciones). "Azunak baño berdia(go) jarri, ponerse pálido por enfado" Etxabu Ond.
    Soñu ori, baserritarrentzat, ezti leun ta atsegingarria izan oi da, ta erritarrentzat, asunarekiñ lepoan ikutzea bezela. Ag G 43. Itzetik ortzera, asuna baño berdeago jarri zan Moxolo. Ib. 304. Beren kapitana azuna bañon berdeagoko luze bat. Apalategi 39. Ausiña baño miñagoko moxorro aiek. Or Mi 112.
    sense-2
    2. asoin (B ap. A). "Oruga" A.
    azpisarrera-1
    ASUN-HABIA. Lugar donde crece mucha ortiga.
    Ik eztakik, Sebastian, laguntasun on batek zer berotasun duan, norbere etxea osin-kabi dalarik! Etxde JJ 78.
    azpisarrera-2
    ASUN AR. "Lamium purpureum. Asun honek ez du pikatzen. Beste asunen inguruan egoten da" Elexp Berg.
    Gure barruan, arako baratzean azunarrak ernetan diran legez, ernetan ziran griña ta irrits oro. Ibarg Geroko 98.
    azpisarrera-3
    ASUN-ARRAIN. Ortiga de mar, acalefo (celentéreo parecido a la medusa). "Cnid, hausiña, hausiñ arraña" Urt V 232.
    azpisarrera-4
    ASUN-AZA (V-arr-gip). "Asun-asa (V-arr), borraja" A. "Borraja" Elexp Berg.
    azpisarrera-5
    ASUN BELTZ (V-gip, R; asuin- Lcq). Ref.: A; Arzdi PlantR; Elexp Berg. Ortiga muerta. "Urtica urens" Lcq 147. "Ortiga negra. Asun beltza zer dan? Beste asunen gisakoa; eztu larriua mintan, azkora-pikoen sontotako on da; baia txerriak ilten ditu, beste asunarekin xaten badei (R)" A. "Asun beltz, ortiga negra" Mdg 151. Cf. VocNav: "Asumbelz, nombre vulgar de la ortiga muerta".
    Asun beltz, othe, laphar, horra zer / jaio litaken lurretik! Ox 139.
    azpisarrera-6
    ASUN-BEROTU. "Azote de ortigas, método contundente usado contra algunas afecciones. Gripia daukakela? Ori eztok ezer. Kendu erropia ta neuk emungostat asun-berotu bat" Elexp Berg. "Gure aittajuna-zanak sarri artzen zittuan asun-berotuak" Ib. "Asun-blastio ere esaten zaio" Ib.
    azpisarrera-7
    ASUN-BLASTIO (V-gip ap. Elexp Berg). v. ASUN-BEROTU.
    azpisarrera-8
    ASUN BORT. "Asuin borta, ortiga fétida" A.
    azpisarrera-9
    ASUN EGON. "Asun eon, es como baltz eon, estar enfadado" Iz ArOñ.
    azpisarrera-10
    ASUNETAN.
    A recoger ortigas.
    Ortura joaten zan asunetan, gabaz gelako bakar ixillean bere aragia ezi, zigortu ta ilduraz zaflatu nairik. Onaind STeresa 39s.
    azpisarrera-11
    ASUN-HOSTO. Hoja de ortiga.
    Azun-ostoa ere or zegon, gure soiñekoak erre naian. Or zegon aillorba-lore zakarra ere. A Ezale 1897, 149a.
    azpisarrera-12
    ASUN-SALDA. Caldo de ortigas.
    Biharamunean ausina salda; gero berriz onjo mota guzietarik egosiak nahas mahas belar, lur eta harrixkekin. StPierre 29.
    azpisarrera-13
    ASUN-UR. "Azun-ura, infusión de ortigas. Azun-ura, odolandako ona dala esaten dabe" Etxba Eib.
    Aunditasun ori kentzeko artu beza, goizean baraurik, osin-ura. Eguardian zankogorrien belar-ura ta gauean, bost-orri ostuekin egindako ukenduaz anka ondo igurtzi. Lab EEguna 91. Bada osin uda artu ezkero... Ib. 91.
    azpisarrera-14
    ASUN ZURI, ASUN XURI. "Lamier, asun xuria" Alth Bot ( A). "Asuin zuri, ortiga mayor" A.
    azpisarrera-15
    ITSAS-ASUN. Ortiga de mar, acalefo. "Acalyphe, [...] itsas hausiña" Urt I 69.

    asun

    asun
    << asto 0 / 0 asuratu >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper