Harremana

    OEH - Bilaketa

    176 emaitza inola bilaketarentzat

    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    zer.
    tradizioa
    Tr. Zer es la forma propia de la tradición septentrional y es tbn. la más frecuente en la guipuzcoana. La variante ze se encuentra bien documentada en la tradición vizcaína desde Micoleta (anteriormente hallamos un ej. en el alavés Lazarraga, con el sdo. de 'cuán') y la encontramos tbn. en V. Moguel y en textos guipuzcoanos desde finales del s. XIX (tbn. en algún septentrional moderno como Larre). Los autores vizcaínos antiguos distinguen entre zer pron. interrogativo (zer da hori?) por una parte --sin que se tenga en cuenta si el vb. que le sigue comience por vocal o consonante--, y por otra parte ze precediendo a un sust., adj., o adv., en contextos interrogativos (ze gauza da hori?), o exclamativos (ze gauza!; ze polita!; ze ederto!). Esta distinción entre ze y zer se mantiene tbn. en líneas generales en textos vizcaínos de los ss. XVIII y XIX: con bastante rigor en autores como Olaechea, Añibarro, Astarloa, fray Bartolomé, Zavala, Uriarte, E.M. Azcue o Iturzaeta, y con más excepciones en el resto, en quienes hay algunas veces zer en contextos en los que el mismo autor emplea casi sistemáticamente ze: Cardaberaz (CatV 20 zer gauza, 16 zer arerio), J.A. Moguel (PAb 125 zer aloger,168 zer bildur), J.J. Moguel (BasEsc 37 zer modutan), CatBus (38 zer gauzak), Arrese Beitia (AmaE 98 zer gatx txarra, 108 zer atsegiñak), D. Agirre (AL 10 zer egikeratakoa; G 4 zer leku), Kirikiño (Ab II 19 zer artu-emon, 92 zer dekomiso), etc. (v. más ejs. infra). La frecuencia del uso de ze disminuye notablemente entre los autores vizcaínos del s. XX (apenas hay ejs. en autores como Altuna, Eguzkitza, Erkiaga o B. Enbeita por ej.), quienes emplean zer o zein (q.v.) en su lugar. En DFrec hay 1866 ejs. de zer y 52 de ze, la mayoría correspondientes a esta entrada.
    Entre los autores guipuzcoanos y modernos que hacen uso de ze en los contextos citados, la frecuencia es muy pequeña, y la mayoría de ellos emplean zer o zein en su lugar, como es el caso de V. Moguel (33 zer bildur, 82 zer asmo), Soroa (AKaik 122 zer erremediyo, 123 zer probetxu), Arana (SIgn 99 zer gorroto), Beovide (AsL 68 zer bide, 85 zer ikuskizun) o N. Etxaniz (Antz 20 zer eginkizun, 22 zer naste). En los pocos ejs. documentados en Lasa (dos para zer y otros dos para ze), se mantiene la distinción de funciones y en Uztapide se encuentra sólo en la expr. ze nolako (Uzt Auspoa 22, 145).
    Al Norte se documenta ze en algunos pocos ejs. de Bordel, Oxobi y Larzabal (en éste como adj. interrogativo), y más frecuentemente en Zubiri, que emplea indistintamente zer o ze en todos los contextos.
    Cabe señalar tbn. el uso, aunque marginal, de ze como pron. interrogativo en autores meridionales desde principios del s. XIX (v. ejs. infra) y en Zubiri. Hay además algunos ejs. de ze tbn. en los siguientes casos: a) empleado ante la pregunta propiamente dicha en Zubiri (75 ze, hi berriz karrikan?) y en sendos ejs. de Oxobi y Bordel; b) en la expr. ze ba? y ta ze? en T. Alzaga y N. Etxaniz respectivamente; y c) en la exclamativa a ze...! en D. Agirre (v. ejs. infra).
    Lo que reflejan los textos en cuanto a la distribución ze / zer, difiere por lo tanto de algunas de las observaciones hechas por Harriet y Azkue en sus diccionarios. Según el primero: "Le V se sert habituellement de ze soit qu'il soit seul, soit qu'il entre en composition. Les autres dial. se servent de zer quand il est employé seul et de ze en composition dans le langage parlé: zetako, zetan, zetarik, concurremment avec zertako, zertan. Ils écrivent toujours zer. [...] Zer da hau? [...] Zerk asiki zaitu? [...] Zertara zoaz?". Según Azkue: "Ze [...] sustituye a zer en tres casos: a) [...] cuando le sigue un nombre: ze barri? (V), ze berri? (G), [...] ze modu (V, G) [...] ze tenore? (S) [...]; b) cuando le sigue un verbo que empiece en vocal: ze esan dau? [...] zer diño? Es mucho menos usual que el primer caso; c) (V), en la aglutinación [...] Zegaitik? [...] zetara? [...] zelan? [...] zelangoa? [...] En los demás dialectos no pierde la r". Los datos recogidos en EAEL y EI dan tbn. muestra de una distribución de ze y zer que varía según las zonas y que no parece sometida a criterios fonéticos o sintácticos fijos. Todas las respuestas recogidas por EAEL 260 en Vizcaya (salvo en algun habla de V-gip) para la pregunta "¿Qué has tirado aquí?", son zer (con vb. con inicial consonante (bota) en todos los puntos, salvo en V-ger (Bermeo): "ser etzasu oná?"), coincidiendo con el empleo generalizado de zer como pron. interrogativo observado en la tradición literaria. Sin embargo, en algunos puntos vizcaínos, guipuzcoanos y navarros, se atestigua tbn. ze en la misma función. Así, sg. EAEL 260, hay ze pron. interrogativo ante vb. con inicial consonante (bota) en V-gip, G-azp-goi-to-bet, AN-gip-larr-5vill-ulz y BN-ciz, y ze ante vb. con inicial vocal (ixuri, uxkaili) en BN-arb-ad-baig-lab. Coinciden con lo expuesto por Azkue en su diccionario algunos datos recogidos por EI 217 en puntos de Vizcaya y Guipúzcoa: "Sobre la distribución de zer y de ze algunos dan indicaciones o ponen ejemplos: (Buya (V-ple)) ze barri; (G-goi (Zumárraga)) zer da ori? ze ikusi dezu?; (G-goi (Abalcisqueta)) zer dezu?, ze in dezu? [...] (G-bet (Urnieta)) zer da ori? ze ikusi dezu". Sin embargo, en otras indicaciones del cuestionario encontramos justamente lo contrario: "(G-to (Albiztur)) indica que se usa ze ante consonante y zer ante vocal".
    Tampoco aparece reflejada en la tradición literaria septentrional, donde no se documenta más que zer (salvo las excasas excepciones citadas arriba), la distinción que se describe para algunos puntos labortanos y bajo-navarros: "(Sara (L)), zer da arrabots au, ze gizon da au; (BN-lab (Hasparren)) zer du arrots hoi?; (BN-lab (Hasparren y Beskoitze)) zer gizon da?; (BN-arb (Heleta)) zer du, ze gizon ; (BN-ciz (Larzabal)) zer da gizon ori? zer ikusi duk? ze gizon da?". En Holmer (ApuntV 127), se recoge zer tanto ante vb. con inicial consonante como con inicial vocal: "Sér egin? [...] sér pása jakon". Cf. tbn. Iz Ulz 456: "Ze garriz? ¿sobre qué materia (hablar)?", "Zematen diozuuu? [...] ¿Qué le da?", "Zeritten otaute?".
    En los casos de declinación local, el empleo de zerta- es gral. en todos los dialectos literarios salvo en vizcaíno, donde son mayoritarias las formas sin -r- (ya en Capanaga: zetan (58), zetarako (23), zetan (63), y VJ (7): zetarako; cf. tbn. zetan en AN-egüés-ilzarb-olza ap. Bon-Ond 170). Se encuentran, sin embargo, algunos ejs. de zerta- en autores vizcaínos, en todos, salvo en Gandiaga y S. Martin, junto a frecuentes ejs. de zeta-: Cardaberaz (CatV 19 zertako (q.v.)), J.A. Mogel (PAb 113 zertan), Añibarro (GGero 19 zertako, 142 zertan, 87 zertara), Arrese Beitia (AmaE 403 zertako, 397 zertan, 78 zertara... ), Azkue (BeinB 52 zertarako (q.v.)), D. Agirre (AL 25 zertan, 93 zertara...), Iturzaeta (Azald 19 zertarako), Lauxeta (BBa 14 zertako), Enbeita (102 zertako, 193 zertan), Otxolua (126 zertan), Kirikiño (Ab II 147 zertarako), Bilbao (IpuiB 129 zertarako), Erkiaga (Arran 62 zertan, BatB 27 zertarako), Gandiaga (Elorri 95 zertan, 142 zertarako), S. Martin (Zirik 86 zertan, 98 zertaraiño), B. Enbeita (NereA 68 zertarako), Alzola (Atalak 57 zertarako). Fuera de la tradición vizcaína, hay formas sin -r-, solamente en unos versos guipuzcoanos de EusJok (I 22 zetako) y en el D. Agirre de Garoa (168 zetan, 7 zetara, 372 zetarako (q.v.)).
    Para el caso erg., zerk es la forma gral. salvo en la tradición vizcaína donde generalmente hay zek (ya en Cap 51), aunque emplean sólo zerk Bilbao (IpuiB 194), Erkiaga (Arran 130) y Gandiaga (Elorri 76)); cf. zek en AN-egüés-ilzarb-olza ap. Bon-Ond 170 (aunque no encontramos esta forma en textos alto-navarros). Hay zek, errata por zerk, en Beovide (AsL 86) y Elizanburu (Po 201); v. AsL (ed. 1885), 104 y BertsoB 228. Se documenta además zerek (V-gip ap. Etxba Eib, AN-olza ap. Bon-Ond 170) en Hualde (Mt 23, 19), Oxobi (147 y 151), Lizardi (UO 54 ta masaillak gorrituz zerek al-zekien!) y San Martin (Zirik 84), en los tres últimos junto a zerk.
    Para el instrumental, zertaz (G, AN-5vill, L, B, BN-arb, Sal, R ap. A; zertas AN-olza ap. Bon-Ond 170; cf. zetas AN-egüés-ilzarb-olza ap. Bon-Ond 170) es la forma más gral. en textos septentrionales aunque no se documenta hasta la 2.ª mitad del s. XVII (Pouvreau), y es tbn. la mayoritaria en textos meridionales del s. XX (A Ardi 13, Ill Testim 15, ArgiDL 94, Or Eus 250, Bilbao IpuiB 186, Etxde JJ 13, Vill Jaink 40, Lab SuEm 212, Zait Plat 47, Anab Aprika 91 y MAtx Gazt 34; tbn. en Inza Azalp 13 e Ir YKBizk 3). Le sigue en frecuencia zertzaz (S ap. A), documentado en autores septentrionales desde la 1.ª mitad del s. XVII (Mat 167, EZ Man I 121, Ax 294 (V 196), Gç 68, Egiat 219, UskLiB 32, Ip Dial 13, ChantP 298 y Casve SGrazi 130), así como en algunos meridionales (OA 56, Añ CatAN 23, Inza Azalp 82. Zait Sof 139, Munita 105). Hay zerzaz al Norte en Leiçarraga y en sendos ejs. de Oihenart y Etcheberri de Ziburu, y al Sur en Beriayn, CatBurg (18), Cardaberaz (EBO 16) e Iturriaga (Dial 13); zezaz en un ej. de J.A. Moguel (CO 17; cf. tbn. zezaz (Vc ap. A)) y zezazko en J.A. y J.J. Moguel). En autores meridionales se documenta tbn. la forma zerez: zerez unjidua izan zan? (Cb CatV 25), zerez izan zen ganzutua? (Legaz 15), eztakigu, baiña, ala bildurrez, ala lotsaz, ala zerez edo zegaitik, ezeban bete (A BeinB 86), zerez beteta egongo dan esan barik (Kk Ab II 41), zerez beteko ditut? (Zait Sof 119), soin osoa begi baliz, zerez entzun? (Zait Plat 126) (cf. zeres AN-ilzarb ap. Bon-Ond 170).
    Para el caso ablativo se documenta zertarik en autores septentrionales y en la mayoría de los alto-navarros (zertaik y zerteik en una balada recogida en Arizkun (Balad 180) y en CatAe (26) respectivamente), y zertatik en textos guipuzcoanos y algunos alto-navarros. En la tradición vizcaína hay zetati(k) y zetarik.
    Para el caso sociativo, además del más gral. zerekin (AN-ilzarb ap. Bon-Ond 170, zereki AN-egüés-olza ap. Bon-Ond 170), hay zerkin en Etxaide (JJ 64; cf. zer edo zerkin en A. Barriola). Zegaz (V-arr ap. Gte Erd 309) se documenta en textos vizcaínos desde principios del s. XIX (zergaz en T. Etxebarria y en un ej. de Añibarro (EL1 163)).
    La forma gral. para el gen. es zeren, si bien en textos vizcaínos antiguos se documentan zeen (en Capanaga por ej. (38 y 36 (ed. 1893)) y zen (Micoleta (12v) por ej.: Señale ona. --Zena, jauna? --Leien mokoena).
    En lo que se refiere al dativo, además del gral. zeri (AN-ilzarb-olza ap. Bon-Ond 170), Bon-Ond (pág. 170) recoge tbn. zerei en AN-egüés-olza. Se documenta además zertzat, por lo menos en un ej. de Larreguy (I 279): Zer? makilla batekin heldu haiz ene gana? Zertzat idukitzen nauk? Uste duk naski zenbeit zakhur naizela.
    Cuando zer o ze adj. interrogativo acompaña a un sintagma nominal, éste aparece por lo gral. indeterminado. Se encuentran, con todo, excepciones con sintagma nominal det. en autores de todos los dialectos ya desde los primeros textos. Se trata en su mayoría de oraciones interrogativas indirectas, que en algunos de los casos podrían guardar quizá cierto matiz exclamativo (v. tbn. EI 218 que recoge zer gauzek ¿qué cosas? en Gopegi (V-ger), Lizaso (AN-ulz), Azpiroz (AN-larr) y Egiarreta (AN-araq), y ze gauzak erosi tuzu en Heleta (BN-arb)): Ezen badakizue zer manamenduak eman drauzkizuegun Iesus Iaunaren partez. Lç 1 Thess 4, 2 (He badakizue zer manamendu eman darotzuedan). Noiz edo zer okasinoetan egin behar da? Mat 43. Zer bestimenduak iruzu? Volt 264. Beha dago zer irabazia heldu zaion. SP Imit III 54, 2. Iakin azkero Kurze Santeak se birtuteak deukezan [...] jakin behar dau kristiñeu fiel gustiek [...] lau gauze. Honek dire [...]. VJ 4. Zer gaitzak orano egite gaisto hoietarik jiten dira? Bp II 39. Ekus dezagun orretarako zer gauzak diran ta zer bidez egiñak. Mb IArg I 150 (v. tbn. 255). Zer igaroko dan ta zer gauzak ikusiko diran, nor esango du? Cb Eg II 139. Zer esango det, Jauna, zer arpegiaz zure begietan jarriko naiz? Ib. 59. Begira ondo, burua zorabiatu ta erorteko zer peligroan zauten. Ib. 6 (22 zer peligrotan nagoen ondo begiratzen ez det!). Zer sustoa, bada, eriotzaren berri tristeaz, zer golpea artuko du [...] zu bezala bekatari danak? Cb Eg III 227. Ta Jainkoak daki, zer intenzioarekin. Ib. 223. Zer prestaerak bear dire komekatzeko? Añ CatAN 55. Ekusten dezu, zer kalteak datozen gure zabarkeria ta aitzakietatik. AA III 414. Asitzen da Apostolu Santua bere biotza progatzen, eta zer sasoietan daukan begiratzen. Ib. 511. Erakhusten dute zer ofizioetako diren. Dh 212. Begiratu daijogun bada [...]. Ta ikusi daigun ze etxuria daukan. fB Ic II 206. Nai dozu juzgadu zaizan gogor, [...] eta pekaturik parkatu baga? Ze Kristinau fededunak gura leike? Añ EL2 185. Eta batzarrera eramanda esan zioten, zer gauzak egozten zitzaiozkan. Lard 489. Etzien esaten nola eta zer itzakin erregutu bear zan. Ib. 383. Ez da eder esatea, zer gaiztakeriak egin eta zenbat jainko gezurrezkori belaunikatu zitzaiozkan. Ib. 134. [Moisesek esan ziezten] Jaunak ipiñi ziezten aginteak, zeñak gordetzen bazituzten, zer bedeinkazioak beretuko zituzten. Ib. 106. [Kontatu zion] gau triste artan zer gauzak esan ziozkan. Arr GB 97. Masti-jabia juan zitzaion Santuari zer kaltia zuen esatera, ura an egonarekin. Bv AsL 182. Bata Tripon da, eta bestea Ordillon. [...] Orra ze gatxizenak direan eurenak. AB AmaE 241. Hortik ageri da zer ostikua eman zeraukon bere etxeari. Arb Igand 134. [Nola adiaraz] zer merezimenduak irabazten zituen egun guziz zerukotzat? Jnn SBi 35. Izitua ikusiz zer zorrak zituen. Ib. 76. v. tbn. Elsb Fram 92. Begira [...] zer asmuetan sartu ziran. Bv AsL 161. Eman du erakusterat nolako bakea eta zer xedeak zituzten gogoan. HU Aurp 121. Pensatuaz zer konsueluak diraden paradisuan. PE 30. Eta zer anketatik errena eukon usmatuta, presaka asi nintzan. Or Tormes 69. Ikusiko dezu gaur zer itzalditxoa egingo digun. Lab EEguna 107. Bai al dakizu [...] zer gaiaz egin zittuan Jaungoikoak orrako mendi aiek? Inza Azalp 34. Harritzeko da zer ongiak egin zituen batzuei ala bertzeer. JE Ber 68. Yesusek ezagutu zuen bere barnean, zer gogoetak zerabiltzaten eta esan zien: [...]. Ir YKBizk 90. Zer sasoietan aldatu bear da? Sasoirik onena udara-azkena. Munita 60. Joan naz gero inpernuko atietara, ta itaun bardiña egin dot an be. Ze erantzuna artu dodala uste dozue? Bilbao IpuiB 218. Merezi baitu zer ondorenak datozkigun pentsatzeak. Basarri 131. Gizadiaren oiturak nola diren [...] mende eta lurraldeetan zear zer goraberak ezagutu dituzten ta abar. Vill Jaink 78. Jakinen ote du bada ene famili maiteak zer prezioa duen berekin ni hoiena izaiteak? Xa Odol 295. Bai al dakizu zer penak ziran juan zanian emendik? Uzt Noiz 99. Gizon batek emazte bat nahi zuelarik laguntzat hartu, nahi duzu jakin zer "joiak" eskaintzen ziozkan? Ardoy SFran 190. Kaseta hau moldatzen dugun tenore huntan, ez dakigu zer erabakia hartu duen auzitegiak. Herr 26-6-2003, 3. Gainera, [...] tajutua zegoen, artikuluetan, zer galderak egin behar ziren, besteak beste. MEIG IX 75.
    Se han encontrado tbn. ejs. con ausencia de -ta- en casos locales en algunos autores: Zer prezioko nahi duzu? Volt 251. Zer puntuan da kofrea? Ib. 228. Jakin naiez zer gisan arkitzen zen Santuaren gorputzak. Mb IArg II 302. Ze bidetik? Añ EL1 64. Eta ona zer tranzean ipiñi dedan nere burua. AA III 570. Zelan eukiko dau poza? Ta ze arriskuban iminten dau, alan ezkonduten danak bere arimako salbazinoia? Zeubek pensau. fB Ic III 319. Ezagutu dedin, zer jatorrikoa zan. Lard 158. Dabid biotz andikoa jarri zan, bera zer etxetan bizi zan eta Jaunaren kutxa santa zer lekuan zegoan begira. Ib. 189. Eta ezaguturik zer perillean zegoan [...]. Ib. 166 (176 esan zion [...] zer perilletan arkitu zas). Jakin dezagun lanak zer urtheko tenoretan egin behar diren. Dv Lab 201. Ez bainenkusan argi zer bidetik ibil. Or Aitork 198. Zer iatorritik datorkigu? Ib.16 (151 zer iturritatik). Igarri dezaion zer tankeran kantatzen zun. Etxde JJ 174. Zer tankerako nexka dezue ori? NEtx LBB 138. Zer itxureko gizona da? Izeta DirG 44. Eztakigu zer kontzientziko gizona zaren. Ib. 73 (35 zer markakoa eta zer gisakoa). Ia zer tamañokoak biar dituran. SM Zirik 81. Zer oiñetik errenka zegien. Berron Kijote 72.
    sense-1
    1. (gral.; Volt 6, Mic 8v (ser), SP, Deen II 183, Ht VocGr, VP 13v, Lar, VocS 141, Añ, VocBN , Gèze, Dv, H (G, L, BN, S)); ze (V, G, AN-larr-5vill-ulz, BN-ciz-arb-baig, S) Ref.: Bon-Ond 170; A (zer, ze); Ort Voc; Lh; Lrq (zer, ze); EI 217 (que no especifica, salvo para algunos puntos dialectales, si se trata de pron. o adj. interrogativo); Etxba Eib; Holmer ApuntV; EAEL 260; Elexp Berg (zer, ze); Gte Erd 306.
     (Pron. interrogativo). Qué, qué cosa. "Zer duzu? qu'avez vous? Zeren bilha zabiltza? que cherchez vous? Zertara heldu zara? que venez vous faire? Zertarik athera duzu? d'où l'avez vous tiré?" SP. "Qué, preguntando, zer, ze. ¿Qué es eso? zer da hori?" Lar. "¿A quién se le da nada? nori zer zaio, zer zako, zer jaka?" Ib. (s.v. dar). "¿(En qué) piensas? zer dezu gogoan? zertan dezu gogoa?" Ib. "¿(Qué quieres) apostar? zeren paramena egin nai dek?" Ib. "Zertan diarduzute?" Ib. (s.v. catholico). "¿He? zer?" Ib. "Con qué, preguntando, zerekin, zegaz" Ib. "¿(De qué) consta el hombre? zerez, zerzaz parkidatzen da gizona?" Ib. "¿Por qué me tienen y por quién? zertzat eta zeintzat naukate?" Ib. "¿(En qué está) entendiendo? zertan diardu? zertan ari da?" Ib. "Que, preguntando, (c.) zer, ze? ¿Qué es eso? zer da ori? ¿Qué cosa? ze gauza? ¿Qué remedio o medio? (c.), ze bide o bitarteko?" Añ. "¿(En qué) piensas? (c.), zer dozu gogoan? zertan dozu gogoa? zer, zertan zagoz?" Ib. "Quoi, quelle chose. Zeren bilha zabiltza? [...] Zertan? en quoi? [...] Zertan zabiltza hemen? que venez vous faire ici? [...] Zertarik ezagutzen duzu gaixtoa dela? à quoi reconnaissez-vous qu'il est mauvais? Zertarik heldu da hori? [...] Zertaz mintzo zare? [...] Zer nahi duzu? [...] Zeri zarraizko? [...] Zertara zoazi? [...] Zerk ekharri zaitu hunat, quel motif vous a amené ici. [...] Zertarik heldu da hori? [...] Zertara zoazi? [...] Zertara diozu hori? que voulez-vous dire par là?, à quoi faites-vous allusion, à quel dessein tenez-vouz ce propos?" Dv. "Zer interrogatif. Zer da hau? [...] Zer dire hauk? [...] Zerk asiki zaitu? [...] Zertara zoaz?" H. "Zer [...] lo mismo en ésta que en las demás acepciones su r final es suave" A. "Zertaz (G, AN-5vill, L, B, Sal, R), ¿de qué materia?" Ib. "Zertzaz (S), ¿de qué materia?" Ib. "Zer dakar beronek? Para rechazar a alguno. [...] Zetan gauz be? Expresión con que se anima a realizar alguna cosa" Ort Voc. "Zer da hau? Qu'est ceci?" Lh. "Ze entzuten da gehienetan. [...] Ze esan dozu? [...] --Zer da? --Araban txarri emia" Elexp Berg. "Zetan zabitz? / Zetan geratu zan gauzia?" Ib. "Zerekin ina da ori? (AN-5vill, B), zekin iña (o)te da? (AN-gip), [...] zegaz ine dao? (V-arr)" Gte Erd 309. "Zegaz bizi da? (V-arr), zertaik bizi de? (B), zertatik bizi da? (G-azp), zertik bizi da? (AN-gip-5vill), zertaz bizi da hori? (BN-arb), zertzaz (S)" Ib. 309. Cf. zein. Tr. De uso general. La forma ze se documenta desde principios del s. XIX en autores vizcaínos, guipuzcanos y en Zubiri, que lo emplea com mayor frec. que los demás.
    Semea, zer dok orrelan? Mondr 43. Zer ete da andra erdiaen zauria? MLastur 1. Zer nahi duzu darradan? E 193. Zerzaz beztituren gara? Lç Mt 6, 31 (TB, Samper, SalabBN zertaz, Ip zertzaz, Hual, Echn, Ur zerekin). Bi sakramendu hauk zertan duté elkhar irudi eta zertan ez? Lç Ins F, 2r. Eta zerk egiten du haur? Usantzak. Ax 94 (V 64). Mic 13r. Zek mobietan dau? Cap 28. Zer da liberal izaitea? Ib. 74 (137 zer igaro). Zer da? VJ 2. Zerekiñ konparatuko dut / Deklaratzekotz gustia? Gç 173. Zek ekarri zaitu orain / dekretoa egitera? BBizk 5. Zer dio[k], Txeru? Zubia 139. Hitz hoiek zertzaz orhit eraziten zütie? Bp II 34. Zer dago? Arz 57. Ai, zertan bizitza igaro det? Cb Eg II 92. Zer ez dezake ardiets Jaunaren miserikordiatik? Lg I 262. Zertara obligatzen gitü manamendü hunek? CatLan 82. Zer egin bear dau? Oe 4. Zerekin egiten dira ganzuera oek? Ub 216. Zertatik zetorkien itsutasun hau? Ib. 38. Eta, ze jaten dabee? Mg PAb 130 (CO 74 ze). Zeren gañean izango da gaurko doktrina? Mg CC 156. Eta zetan geratu zirian panparrekerija oneek? Astar II XI. Zetati salbadu genduzan? CatBus 15. Zeri begira zaude? Dv LEd 118. Zertan dago konzienziaren xahütarzuna? --Bekhatü mortalik berere gabe izatian. CatS 76. Zertarik salbatu gintuen? Legaz 15. Adanek eta Ebak zertan desobeditu zioten Jainkoari? CatJauf 54. Zetan, baña, igarten dozube ori? Echta Jos 10. Zetan gabiltz onetan astija alperrik galtzen! Kk Ab I 82. Zeren aiduru othe dagozi? JE Ber 86. Bainan, hogoi mende hautan, Elizak, zer ez du ikusi? Zerb IxtS 115. Zer geiago bear degu? NEtx Antz 127. Eta zegaz biziko zan orain? Bilbao IpuiB 32. Zertara ator ona? Etxde JJ 196 (58 ze). Zertarik has? Ez da errex hautatzea. Zerb Azk 5. Da ori zaratiori zerena dok pa? SM Zirik 75. Zertan dago zuzen izatea? Zertan datza on izatea? Zait Plat 90. Orai, zertarik bizi zira? Larz Iru 58. Zertan gabiltzak aruntz eta onuntz bueltaka? Salav 70. Bainan zertarat igorria zuten? Ez lekuaren gainean egoiterat. Ardoy SFran 317. Zer da euskaldun izatea? MEIG IX 131 (en colab. con NEtx). Nok jakingo dau olan / ze egingo duan? FEtxeb 153.
    v. tbn. (Sólo para ze): DurPl 56. Añ EL1 194. Sor Gabon 26. Bv AsL 31. Itz Azald 168. Ag G 304 y 273. Zub 39, 61 y 105. SMitx Aranz 72. Or Aitork 372. Osk Kurl 214. Ugalde Iltz 59. And AUzta 105.
    azpiadiera-1.1
    (Con negación expletiva). "Zer etzen izan ene bihotz-mina! quelle ne fut pas ma douleur!" Dv. Cf. infra (4). Tr. Documentado tanto al Norte como al Sur.
    Zer ez nuke eginen eta zer eztut egin behar hunelako merxedeak gatik? Harb 267. Arte hartan, zer eztut egin zureki adiskidetzeko? O Po 1. Nori ere zu gozo baitzaizko, zer etzaio gozo izanen? SP Imit III 34, 2 (Mst zer eztü hun edirenen). Ta animen salbazioagatik zer ez degu egin bear? Cb EBO 5. Helas, dohakabea, zer ez duzu galdu artha hori izan faltaz! Brtc 192. Gatibo bilakatua, / O zer ez duk sofritzen! Monho 112. Eta izanik zu Errege guzien Erregea, zer eztu zugandik uste izan bear nere anima beartsu onek? AA I 465. Zer egiten ez dogu geure gorputzak ondo eukiteko?Phezian eta khuntietan zer eztie hek ebasten! Etch 308. Zeri etzaio lothu lagunaren onetan? Zer ez du egin? Zer ezdu sofritu arimen salbamendukotz? Jaur 388. Zer etziren izanen nere atsegina eta boztarioa! Dv LEd 59. Zer ez darotzut zor, Jauna, zure miserikoridagatik? Ib. 161. Izan ere, alako estutasunian, zer ez da egin oi? Bv AsL 23. Eta gaztetasuneko jaidurek zer ez dute emaiten gogora? HU Zez 104. Ramuntxogatik ze ez nikek nik egingo! Alz Ram 96. Gorputza izardiz busti... zer etzaizu gertatzen aitortzerakoan? MAtx Gazt 92. Galoi tzar baten ukaiteko zer etzuen egin behar ukan. JEtchep 89. Lau egunian agoliñian, zer ez eban igaroko? BEnb NereA 157. Zer etzuan arek emango semeak eta billobak bere ondoan ikustearren. NEtx LBB 33. Jainkoarekin batean, zer etzuen irabazirik! Ardoy SFran 312. Nekazariei begiratuta / or zer etzaigu ageri? MMant 64. Mende hunek zer ez du ekarri! Larre ArtzainE 71.
    v. tbn. Mb IArg I 337. Lg II 129. Egiat 177. Dh 247. JesBih 394. MarIl 80. UskLiB 106. It Fab 187. Gy 65. Laph 98. Zby RIEV 1908, 295. Azc PB 30. Arb Igand 177. Kk Ab I 33. Ox 68. Zerb IxtS 115. Lf Murtuts 13. Vill Jaink 112. Ibiñ Virgil 35. Xa Odol 37. Berron Kijote 35. Ataño TxanKan 197. Gerrika 252.
    azpiadiera-1.2
    (Precediendo a lo que constituye propiamente la pregunta). Qué. Cf. infra ZER BADA.
    Zer, ahatz lakidita / haren begi polita? O Po 36. O baneaki ea [...]. Zer? hori bazeneaki, zer nahi zenduke egin? SP Imit I 25, 2. Zeer? Zakurra nauk ni era orretan hi nigana etortzeko? Mb IArg I 349 (350 eta zeer?). Ta ama jentillak hau ekusi ta, Zer? esaten dio, zer? bizi zara, nere semetxoa? Mb IArg II 322. Bada zer? Infernuko itxaso ondogabea ikaragarriago ezta? Cb Eg II 52. Zer! utziren diogu bizia bere nausiari horrela mintzo zaion nahasi bati? Lg I 312. Zer, berori jausi pekatu ain ezañian? Mg CO 195. Eta zer? Aditurik au guzia, ez ote gera oituko [...]? AA I 466. Au ezin datekean gauza da. Zeer? Ez degu denbora arkitzen nai degun gauza guzirako? AA III 420. Eta zer, arimako salbaziñoko lana zeregiña ezta? Añ LoraS 68. Zer! Orren denbora gutxian bizitzen dira? It Dial 9 (Ur, Dv, Ip zer!). Zer! Au Noemi da? Lard 159. --Agur, kide, derro, zer! zu toki hautan? Gy 32. Baditut arrangurak, bainan badakizu zertaz? Laph 128. Zer? Ohoinen salatzalea preso? HU Aurp 61. Eee? Zeeer? Neuri bonbilla jausi jatala atzo kalean? Guzurra diñozu. Ag Kr 68 (6 zer). Zer! Hemen utz? StPierre 17. Zer, zer? Medikuari bildur? NEtx Antz 116. Irri larri batekin: Zer! Utz-hak zonbait zozen irabazterat... Badik beharra! Larz Iru 116. Zer? Eskualdunak gibeletik... hor ere? Ardoy SFran 12. Zer? Zu ere festara etorrita? JAzpiroz 160. Zer? Ez duzu ezagutzen Herria? Larre ArtzainE 186.
    v. tbn. VMg 10. Dh 212. fB Ic I 82. JJMg BasEsc 67. Arch Fab 205. Hb Egia 187. Bil 74. Laph 90. Aran SIgn 36. Zby RIEV 1908, 767. Bv AsL 85. Apaol 76. Urruz Urz 37. Sor AuOst 54. Elzb PAd 7. Jnn SBi 64. Alz STFer 123. Arb Igand 187. Moc Damu 16. Itz Azald 8. Iraola 18. Kk Ab I 35. Ill Testim 23. Barb Sup 169. Muj PAm 41. Inza Azalp 35. Alz Ram 96. Enb 86. Ir YKBiz 184. Or Eus 113. Iratz 153. Mde Pr 49. Zerb IxtS 29. Lf Murtuts 42. Bilbao IpuiB 76. Ugalde Iltz 67. Arti Tobera 271. Ibiñ Virgil 45. Ataño TxanKan 227. Zeeer: Erkiag BatB 14. Ze: Bordel 65. Ox 120.
    azpiadiera-1.3
    ¿Qué?, ¿qué importa?; ¿qué pasa?
    An izango zera? [...] --Bai... eta zer? Apaol 118. Ta baletor be, zer? Echta Jos 142. Eta kopa ateratzen bada, zer? --Ez do ertengo. Lek EunD 37. Catalunya osoak ala nai izanda ere ordea, zer? Ldi IL 24. Eskubide orregaz gitxi batzuk ondo ta enparauak txarto ba'lebiltz, zer? Eguzk GizAuz 118. Badaukat bear nuena. Ta, zer? Txill Let 80. Ta orain, zer? Lab SuEm 168. Bein baño geiagotan esaten egozan izango zirala aukera guztiak. Da zer? Gerrika 279. Erdarazkoa baino luzeagoa dela, eta zer? MEIG II 103.
    v. tbn. A BeinB 61. Ze: NEtx LBB 275.
    azpiadiera-1.3.1
    (Con pronombre en dativo).
    Nai goiz nai berandu, niri zer? A BeinB 87. Niri zer? Zer galduko yuat ba? Kk Ab I 24. Noren aginduz jantzi duk ori? --Iri zer? "¿A ti qué te va?". Or Eus 181. Zer neri, iñork au buruz asma ez baleza? "Quid ad me". Or Aitork 17. Ez deustazuela siñistuko? Ta niri zer? Bilbao IpuiB 179. Zuri zer deutsu, ba? Niri zer? Niri neuri, ezer bere ez. Erkiag BatB 101. --Erorian daukazu gerrikoa. --Ta zuri zer? Anab Poli 18. Gaztelaniaz bereizten direla, eta guri zer? MIH 84.
    v. tbn. Ibiñ Virgil 39. NEtx LBB 137.
    azpiadiera-1.4
    Baña zer ote da [...] gaur adirazten diguna? Zeer? [...] eskatzen duena zuzenki egitea. Mb IArg I 70. --Zeer? Busti dagigun orduan ainbat lenen. Erkiag Arran 19. Izigarri hunkitua. --Zeer? ene semeak. Ez da posible, ez da posible. Larz Senper 76.
    azpiadiera-1.5
    (zer gero, zer ala). "¿Pues qué? (c.), zer bada? zer gero?" Añ. v. infra ZER BADA.
    --Zuk ba aldakizu gauza bat? [...] --Zer, gero? Erkiag Arran 192. --Nun jarri ote dit? --Zer ala?--Txiskeroa. Lab SuEm 194 (v. tbn. 187).
    azpiadiera-1.6
    (zer eta).
    Iru-lau laiakada emon ebazanean, arrituta geratu zan Erramon. Zer eta bezigu eder bat ez eban ba atara laia-ertzean, dingilizka? Bilbao IpuiB 120 (v. tbn. 118 y 264).
    azpiadiera-1.6.1
    Ikaratu zaiteze, ene entzuleok! Zer eta... txarri bat! Bilbao IpuiB 107. Mendia erditze-miñetan, eta azkenik zer eta xagu kaxkar bat erditu. Vill Jaink 134. Aldi honetan zenbaitek herri xeheari, populuari, azken hitza eman nahi badio ere, zertan eta arte-gaietan, ez litzake harritzeko herri xeheak gai kaxkar eta belaxketara jotzea. MIH 322.
    azpiadiera-1.7
    "Gelditzen da etxean, jatekoaren egiteko [...] Hasten da beraz [...] bere lanean, hau zerdako bazkari bat behar duela arthatu" "Se proposant de préparer un dîner dont on dirait: mais qu'est-ce que ceci?". Barb Leg 131.
    azpiadiera-1.8
    (Con verbos como ari izan, ibili, sin suf. de decl.). Cf. supra ejs. del tipo zertan gabiltza, etc. Tr. De uso gral. excepto entre los vizcaínos.
    Eta han zeudenetarik batzuk erran ziezén, Zer hari zarete, laxatzen baituzue asto-umea? Lç Mc 11, 5 (Dv, IBk, IBe zer (h)ari zarete, Ol zer ari zerate; Ker zetan diarduzue). Zer ari naiz? Zertan nabil? Arritu al naiz. Suescun 7. Zer ari zara, konpai, lo egiten duzu ala geldirik zaude? Volt 267. Hordiak eztaki zer hari den. Ax 284 (V 190). Zer ari zen han? Bp II 34. Gizon Galilearrak, zer hari zarete hor begiak zerurat altxaturik? Lg II 297. Zer zabiltza bada exezio oriekin? AA II 177. Zer ari ziñan? Sor Bar 34. Zer ari zela uste duzu? Ostatuko athearen neurtzen. Arb Igand 129. Galdetu niyon: "Ama, zer dabil / ola kopeta beztuta? Tx B II 169. Erregea [Daniel] zer othe zabilan lezerat lezerat joanik. Zerb IxtS 70. Zer abil or deadarka ezkon-egun goizean? NEtx LBB 16. Barka bekio, ez baitzekien zer ari zen. MEIG I 143.
    sense-2
    2. (V-gip, G, AN, L, BN, Sal, R; Lcc, Ht VocGr 341, Lar, Gèze, Dv); ze (V, G, L-sar, BN-ciz-arb, S; Lar, Añ, Dv (V)) Ref.: A (zer, ze); EI 217 (ze); Lrq (zer, ze); Etxba Eib (zer, ze).
     (Adj. interrogativo). Qué (para preguntar por la identidad o la cualidad de una persona o cosa). "Ceruarri, que quiere decir, que nuevas" GSalazar (ap. TAV 2.2.17). "Qué cosa, zer gauzea" Lcc. "Comment, nola, zer moldez" Ht VocGr 341. "¿(Qué) hora es? zer ordu da? zer oren da?" Lar. "¿(Qué hay de) nuevo? zer berri da?" Ib. "Que, preguntando, (c.) zer, ze? ¿Qué es eso? zer da ori? ¿Qué cosa? ze gauza? ¿Qué remedio o medio? (c.) ze bide o bitarteko?" Añ. "¿(De qué) manera? [...] (c.) ze moldez? ze modutan?" Ib. "¿(En qué) piensas? [...] ze asmo, gogo dozu?" Ib. "¿(En qué) lugar? [...] ze o zein lekutan?" Ib. "¿(Qué hay de) nuevo?, (V) ze barri da, (G, AN), zer berri da?" Ib. (v. tbn. zer berri da VP 18r). "Zer egiteko duzu horrekin? quelle affaire avez-vous avec lui? [...] Zer adin duzu?" Dv. "Ze gauza dira orreek, quelles sont ces choses? (V)" Ib. "Zer ordu? (Sal, R), zer tenore? (L, BN), ¿qué hora? Zer modu (G), ¿qué tal? Sustituye a zein, ze" A. "[Ze] sustituye a zer en tres casos: a) cuando le sigue un nombre: ze barri (V), ze berri (G), ¿qué noticias hay? Ze modu? (V, G), ¿qué tal, como está usted?, ze tenore? (S) ¿qué hora? [...] En tal caso sustituye a zein 'cual': ze etxetan [...] en vez de zein etxetan. Es poco recomendable esta sustitución, al no tratarse de frases ya consagradas por el uso, como son la arriba citadas" Ib. "[Ze] (c,...) sustituye a zer o más bien a zelango o nolako. Ze liburu zaude irakurten? (G), ¿qué clase de libro está usted leyendo?" Ib. "Zer barri? Lo mismo que ze barri? --Zer barri, gaztiak? --Betikua. ¿Qué hay de nuevo?" Etxba Eib. Tr. De uso general. La forma ze se documenta en autores vizcaínos ya desde los primeros textos. A partir de finales del s. XIX se encuentra tbn. al Sur en textos guipuzcoanos: Arana, Beovide, R.M. Azkue, Txirrita, Lizardi, Orixe, S. Mitxelena, Munita, Etxaide, Lekuona, N. Etxaniz, Aresti y Berrondo. Al Norte sólo en Zubiri y Larzabal.
    Zer kondizionetara bada batheiatzeko ditugu haurrak? Lç Ins F, 3v. Eta haren zeruetarat igaiteaz zer probetxu dugu? Ib. C, 6r. Ama eneaen seme bageaz / oi zuk zer probetxu dozu? Lazarraga 1144r. Zer diferenzia da konseilluen eta manamenduen artean? Mat 151. Zer orenetan idekitzen dute? Volt 213. Zer esker, zer pagamendu emanen deraue? Ax 226 (V 150). Zer gozo, zer zaphore, zer atsegin eta plazer har ahal liazaio bekhatuari? Ib. 521 (V 335). Nola edo zer moldez eginen duzu? Ib. 371 (V 245). Ze ordu da? Mic 12r. Ze oraziño esaten deustezu? Cap 42. Zer okasionetan hari naiteke iokoan eta dansan? SP Phil 375. Se señale [...] da? VJ 2. Atzorik ona / ze barri dogu? Zubia 139. Bazkoren tenpora güzia zer sendimentütan igaran behar dügü. Bp II 58. Egün zer besta dügü? Ib. 91. Zer ondasun ematen ditu Ordenako Sakramentuak? OA 75. Zer arrazoin da, bada ez egiteko nik diodan agur hura? ES 148. Zer xedez ethorri haiz hunat? Ch I 25, 1. Zer animorekin ez diote gerla egiñ bizioei? Ib. 18, 2. Zer esparantxa ükhenen düt? Mst III 14, 1. Baña zer bidez ta nola irabaziko dugu? Mb IArg I 229. Ze birtute [...] sakramentuak emaiten dabe? Cb CatV 48. Ni onela tratatzeko, zer gaitz egin dizut nik? Cb Eg II 15. Zer izen eman zakote Gure Jaunari bere Zirkonzisionian? CatLan 39. Zer neke dira, gaiztoak infernuan daramazkien nekeak? Ub 158. Zer estatutan kausi othe nintzake? Brtc 155. Zer denbora, zer atentzione, zer artha eman diot? Kasik batere. Ib. 137.
    ( s. XIX) Ze asmotarako jagiko da? Mg PAb 212. Ze izen dozu? Ib. 56. Aiñ erraz ez erorteko, zer erremedio artu bear degu? Gco II 19. Zer gaitz egin dizut nik zuri? AA III 463. Zer doai bear ote ditu juramentuak ona izateko? AA II 28. Ze amore ta ze damu bizia erexegingo ez liteke zuen biotzetan? Añ LoraS 95. Zer estatutan hilen othe naiz? Dh 123. Nor da Teresa, [...]? Ze errenta dauka? Ze indar? Ze soldautegi? Ze entzute? Ze adiskide? Zer egitera dua? fB Ic II 291. Zer egin dozu ekandu zital ori [...] benzietako? Ze indar egin dozu? Ze modu artu dozu zeugandik kenzeko? Astar II 115. Zer modutan examinatzen da konzienzia? CatB 64. Zer bekatu da yuramentua egitea gezurraren gañean? Ib. 64. Eta ze pekatu da jai egunetan nezesidade bagarik biar egitia? CatLlo 41. Eta Jaungoikuak, zer galdu dau orregaitik? Ze gatx eta kalte etorri jako zeruari? Ur MarIl 45. Nik zer dretxoz dabilat oinen pean? Laph 39. Zer gauza dira aingeruak? "¿Qué cosa son los ángeles?". CatAe 40. Zer bidetatik ara joan uste dezu? Arr May 76. Zer asmo daukak, Patxi? Apaol 82. Ta nik zer kulpa det? Sor AuOst 81. Eta nolaz hori? Zer arrazoinez? Arb Igand 62. Eskuara ken. Zer zuzenez? HU Aurp 209.
    ( s. XX) Zer artharekin behar da etsaminatu kofesatzerakoan? CatJauf 119. Ze eratakoak dira? Itz Azald 124. Zer mezatan izan zerate gaur? Ag G 171 (AL 114 ze). Zer preziyotakua nai du? Iraola 76. Zer berri da hor gaindi? Barb Sup 10. Eta zer eginkizun du bereziki emazteak senarrarekiko? KIkG 54. Ze ideatan etorri zerade? Tx B II 190. Zer eskubidez egiten dituzu gauza guziok? Ir YKBiz 383. Pilar, zer ordu da? Alz Ram 63. Zertan jarduten zera? Zer lan egiten dezu? TAg Uzt 195. Zer heinetakoak ote ziren? Zerb Azk 97. Ze ordu ete da onezkero? Erkiag BatB 77. Eta alkarregaz sarri egon arren, ta ze modutan, ez dau gizon onek gogorik nire senargai izateko. Ib. 180. [...] arakatzetik, zer kalte etorri dakiguke? Vill Jaink 16. Zer koloretako kasullak zituzten? Lab EEguna 113. Gure anaje, ze barri oi de / Mutriku herri noblian? Balad 60. Zer tenore da? Hamarrak abantxu. JEtchep 100. Zer kondizionetan da? Larz Iru 128. Ze aldetara joko ote det? NEtx LBB 164. Eta lanean hasi. Zer lanetan? Ardoy SFran 217. Zer izen du zaldun onek? Berron Kijote 174. Ze gogoagaz, mutil, / gaztea eskatu? FEtxeb 173. Zer neska dek ori? BBarand 82. Zer eratan behar genituzke erabili? MEIG VII 184. Ze probetxu ekar dezake? MEIG VIII 114.
    v. tbn. (Sólo para ze): Oe 28. Zuzaeta 81. VMg 52. Ulib in FrantzesB II 34. JJMg BasEsc 157. CatLlo 13. CatBus 10. Aran SIgn 60. AB AmaE 432. Azc PB 270. Ag Kr 22. Echta Jos 35 (un sólo ej.). Kk Ab I 13. KIkV 6. Or SCruz 86. Enb 177. Eguzk GizAuz 50. Bilbao IpuiB 194. Munita 96. Lek SClar 123. Etxde JJ 78. SM Zirik 81. MAtx Gazt 17. Alzola Atalak 47.
    azpiadiera-2.1
    Frantses porroska hoiek zer demontre dira? FrantzesB I 34. Zer demoniño dezute? Iraola 86. Zer arraiotan abil? Tx B 157. Ze deabru dok au? Or Tormes 17. Zer demuntre zen muthiko itsusi hura? Barb Leg 129. Zer arraio darabik? SM Zirik 121. Zer demontre ote da or agiri dan ori? Ib. 46. Ze debru da holako! Larz Iru 116. Zer arraio nai dezu? Lab SuEm 168. Zer milla demonio pasatzen da emen? NEtx LBB 180. Zer demonio irabazten duzu gauza hortan ariz? Xa EzinB 95. Zer arraiotarako behar du? MEIG III 49. Ze arraio ote da zorioneko beatu hori? MEIG IV 77.
    v. tbn. Otx 73. TAg Uzt 205. Munita 25. Ze: Altuna 44. Arti Tobera 284. Berron Kijote 223. Zendoia 157.
    azpiadiera-2.2
    (Con beste).
    Zer berze probetxurik ethorten zaiku? Lç Ins F, 4v. Zer berze zihal taillu duzu prezio beheresko? Volt 250. Parropia elizek zer beste hontarzün die? Bp II 12. Ze beste gatxek bildurtu bear gaitu? Añ LoraS 28. Zer berze promesa egiten dakogü Jinkuari? CatLan 125. Zer beste gauzarik predikau leijee? JJMg BasEsc 106. Zer beste sendimentü behar dü gütan phitztü? CatS 84. Zer beste gero? Ag G 319.
    v. tbn. ArgiDL 36. Ze: Arti Tobera 283.
    azpiadiera-2.2.1
    Zer berzerik mundu hunetan desira ahal genezake? Lç Adv ** 8v. Eta orano, zer besterik? Bp II 26. Zer besterik uste dozue jazoko litekela zuen arimetan? Añ LoraS 116. Zer besterik agintzen dausku boskarren aginduak? KIkV 68 (KIkG 56 zer besterik). Zer bertzerik bilatzen dugu guk? Xa Odol 53.
    v. tbn. Mst I 24, 3. Mg CC 247. Gco I 399. AA III 598. Echta Jos 229. Ir YKBiz 349. Zait Sof 197. Bilbao IpuiB 200. Erkiag Arran 110. Ibiñ Virgil 32. NEtx LBB 73. Ze: Eguzk GizAuz 142.
    azpiadiera-2.3
    (Con sust. con suf. -tzu(k)). "Algunos (y es caso muy curioso) se valen de ze por el bizkaino plural zeintzuk pero trasponiendo la partícula -tzuk a la palabra que sigue a ze: ze senidetzuk, 'cuáles parientes' (Mg CO 202 [226 de nuestra ed.]), en vez de zeintzuk senide" A. v. zeintzuk, zertzuk.
    Zer kaltetzuk etorri oi dira bide deungako osatu gura oneetati? CrIc 52. Ze bidetzuk artu zeure asmo galdurako? Mg PAb 212. Azturik zer pekatutzuk egin ditubezan. Mg CO 231 (226 ze senidetzuk). Zer gauzatzu ikusi dozak urijan, enetxuba? Otx 170. I, esaidak aurtengo jaietan zer piezatzuek jotia nai dozuezen. SM Zirik 20.
    azpiadiera-2.4
    Zer ogenik dakartzu? galdegin zion apezak. ' De quoi vous accusez-vous, mon frère?'. Or Mi 36. Ta zuen anaiai bakarrik agur esaten badiezue, zer aundirik egiten duzue? Atzerritarrak ere ez al dute orrenbeste egiten? Ir YKBiz 126. Bildur izan-da, baiña, zer onik neukan? Bilbao IpuiB 107.
    azpiadiera-2.5
    (En contextos en los que en la tradición literaria se documenta tbn. zein (q.v.), en distintas proporciones, tanto en interrogativas directas como indirectas (q.v.)).
    Ezen eztakizue zer orduz zuen Iauna ethorteko den. Lç Mt 24, 42 (Dv, Samper, Hual zer orduz, Ur (V, G) ze(r) ordutan, He, Ip, SalabBN zer orenez; TB zoin orenez, Echn zein orduz). Ze egunetan zirkunzidau zan? Oe 27. Zenbat aldiz komulgatu behar da? [...] Eta zer egunetan? Ub 185 (v. tbn. AA II 45, Lab EEguna 68 zer egunetan, Añ LoraS 189 ze egunetan ta ze ordutan, NEtx LBB 59 ze egunetan, jauna?). Baña non edo gorputzaren zer lekutan ganzutu bear ote da eria? AA I 536. Zeñ egun, ordu eta zer lekutan lan gaizto hura egiñgo zuten alkar aditu. Arr May 97. Izaba mendiko mugan ego zren trabajatan, [...]; ezdakid zer erritako zren. Mdg 138 (Mg PAb 168 jakin gura neuke, ze erritakua zarian). Ez dut esanen zer erritan, orain Gerrieder izengoitia dun etxe batek [...]. Or Eus 62n. Zer egun da ba, gaur? Muj PAm 51 (v. tbn. NEtx Antz 113, Mde Po 38 zer egun). Aski zaiku [...] jakitea zer tokitan den. JE Ber 76. Zer ordutan etorriko da erloju billa? Izeta DirG 118 (v. tbn. Añ LoraS 189, Bilbao IpuiB 180 ze ordutan, Iraola 112, Ir YKBiz 282 zer ordutan).
    sense-3
    3. (V, G-azp; Urt I 89, Lar, Dv, H) Ref.: A; Gte Erd 310.
     (Pron. y adj. interrogativo en interrogativas indirectas). "(No sabe el) ciego distinguir de colores, itsuak eztaki zer kolore berezi" Lar. "Antes que te cases, mira lo que haces, ezkondu baño len, kontu zer egiten den" Ib. "Ain nago ansiatua [...] non eztakidan zer egin" Ib. (s.v. afligirse). "No sé qué, un no sé qué, eztakit zer, eztakit zerbat" Ib. "Huna zertarik sortu den horien makhurra, voici l'origine de leur différend" Dv. "Ikhus zer daramazun, voyons ce que vous emportez" H. "Zer dan edo zer eztan jakitera etorri da (Vc), ha venido a saber lo que ocurre;, litm., qué hay o qué no hay" A. "Eztauka zer egonik irudipentsu (G-azp)" Gte Erd 310. Tr. De uso general.
    Zer ete dan amoradu gexoa. Salinas 4 (J. Arriolabengoa prefiere la lectura dau). Ekhusi eztuienak hona zer den eztaki. E 241. Onsa pensa zer den irabazia. Ib. 53. Eztagizuela galderik zer ianen duzuen edo zer edanen. Lç Lc 12, 29. Eztakizue zer spiritutako zareten. Ib. 9,55. Deklaratu izan baitzen [...] zer denboratan eta zer lekhutan Iesus Krist sortzeko zen. Lç Adv ** 2v. Ezen halatan irakasten giaitik zer xedetara ari behar dugun. Lç Ins E 1r. Arren, esazu / zeure pensamentuan / zer dadukazun. Lazarraga 1165v. Zer egin bear duen meza enzuten duenak. Ber Trat 128v. Zer intenzioreki eta nola bear den mezako sakrifizioa ofratu. Ib. 19v. Konsideratu nora noaie eta zertara. Ib. 25v. Ea zertan eman duen iaioz gero denbora. EZ Man I 78. Esaten nizun aita jaun orrek zer esan zidan. CartAzp 125. Eztute edireiten zeri lot. Ax 598 (V 385). Ze pekatu egin daben. Cap 112. Ze horaziñoe jakingo daben. VJ 4. Ez axola izaitea zer ian eta zer edan. SP Phil 320. Eternitatea! Nork daki hi zer aizen! Gç 60. Idiaren uxada eta sabeltasuna zer fazoinez sendatu behar diren. Mong 588. Eta klarki emaiten baitute aditzera zer muetetakoak diren. ES 168. Memoria egiten debela zer erritan, zer etxetan [...] ibili dan. OA 134. Pensetan dala [...] ze lekutan egon dan [...] ze ofizio euki daben. Arz 51. Goazen orain Jesusen bake hau zer bake den ekustera. Mb IArg I 303. Ta gelditu zen arritua, ta zer egin etzekiela. Mb IArg II 310. Ta nork daki nola ta zer legetan? Cb EBO 56. Doktorek berek etzakiten zer ihardets. Lg II 242. Ez dut ikhusten gizon hau zertaz ahal den hobendun. Ib. 270. Ez dut hunen baitan aurkhitzen zertaz kondemna. Ib. 270. Horra zer diodan, horra zer nioen. Brtc 150. Ikhusi behar dugu ea zertan bekhatu egin dugun gogoz. Ib. 160. Han eraküsten naizü [...] zer phüntütara jin nizan. Mercy 163.
    ( s. XIX) Zer dirian basuak, zeinbat ta ze usutarako. Mg PAb 83. [Esan eutsan] ze ikusi eban. Mg CO 185. Denbora da ezagutzeko zertan dagoan gure zori ona. AA III 586. Begiratu zelan ta zetan emon dozun eguna. Añ EL1 81. Eta oneek esango deutse ze egin bihar dabeen. Astar II 73. Orra ze modutan galdu oi dituzan. Ib. 145. Zuk jakiñgo dozu guk baño obato, zeren premiñia daguan. JJMg BasEsc 196. [Konpesau begijee] saraubeetako dantzeetan [...] zer entzun dabeen, [...] zer desiau dabeen [...] ze borondategaz [...] ze arpegi-eragaz. fB Olg 183. Ikus bezate [...] zer azken pin daukaten ni bezelakoak. It Fab 257. Nai nuke jakin zerekin egiten duten sutautsa. It Dial 115 (Dv zerekin, Ur zegaz). Esango det zeren bidez ta nola. Ib. 178. Zer gisatakoak diraden ondo ezagutzea. Ib. 39. Erakutsi zion [...] zer eratan egin bear zuen. Lard 79. Ez daki zer bidegabea egiten dioen bere buruari. Dv Lab 186. Nahi du ikhusi Frantsesek zer kondizionetan eskainiko duten bakea. Laph 10. Huna zertarik dakigun iragan zuela sainduki bere haurtasuna: [...]. Jnn SBi 59. Errana zuen ia lehen ere zer xedetako gizon zen. HU Aurp 81.
    ( s. XX) Ez dakid zer erritako zren. Mdg 138. [Bazakiten] nun zer galda. StPierre 32. Zer klasetako ezpata duen ezaguna da. EusJok 94. Bost, sei urtetakotz ageri zen zer entreñatako eta zer jitetako gizona izan zaitekian. Const 15. Jainkoak badaki zer xedetan ethorriak. Barb Sup 175. Bai al dakizu [...] zerekin edo zer gaiaz egin zittuan? Inza Azalp 34. Ez dakite zer asma. Barb Leg 131. Horra zer moldetan egina izan zen. JE Ber 22. Nik ez dakit jendea zerk duen zoratu. Etcham 221. Banekien [...] zertaz edo zeri buruz mintzo ziren. FIr 159. Estadistika bat egin zan eta begira zer atera zan. Munita 6. Zer landare zer lurretan ipiñi bear dan. Ib. 152. Zer lenguaietan meza entzun Jeinkoak ez dauku erran. Mattin 118. Gizonak denpora zertan pasa izan dezan amoreagatik. Vill Jaink 43. Gaurko bestara eztakit ze arropa eraman. Zer iruditzen zaizu zuri? Arti Ipuin 84. Nik ez dakit jendea zeri buruz doan. Xa Odol 224. Begiratu nion ondo zer lekutan zegoan. BBarand 47. Hona zer bertso egin omen zituen Txirritak. MEIG VI 69. Badakigu ze itxura zuen. Ib. 192.
    v. tbn. (Sólo para ze adj. interrogativo): Oe 129. DurPl 100. JJMg BasEsc 211. Ur MarIl 75. AB AmaE 355. Azc PB 159. Ud 27. Urruz Zer 94. Ag AL 93. Or Tormes 15. Enb 32. Tx B I 184. Munita 74. Akes Ipiñ 33. SM Zirik 85. Osk Kurl 189. And AUzta 78. NEtx LBB 211. Berron Kijote 68. FEtxeb 34. (Sólo para ze pron. interrogativo): Or SCruz 15. Enb 177. EusJok 14. Imaz Auspoa 24, 127. Or Eus 134. Arti Tobera 280. And AUzta 62.
    azpiadiera-3.1
    Aztu guzurra / kartak eyo / ta ebagirik / daragoio. / Oni ta ari / igarriten / zer zer (sic) etorri / bear yaken. Zav Fab RIEV 1907, 536.
    azpiadiera-3.2
    Eztakit zuk nerekin ze arraio dezun. Ud 27. Etzakiak zer demorrio dabilkidan gaur kolkoan. TAg Uzt 50. Nik etzekiat zer arraio duan gure etxeak. NEtx Nola 22. Ez dakit zuk neretzat zer arraio dezun. Uzt LEG I 235.
    azpiadiera-3.3
    (Con valor exclamativo). Cf. infra (4).
    Zer arraie ari zera! Iraola 68. Zer demonio da hau! Barb Sup 88. Zer arraio! Kk Ab I 14. Erabaki zuten [...] zer demuntre, behar zutela [...]. Zub 109. Zer arrane! Or Eus 284. Ze arraio! MIH 68.
    v. tbn. Bilbao IpuiB 116.
    azpiadiera-3.3.1
    Ze urte ta urte oste? Mg PAb 72. Ze naigabe ta naigabe oste. Ag G 319. Ze itzaldi ta itzaldi-oste! Altuna 80. Ze il ta mil? A Ardi 91. Zer aita ta zer aita ondo. ABar Goi 37. Ze amuma ta amuma ondoko! Bilbao IpuiB 267.
    v. tbn. (Sólo para ze): Sor Bar 79. Kk Ab I 17 y 36, II 65. Alz Bern 58. SM Zirik 79.
    azpiadiera-3.4
    (Con beste).
    Ez dakit zer beste munduko gauzak ikusten zituztela. Goñi 79. Ama Birjiña ikusten zutela eta ez dakit zer beste berriketa. Ib. 86. Batek badaki zer beste ondorengo txarrik etorri al leikizun. Bilbao IpuiB 254.
    azpiadiera-3.4.1
    Badakizute zer besterik egin degun? Ldi IL 140.
    azpiadiera-3.5
    (Seguido de part. con suf. de futuro). v. ZER JAZOKO. A ver qué; para ver qué.
    Jo batera ta jo bestera dabiltz bazterrik bazter [...], txosnarik txosna, gauza guztiai begira, nun jarriko, zer jango, zer erosiko. Ag G 183. Arduratan geunden, ardura gorritan, zer ikusiko. A Ardi 116. Atzetik zer etorriko bildur dirala. Or QA 71. Atarian paperak erruz zabaldu zetunaten zertaz mintzatuko ziran "Gure Etchea"an. Ib. 104. Begirakune luze galdezgarria egin eban, nun zer ikusiko. Erkiag Arran 187. Eta anima ta arnasa ari batean zutela, zer ikusiko. NEtx LBB 173. No ta To, au aurretik, ateruntz dijoaz, zer ikusiko. Ib. 108. Zai gaude zertan bukatuko aren arrokeria. Berron Kijote 140. Apaxua gora ekarten asten nintzan zer ikusiko. Etxabu Kontu 127. Zai gaude atea noiz irekiko, atean zer ikusiko. MEIG I 199.
    azpiadiera-3.6
    (Seguido de rad. o part.). "Eskolara ez joateko, beste zeozer ez egiteko, beti ze-asma asiko zaizu" Gketx Loiola (cf. infra ZER-ASMA). v. ZER ATERA.
    Zer-ikusi edo zer-entzun, bazterrak bete zitxinan. Or QA 104. Baizik ere, oroipena Iainkoagana maitaro daukala, zer-ikusi ta zer-suma egon ordez, bere burua Iainkoari egotzi dezaiola. Ib. 143.
    azpiadiera-3.6.1
    Beren bidetik doaz ze-esan oni ta ari. "Cada uno prosigue su camino con lo que han de comunicar al uno y a la otra". Or Eus 134.
    azpiadiera-3.7
    (En contextos en los que en la tradición literaria se documenta zein).
    Ezin pensadu eben zer al zaatean kausea. Lazarraga 1147v.
    sense-4
    4. (V-gip, L, BN, S; VP 18r, Lar, Dv (V-m)); ze (V-gip; Añ, Dv (V)) Ref.: Lh; Etxba Eib (zer, ze).
     (Ante un sintagma nominal, en contextos exclamativos o ponderativos; precedido con frec. de a o ai). Qué. "Zer peligrotan arkitzen ninzan galtzeko!" VP . "(Bravo) páxaro, ha zer txorikumea!" Lar. "(Buena) partida, buena alaja, ha zer mentua" Ib. "(Bravo) páxaro! (c.) a ze txorikumea!" Añ. "Zer zorigaitza! quel malheur! [...] Zer gizona! quel homme!" Dv. "Ze egija andijak, quelles grandes verités" Ib. "Ze gizon ederra! !Qué hombre tan guapo¡ Esta locución parece extraña a la lengua, debiendo decirse: Au da gizon ederra! o Gizon onen ederra!" A. "Zer aira! zer debrü! (S), que diable! [...] Zer bakhotxa (S; Foix), quelle pièce!" Lh. "Zer urhatsean zabiltzana, à quelle allure vous merchez!" Lf Gram 745. "Zer gauza ederrak Jaungoikuagandikuak!" Etxba Eib. Tr. Documentado en autores de todas las épocas y dialectos. En la gran mayoría de los ejs., el sintagma nominal introducido por zer va determinado, tanto si se trata sólo de un sust., como de sust. + ad.Con todo, la mayoría de los ejs. de empleo indet. corresponde a autores septentrionales, sobre todo hasta principios del s. XIX.
    Majistruá, ikhuskik zer harriak eta zer edifizioak diraden hauk. Lç Mc 13, 1. O zer zelaia, jana ezpalego! RIs 65. A! zer laidoa? zer ondikoa? zer dolorea ta zer marraska? Harb 141. O ze estratajemea! BBizk 28. Zer damu, zer bihotz ukhaldi errezibituko duzu! Ax 577 (V 370). O zer ihortziria! Gç 167. Ah, zer espantu eder da hau! Ib. 132. Zuk baziñaki zer bake zinduken zerorrek eta zer bozkario betzeek. Ch I 11, 6. Orra zer milagroak [...] S. Franzisko Xabierrek bere aldarean egiñak. Mb IArg II 322. Ai ze ditxea, Zu neurea ta ni zeurea izatea! Cb CatV 94. Ai zer estura ta zer ansiak! Ai zer eriotzaren miñak! Cb Eg II 94. O gazteentzat zer ejenploa! Cb Just 88. A, zer emaztia zu, / senarrarentako. AstLas 32. Zer etsenplu eder burasoentzat! Lg I 317. Zer erromezkeria izigarri! Mih 115. Zer amodio! Zer samurtasun! Brtc 228. O, zér egúna ura eta zér órdua ura! LE Ong 81r. Zer ohore! Monho 142. Ze aparija baarkua! Zelango gauba! Mg PAb 67. O ze atsegin kristinaubarentza! fB Ic I 74. Oh, ze ejenplubak oneek, arerijuari parkatuten ikasteko! Ib. 102 (III 369 ze errazubak). O ze ditxia! fB Ic II 287. Ze deijak, ze diadarrak gure bijotzera daukagun lo zorrotik iratzartuteko? Astar II 285. Ze karidadia! Ib. 188 (273 ze gozatasun, 234 ze nagitasun). Zer barrengo miña! Echag 168. Zer atsekabe laborari harentzat! Dh 156. Nork gogoan har bada zer nahasmendutan, zer deboilamendutan erortzen den giristino laxo, nagi bat tribunal ikharagarri hartan! Ib. 144. Baina adin hortan lantatzia zer erzokeria handia! Arch Fab 231. Othoitzeko zer aroa! Gy 179. Zer ahalgea, zer laidoa, zer damua [...] mundu guziaren aintzinean agertzea. Dv LEd 271. Zer anditasuna Mariarena! Lard 363. Zer anbizionia! Bordel 180 (127 ze). Zer afariya! Bil 92. A zer alegiñak egingo ditutan zu kontentu irukitzeko! Ib. 159. Zazpi ziren, eta zazpiak zer gizonak! Laph 137. Ikusi zuenean ai zer deskansua! Xe 159 (318 xe). Zer arto ederrak dauzkazuten! Sor Bar 47 (70 ze). Zer zoramendua! Lap 57 (V 29). Ez duk ikusten zer arratsalde ederra? Apaol 76. Ai Inazio! Zer arrazoia zuan gure aita zori onekoak. Ib. 115. Oi guretzat zer ama! Zer arartekoa! Zby RIEV 1908, 294. A ze alibiyua! Ud 33. Ze naigabea baña gaur dago euskaldun zintzo danetan! AB AmaE 80 (v. tbn. 467). Zer bake! Zer kontsolamendu! Arb Igand 187. Zer apeza izan den Diharrassary zena 30 urtez. HU Zez 118. A, zer ekiña! A, zer aizkora-otsa! A, zer oiuak! Ag AL 106 (41 ze). Zer uhure! Zer grazia, zer fabore! UNLilia 12.
    ( s. XX) Zer barra gazkilak egiten al tion ene karten leitako tenpran. Mdg 129. Zer beroa! Barb Sup 71. Ze demontre! Urruz Zer 40 (tbn. en Ag G 118, Kk Ab II 87, Bilbao IpuiB 56). Zer negarrak egiten zituen izebak! Ill Testim 5. Zer apez ederra! Xikito 18. Ze zaldi-guduka eder egin daiteken! Or Mi 117. Zer afari duten jan! Or Eus 175. Zer aparia genuen bart! Ib. 106. A zer bi bildu zeraten! Alz Burr 24. A zer emakumea! Gerriya kana t'erdi bazun. Alz Burr (Bern 69 ze) 58. Zer desmasiak, zer mixeriak etxalde askorendako! Etcham 123. Zer gau ederra! Barb Leg 138. Zer aztaparrak dizuten orok, zer bekokia eta zer hegalak! JE Ber 92. Ze asea egin zuen hogoi sosekin! Zub 70. Zer eskerrak bihurtu ziozkan Jainkoari! Zerb IxtS 22. Zer aurpegi ederra duzun gaur. Mde Pr 106. Ze burgatorioa gaixo orrek! Or QA 101. Zer bidutzi! Zer erio izugarri! Or Aitork 48. Zer gizona nere Eñaut! Etxde JJ 101. Zer poza nerea! Munita 14 (19 ze). O! Zer erloju ederra! Izeta DirG 112. Bizidun izakia, naiz pataria izan, naiz landarea, zer gauza miraritsua! Vill Jaink 57. Zer erantzukizuna! MAtx Gazt 44. Zer zoriona, zer goxotasuna, zer bakea! JEtchep 65. A zer egonaldi gozoak! Anab Poli 134 (48 ze). Ze kazkarrekoa merezi denan, maite! NEtx LBB 151. Zer sukarra! Zer aments nahasiak! Ardoy SFran 155. Zer eguna daramakigun Amasako erri maitian! Uzt Noiz 120. Ama, zer artak eta pilpirak nitaz zinituen izan. Xa Odol 79. Ze gauza andia langilleentzat / egotea lan barruan. FEtxeb 198.
    v. tbn. (Sólo para ze): Urqz 11. DurPl 87. VMg 96. JJMg BasEsc 53. Añ EL2 50. Ur Dial 96. Aran SIgn 70. Zav Fab RIEV 1907, 533. Azc PB 28. Bv AsL 165. A BGuzur 155. EusJok II 114 y 115. ArgiDL 3. Inza Azalp 10. Tx B I 183 (indet.) y II 43. Enb 193 (121 indet.). Otx 110. SMitx Aranz 224 (13 indet.). Zait Sof 30. Vill in Bilbao IpuiB 8. Bilbao IpuiB 256 (indet.). Balad 61 y 196. Arti Tobera 269 (indet.). Gand Elorri 88. SM Zirik 28. BEnb NereA 178 (indet.). And AUzta 40. Lasa Poem 96. Larre ArtzainE 16.
    azpiadiera-4.1
    --Baiona, Saander, Kijon! A ze!... Orreik erriok edozeñ umek be ikusi ditu. Ag Kr 81.
    azpiadiera-4.2
    (Con negación expletiva).
    Zer fruitu nahikarazko! Zer bake dohatsu ez ginduzke gure bihotzetan! Lg II 209. Zer fermutasun etzuen izpiritu sainduak hedatu apostoluen izpiritutarat eta bihotzetarat! Ib. 299. Zer estimu Mariak etzuen egin izatu fagore hautetsi hortaz? Mih 4. Zer pena, zer neke, zer gudu / Gau et'egun bihotzean / Ez dituzu behar sofritu / Herran bizi zarenean. Monho 132. Zer ilkintzak eztira egin odol otzean? Vill Jaink 84. Zonbait mende lehenago Karlos handiaren armadak zer ukaldia etzuen hor gaindi bildua Eskualdun multxo baten ganik! Ardoy SFran 50.
    sense-5
    5. ze (V-gip; Añ, Dv (V-m)).
    (Uso adv., en contextos exclamativos o ponderativos). Qué, cuán. "Quan, adverbio, quan bueno es, (V) ze; (G) zeiñ ona dan" Añ. "Qué admirándose, (c.) zeiñ, ze. !Qué hermoso! Ze, zein ederra! " Ib. "(Qué) dulce está, (c.) onen gozoa, ze gozo dagoan" Ib. "Qué poco, (c.) zein gitxi; (V) ze gitxi" Ib. "Ze ederra" Dv. "Ze karu eta ze oste! ¡Qué caro ni ocho cuartos!" Etxba Eib. Tr. Propio de la tradición meridional, al Norte hallamos algunos pocos ejs. (p. ej. en Pouvreau o Inchauspe). Bien documentado para ze ya desde Egiaren Kanta, hay zer sólo en algunos ejs. de autores meridionales desde mediados del s. XIX: Iturriaga, Lardizabal, Arrue (May 76), Soroa, Apaolaza, Azkue (BeinB 57), Arrese Beitia, Iraola, D. Agirre, Udarregi (158), Alzaga (Burr 34), Munita (14), San Martín (Zirik 44), T. Etxebarria, Gandiaga (Elorri 182), Uztapide (tbn. en Pouvreau, J.J. Moguel (BasEsc 50). Inchauspe y Mendigacha (139 y 154).
    Jainkoak daki ze atsegin gutxi euren biotzetan artu eben. Lazarraga 1154v. Bera zure maian, zu aen aldean, / ze ondo zirudian ak esatean. EgiaK 89. Se galantik dauko gelau berrorek. Mic 13r. Badakizu zer ontasunen beharra dudan guzien gainetik, eta zer pobre naizen bertutez. SP Imit IV 16, 1. Ze gozuak / Emengo jaakijak. Mg PAb 101. Ze arriturik naukeen neure beatu andiak! Añ EL1 140. O Jauna! Ze gitxia, ze prestueza, ze otz ta illa nasan. Ib. 164. Ze argiro agertuten deutsazan bere gatxak! Añ LoraS 72. Begira ze laster ustel-kirastuten dan! Ib. 103. Ze ezain dagoan! Añ EL2 223. Ze gozua, ze alegeria ta ze atseginezkua dan geure bizitzia. fB Olg 21. Oh, ze obeto egin dabeen areek, zuk baino! Ib. 162. Baina ikusi daigun juezak ze zuzenak izan biar dabeen. fB Ic II 164. Ze gitxi estimetan dan denpora santuba! Ib. 40. Ze ugari, ze andi, ze neurri baga dirian. Astar II 264. Ze itsusijak, ze ezainak dirian. Ib. 148. Datoz konfesetara kate bategaz loturik legez. Baña ze astun? Ze otz? Ze gogor? Ze arrizko? Eztago eurak bigunduteko modurik. Ib. 226. Ze otzik, ze debozinoe baga gagozan. Ib. 206. Ze agindu erraza! Ze gozua! Ze biguna! Ib. 42. Ai ze ederra! Zav Fab, RIEV 1907, 94. Ai ze polita! Ib. 94. Ezin sinista zenezake zer atsegin aundia dedan zu aditzen. It Dial 96 (Ip zer, Ur ze; Dv zeinen). Zer negargarria [...]! Lard 95. Ai ze ederra zarian, neure maitia. CantCS (V) 1, 14 (G zeñ; Dv, Echn zein, Ol, Ker, BiblE bai). Zer ederra zauden, Inazio! Zenbat azi zera! Apaol 108. Ze biskor, ze agudo direan metatuten! AB AmaE 431 (346 zer). O! Ze gogor ta ze otso-biotz eriotzea! Ib. 174. Orduko penak, ze gozoak! Ib. 158. Ze desbardiñak / direan zure añi egitada zurgarriak! Ib. 167. Ze bapa! Sor Bar 41. Badaki nire bakartasunian zer gaizki arkitzen naizen. Sor Gabon 42. Ta zer ederra zeguan! Zer gizena! Sor AuOst 74. Gizona! Ori da apaintzia! Ze majo! Ib. 35. Ze ederki [...] dakian begiratzen! Bv AsL 137. A! Ze ona zaran! Ag AL 59. Begira ze gogokoak eta ederrak diran. Itz Azald 198.
    ( s. XX) Ze garbi eukiko eban arek gure etxea! Ag Kr 157. Ze gozoa izango zan! Ib. 157. Zer gaizki ematen diyon mantilla orrek! Iraola 71 (v. tbn. 36). Zer polita dan! Ib. 91. Zer polita dagoan! Ill Testim 18. Zer gogor obratzen duan! Ib. 25. Ze ederto daguan! Enb 200. Ze zoruntsu geran gu biok! Ib. 99. O Jauna! ze gaizki egin detan! ArgiDL 32. Ikusiko dezu ze bigunki artuko zaitun. Zait Sof 37. Aurtxoen irri barria ai ze pozgarri amentzat! BEnb NereA 43. Ze pozik [...] ni jarri nintzan. Ib. 109. Gure umea bizi izan balitza, ze gogorra izango zan! And AUzta 76. Aor ire anditasuna ze txiki gelditu dan. Ib. 56. Orduantxe konturatu zan emazte ona zer ederra zan, azal eta barru. Etxba Ibilt 466. Ai zer ederki daramakigun Amasan gaurko eguna. Uzt Noiz 127. Bordegaraien semiak / ai ze fortuna bagiak. Balad 60. Zer ederto egoan dana etxera begira! Gerrika 190. Zer gustora ibiltzen nintzan aien etxean eta nunai! Albeniz 231.
    v. tbn. Arrantz 130. MendaroTx 113. Ze: JJMg BasEsc 160. Azc PB 114. Or Tormes 5. Bilbao IpuiB 203. Osk Kurl 57.
    sense-6
    6. (Pronombre relativo)
    azpiadiera-6.1
    a. (V-arr-gip, G-azp, AN-gip, BN-ciz; Lar, Dv, H) Ref.: Elexp Berg; Gte Erd 307, 310.
     (Sin antecedente explícito, en oraciones del tipo badu zer jan, ez dauka zer edanik, badago zerekin ordaindu etc.). "(No hay qué) dudar, ezta zer dudatu" Lar. "(No tiene oficio ni) beneficio, ez zer jan ta ez zer lan" Ib. "(No tiene) tras que parar, ezteu zerzaz baliatu" Ib. "Bada zertaz samur, il y a de quoi se fâcher" Dv. "Ez dut zer egin, je n'ai que faire. Eman diot zer egin, je lui ai donné de quoi faire" H. "Zergaldu, zergaldua. Zegaldu esan ohi da gehiago. Zer galdua, nada o algo que perder. Nik ortan eztaukat zegalduik. / Zegaldua daukana mobidu deilla" Elexp Berg. "Bazen an zer galdetua ta zer erantzuna (AN-gip), orrek badeko zer preguntau ta zer erantzun (V-arr), ukan zuen zer jan (BN-ciz)" Gte Erd 307. "Eztaukagu zerekin estalirik (G-azp), eztaukot zegaz tapau (V-arr), eztugu zerkin estali (AN-gip)" Ib. 310. "Zeiñik ez, gaitzari aurre egiteko erremediorik ez dagoenean erabili ohi da. Ez emendu ze iñik" ZestErret. "Hori ezta ixillik geauko; horrek beti izateu ze kontaua" Ib. v. tbn. EGLU V 120ss y 258s. v. ZER-PENTSATU, ZER-JAN, ZER-KENDUKIZUN, zeregin, zeresan, zerikusi. Tr. Documentado en autores de todas las épocas y dialectos, si bien son escasos los ejs. septentrionales del s. XX. Se han tratado aparte aquellos casos de empleo muy frec. en los que la expr. presenta cierto grado de lexicalización como en zer jan , o se encuentra plenamente lexicalizado como en zer egin, zer esan y zer ikusi. El verbo de la subordinada es un radical o part. con suf. -(r)ik en autores septentrionales y part. indet., det., o con suf. -(r)ik en los meridionales.
    [Emaztiak] ordu oroz behar tugu. / Ezta heben zer duda. E 121. Eridenen dutela zerzaz kontenta. Lç Decl * 7v. Pobrea bada, zegaiti eztau / zegaz sustendu honrea. Lazarraga 1196r. Elli dollorrean ezta zer autu, / ta bizar gorritan gitxi zer sinistu. "En ruin ganado no hay qué escoger y en barba roja poco que creer". RS 384. Edirenen duzue eztela gauza hunetan ausarziarik eta ez zer miretsirik. Mat 8. Ezpaituke deuserere ni zerzas akusatu. Ber Trat 89r. Bada egiteko, bada zertan pensa. Ax 372 (V 245). S. Atsoak zerzaz eros duenean, ezt'aragirik arakintzean. O Pr 683. Pedrok zionari zer eranzun etzutela. Mb IArg I 345. Ez da iltze bat, ez eta zerekin erosi ere. Mb IArg II 290. Santutxoan zer ikasirik asko izandu zuten. Cb Just 109. Eta aurkhituko du guzietan zertaz bere burua humilia. Lg II 172. Izáteko zér errán. LE Ong 1. Igaro bear eben ibaia, ta ez egoan zubirik, ez barkurik, ez zetan igaro. Añ LoraS 6. Eztu ere zertaz paga bere zerbitzariak. Dh 116. Baserrijetan daukeela gizonik jakitunenak zer asko esaminau, [...] zer aztertu ta zer ikasi gauza askotarako. Mg PAb 189. An euko dau naikua zer edan. Ib. 193 (v. tbn. zer edan en Laph 216, ChantP 62, Barb Leg 147, Mde Pr 143, zer edana en Ag G 323, Anab Poli 88). Daukagu gaur zer ibilli ta zer ikusi asko. Ib. 116. Zer jan eta zerekin estali eduki ezkero, kontentu egon bear gerala. Gco I 423. Eta etxeko guziak geratuko dira zerekin bizi ez duela. AA I 573. Mundu guztiari zer pensau ta zer ikasi emon eutsana. fB Ic II 285. Ez dabela izango emen zer ikasirik. JJMg BasEsc IV. Narru gorrian eta zer jan, zer janzi, nun bizi eztaukala. Astar II 34. Egin begi alegina itxiteko semiari zegaz bizi. Ib. 175. Ez daukazu zer garbiturik purgatorijoko suagaz? Ur MarIl 82. Zeren oiek zuri trukean zer emanik ez duten. Lard 416. Dabidek geroz etzuen alde onetatik zer eraman andirik izan. Ib. 204. Ez da zertaz harri. Dv Lab 29. Pekatariyak umill gaitezen bada zerekin beldurtu. Xe 383. Asko nekatu gabe, izango zutela zerekin bizi. Bv AsL 145 (v. tbn. zerekin bizi en Aran SIgn 63, zerekin bizia utziagatik en ABar Goi 59). Banuen zertarik jan, bai eta zer edan. Elzb Po 216. Alta bazuken zertaz mintza! HU Aurp 70. Banekian nik [...] zer aditua ta zer esana izango zala. Urruz Urz 129. Kontrara ordea [...] zer-eraman ez gutxi alegia ematen ziotela. 'Dándole harto en que merecer y ejercitar la paciencia'. Aran SIgn 50 (66 zer eraman asko). Zeri eldurik ezeukala! Ag AL 109. Zer-erantzun andia daukela, [...] bateo baga ilten itxiten deutsen gurasoak. Itz Azald 30.
    ( s. XX) Zeuk bakarrik daukazula zer galdua uste aldozu? Ag Kr 27. Indianoari zer erantzunik etxakon otu. Ib. 97. Ba omen zuen zer konda gure gizonttoak! Barb Sup 146. Bizitzan itsasten zaigulako egunero zer barkatua. Inza Azalp 146. Orotarik omen du han: Baduke niri zer eman! Ox 45. Marmutz ulitxek ene loretik ez baitute zer igurik! Ib. 174. Aurrak gosez negarrez ta zer jantzirik ez zutela arkitu zituan Pernandok. Muj PAm 65. Bena ez beitzian zertarik bizi, sartü zen mandozain. Const 26. Lan-egin barik zegaz bizi eukien ezkero. Kk Ab II 186. Aurrera Isabel; ez dizugu zer barkaturik. Txorakeri batzuk esaten ari giñan. ABar Goi 28. Etzeukan zeri eutsirik, non gelditurik, galdua zan. Ib. 25. Bazeukan bada etxian zeri begiratuba. Alz Txib 85. Urdalla zerk berotua badegu? Ldi IL 45. Ango bakoitzen eskariari / Andre Santak du zer-eman. Or Eus 228s. Ez eukela zegaz janik. Eguzk GizAuz 159. Bazuten [...] Josebaren gurasoak zer emana. TAg Uzt 17. Lan-artulariari dagokio nekea nozitzea. Eta onek zer kendurik ez balu, jabeari. EAEg 6-3-1937, 1218. Erdarazkoaz ez dut zer erranik. Mde Pr 199. Ez nuan zer erantzunik Zure itz oeri. Or Aitork 193. Ango piñu liraiñak bai ei dauke euren zer-kontaua. Erkiag Arran 12. Tertulizaleak ba eben zer esanik eta zer agerturik. Erkiag BatB 66 (cf. infra ZER ESANIK EZ). Zer kontau andirik ez eban izan. Ib. 59. Euskalerrian bada oraindik zer ikasi ta zer egiñ. Basarri 74. Oiengandik badegu guk zer ikasia. Ib. 153. Ba eben naikoa zetan jostatu eta zetan arduratu. Erkiag BatB 102. Aspaldian aztuta bazegoan ere, [...] zer gogoratua etorri zitzaion ausarki. Anab Poli 125. Nola edo zerekin bete eztagoelako. Vill Jaink 144. Tratu kontuan badaukagu zer ikasi. SM Zirik 114. Zugan badogu zer ikasia. BEnb NereA 97. Ez da zer barkatu, ezertxo ere. Anab Aprika 70. Bazeukan zer aterea. Zait Plat 105. Badago zerekin ordaindua. Uzt Sas 351. Naiko zer kontatua badegu ekarria. Ib. 316. Ez bait-zan zer erabakirik, ezta nor juzgaturik ere. Berron Kijote 125. Kidiok badogu zegaz poztu. Gerrika 295. Eta are egunkarietan ere, badago zer bil. MEIG IV 108. Badago oraindik [...] zer bilatu eta zer ikertu. MEIG VII 123. Hori aurkitzen ez den bitartean ez dago zer egiterik. MEIG IX 81. Badugu zer ikasi ugari liburu honetan. MEIG III 89.
    azpiadiera-6.1.1
    (Con vb. conjugado).
    Hunezaz zer segurik eskriba diezadan jaunari eztut. Lç Act 25, 26. Ezen ene adiskide bat ethorri izan duk bidetik enegana, eta eztiát zer aitzinean ezar diezodan. Lç Lc 11, 6 (Dv eta ez dut hari zer eman aitzinera). Eta ezpaitzuten zer ian lezaten, dei zitzan beregana Iesusek bere diszipuluak. Lç Mc 8, 1 (Dv ez baitzuten zer jan). Ezen ordu hartan berean emanen zaizue zer minza zaitezketen. Lç Mt 10, 19 (Dv emanen zaitzue zer erran). Bortxaz, eztuena zer jan, barur-zale. O Pr 104. Eztuzu zertaz loria zaitezken, bainan hainitz duzu zeren gatik behar baituzu zure burua xipi iduki. SP Imit III 4, 2.
    azpiadiera-6.1.2
    (Con zerbait).
    Nezesario da hunek-ere duen zerbait zer ofrenda. Lç He 8, 3 (He zerbeit ofrenda ahal dezakenik, Dv eskaintzekorik zerbait).
    azpiadiera-6.1.3
    (Con sust. vbal.).
    Galdera oieri, besterik gabe, ez dago zer erantzuterik. MAtx Gazt 49.
    azpiadiera-6.1.4
    "Zer diozuka" erriko ta arrotz / denek dute zer galdea, / igaz nola zan, aurten oraingoz / nola datorren urtea. Or Eus 228.
    azpiadiera-6.1.5
    (Sin vb. explícito).
    Egin dilijenzija osua biurtuteko bakotxari bera ta ez esan guzurrez, ez daukat zegaz. Mg CO 259. Onez ostian, daukagun ezkero zegaz, aterako ditugu meza batzuk. JJMg BasEsc 19. Asmua neban, baño eneban aurkitu zegaz. Or Tormes 75.
    v. tbn. Ag Kr 184.
    azpiadiera-6.1.6
    Zerekin duenak atera ditzakee mezak. AA I 508.
    azpiadiera-6.1.7
    (G-azp, BN-lab; Lar, H).
    (Empleado en caso absoluto, en frases negativas del tipo ez da, duzu (dugu...), daukazu (daukagu...) zer ibili(rik), 'no hay, no tienes (tenemos...) por qué andar, no hay, no tienes (tenemos...) que andar'). "(Quien) bien tiene y mal escoge, del mal que le vanga no se enoje, ondasuna deuanak aukera gaitza badu, datorkion kalteaz eztu zer aserratu" Lar. "Eztu zer iziturik, il n'a pas de raison pour avoir peur" H. "Etzendukazun zer bildurturik orregatik (G-azp), ez duzu zer beldurturik (BN-lab), ori ez daukak hik zer jakinik (G-azp), ori etzeuan zer galdeturikan (G-azp), ez dauka horrek zer galdurik (G-azp). [...] ez daukazu zerekin bildurturik (G-azp)" Gte Erd 309. "Ez duzu ukatu bearrikan (AN-gip), ez duzu zertaz ukatu (AN-5vill, B), eztaukagu ori zer ukaturik (G-azp), ori eztaukagu zetan uketu (V-gip)" Ib. 310. v. infra ZERTAN (b), ZERTAZ, zergatik. Tr. Documentado al Sur desde la primera mitad del s. XVII y al Norte en autores clásicos y en Duvoisin.
    Badakusazu, jauna, nork okasioneak ematen dituen; ainberze egin badadi ezta zer marabillaturik. MRos 11.1r. Ezteu emen zer ibili mendikuak. CartAzp 125. Eztugu beraz hetzaz zer banaloriaturik. Ax 417 (V 270). Baiña bitartean, anarteraiño, ezta zer mintzaturik. Ib. 51s (V 33). Eta hanbatenarekin eztu bitartean zer etsiturik, eztu zer esperantza galdurik, zeren ezpaita oraiño orduan erremediotik kanpoan. Ib. 196 (V 131). Eztuzu zer ukha, zarel'ogenduru / Ez zer har ait'amen nahia stakuru. O Po 18. Ezta zer fida ez zeru izarzuan, ez emazte nigarzuan. "Il ne faut point de fier". O Pr 165. Ezta zer eska gari zuharrari. Ib. 694. Ezta zer fida ez zeru izarzuan ez emazte nigarzuan. "Il ne faut point de fier". Ib. 165. Eztu nehork zer zingiten ari, egia laket etzaionari. Ib. 167. Zu berekin zaitueino, / Eztu nihork zer izi. Hm 185. Badarik ere Espiritu Sainduak konsiderazionea baino lehen afekzioneak emaiten derauzkizunean, eztuzu zer ibil konsiderazione bilha. SP Phil 112 (He 114 etzabiltzala konsiderazionen billa). Herioa ohoiñ bat dela, eztela hari zer fida, tronpur bat dela. Tt Onsa 61. Eztuzu beraz zer bekhaiztu. ES 194. Eztute beraz zer arrankuratu bestiekiko konparazinoaz? Ib. 172. Eta hala eztute ez zer eskuara hobenduri eta faltaduri egin baina bai bere buruak. Ib. 167. Eztezu zer itandu geiago nork zaituko zaituen. Lar SermAzc 57. Ez da zuk zer eranzun; ekusten dugun gauza da. Mb IArg I 72. Ta ez da zer asaldatu. Mb IArg II 351. Lepraz betea ikusten banaz ere, ezdet zer kejatu. Ib. 137. Eztizu zer agradezitu Jangoikoak, ezpaituzu arrengatik egin. LE Prog 106. Etzuen zer ibilli galdez, jakiteko gauza gaiztoak zirala. Ub 14. Eztago zer bildur izan. CrIc 167. Ez dago zer estututu ta larritu. Mg CO 53. Eztuzu zer bildurtu Maria. Gco I 459. Baña ez due kristau oek zer estutu orregatik. AA III 321. Onen gurarijak aspiratuten eztituzanak eztauka ze itxaron Jaungoikua arpegiz arpegi ikustia. Astar II 247. Uste dabe eztaukela zer egin barurik. Ib. 247. [Jaungoikoaren ondasunak] irabazteko, [...] eztaukagu ze nekatu, ze adikatu, inoena kenzeko adikatu biar dan beste. Ib. 164. Ezta zer bildur asko izan onelako arimakaitik. Añ LoraS 110. Jesus idoroteko, eztaukezue zer igo zerura; or ortxe zeuroen biotzean daukazue. Ib. 70. Gure bizia laburra dala ez degu zer kejaturik. It Fab 162. Bañan ez da zer ikaratu! Izt C 17. Beraz egoki dogu / Maijatzeko illa / Ez dogu zer ibilli / Beste baten billa. Ur MarIl 125. Oinhazeak, asturugaitzak ematen baderaizkit, ez dut zer khexatu. Dv LEd 243. Zuk orla pentsatzia ez da zer arritu. Bil 154. Gauz orietakorik geiago ez da zer aipatu ene senar maitea. Arr GB 109. Jainkoari beldur dionak ezergatik eztu zer beldurtu. Ib. 13. Ez da ordea zer zalanzan ipiñi. Aran SIgn 6. Oraindik ez dago zer esperantzarik galdu. Zab Gabon 29. Geuk ere i emen jaio aizalako, ze arrotu andirik etzeukagu. Ag G 353. Ez dezu zer otsegiñik. Ara non dan. ABar Goi 69. Ez da zer gehiago luzatu [...] arazo au. Anab Poli 138.
    azpiadiera-6.1.7.1
    (Con sust. vbal.).
    Zeren Iainkoaren handitasunari ukitzen zaizkon bertze misterioez [...], nola ezin ikusizko gauzak baitira, ezta zer halako iduritzearen edo leku aphaintzearen bilhatzerik. SP Phil 102. Eta zer-bildurtzerik etzegoela siñistu nuen azkenik. Txill Let 41.
    azpiadiera-6.1.7.2
    (Expresando una obligación mayor: 'debes (debemos...), tienes (tenemos...) que'; empleado principalmente en frases afirmativas).
    Ofizijo guztietakuak daukee zer egin esamina apartekua. Bakotxak jakin biar dau zelan uts egin leikian bere [...] ofizijuan. Mg CO 25. Eta onetan iru grado edo malla dauzkagu zer igo, perkekziora eldu nai bagera. Gco II 29. Jaijegun batzubetan egon naz meza enzun baga, baña ezta nire erruba izan; bada beste erri batera euki neban zer juan. Astar II 201. Esaterako: dauka batek zer juan itxasotik, eta deritza ezin konfesadu al izango dala [...]. Ib. 219. Atsakabez betetan ditubezala euren gurasuak, zeinzuk bere estura, eta premina artian dauken zer ibili biarren dabeenen billa, lotsaririk andijenagaz. Ib. 81. Ordea, esan zien, etzutela mendira zer igo, eta ez bere mugai ukitu ere; bada, iñor mugan sartzen bazan, naiz gizona, naiz aberea, ilda geratuko zala. Lard 77. Zeinbat ezker daukadan Jaunari zer-emon, ta ez Beragaz aaztuta nagoanez egon! Azc PB 33. Belu badoaz neskatxak, dauka zer-entzun aman gedarrak. Ib. 72.
    azpiadiera-6.2
    b. (En oraciones de rel. correlativas, con o sin demostrativo anafórico explícito). v. EGLU V 247ss. Cf. infra (c). v. ZER ERE.
    Zertan iuia hik baitazak eure izterbegia, hartan kondemnatzen dukek ihaurk eure buruia. E 247. Ieinkoak zuri eman dizi potestate handia [...], zer zuk galde baitagizu, den konplitu guzia. Ib. 75. Nik zer orai nahi baitut, heben duzu eginen. Ib. 173. Othoitza hunetan eztugu galdegiten, Iainkoak zer bere baithan egitera ordenatu baitu, hura egin dadin, baina [...]. Lç Ins E 5v. Batbedera zertan deithu izan baita, anaieák, hartan bego Iainkoa baithan. Lç 1 Cor 7, 24 (He zer ere estatutan izan baida deithua [...] bego hartan). Batbedera zer bokazionetan deithu izan baitan, hartan bego. Ib. 7, 20 (Dv geldi bedi deithua izan denean zen bezala). Baina zeri gaitz baiteritzat, hura egiten dut. Lç Rom 7, 15. Baina zer baitut hura emaiten drauat. Lç Act 3, 6 (Dv dudana ematen darotzut). Guziagatik-ere zertara heldu izan baikara, hartan regla ber batez ebil gaitezen. Lç Phil 3, 16. Zer dio suthundokoak? Zer baitio suth'aitzinekoak. Saug 116. Iaunak punitzen duela hartzaz bekhatorea, / Zertzaz ahalke gabeki hautsi baitu legea. EZ Man I 106. Hartarakotz zer baitzuen gehiago onhetsi / Halaber hura behar du penen kausaz gaitzetsi. Ib. 106. Baiñan zertan galtzen baitu arimak ezagutza, / Edo grazian edo hiran, han behar du egoitz. Ib. 57. Zertan gozoki sentitu baitzuen atsegiña / Hartan berean sofritu behar zuela miña. Ib. 109. Zertzaz orhoituren baita dirate tristeziak / Zeren gatik salbatzeko galdu tuen astiak. "Todo aquello de [lo] que se acuerde". Ib. 99. Zertzaz ertxatzen baitzaitut ahal bezain debotki, / Arren esku aberatsaz ixur azu frankoki. EZ Man II 203 (Eliç). Eginbide ordañak. Finean lehen zertan segitu baituzu, hartan gero ere, ametsetan eta eldarnioetan ere edireiten zara. Ax 94 (V 64). Zer baitaduka gogoan, hura aipha nahi du iendartean. Ib. 396 (V 258). Otsoak zer baitetsa, otsemak donhetsa. "Ce que le loup fait, a la loube plait". O Pr 390. Zertan bekatu egin baitu gizonak, hartan punituren da garratzkienik. SP Imit I 24, 3. Eta lehen zeri ekhartzen / Banioen amudio / Egiñ ziaitak sekulakotz / Deabrua bezaiñ hastio. Gç 162. Gizonak zetan daukan berezko modua / Atantxe bear leuke artu enpliua. AB AmaE 225.
    azpiadiera-6.2.1
    (Con eta).
    [Yainko Yaunak] bethi emaiten du gizoneri, zertarat deitzen baititu, eta hartako yaidura, gostua, izpiritua eta indarrak. Elsb Fram 152.
    azpiadiera-6.3
    c. (Sin antecedente explícito). v. EGLU V 257ss. Cf. supra (b).
    Emanen daraiela zer baitute merezi. E 51. Orain non da arrazoiña non eztuen laudatzen / Ordenantza saindu hautan zer baituzu manatzen. EZ Man I 35. O gure dohakabeak! ez baitugu sinhetsi / Zer baitzuen hanbat prestu eta sainduak onhetsi. Ib. 114. Zer dio sutondokoak? Zer baitio sut-aitzinekoak. O Pr 434. Iauna zu izatu zara / fraiden buruzagia [...]. Konpliaraz iazaguzu, / zer baitkara <baithara> manatzen. Hm 189. Jangoikoai zerbitzatubeárda zértan naiduen bérak. LE Ong 55v.
    azpiadiera-6.4
    d. (Con antecedente explícito).
    Eta kausa haur bera izan da, Iauna, zerengatik zure suiet gaixoen odolean hanbat aldiz borreroék eskuak butxatuak ukhan baitituzté. Lç Ins F, 7v. Etseko andreak agindu eutsan Silviari [...] eugi legiala utra kontu andia Silvero errejieteaz; zegaz utra atsegin andia artu eben ala Silvero nola Silviak. Lazarraga 1142r. Ordean gaitzak daroste podoreak flakatzen, / Zeren kausaz ez baitire hain ungi preparatzen. EZ Man I 56. Bañan eztezala altxa figura gizonenik [...] Ezen hark iduri likek gaixto idolatria / Zeren gatik azotatu baitut Iudu herria. Ib. 29. Zuk gauazkotz duzu illhargia formatu, / zertzaz baituzu gizona handiro faboratu. EZ Man I 112. --Zer da humildadea? --Borondate eta inklinaziño bat zegaz daukan bere burua besteena baño gitxiagotzat. Cap 73. Emaiten deuskula grazia eta indarra, zegaz konfeseetan dogun fede kristiñauena. Ib. 62. Hainitz duzu zeren gatik behar baituzu zure burua xipi iduki. SP Imit III 4, 2. Nekez aurkituko da gauzarik zertan hanbat premia duzun zure buruari hiltzeko nola baita [...]. Ib. 49, 5. [Etxe on bat egitea da]umeak Iainkoaren beldurtasunean aztea eta alxatzea. Zein baita zertan ezpaita lan eta neke trabailurik bat ere guphida behar. SP Phil 402. Oraiñdik gauza asko legoke zeri eragiñ, baña zubentzat askoko da iraitzian legez ikututia. JJMg BasEsc 196. Beste gauzarik ezpadauka zegaz erosi ardaua, bere gorputza emongo dau. Astar II 129. Eta jendeak uzten zion zillarrezko Eliza oiek erosteari, zerekin zillargilleai irabazia kentzen zitzaien. Lard 518. Kontrara ordea beste gazte bizitza lasaiko batzuek, gizatxarkeri pixuenetakoak egiten ziozkaten, zerekin merezi-asko eta zer-eraman ez gutxi alegia ematen ziotela. ' Dándole harto en que merecer y ejercitar la paciencia'. Aran SIgn 50. [Dukia] len baño lagun obia agertzen zan zaldunantzat. Zeregaz Dukesia ariñ konturatu zan eta [...] jakin gurarik ebillen ori zergaittik. Etxba Ibilt 481 (486 zeregaz). [Zaldunak] geixago ez eban iñoiz aitxatu ezer Dukesiari [...]. Zergaz Señoria ebillen oso asarre. Ib. 476 (472 zergaz).
    azpiadiera-6.5
    Biraldu izan zioten bere ongille Barcelonakoak denboraldi pixka batean zerekin bear bezela bizitzeko añe diru. Aran SIgn 65. Geien geiena ordea zerekiñ berriro Ignazio ta bereetakoak Erromatarren borondateak irabazi eta beren bedeinkazio danak guziak berenganatu zituzten, karidadearekin izandu zan. Ib. 103.
    sense-7
    7. (c. sg. A ; Lar, Añ).
    (Sust.). Cosa (ref. a 'objeto', 'asunto' etc.). "(Más vale algo que) nada, obe dek ezer baño zer" Lar. "Vaia que, brava cosa, (c.) bestelako zera, gauza" Añ. "Cosa, cuál; como substantivo significa todo ser; como adjetivo, toda calidad. Tanto esta palabra como el verbo que de él se origina, se emplean cuando uno no acierta o no quiere decir la palabra correspondiente. Ama zer bat ikusi dot etxaurrean: madre, he visto una cosa delante de la casa" A. Cf. EZ DAKIT ZER (s.v. 1 jakin). Tr. En la tradición septentrional se documenta primero en Pouvreau y no vuelve a aparecer hasta finales del s. XIX. Al Sur se encuentra en Lazarraga, en un ej. dudoso de CrIc (quizá errata por zerbait ) y en autores del s. XX.
    Amorea da onako zer bat, / nundi datorren eztakit. Lazarraga (B), 1198vb (cf. ib. 1187r: amorea da onako ez dakit zer bat). [Nihork] nahi badu bere burua zerbaitez iakinsun egin, ezagutzen duelarik zer hura eztakiela, ezin pairatuzko banaloria da. SP Phil 210 (He 212 ez dakigula ezagutzen dugun gauzaren gaiñean). Uste dute badela eztakit zer desiratzekorik erakusten zaizten ordainezko amorioaren seinaletan eta ezin derrakete zer hura zer den. Ib. 288 (He 289 zerbait hura zer den). Obispo edo Probisore jaunak eskomuninoiaz aginduten dabenian zerbat agertu ta biurtuteko, egiten eztabenak jakiñaren gainian. CrIc 29. Asko aldiz entzuten duzu, aho beretik, nor edo zer bera egun goresten eta bihar gaitzesten. HU Zez 98. Zer zuen, ororen buruan, halako zer berezirik, bertzek baino gehiago? HU Aurp 128. Gaineratikoan, bertze edo zoin zeretako [...] hura bezen bihotz onekorik guti. Ib. 114. Lurraren axaleko ala barnagoko izaite zer guziez [anitz bazakielakotz] . Ib. 97.
    ( s. XX) Urrunxago mahain bat, garbitzeko ala xukatzeko behar diren zer guziekin. JE Bur 190. Gogoa bethea daukat orduko zerez. O haurreko egun berriz jinen etzaretenak. Ib. 7. Badu halako herabe bat amodiozko zerez mintzatzeko. Ib. 100. Bitxi zaut, egiazki, nola adimendua delako zerak amodioa bilharatzen dakon gizonari ez ditaken lekuan. Ib. 94. Ni bizi naizen tokia arramar ta zarraparratsua da. Badira Bilbo-aldean inguru eder zoragarriak; bainan uri-barrunean bizi geranok onelako zer gutxi ikusten degu. A EEs 1916, 301. Zazpi herriek zer bat daukate / sortu danik betikoa: / Librotasuna beiratzekotan / bihotza guziz beroa. Ox 160. Beherekoak aldiz, hertzeak eta bertze zer asko. JE Med 64. [Sudurra] inguratzen duten arpegiko zerek, dela mihi, dela begi, dela beharri. Ib. 11. Bere espos-mezari buruz behar ziren zer guzien xuxentzera. Barb Leg VII. Lantegi bat beren eskuko artu eta larruzko zer asko egiten zuten. FIr 131. Larru-zereko bere lantegian. Ib. 131. Etxeko bi atariak etsi eta barneko aldetik agaz eta etxeko zer andiez ateak kontinez eta indartuz. Ib. 140. Eta etxean zituen bortz zizpa eta okeri doazkon zerak banatu zabezten. Ib. 138. Halako hazkurri arin, haztarik gabeko zer bat, osagarrizkoa hargatik. JE Ber 95. Hor ditugu Vinson, Ulhenbeck, [...] eta beste, mintzairen zeretan geien dakitenak. Zub 18. Toki batzuetan burniorizko zeren bat dela uste dute oñaztarra. JMB ELG 83. Iñor ez diteke gizon azkar baten etxera sartu ta aren zerak ebatsi, aurretik azkar ura lotzen ezpadu. Ir YKBiz 162. Ez deritzaigu amar olerkitxo oietzaz, [...] "Lizardi" zanari olerkari bezela zer aundirik erantsi lezaiotekenik. Aitzol (in Ldi UO 8). Eliz onen sorreraz ez da zer garbirik. "No hay nada cierto". Or Eus 250. Ez dezadala nik beste zerik entzun / bizi naizan arte. Or Poem 531. [Mediumak] begietaz baliatu gabe, hurbil edo urrun dauden zerak garbi ikusten ditu. Mde Pr 323. Bañan pintoreskismoa baño arrigarriago dan beste zer bat ere badute gure kopla oiek. Lek SClar 135. Eta praideak aipatu ditugun ezkero, esan zagun gai onixe buruz, beste zer bat ere. Ib. 138. Den gutienik ere etzen abadea munduko zeretarat ekharria. Othoizlari 24 (1960) 299. Eguna laster doa gustoko zeretan. Zerb Azk 8. Ez-bai utsa dan arnas bat, / zerak doi aitatzekoa, / berba mugarik bakoa / nai dot. 'Con el que apenas se mencionan los seres'. Gand Elorri 24. [Txoperrak] altzaiduzko zer bat atera zuan bi puska eginda [kamionatik] . Anab Aprika 60. Munduko indar, izaki ta zer guztiak bere eskuan dauzkan izaki orrek. Vill Jaink 107. Bizi ontako zerek ez gaituzte asetzen. Ib. 127. Ez, au ezta personari dagokion zera, urliarena edo sandiarena: au izadiarena da. Ib. 149. Erakleitoren iritziz, zer guzien len-gaia ta azkena beti bizitan dagoen sua baita. Zait Plat 35. Gizona da zer guzien neurri: diranena [...] ta eztiranena. Ib. 120. Arrizko ta zurezko ta edotariko zerez egindako giza-irudi ta beste abere. Ib. 49. Eziñ uka beraietan bere animako zer garaiena ta sakonena ustu zigunik. Gazt MusIx 63. Lurbirako gauza ta zer guztiak. Onaind (in Gazt MusIx 154). Andreñoak gazteak direnez, ez dire bere buruz mintzo, beste "zeren" edo "noren" oiarzun dira. "Son eco de otros qués o quiénes, de otras cosas o de otras personas". J. Lasa Agur 21-7-1973 (ap. DRA ). Afrikako unaiak aldean eraman oi ditu zer guztiak: etxea, laratza, iskilluak. Ibiñ Virgil 101. Ekartzen dituzte antzokirat hartako behar izanen diren kadira, mahain eta bertze zerak. Lf (in Casve SGrazi 12). Guren, aratz adierazten ditu esku artean darabiltzan zerak. Onaind STeresa 14. Hauxe diot: delako historia hori zertu gabeko zeren linboan edo dagoela, nork handik aterako duen zain. MIH 281. Buñuelek badu [...] zer berezi bat. MEIG I 153. R. Rijkek esaten duen bezala, aditzera emanaren egibalioari hurbiltzen zaion zer hori. MEIG VI 147. Lizardik, beraz, zerak nortzean, izan du bere eredua. Ib. 182. Bilera honetara dakardan "zer" hau ez da beharbada aldez aurretik eskatu zitzaidana. MEIG VII 173. [Beste zerbait esan zitekeen] Gamizen lekukotasunak garai hartako zerez, eta batez ere gizabizitzaz aditzera ematen dizkigun berriez. MEIG V 110.
    v. tbn. StPierre 23.
    azpiadiera-7.1
    Algo.
    Eta au zer da? Anima? Gorputza? [...] Esan albaledi: ezer ez, zer edo ez dana bada, nik ola deituko nuke. "Nihil, aliquid et est non est". Or Aitork 343. Saiatu zen zer egokia esatera. Mde Pr 95.
    azpiadiera-7.2
    v. 1 zera (2) .
    Baiña zer-onek eman zion miñik geiena: [...]. "Pero lo que él debió más de sentir fue [...]". Berron Kijote 164.
    sense-8
    8. (Sust.). Esto (para designar aquello que no se sabe, no se acierta o no se quiere nombrar). "Zerera joan da (G), ha ido a tal parte [...] Merece consignarse la adjunta frase que llegó a mis oídos en L: Hoooou! Zerekoak, hoooou! hoooou! Zuen zerak gure zerean direla; eta ezpadituzue zuen zerak gure zeretik zertzen, guk zertuko ditugula; zeren-eta guk ere gure zeren zertzearen beharra baitugu. Bagoazila. [...] De esta enorme amplitud de significación le viene la facultad de asimilarse todo género de sufijos, zerago, zerdun, zeregi, zerena, zerkeria, zerez beterik, zeragana, zeragaz, zertasun, etc. que puede significar entre otras mil y mil cosas, más grande, barbudo, demasiado meticuloso, el más chisgaravís, hipocresía, lleno de saña, a donde fulano, con fulano, grandiosidad" A. "Zu, zera, esan gauza bat (V-m): usted, fulano, voy a decirle una cosa" Ib. "Zer, employé comme substitu dans le sens de 'chose', 'machin', etc., peut se décliner au singulier et au pluriel. Ex.: Zera ethorri da, machin est venu; gure zeretan ez duzu ikustekorik, vous n'avez rien à voir dans nos affaires" Lf Gram 218. Cf. 2 zera. Tr. Documentado al Sur desde finales del s. XIX. Se han incluido tbn. en esta acepción algunos ejs. ambiguos que podrían quizá corresponder a (7).
    --Prantxixku ez dakizu zer pasatzen dan?--Zer bada? --Zeraingo zera zertzen omen da zereko zerarekiñ. Sor Bar 65. Ezkondu da, jauna, zeraren... zerarekiñ... Ib. 64. Zeraiña jungo dirala. Bañan nola arrano nik bururatu bear nuen orrenbeste zeren zera zertuekiñ? Ib. 65. --Bero xamarrak geunden gu ere, gure kafiak, kopak, zerbezak eta gañerako zerakiñ ta. Ib. 74. --Eztozu ikusten zein dan aurreskularia? --Bai, neure zera. --Ba zeure Artoberok zure eske bialduko ditu lagunak. Ag Kr 55. Orduantxe ezagutu eban gaixoak bere barruan Anjeleganako euki eban zera etzala maitatasuna baño besterik. Ib. 74. --Nik esan neutsun dana bart, eta gañera nire ori ezta neure barruko zer bat baño besterik. --Eta zeure barruko zerori zegaitik agertu ez atzo artean? Ib. 34. Erretratatzera zure mail, sillak, armaio, libru eta zuk usatzen dituzun gauza guziyak. --Zera're bai? --Baita. Iraola 112. Seguru nago nonbait ikusi zaitutala... A, bai, zerian, bilubarrian! Ib. 54. --Begiratu gabe erakutsi leike barruko zera. --Nola baña? --Parre txoroak egiñaz. Ag G 172. Ez uste izan mutil ura ain zera danik. Nork zainturik eztu euki ta... Ib. 236. Len ere, iñor eznualako eznaiz egon: neuk artarako zerik ez, orra. --Obeto den neskazar, Peru traketsaren emazte baño. Ib. 236. Astua, alako astua... Zezen gixajua... Berari sartuko niozke [banderillak] nik zeretik... Urruz Zer 40. Zotina bezelako zer bat erakori zitzaion barru-barrutik iztunari. A Ardi 120. Baita gatxa ekarri leiken gauzea ondo ezagutu ta aldendu eragin be bai, Hijiene deritxon zeraz. Kk Ab I 20. --Barakaldon? --Ez, zerien, Socuellamosen. Kk Ab II 152. A mutillak; ollue ostu dautsodan atso pestie komendantiana etorri dok kejiaz, eta laster deituko yauskubek pormaziñora, ta zera ipiñi biar daustazube. Ib. 146 (ref. a una pieza de bacalao que el soldado se coloca en la espalda para amortiguar los azotes, pero cuya identidad no se aclara hasta el final del relato). Norbaiten izena jakin ez ta [...] guk zer oartu diogun alako izena izena jartzea. Bestetan zereko ondoan arkitu ba-dugu, "zereko mutilla" edo "leioko neska" esan oi dugu. Batzuetan izena jakiñagatik, naiago dugu esan "onako alaba" dala. Anab Usauri 114. Mutillaren okadearen inddarraz tximistea legez urten eban kandeleak eztarrittik, eta ene osagille gaxua begi-begijan aparaurik, otxolotuta itzi eban, eta onez ganera mutillari barrutik etorri yakazan beste zerak be arpegi-arpegijan jo eben. Otx 167. Nire beste zentzun bazeunkoe [...], oi diran baño askozaz obeto jazoko litzatekez jazoteko zer guztijak. Ib. 159. Gure gaitz ori, gure axkure edo dalako zer ori. Ldi IL 28. Lagi-aurkako erriketa egipenetatik sortuko diran erantzun-biarkixunetatik azkatuteko bidia ezta ixango uskurtzakerakiko zera. "El carácter religioso no eximirá". EAEg 9-10-1936, 7. Eskabide au oso egokia deritzait: noski inguruko zera guziak ongi neurtu ondoren. Ib. 2-12-1936, 441. Lenengo-lenengo nerekiko berriak esan gura dizkitzut. Ara! Zera ez dut egin nik; ta egin duna nor ote zanetz ere, ez nun ikusi. 'El hecho ni lo hice yo ni [...]'. Zait Sof 167. Ortxe dago ba mirariaren "zera". Moskortuteko ezeze, beste gauza on askotarako be balio dau ardauak. Bilbao IpuiB 226. Ganera Anton Zapatariren zerari tranpa-tranpia deitutea be ez dot uste ondo legokenik. Ib. 27. Ta umetxo areik aurrean eukiteak, kili-kilizko zer bat egiten eutson urdaillean. Ib. 213. Don Martiñeri mezea erazo, sakristi ta aldareko zerak konpondu. Ib. 142. Beraz, Aita Bartolomeren pulpitoko zerak zoratu eragin ete eutsen erritarreri? Ib. 238. Allandek guri itz egin izan digun zera orrekin zatoz noski. --Bai, bai, ain zuzen ere orrekintxe nator. Etxde JJ 85. Eskumako oiñak bere zera topau ez topau ibilli ostean, bizikletea konerka [...] asi zan, eta bidertzeko erretenean frenupe geratu zan Garbiñe. Erkiag Arran 76. Norbere buruaren kaltezko edo aurkako zer bat, ezin zeitekean erabagi zuurra izan. Ib. 62. Aize apurraren zeragaz dantzari ziarduan barrako itsas-kolkoan, belak zabal egoan jolasuntzi politak. Ib. 96. Oso egoki izan oi don olakoetan, umegan ezer zerik ez ikustean, gurasoak eurak bideak garbitu ta laguntxu egoki berebizikoa [...] aukeratu ta erdi-eskuratutea. Ib. 108s. Jantruke ez al zindudazan artu? --Egia. Baiña egunerik egunera nik, geroago ta lan geiago egiten deutsut. --Orduan, goiko zerean lo egin ziñegi. Erkiag BatB 130. Bestelako berba koipea dauka, orduan, zaldun orrek. --Orrek? Koipea, ta beste zer asko bere bai. Ib. 72. Ez dirudi morroe txarra [...]. Langillea izatea, orixe da nik bear dodan zer bakarra. Ib. 122. Ez zan berakautako zera, bazter itzalgarri [...] aretara joatea! Ib. 20. Bizibearra, barriz, eguneroko zera izan-ta, azkenengo laukoak iraungi orduko [...]. Ib. 171. Barruko gauzak baiño ormaz kanpoko zerak, [...] gurago zituan Nikanor-ek. Ib. 35. Jatekoak diran zerak bere, agiri dira esparate zabaletan, eta edariak orobat. Ib. 126. Ez zan mutikoa gorri gorri eginda jarriko aren aurrean [...]. Bizimoduko zerak, gero ta geiago ekizan. Ib. 69. Ez dakit akar ta asarreok zegaitik agertzen dituzun iñoren aurrean, naita berau zer aundikoa izan. Ib. 180. Bada ezpadan, gauzak euren zerean utzi nai ditut. Emen dagoz paperak eta zer guztiak. Ib. 164. Nikanor burugiña da izan, eta ez da orain beiñeon, ugazabandreari ezezka ta zerean ibilliko. Esaten deutsan guztia entzun eta or konpon. Ib. 124. Ezin siñistu dau gizalaba utsegillea bere zeretik jagi ta egitarau zindoagoan lotu leitekeanik. Ib. 182. Onek itzerdika diñotsa andik aldegin dagiala beingoan. Poliziak ganean dabiltz, eta isillekoak edo zerak, batez bere. Ib. 186. Gauza baiño leenago / zoramen zaiataz, / fedezko ta gurazko / bizitz orren zeraz. 'Con tu sed de fe y pujanza sois para mí más ensueño que sustancia'. Gand Elorri 59. Astoak gañean zeukan gari-sakua, asta-sokak, kabrestuak, kate ta zea danak ostu egin zizkaten. PEBiz 97. Sukalde nagusiak zer aundia izaten dute beste guztien gañetik, baita opizialen gañetik, jan-kontuan nolabait nai dutena egin zezatekelako. Anab Poli 55. Elizkizun ontan izaten zan momentu bat zer aundikoa: zapia altxatu, argiak piztu [...]. Vill (in Gand Elorri 15). Morala osatzeko eta bere zerean finkatzeko, eztagoela erlijio-bearrik. Vill Jaink 79n (v. tbn. 86). Il-urran ere nagozu / zer zeraz ari dirala zezele. "Y déjame muriendo un no sé qué que quedan balbuciendo". Gazt MusIx 183. Garbitu bezaio Felizia jakintsuaren eta mirarizko uraren zera guzia. "Que se le quite todo aquello que trate de la sabia Felicia y de la agua encantada". Berron Kijote 82. Galdera guztiak bere zera dute, galdera zerbaitetara doa. MEIG IX 82.
    azpiadiera-8.1
    --Iñolaz ere zereko zerera zertuko dire. --Emakumia, zer esan nai dezun zer orrekiñ ez badezu obeto zertzen nik nola zertzia naizu? Nik zertzekotan zer ori, obetu zertu zazu. Sor Bar 65.
    azpiadiera-8.2
    (En correlación con un nombre o demostrativo). Aquello.
    Hau sista, zera jasta... / Hori dun hire pesta? Ox 118. Elebitza dala ta zera dala, nola, guri botatzeko, erantzupen auxe buruak eztiote ematen Madridekoei? Ldi IL 64.
    sense-9
    9. "(Ya tiene su) porque, badu bere zera" Lar ( H). "(Ya tiene su) porque, (c.) bauka bere zera" Añ. "(R-vid), motivo. Ezbaitud zerik, pues no tengo motivo" A. "Ik eztuk zerik (R), no tienes razón. Ezbaitud zerik (R-vid), porque no tengo motivo" Ib. (s.v. zerik). "Izitu da! Etzen bada zerik! (BN-ciz), etzen zeren! (BN-arb)" Gte Erd 223.
    Eta izadiak eztitu bere sorkariak alperrik eta zerik gabe egiten. Azkengabeko gutizia orrek izan bear du beraz xede bat. Vill Jaink 144. Esango al du iñork zerik gabeko naia dela au? Izadian eztagoela ezertxo ere nai orri erantzuteko? Ib. 114. Eta gizonaren joera jator au ezin izan diteke ustela, zerik gabea. Ib. 108.
    sense-10
    10. (Adj.). "Cosa, cuál; como substantivo significa todo ser; como adjetivo, toda calidad. [...] Gizon zer bat da ori, ese es un hombre cual (puede ser grande, pequeño, hermoso, feo, etc., cualquier calidad" A.
    [Batzuek] eztakidan atsegindura zer bat xoilki hartzen dute bertzeren gaizkiaren konsideratzeaz, bere baitan, ustez, duten ongia gozokiago dastatzeko. SP Phil 343 (He 346 atsegin xumetto bat). Nahi izan baitute [...] haren ordain ezarri zenbeitek herriko buruzagi Irigoin [...] eta herriko semerik zerenak oro alde zituelarik notari horrek. HU Aurp 129. Oroitu zaitezte orain zuk eta zuen Ama nagusiak ere neri maiz aipaturiko onezaz: nik Medel zan baino ere zeragotzat nedukala. A Ardi 52. Oi kantazak, ottia, supazter xokoan! Atsegin zer bat dautak emaiten gogoan. Ox 150. Gero ta sartuago ta zerago dago bere adiskide talde barriekin. Erkiag BatB 183. Nikanor mutikoentzako zerago, aundiago izango zan, errira alako era barri ta erakargarriak zertu zituelako. Ib. 183. Nikanor-ek, arrokeriz lez erakutsi nai deutsa, antxiñako laguntzarrari, ba daukala bere menean, neskatilla zer bat. Ib. 179. Egunean-eguneango iardunetik Sokratek atera zituen bururakizun argi ta zeatzek nola ekar zitzaketean Platonen bururakizun zerak? Bururakizunok nola zertu ta nortu zitzakean Platonek? Zait Plat 100.
    azpisarrera-1
    HARA ZER v. 1 hara.
    azpisarrera-2
    AZKEN ZEREAN.
    En último término.
    Bitxi da, ez dea hala? Bada bitxiagorik oraino. Azken zerean erran zinezakete, beharbada, jaun hoiek serora batzu eta fraide batzu dituztela holaxet begietan; eta bertze batzu aldiz beren gogokoak dituztela. HU Zez 100.
    azpisarrera-3
    ZER-ASMA.
    "Ze-asma, busca-excusas, pone-pegas. Ze-asma bat da mutiko ori. Eskolara ez joateko, beste zeozer ez egiteko, beti ze-asma asiko zaizu" Gketx Loiola.
    azpisarrera-4
    ZER-ATERA.
    azpisarrerakoSense-4.1
    a) (Alguna información (buscar, etc.)).
    Etxekoekaitik eta kanpokoakaitik barritxukerian yardun; iñoren bizitzaz zer-atera ibili, auzoan zabaltzeko. Or Tormes 95. Zer-atera dabiltza bata bestêngandik, / belarrik erne, baiña mihiz ez loturik. "Andan explorando la opinión en público". Or Eus 28.
    azpisarrerakoSense-4.2
    b)
    Emak zer-atera! Erantzunik ez dik. "¡Dile lo que te venga en gana! No tiene respuesta". Or Poem 548.
    azpisarrera-5
    ZER BADA (Lar, Añ, H; zer ba V-gip).
    (En frases interrogativas, precediendo a lo que constituye propiamente la pregunta). ¡Qué!, ¡pues qué! "¿Pues qué? zer bada?" Lar. "¿Pues qué? (c.), zer bada? zer gero?" Añ. "Zer bada! quoi, donc!" H. "Conjunción equivalente a '¿pues qué? Zer ba? Ixildu eingo nintzan neuk errezoia eukitta?" Etxba Eib.
    Zer bada zuri halako pribilejiorik [...] emanen othe deratzu? Erranen duzu: benturaz bai. ' Pues qué ¿te dará a ti [...]?'. Ax 74 (V 49). Zer bada! Nik bildu maixu guzien lorea, eta nik naastu edozeiñ Santuri dagokan argipilla batean?[...]. Ez diot iñori alako naigaberik egiñ nai. Lar SAgust 4. Jainkoak salba zaizala, guarda zaizala. Zer bada? Kondenatzeko bidean dago? Lar Carta a Gandara 161. Ez da konbeni, diote batzuek, mundupean bizi behar dena hain maiz mahain saindurat hurbiltzea. Zergatik ez? Zer bada? komentuetan bizi direnak baizen ez dire Jesusez gonbidatuak? Brtc 236. Zer bada, obeagoa, ta bearragoa ezta zuen salbaziñoa? Añ LoraS 22. Yupiñek orduan legez baderroie: / Zer bada zuen nahien / Gathibo garela izanen, / Pentsatu ahal duzue? Gy 111. Illik geldituko zera baldin [...]. Erregeak erantzun zion, zer bada! Fede onean, eta ez-jakiñean dijoan kulpa gabeari bizia kenduko diozu? Lard 22. Eta Maria eta Aaronek ezin eramanaz, esan zioten: Zer bada? Jainkoak Moisesi bakarrik itzegin ote dio? ezdigu guri ere itzegin? Ib. 88. Zer bada, uste dezu / gerala makurrak? Afrika 61. Barberuak esan din okerrena igaro zala. Zer ba! Ari bakarrik gertatu al zaion eizean dabillela, tiroak erten eta eritzea? Apaol 52. Zer bada? Sardinzarren txalopan zeuk bakarrik daukazula zer galdua uste aldozu? Ag Kr 27. --Bai, ona naiagok ezer emoteko! Artzeko ixan balitxok. --Zer ba, diru barik ago ala? Kk Ab I 14. --Eskuban mosurik egitten itxiko ete zeunstan? --Zer, ba? Egiptora zuaz, ala? Altuna 25. --Nere buruak ere ematen dit franko lan. --Zer bada, gaxo al zabiltza? Lab EEguna 92. --Epe laburraren barruban bete biar da-ta. --Zer ba? Makillatu egin gura zattubez, ala? Otx 73. --Zer bada, arrebarik al duk? galdegin zion Mireik. --Bai, esan zun saskigilleak. Or Mi 18. --Gaixorik ei dagok. --Zer ba, bedar txarren bat jan jok ala? SM Zirik 13. Etxe onen jabea oraingoz ni nazute. Zer bada! Zer asmotan zabiltzate? Lab SuEm 184. -Gauon. --Bai zuri ere! Naiago nuan lentxeago etorri baziña! --Zer ba? Zer pasa zaizu? BBarand 19.
    v. tbn. Mb IArg I 173. Mih 103. Ub 135. Mg CO 146. AA III 384. Dh 216. Izt C 125. Dv LEd 119. Lap 43 ( V 23). HU Zez 19. Moc Damu 21. Echta Jos 64. Ox 52. Barb Leg 131. Ir YKBiz 472.
    azpisarrerakoSense-5.1
    (Sin que preceda a otra pregunta). ¿Qué?, ¿pues qué?
    Zer bada? Nola-ere baita, bada fikzionez, bada egiaz, Krist predikatzen da. "Qui donc?". Lç Phil 1, 18 (He baiñan zer antsia da?, Dv bainan zer axola da?). Zer bada? Othoitz eginen du spirituz, baina othoitz eginen dut adimenduz ere. "Qui donc?". Lç 1 Cor 14, 15 (Dv zer egin beraz?). Ene semea nahi darozkitzut irakatsi hañitz gauza oraiño ungi eztakizkitzunak. --Zer bada ene Jainkoa? --Zure borondatea eman behar baituzu enearen azpian. Ch III 11, 1. --Ama, sosegatu banaiz, gusto bat eman bear didazu. --Zer bada? --Nere galarik ederrena betor. Cb Eg II 192. Ez dago [...] nik dakidanez, erremedijo bat baino. Zer bada? Isilik egon ta padezidu. fB Ic I 26. Ara, zuk inoren gauziaren gurarijari bijotzian leku emonak, zeinbat oker ekarri dituban. Zer bada? Ez naitu, ez desiau [...] inoren gauziaren gurarijari. fB Ic II 247. Gauza bat behar diogu hatik hitzemanarazi. --Zer bada. Franzizko? --Egunaz ez bada, gauaz bederen ixilik utziko gaituela. Laph 124. --Bai, oraindik geiago adituko degu. --Zer ba?-- [Ijitoaren ollarrak] arrautzak egiten omen ditu. Urruz Zer 27. --Prantxixku ez dakizu zer pasatzen dan? --Zer bada? --Zeraingo zera zertzen omen da zereko zerarekiñ. Sor Bar 74. --Ezta ba onezkero errez izango. --Zer ba? --Kanpora nua. Ag G 119. Gure errian ere komeri ederra gertatu da. --Zer ba? Zer ba? [...] --Bei batek bost ume egiten ditu. Muj PAm 39. Zergatik gero? --Etxe ontan egin dan mirariaz nori eskerrak eman jakiteagatik. --Zer bada? --Beñere ez bezela, nerekin oso atsegintsu zaudelako. Alz Ram 36 (Bern 74 ze ba?). --Gogoa galdu nizun berriz jekitzeko. --Zer bada? "¿Cómo?". Or Eus 285. Ezpaitakizu egun auetan an agitu danaren berri? --Zer bada? [...] --Nazareteko Yesusekikoa. Ir YKBiz 526s. --Bazinakike nun egoiten den Maria Pipa?-- Zer? haren ondotik baitzabiltza? --Zer bada! --Alo, alo! Ez da ene afera, bainan [...]. Lf Murtuts 18. Ai Krispin, Krispin! I az mutilla, i! --Zer ba? --"Zer ba" diñostak? Bilbao IpuiB 138. Ez dirudizu atzokoa, Jontxu [...]. --Nik, zer ba? Erkiag Arran 69. Ik [...] erregetzarako eztok balio. --Zer ba? --Ba, ogei-errialekuetan ire bururik ezin leikialako kabidu. SM Zirik 61. Obeto esan, galdera oieri, besterik gabe, ez dago zer erantzuterik. Ez baietzik eta ez ezetzik. Zer ba? Goazen aurrera poliki-poliki. MAtx Gazt 49. --Ken zaite aurretik, Rosa. --Zer, ba? --Zure dizdirak itxutu egiten nau-ta. NEtx LBB 43 (Antz 40 zer bada). Trantze ederrean gaude, laguna. --Zer bada? --Ama ala haurra hautatu beharrean gaude. Arti Ipuin 81. --Bizarra kentzea kostatzen zaidak! --Zer ba? --Kokotzaren azpian karetxak zauzkit! Ostolaiz 95.
    v. tbn. Zer ba: A BGuzur 139 (BeinB 41 zer bada). Zait Sof 35. Alzola Atalak 78. Zer-ba: Echta Jos 199.
    azpisarrera-6
    ZER DA (V-gip).
    ¿Qué pasa? "Abreviación de zer barri da? --Zer da aspaldi onetan gure errixan? --¿Qué hay de nuevo últimamente en nuestro pueblo?" Etxba Eib.
    Zer da? Zer da? --Ezer ez. --Ai, pasa al zaio? --Bai, bai. Utzi... utzi. Sor Gabon 60. Tximista arraie batek ebakiko al du ostatu au! [...] --Ai! Zer da, zer da? --Zerri emia. Sor AuOst 89s. (Sartzen dira presaka alkatia, nagusiya [...]). --Zer da, zer da? --Ijitua onek auzia irabazi eta eztit nai pagatu. Sor AKaik 133. Zer da Maria? eztakit zelan, / gaur aurkituten nazan ni / senar bakar bat len euki dozu / eta daukazuz orain bi. Azc PB 94s. --Andre Joxepa. --Zer da, Joxepantoni? --Norabuenako dago. --Zergatik ba? Urruz Zer 43. Errazu otoi, zer da? --Zer da? [...]; beharri xilora erranen dautzut. HU Zez 56. --Zer da, zer da? --Zer ziren oihu izigarri hoik oro? Barb Sup 124. Zer da? Zer da, Piarreño? [...] Zer den? Akabo garela! / Gureak egin duela! Ox 56. Orretan, Txomin pasau zan albotik. ---Zer da Patxiko; biar asko egiten al da? SM Zirik 55. Artu zuan sustoarekin atera zuan garrazi ikaragarri bat. Eta gizonak esaten dio oetik: Zer da? zer da? And AUzta 72. Zer da? Zer duzie hola kalapitan? Larz Iru 32. Zer da? Ni iltzera al zatozte? Alkain 113. Bainan zer da? Zer gertatzen da? Etchebarne 148.
    v. tbn. Alz STFer 134. Mde HaurB 89. Erkiag BatB 12. Lab SuEm 201.
    azpisarrera-7
    ZER DA GERO.
    ¿Qué se sigue de ahí? ¿Qué sucede después?
    (Arbole gastettoei fruta anitz ekarrarazi bai) baña zer da gero? Ara, sobra trabajarazis prinzipioan, arbole oi ezindurik urte gutiren barnean. (118). LE-Ir. Il da konfesa-komekaturik, ta sazerdoteain eskuetan. Zer da gero?... Il dela konfesa-komekaturik; eta il da barkaturik? Ori estaike xakin seguro. (261). Ib.
    azpisarrera-8
    ZER DELA BIDE.
    ¿Por qué?, ¿por qué motivo? v. ZER DELA ETA.
    --Baltzategin gurean baño giro obea du biziak. --Zer dala bide? --Martiña, Baltzategin denak itxu zeuden. NEtx Antz 42. Zergatik nortu gure zorion-miña? Zer dela bide? Txill Let 95.
    azpisarrerakoSense-8.1
    [Orrenbeste] arazo larri zer dala bide sortzen zaizkigun ez degu nunbait ikasi. EA OlBe 97.
    azpisarrerakoSense-8.2
    Zer zala bide ez dakitela, asi ta laister eskorpionak aipatu zituan. Anab Aprika 46.
    azpisarrera-9
    ZER DELA ETA (zer dala ta V-m-gip, G-bet; ze dala ta V-gip) Ref.: A; Etxba Eib; Elexp Berg.
     "¿Por qué motivo?" A. "Zer dala ta aittatu dozu biar ez zan gauzia? ¿A cuento de qué has mentado lo que no se debía?" Etxba Eib. "Por qué, a santo de qué. Ze dala ta pagau biot multia kulpia beria bada" Elexp Berg.
    Portunek? Zergaitik baiña? Zer dala-ta? Ag AL 129 (G 294 zer dalata?; Kr 95 zer dala ta). Zer dala ta etorri bear dau orrek ona, iñok deitu barik? "¿Por qué regla de tres ha de venir ése aquí, [...]?". Zam Man 74. Gaiztakeri baltzez / bizitza eunduta, / zer dala-ta azkerik / oro dabiltzaz? GMant Goi 86. Zer dala-ta negar-egitten dozu? Altuna 107. Zer dala-ta gugandik aldenduten zara? Enb 58. Zer dala-ta eztautset siñistu biar, baña? Otx 21. Zer dala ta ari zerate eztabaidaka? Ir YKBiz 246. Baiñan, zer dala-ta galdera ori? Etxde JJ 46. Zer dela ta egin bear dut nik ori? Vill Jaink 87. Jota zatoz... zer dala ta? Lab SuEm 214. Orduan zer dala-ta edo nundik artu eban bere sortzea Korreta-barrixe izenak? Etxabu Kontu 192. Zer dela eta ezin ikusi hori? MEIG II 56.
    v. tbn. Zer dala ta: Urruz Zer 69. Kk Ab I 53. Muj PAm 17. Jaukol Biozk 19. Ldi IL 109. Eguzk GizAuz 179. Zait Sof 39. SMitx Aranz 176. Bilbao IpuiB 87. Erkiag BatB 65. SM Zirik 28. Berron Kijote 195. Ataño TxanKan 264.
    azpisarrerakoSense-9.1
    (En oraciones interrogativas indirectas).
    Ez dakit ene oraingo itun au zer dala-ta nere biotzean dabillen. Anab Usauri 138. Zer dala-ta ez dakit baiña [...]. Bilbao IpuiB 74. Igarri eziñik nago zer dala ta yo dauan nigana. Akes Ipiñ 4. Jakin dut zer dala-ta eratu duzun orrits au. Etxde JJ 95. Ez dakidana harako beste hura da: zer dela eta etorri naizen honera. MEIG VIII 57.
    v. tbn. SM Zirik 67. Zait Plat 87.
    azpisarrerakoSense-9.2
    Zer arraio dalata idatzi bear ez dek izketan aritzen aizen bezela? Ldi IL 84.
    azpisarrerakoSense-9.3
    (zer zela eta).
    Zer zala-ta ez agertu neskatillea? Erkiag Arran 68. Ea zer zala-ta era artan zijoazen galde egin ziela. Berron Kijote 142. Ez naz gogoratzen orain zer zala-ta. Alzola Atalak 66.
    v. tbn. Zer zelata: Ag G 140. Zer zala-ta: Bilbao IpuiB 249. Zerzalata: Ibiñ Virgil 32.
    azpisarrera-10
    ZER DELA ETA ZER DELA.
    "Zer dala ta zer dala (Vc), fórmula de acertijos, litm.: que qué es y que qué es" A. "¿A ver si aciertas? (introducción a un acertijo)" Zam Man 74.
    Zer dala ta zer dala? Basoan jaio, basoan azi, etxera etorri ta dantzan asi. Zam Man 75.
    azpisarrera-11
    ZER DELA GABERIK.
    "Zer dala barik, [...] sin motivo. Zer dala barik, bota ninduen kalera, sin motivo, me pusieron en la calle" Etxba Eib.
    azpisarrera-12
    ZER DELA KAUSA.
    Por qué, por qué motivo. v. ZER DELA ETA.
    Errazu oraino zer dela kausa egin ditutzun. SP Phil 157 (He 159 zer xedez egin dukezun edo zeregatik). [Adiarazteko] zergatik haserretu zaren edo zer dela kausa norbaiten eskasak eztitutzun pairatu. Ib. 158.
    azpisarrera-13
    ZER-DEN.
    azpisarrerakoSense-13.1
    a) Sustancia, esencia. v. ZER IZAN.
    Yainkoa bakarra din ez izanik gabeko zer-dana. Or QA 70. Beraz, ukitu au Iainkoaren zer-danarena baita, esan eziñezko da. Ib. 183. Baiña Iainkoaren zer-danetik beretik ez-baiña, ezer-ezetik oro egiñak diralako. "Non de ipsa substantia Dei, sed ex nihilo". Or Aitork 357. Iainkoaren zer-dana zergatik ez dan ustelkor. Ib. 158. Ez naiz asiko, Moisesek eta S. Paulok [...] mundu otan iraizean bederik Iainkoa zer-dana ikusi ote zuten. "Llegaron a ver de paso la esencia divina". Or (in Gazt MusIx 44).
    azpisarrerakoSense-13.2
    b) (El) ser, la realidad.
    [Eladeko zazpi iakintsuek] zer-danaren gai beinena aztertu nai ziguten. Zait Plat 29. Zer-danaren len-gai sua izaki. Ib. 34. Auxe uste zuen Platonek: zer-dan bakarra Bat da, alegia. Ib. 48. Bestetara esateko: izan ere, zer dana sumatu dezakegu guk; izan ere eztana, ezin suma dezakegu. Ib. 121. Zer-dana, beraz, eten bage aldaketan ari da, ta bizitan dago. Ib. 32. Zer-dana ta iduri duena mokoz-moko daude, baita iakitea ta ustea. Ib. 46.
    azpiadiera-2.1
    Begien aurrean dugun mundua [...] lilura utsa da: zer-diranen benetako izatea oien aldakuntza da, izatetik ez izaterako oien betiereko igarotea. Zait Plat 32. Ezabatuko baliz Iainko-gizonen arteko eztabaida, Omer-ek zionean, etzekien zer-diranen asiera ta sortzea burrukan dagoenik. Zer-diran guzien aita ta errege da gudua. Ib. 34.
    azpisarrerakoSense-13.3
    c)
    Ikutu ezina "zer" denari itsatsiaz. "Lo inasible a lo concreto". MEIG IX 116 (en colab. con NEtx).
    azpisarrera-14
    ZER DEN EZ DEN
    Artu egin bear dot, zer dan-eztan. "Voy a tomar, por lo que pudiera ser". Zam Man 75.
    azpisarrera-15
    ZER DIOZU.
    (Como fórmula de saludo). Cf. Or Eus 228: "Zer diozuka" erriko ta arrotz / denek dute zer galdea, / igaz nola zan, aurten oraingoz / nola datorren urtea. "Locales y forrasteros se cruzan sus saludos". v. ZER MODUZ.
    Atsalde on! Zer diozu? --agurtu zioten. --Ongi ta zuek. --erantzun zuen. Izeta DirG 119. Egun on, yauna. Zer diozu? Ib. 88.
    azpisarrera-16
    ZER DUELA ETA.
    ¿Por qué? ¿por qué motivo? v. ZER DELA ETA.
    Zer duala-ta ollo baltzak arrautza zurijak erroin? "Per che causa". Otx 38 (v. tbn. otro ej. en la misma pág. y 64s).
    azpisarrera-17
    ZER DUGU.
    ¿Qué pasa? ¿Qué hay? v. ZER DA.
    --Zer degu, Batista, zer degu? --Zer degun? Ezer ez, jauna, ezer ez. Sor Bar 107. --Ara bestea! Zer degu, Moxolo? --Ia zertan geran edo. Ag G 308. ---Zeiñ da? --Neu, jauna. --Zer degu, Ana Josepa? --Batismoa bear det. Ib. 317. -Zer zabiltza Balbino, zer degu?--Zuregana etorri naiz. Ill Testim 10. Endrike! --Zer degu, izeba? --Zer moduz lantegian? --Bei bezela. NEtx LBB 138. --Kaxo! Zer degu?[...]. --Emen natxok, motell. Otzak akabatzen etorri nauk. JAzpiroz 66. Zer dugu, gazte? --galdetzen du Gilinek exertzekoan--. Ze berri, gazte? MEIG IX 111.
    v. tbn. Urruz Zer 141. Muj PAm 37.
    azpisarrera-18
    ZER-EDAN.
    Algo para beber, bebida, qué beber.
    Gure ostatuak [...], ardo ta edari onez beteak, arrautz, aragi, arrai ta egaztiz ornituak, beti daukate zer jana ta zer edana, ta sarri gogoak eskatzen duan guztia. Ag G 323. Eta gisa hortan izanen diagu zer jan eta zer edan. Barb Leg 147. Zer edana ta zer jana eman ziguten ontzian, baño jateko gogorik ez. Anab Poli 101.
    v. tbn. Mde Pr 143.
    azpisarrera-19
    ZER EDO HALA (V-gip; zedoalan V-gip).
    "De alguna manera. Zer edo ala, amaittu genduan a auzixa, de alguna manera terminamos aquel pleito" Etxba Eib. "Toriadore gizajuak, zedoalan ill eban zezenori" Ib.
    azpisarrera-20
    ZER EDO HURA (Dv, H; zer edo a V) Ref.: A; A Morf 266; A EY III 242; Elexp Berg.
     "Zer edo zer, zer edo hura, quelque chose, une chose ou autre" Dv. "Zertan edo hartan hutsean izanen da, il se trouvera en défaut en ceci ou en cela" Ib. "Zetan edo atan (Vc), en algo, en esto o en aquello" A. "Las locuciones bizcainas nor edo nor, zer edo zer o zer edo a, son muy usuales en sustitución de norbait y zerbait" A Morf 266. "A algo tendrás que darles, zeri edo ari emon bear izango dautsek" A EY III 242. "Denporia pasau biarra daukau zetan ero artan. [...] Zetatik ero artatik bizi biakou" Elexp Berg.
    Gure gogoa ezin egon diteke zertan edo artan pensatu baga. Añ GGero 260. Nire ditxia, zertan edo atan serbidu al bazengidaz. Mg PAb 113. Mandamenturik geienak ausitzen nituala zertan edo artan. Mg CC 179 (CO 268 zetan edo atan). Edo etxean edo kanpoan, zertan edo artan, ez dira faltako [...] oitura gaiztoak. AA III 616. Noisbait zetan edo atan olgetia naturaleziak eskatuten dabena da. fB Olg 11 (v. tbn. 191). Ez alperrik egotia eta beti zetan edo atan zerbait egitia. Astar II 150. Ez da, bada, ezagutzen munduan lurbira osorik, zeri edo ari euskarazko izen garbi egokia arkitzen etzaionik. Izt C 7. Eurakganik alkantzau leie zetan edo atan askatuak izatia. BulaAl 21. Zer edo ura egingo dute / oiek oraingo boladan. Auspoa 116, 68. Guziok zertan edo artan alegintzeko beartuak arkitzen gera. EEs 1917, 129. Bere zeregiña ixango da zetan-edo-atan bertara datorran euzkeldunari lagundu. ForuAB 81. Atarijan mai bat [...] bazterrian zorro batzuk zerez edo arez beterik. Kk Ab I 120. Asarria jokuan ataratia gauza erraza dok, eta zeren edo aren ganian laster urtengo zuan matrakea. Ib. 17. Mendijan zetan-edo-atan dabillen batek polañak erabiltia ulertzen dok. Kk Ab II 16. Berak kontetan dau etxe-ostera zetan-edo-atan urtenda atzera etxera sartzen juan danian [...]. Ib. 86. Zetan edo atan guztijok dogu geure zorotasuntxuba. Otx 173. Etzen samur itsasoa. Goxo aldian zen. Haizerik ez, bero, uda mina, zertarik edo hartarik jabal zagon. JE Ber 78. Gaur egin bear yoat ba egunoko betekadea. Zegaz edo agaz; besterik ezpada, inguruko ardirik zarrena berbera janaz. Bilbao IpuiB 127. Besteren menpe jartea, azkena izanik, bere kontura asiko da zer edo a egiten. Erkiag BatB 171.
    v. tbn. Zetan edo atan: Echta Jos 193. Eguzk GizAuz 107. Erkiag Arran 138.
    azpisarrera-21
    ZER EDO ZELAKO (zeozelako V-gip ap. Elexp Berg ) v. ZELABAITEKO.
    Iker-ek, zeozelako sasi-ezkontza egin, eta erditik iges eban. Rekalde Deunor 158 (ap. DRA ).
    azpisarrera-22
    ZER EDO ZELAN; ZER EDO ZELA.
    azpisarrerakoSense-22.1
    a) "De alguna forma. Eztakitt zela, baiña zeozela moldau biou illan azkenera aillegatzeko" Elexp Berg.
    Baiña jendeak, gaberdia izan arren, urrutizkiñez-edo, zer edo zelan jakin eban. Etxabu Kontu 173.
    azpisarrerakoSense-22.2
    b) "De deficiente manera. Marruekosen be zeozela bizi die" Elexp Berg. "Kuartua pintau dau, baiña zeozela" Ib.
    Upel gaiñean zer edo zelan egindako olezko musika toki edo kioskoa ausi. Etxabu Kontu 21.
    azpisarrera-23
    ZER EDO ZER (V, G-azp, S; Lar, Añ (V, G), Dv, H; zeozer V-arr-m-gip, G-azp-goi-bet; zegozer V-gip; zeuzer V-ger; zeoze G-azp) Ref.: A (zer edo zer, zeozer); Ort Voc 145; Lrq; Etxba Eib (zegozer); Holmer ApuntV (seu'ser); Elexp Berg (zeozer); Gte Erd 116; ZestErret (zeoze).
     Algo. "Zer edo zer, zer edo hura, quelque chose, une chose ou autre" Dv. "Une ou autre chose" Lrq. "Zeuzeitxik, por alguna razón" Ort Voc. "Zegozer darabixe euren artian, ainbeste txutxu-putxukin" Etxba Eib. Cf. Elexp Berg: "Ezebezitos. Aranzadi ikastolan hala deitzen diete (1994) OHOko azken zikloko gazteenei, 6. mailakoei, handiagoek, 7.ekoak zeozesitos dira eta 8. ekoak... nagusiak, besterik gabe". v. zerbait. Tr. Documentado en Mendiburu, Duhalde, Joannateguy, Hiriart-Urruty y autores occidentales de los ss. XIX y XX. Zer edo zer (única forma en textos orientales) y zeozer son las formas más frecuentes. Hay además zedozer en Etxaide y en Mirande (que tbn. emplea zer edo zer ), zegozer en Kirikiño (junto a los más frecs. zeozer y zer edo zer ) y T. Etxebarria, zerozer en un ej. de Txirrita, y zeoze en Insausti (246).
    Uste duenak bera (berez ega lagunik bage) bai dela zer edo zer, ez daki zer esaten duen. (Gal 6, 3). Mb IArg I 64 (Ker zerbait). Eskarnioka esaten dute ez aditzeko obea den zer edo zer. Ib. 163. Bekatura eraman oi zaitu, dakizun aldietako joko hark, edanak, danzak [...] edo zerk edo zerk? Mb OtGai II 8. Jan egizu zer edo zer; bada gosetuko zara ibilijaz. Mg PAb 119. Eta beldur naiz, zer edo zer gertatuko zala. AA II 191. Mundu huntako atsegina ezta behinere osoa; bethi zer edo zer eskas da osoki ta alde guzietarik dohatsu izateko. Dh 177. Etorri zitzaizkan ala ere nolabait zer edo zertan gaixotegian berari laguntzeko bere lengusu bi. Aran SIgn 83. Artuik ze o zer, il baiño lenago. A BGuzur 141 (BeinB 42 zer edo zer). Eta Drumont delako hura ere ez ahal zuten balin ba preso ezarriko, ez balitz izan, zer edo zer, edo kolpe, edo gezur, edo ohointza, hots, zerbeitez hobendun? HU Aurp 58. Zer edo zer egin bearko dot, obeto ezpanoa. Ag Kr 104. Ba, zeozer asmau biar yuagu, mutil; bestelan galduak gaituk. Kk Ab I 14 (53 zegozer). Baita norberen burua zer edo zertzat daukanarentzako bere. Kk Ab II 113. Zer edo zerkin estali bear dutelako beren alperkeria. ABar Goi 21. Ezingo aiz orrela egon, zer edo zertan asi adi... Zer edo zer egintzak. Ib. 45. Yainkoarekiko zer edo zerk bultzatzen bai nau. Zait Sof 149. Goibeldu egin gaitu oroipen onek, osaba. Jo dezagun beste zeozertara. Lek EunD 21. Lenagokoa dalako? Ez det uste; beste zer-edo-zergatik baizik. Lek SClar 117 (110 zer edo zer). Han zer edo zer kausi ginezake Nahasmendu-Handiaren denborakoa. Zerb Azk 34. Zedozer egin bear diagu bada. Etxde AlosT 75. Ez ete dago, gero, zeozer zeuen artean. Erkiag Arran 123. Dana dala, beste zeozeren susmoa laster artu neban. Bilbao IpuiB 250. Musean irabazi deustak, baña neuk be zeozetara irabaziko deuat. Ib. 34. Etzegoan ikastetxean, zer edo zer bere kontra etzuan ikaslerik. Osk Kurl 174 (119 zeozer). Ezkondu edo zeozer eitxeko ordua dok. SM Zirik 125. Etxeko-andriak, aurretik zegozeren aztarrana baebala. Etxba Ibilt 457. Or dago ba eginbearra, zeozetan asi gure badogu. Alzola Atalak 108 (113 zer edo zer, 86 zeozer). Beti zeozeren palta badago. TxGarm BordaB 179. Gauza garbirik enekian, baña zeozer pasau zana, bai. Gerrika 126 (ib. 49 zer edo zer). Zer edo zer ikasia dugu ezinbestean. MEIG VII 172.
    v. tbn. Añ LoraS 69. AB AmaE 233. Azc PB 120. Jnn SBi 112. Inza Azalp 101. KIkG 24. Muj PAm 44. Alz Burr 13. EAEg 2-4-1937, 1411s. Mde Pr 321 (322 zedozer). Gazt MusIx 161. Lab SuEm 211. Salav 30. Berron Kijote 187. Etxabu Kontu 203. Ataño TxanKan 10. Onaind STeresa 61. Zeozer: Noe 90. Altuna 5. Or Tormes 9. Enb 129. Anab Usauri 27. EgutAr 1934, 94 (ap. DRA). Laux BBa 130. Akes Ipiñ 22. And AUzta 43. Onaind STeresa 70.
    azpisarrerakoSense-23.1
    Ia gero emoten deutsazuen zeozer onik, pernil zatitxo bat edo. Bilbao IpuiB 71 (84 tbn. zeozer onik). Ezagun-ezagun yakon zeozer txarrik gertatu yakona. Ib. 242.
    azpisarrerakoSense-23.2
    (Con beste). "Beste zerbait nahi düzia (AN-5vill, BN-arb, S), beste zeozer artuko al zenduke? (G-azp-goi) [...] zeozer gehiago (V-arr-gip, G-azp-goi)" Gte Erd 309.
    Etxe, nai solo nai beste zer-edo zeren ugazaba ta jabe izan daitezan. Eguzk GizAuz 139. Bestela or ikusiko zaitxuet kaña banakin edo beste zeozerkin. SM Zirik 107. Ez det uste. Beste zer-edo zergatik baizik. Zait Plat 117. Baita [...] periodiko bat ere, eta beste zer edo zer ere bai. Alkain 67.
    azpisarrerakoSense-23.3
    (Uso adv., con adj. o vb.). Algo, un poco.
    --Ikusi nazu, bada, ta amaitu dozu zeure arloa. --Baiña zer edo zer berba egiteko gogoa bere badaukat. Ag AL 115. Alkatiak au entzun ebanian, zer-edo-zer berotxua zan bera, esan eutson: [...]. Kk Ab I 39.
    azpisarrerakoSense-23.4
    (Con sust.).
    Kantaren mamiaren azterketa egin naiko nuan [...]. Ez da gauza aundirik izango. Bañan bai zer-edo-zer jakingarri. Lek SClar 122.
    azpisarrerakoSense-23.5
    (zer edo zertxo).
    Berak daukala zer edo zertxu emoteko semeari. Azc PB 116. Zer edo zertxu. Ezale 1899, 6a (tít.). Bertso batzuek abestuteko ona nabe gaur ekarri, zeuzertxu emen esan dagidan ospatzen gauzan jaiaiti. BEnb NereA 160.
    v. tbn. A BeinB 72 (zer edo zertxu).
    azpisarrerakoSense-23.6
    (zer edo zertsu).
    Horra zer edo zertsuren erraitera jina zitzeien errientei jaun prefeta Baionako hirira. HU Aurp 138.
    azpisarrerakoSense-23.7
    (Forma con palat. expr.). "Piñutea (pinotea) oni, ola xeoxer gañeti berniz-axal bat emanda, bere lore-ederra azalduko zako" Gketx Loiola (s.v. lore-eder).
    azpisarrera-24
    ZER-EDUKI.
    Bien(es), posesion(es).
    Ire ta nere amak zer-euki gutxi, ta amar aur ordurako. [...] Orra naiko naigabea arentzat eta neretzat. Or QA 44.
    azpisarrera-25
    ZEREKO.
    azpisarrerakoSense-25.1
    a) (Empleado en frases exclamativas ante sust., con sentido despectivo o reprobatorio). ¡Menudo...!
    --Bai, aitatu dozuz ba ganau ona, grieguak! --Baña ez gaurkoak, lenaukoak edo antxiñaukoak baño: Sofokeles, Pitagoras, Aristoteles, , ta aren aldietan, Grezian mundu guztia zan jakintza-zalia, pillosopua. --Bai, zereko pillosopuak! Kk Ab II 109. Bai; zereko barruba! "O che conscienza grossa!". Otx 19. --Baietz neuk ikara on bat sartu! --Zereko ikarea sartu bear deutsak ik! Bartolo bildurtutekorik etxagok iñon, mutil. Bilbao IpuiB 179. Azpian, arrautza biak apurtuta. Zereko arrautzak gero! [...] kalabaza andi bi zirean-da, arrautzatzat eukazan areik. Ib. 118.
    azpiadiera-1.1
    (Ante vb.). ¡Sí que...!
    --Ay Manu! Neretzat arpegi illunak egoten dirade an... --Merezia izango dezulako... --Zereko merezi. Apaol 119. Sokratek [ikasleei] lagunduko zien. Zereko lagundu! Putza egingo zuen; hura ere eztakit. Zait Plat 104. Aren entzuleak, berriz, arro-arro eginda oi ziran elkar-izketaren asieran [...]. Puztu egiten ziran erritar aiek: bai, zereko puztu! Ib. 90. Zerbait jateko agintzen zionean: --Zereko jan? Buruko miñak nago ordea! Ataño TxanKan 157. --Kantatu egin bear degu! --Bai, zereko kantatu! Orixe bear nuke orain! Ib. 158.
    azpiadiera-1.2
    (Ante adv. o similar).
    Baña... olgetan esan ixango dau! --Bai zereko olgetan! Ondo seriyo esan dau. Kk Ab II 19.
    azpisarrerakoSense-25.2
    b) Tal, de eso.
    Eta bildur naiz, nahiz eta zereko botazioa bai-ren aldekoek eraman, hori ez ote den behera joango. MEIG VII 128.
    azpiadiera-2.1
    Mutil bat nexka bati, izketan asmatu eziñik, "zera" ta "zereko" asten zaionean, zein gaitz dakarren igartzea, ezta oso nekeza. NEtx Nola 28 (v. tbn. 29).
    azpisarrera-26
    ZEREKO ZERA.
    "Erdi brometan, izena ebitatuz baina sujerituz, erabiltzen da. Zereko zerak esan jostak juateko zereko zerera eta preguntatzeko zereko zerai ia nun laga zeban zereko zera" Elexp Berg.
    --Prantxixku ez dakizu zer pasatzen dan?--Zer bada? --Zeraingo zera zertzen omen da zereko zerarekiñ, eta aiek zertzen badire, iñolaz ere zereko zerera zertuko dire. Sor Bar 65. Berak osatzen zituan sabeleko miñak [...]. Berak ematen zituan izaiak eta gorputza barrutik garbitzeko, asko jan ondoren, bear izaten zan... zeeko zea. Ezale 1897, 187. Zer gertatu iak? Iausi egin, ara or, zereko zerean. Ag AL 80. Emakumeak, batez ere, auzoko kontuak izaten zituzten: zereko zeraren ezkontza. Anab Don 35.
    azpisarrera-27
    ZER... ERE.
    (En la expr. zer + rad. (menos frec. part. + -ko) + ere). "Zer... ere, quelque chose que, quoique ce soit, tout ce que. Zer gertha ere, zer hel ere, en prévision de quoique ce soit qui arrive. Zer ikhus ere gero, quoiqu'en puisse voir dans l'avenir" H. "Zer jazoko bere (V), zer jin ere (Sal, R), zer gerta ere (G), zer agi (R, S), zer el ere (Sal), zer hel ere (L, BN, S), por lo que pudiera suceder, por si acaso" A. "Zer hel ere, tout juste, comme par hasard. Zer helere? Erori düzü, comme par hasard; il est tombé" Lh. v. ZER GERTA ERE (s.v. gertatu), ZER HEL ERE (s.v. heldu).
    Ara, Manu, zer jazoko be, gaur emen egon bear zeunke. Zam Man 75.
    azpisarrera-28
    ZER ERE Tr. Usado por autores septentrionales, lo hallamos tbn. en un texto alto-navarro del s. XVIII. El vb. de la oración subordinada toma bait- salvo en algunos ejs. de Pouvreau, en el citado texto alto-navarro y en Mirande, en los que va provisto de suf. -(e)n).
    azpisarrerakoSense-28.1
    a) (Agrupado o no a un sust., en correlación con hura, oro, hala...). Cualquier cosa que, todo aquello que, aquello que; (con sust.) cualquier (...) que, sea cual sea (...) que. v. EGLU V 247ss.
    Zer ere hon baituzuie, oro dira eniak: / gorputz eta hon guziak, baietare arimak. E 65. Ezen zer-ere ereinen baitu gizonak, hura bilduren ere du. Lç Gal 6, 7 (Dv zer-ere erainen baitu gizonak, hura bera du bilduko). Ezen batbederak zerere ungi egin baituke, hura rezebituren dukeela. Lç Eph 6, 8 (He zer ere ungi). Edo zertan ere hartu baititu atsegiñak, hartan berean sentitu behar tuela miñak. EZ Man I 106. Bizitzearen finean zer ere sentenzia / Eman baituke Iainkoak ona edo larria, / Hura bera emanen du azkeneko kortetan. Ib. 58. Zer ere kofesio sainduan [...] ordenatuko baitzait, hura guzia konplitzera enseiatuko naiz. Harb 256. Aithorzen dut zer ere baita onik haren guziaren egilea [...] zu zarela. Ib. 125. Zer ere eskiribatuko baita euskaraz, hura guztia [...] zuri zor zaitzula. Ax 9s (V 5). Emaiten zuten berehala sentenzia [...]: zerere prestatu baitzuen, hura guztia gal zezala. Ib. 33 (V 19). Zer ere zugati, nigati / Bailedask'izterbegiak / gal saitzadan eztu hargati / merezi ene maitegiak. O Po 43. Eta zer ere manatu baituzu hura egin da. SP Imit III 50, 3 (Ch eta zure ordenuen arabera gerthatu da gauza). Zertan ere naturalezaz edo usanzaz laket baitut, hura laster heldu zait burura. Ib. 48,5. Ezen zerk ere baitirudi on dela bakearen [...] ardietsteko, hura, zu kanpoan zarenean, ezta deus ere. Ib. 59,4. Bada zer ere erraiten baita senharraz, orobat aditzen da emazteaz. SP Phil 412 (He 412 senharraz erraten dena). Zerere guk [...] haren aitari galdatuko baikundian, hura oro ardiatsiko gundiala. Tt Onsa 151. Ezen zerere eraiten baitu gizonak bizian, hura bera bilduko du herioan. Gç 57. Zer ere huts edo eskasia eta falta kausituko baitirateke hek guziak eneganikakoak dirateke. ES 201. Eta maiz zerk ere egiñ baitu hekien bozkariorik handiena hark kausatzen ere du hekien dolorerik miñena. Ch III 12, 4. Zertaz ere gizonak egiñ baitu bekhatu, hartarik beretik izanen du [...] gastigu gehienik. Ch I 24, 3. Zer ere huntarzün kreatüretan edireiten beitie, oro bere kreazaliaren laidoriuetarat igaren erazitzen ditizie. Mst III 34, 2 (Ip eta zerbait hunik kreatüretan edireiten badie). Zertan ere gizonak bekhatü egin beitüke, hartan berian garratzkiago gaztigatü izanen da. Mst I 24, 3 (Ip zertan ere). Aberatstasunak gutiziatzen baditutzu, zure salbamenduarenzat zerere baita kaltekorrenik, hura gutiziatuko duzu. Mih 79. Zer ere estatutan hilen bai zare, hala eternitate guzian izanen zare. Brtc 133. Zer ere Birjina maiteak egin baitzuen bere bizitze sainduan; zer ere Jesu-Kristok berak lurrean eztitasunekin jasan izan baitzuen; horra niri irakasten darotaten bidea. Dv LEd 201. Zeri ere ematen baitiozu xori ongarria, hari baizik ez dio onik egiten. Dv Lab 177. Zer ere ikusten baitugu bertzeer egiten, hari jartzen gare. HU Zez 12. Hots, nor ere baitira arizaleak eta zertan ere ari baitira, heien leku bilakatzen da antzokia. Lf (in Casve SGrazi 11).
    azpiadiera-1.1
    Sinhets azu hek guziak gezurrak / Zer ere erran baitarotzu Sathan bihotz makhurrak. EZ Man I 53. Unus quisque quod prae caeteris colit, quod omnia venerat et diligit, hoc ei Deus est, bakoitzak ure daukela bere Jangoikotzat, zerere geiago amatzen duen, zerere geiago estimatzen duen. MurSerm 75.
    azpiadiera-1.2
    Han errezebi dezan onsa edo gaixki zer ere bere personan egin baitu hura oro. Tt Onsa 90. Barura dela abstinenzia bat, zer ere ahoaren gozoari eman baitira haietzaz oroz. Tt Arima 49.
    azpiadiera-1.3
    (Con eta y demostrativo).
    Zer ere erainen baitu gizonak, eta hura bilduko du. Jaur 163. Holakoetan bakotxak zer ere baitu bere baitan edo bere eskuko duenik, eta hartarik ari da. HU Zez 49. Gero, zer ere baitzuen eskas eta hura emaiten zakon bere ahalaren arabera. JE Bur 67. [Urre] gutixago, arinago balin bada [aberea] edo haragi arruntagokoa. Hitz batez, zer ere emaiten ahal baitzako eta izari hartara dute dirutzen. Ib. 172. Zoaz ene Amaren gana; zer ere iduriko baitzaio eta hura ongi izanen da. Barb Sup 134.
    azpiadiera-1.3.1
    [Ifernuko suak] eztitu ondikozko damnatu hek guziak bardin thormentatzen; bainan bai batbedera hobendun denaren eredura, eta zertan ere baita hobendun eta hartan bereziki. Dh 165. Ez da mintzo jendea deusez gehiago, zer ere baita eguneko berri, hartaz eta hartaz, eta hartaz baizik. HU Zez 142. Hastapenean erraiten bide zuten: aitzlurra, haitzlurra; baina emeki emeki jan zakoketen hitz huni zer ere baitzukeen ahokotzat gogorrik eta hura athera baitzen: aitzurra, haitzurra. JE Bur 153. Bi begiez behatu diozue orok itsasoari, bainan ez da zuetarik bat, ohartu denik zer ere baitzuen espantagarrienik eta hari. JE Ber 80.
    azpiadiera-1.4
    (Con demostrativo, adv., etc., anafórico no explícito). Cf. infra (b).
    Eta zerere galde eginen baituzue orazionean sinhesten duzuela, rezibituren duzue. Lç Mt 21, 22 (He zer nahi [...] galdegiñen, TB galdeginen ditutzuen guziak, Dv zer nahi galda dezazuen). Zer ere erran baitiezazue, egizue. Lç Io 2, 5 (Dv zer-ere erranen baitarotzue, eta hura egizue). Zerere gauza enzun baitugu egin izan diradela Kapernaumen, egin itzak hemen ere eure hirian. Lç Lc 4, 23 (He egin ditutzula aditu ditugun bezain gauza handiak). Hark zer er'ahal bailihotsa / Badaidiel' uste duzua? O Po 44. Horra, zer ere baitut onik, eta zertaz ere serbitzatzen baitzaitut, zure da guzia. SP Imit III 10, 3. Zer ere emanen baitu, luzatzen badu, eztu edekiten. Tt Onsa 40. Zer ere egiñen baitu edo erranen gizonak bere kontuko izanen du. Ch III 24, 1. Zer ere baitu Naturak / Kruelik bere baithan / Ikhus dezan Kreaturak / Kreatzaillea baithan. Arg DevB 196. Zer ere erremedio eman baitut sabeltasunarentzat, baliatuko zarete uxadarentzat. Mong 588. Eta zer ere iduri beizeikun izigarria / Gurezat ezti da edireiten. Arch Fab 115. Zerere izanen beitira lege hurak [...] ene botzkako billetian diratian izenetarik jinen dira. ArmUs 1907, 110.
    azpisarrerakoSense-28.2
    b) (AN, L, BN, S; Gèze, H) Ref.: A; Lh.
     (Agrupado o no a un sust., sin correlación). "Quoi que ce soit, loc. pr., zer ere, zernahiden" Gèze. "Zer ere hunik, zer ere ederrik baita, tout ce qu'il y a de bon, tout ce qu'il y a de beau (AR)" H. "Lo que quiera que, cualquier cosa que" A. v. tbn. EGLU V 257ss. Tr. Documentado sólo en la tradición septentrional.
    Eta konta ziezén zer-ere sakrifikadore prinzipalék [...] erran baitzerauezén. Lç Act 4, 23 (Dv aphez nausiek [...] erran ziozkaten guziez). Emanen zeraukala zer-ere eska bailedi. Lç Mt 14, 7 (Dv zer-nahi galda ziozon). Konsola ahal ditzagunzát zer-ere tribulazionetan diradenak. Lç 2 Cor 1, 4. Eska akit zer-ere nahi baitun eta emanen draunat. Lç Mc 6, 22 (Dv nahi dukezuna). Zeren orazino hunek edukitzen du bere baithan laburzki zerere galdegin ahal baitiazaiogu Iainkoar. Mat 86. [Liburutto hunetan] bertze erakuslerik eztenean, ikhus dadin laburzki zer-ere sinhetsi, obratu, eta eskatu behar baita. Ib. XIII. Zeronek ere zinduen / jendetan predikatu, / paperean baitzinduen / zer ere eskribatu. EZ Noel 148. [Behar dugu] geure konzientziatik, zer ere notha, falta eta narrio baitugu, khentzera enseiatu. Ax 440 (V 286). Non espirituak beroz besarka eta onets dezan zer ere naturalezaz higointzen baitzaio eta zeri ere baitoako ihesi. SP Imit II 12, 8. Athera zazu Iauna, gure bihotzetarik irudipen gaixto guziak [...] eta zerk ere karitatea [...] gibela baitezake. SP Imit IV 9, 6. Dagigun beraz orai zer ere nahi bagiñduke egiñ izan bagindu orduan. Gç 60. Nola paga othe dezaket / Jesusen present handia? / Bederen ematen darotzut / Zer ere bainaiz gustia. Ib. 117. Jaun [direktor] hari pharte eginen düye zer ere abisatü edo ikhasi beitükeie persona presentatzen direnenzat. Mercy 21. Eta eraginen dü henzat, zer ere ordenatürik edo manhatürik beita heben gaiñen, lehen kapitülüko bigarren artikülian. Ib. 38. Hola nahi du osoki konplitu zer ere bai du Aita iustuari Berak agindu. Monho 158. --Zer enthelegatzen düzü ¨üdüripenez? --Zer ere gure begier eta beste zentzier ageririk beitago, hala nula figüra, koloria. CatS 72.
    azpisarrerakoSense-28.3
    c) (En oraciones concesivas, agrupado o no a un sust.). Sea lo que sea.
    Eta zertara-ere aplika baikaitez, bethiere gure [...] intenzione prinzipala den, hire beldurrean bizitzera. Lç ABC A, 8r. Badakigu ezen hark enzuten gaituela, zer-ere eska bagaitez. Lç 1 Io 5, 15 (Dv galdatuko ditugun gauza guzietan). Zer ere atsekabe lotzen baitzaitzu, lauda ezazu zeure Iainko Iaunaren borondate saindua. Harb 249. Hala baina bertze guziek baino bertutetan hagitz aitzinatzenago dute, zeinak gizon gisago enseiatzen baitira garaitzera zer ere gaitzenik eta kontrakoenik suertatzen baitzaie. SP Imit I 25, 3. Zeren ere bilha baitzabiltza [...] sekulan eztuzu Iainkoaren borondatea hain seguratuki aurkituko nola [...]. SP Phil 15. Debozionea dagotela jende-thaillu guziei, zer ere ofizio eta estatu duten. Ib. 11 (He 10 estatu edo izangune guzietako presunei). Gainerakoan, ene anaiak, zer ere baidire egiakide, zer ere honest, zer ere justu, zer ere saindu, zer ere maitagarri, zer ere baidire fama ona ekhartzen dutenak, berthute diren guziak [...] hek beitez zuek gogoan darabilketzuenak. He Phil 4, 8 (Lç gauza egiazko diraden guziak, gauza honest guziak). Guduan ikusiak gudari hautak: zer ere baizuten gogoan eta bihotzean, bazakiten guduko lanaren berri: hortan itzal guti alemanak. StPierre 15. Neu, zer ere zaitan jinen, / zintzotzera hek bezala / Ortzik utzi ez nazala. Mde Po 35.
    azpiadiera-3.1
    (Con vb. subordinado provisto de -gatik).
    Othe duzu zinetan deliberatu haren ez sekulan egitera zer ere gerta dakidikezun gatik? SP Phil 512 (He 519 zer nahi gauza hel dakizuna gatik?). Promes egizu [...] eztuzula nihola ere hargatik hartu duzun bidea hautsi nahi, ez eta zure burua utzi hotztera, zerk ere bihotza epel eta flaka diazakezun gatik. Ib. 511.
    azpiadiera-3.2
    (Con el vb. subordinado entre zer y ere).
    Gogoan zer bazuen ere, han erran dituenak ez dire gaizki. HU Aurp 179. An bizi da orain "Abrahanen altzoan", altzo ori zer baita ere. "Quidquid illud est". Or Aitork 215. Hainitz Azkaindar hil zen 1914etik 1918rainoko gerla ikaragarrian. Gizon iresle handi eta handiak dire orai xixpa eta kanoiak, ondoko gerletan zer eginen badu ere Atomikak. Zerb Azk 25.
    azpisarrerakoSense-28.4
    d) (En función de relativo, con atecedente explícito).
    Eta deusik ez ahazteko gaiza zerk ere uste beitügü zien relijionia eta pietatia haboruenik süstengatzen, hazten eta entertenitzen dianetarik, hanbat Birjina Saintaren nula gure Althareko Sakramentü ezinago Saintiarenzat. Mercy 16.
    azpisarrerakoSense-28.5
    e) "Nada, zerbere" Lcc. Podría ser quizá resultado de aféresis de ezer. Cf. tbn. en Lcc: "Nadie, norbere", "ninguno, ezta norbere", "nunca, ezta nox bere".
    azpisarrera-29
    ZER ERE BAIT; ZER BERE BAIT.
    Algo. "Afectar, zerere bait geiegi adierazo nai, geiruditu" Lar.
    Estudiatuaz asko zer erebait ikasten da. DicM (ed. 1877) 72 (AB Dic 77 zerberebait).
    azpisarrera-30
    ZER ERE BAITA.
    Sea como sea, sea lo que sea. "Zer ere baita, quelque chose que, quoique se soit (Harb)" H. v. ZER ERE NAHI DEN.
    Zer e[re] baita, edukikoren dut kontu jakitera. CartEsp 464. Zergatik bada hedatzen dugu gure desira hark duenaren gainera, hari edekiteko? Zer ere baita, desir hura zuzena bada, segur ezta karitatezkoa. SP Phil 266. Zer ere baita, Philotea, hala iragan dezagun denbora dostaketez, non eternitate saindua begira dezagun debozioneaz. Ib. 341 (He 343 zererebaita). Zer ere baita, Dabit erregea xoil egiteko gaitzez bethea zen eta halarik eserziza espiritual geiago hagitz egiten zuen, nik eman derautzudan baino. Ib. 540 (He 548 gaiñerakoan). Zer ere baita eta zer ere izanen baita, aitak ukhenen du semiak eztian ohore hura. Tt Onsa 42.
    azpisarrerakoSense-30.1
    Xuriak ditu soailua, paretak, zola bera, bainan ez dute gisuaren xuria, ez paperarena [...]. Gotorragoa da xuri hura, zertarik ere baita, hotza, beregizkoa, erraitera ginoazke berkoia. JE Ber 62.
    azpisarrera-31
    ZER ERE NAHI DEN.
    azpisarrerakoSense-31.1
    a) (Con sust.). Cualquier (...) que, sea cual sea (...) que. v. ZER ERE.
    Kopá hartzen da zer-ere formatako nahi den edal unziagatik. Lç Decl ã 2v. Zer ere okasionetan nahi den, sartzen bazare [...] leku sainduan [...] enzunen duzu Jainkoaren ihardetspena. SP Imit III 38, 2 (Ch okhasione guzietan sarzen bazara).
    azpisarrerakoSense-31.2
    b) Sea como sea, sea lo que sea. v. ZER ERE.
    Egia da nahi nukeiela hala ere gure hitzak liren gure afekzioneen ahalik arauerakoenak, bihotzeko idekitasunaren eta trebetasunaren non ere eta zertan ere nahi den erakusteko. SP Phil 208. Bada zer ere eta zertan ere nahi den ezta niholatan gorputzeko penitenzia garratzik hartu behar gure gidariaren konseilluz baizen. Ib. 324 (He 326 guziarekiñ ere zer nahi gatik eta niholere).
    azpisarrera-32
    ZER ESAN v. zeresan.
    azpisarrera-33
    ZER ESANIK EZ; ZER ESANIK ERE EZ v. esan.
    azpisarrera-34
    ZER ETA ERE v. ZER ERE.
    Zer eta ere estekatuko (edo kondenatuko) baituzu lurraren gainean, estekatua ere izanen da zeruan, eta zer eta ere barkatuko baituzu lurrean, barkatua izanen da zeruan. Lap 362 (V 166).
    azpisarrera-35
    ZER ETA ZER.
    azpisarrerakoSense-35.1
    a) (En interrogativas indirectas). "Errazu zer eta zer egin duzun, dites tout ce que vous avez fait" Dv.
    Erakharri nahi dut begien aintzinera, nere azken helburu edo dohatsutasunaren kontra zer-eta-zer egin izan dudan. Oi nere Jainkoa, zenbat eta nolako bekhatuak zure alderat! Dv LEd 63. Gure mintzaia galtzerat uzten dugu, eta nondik-nahi sartzen zaizkigu ez dakit zer eta zer bitzikeria galgarri. Arb Igand 39s. [Laborariak] asko griña eta buru hauste baditu. Haurrak, sehiak, lanetako aro gaxtoak [...], auzoekin ere batzuetan thirabira, ez dakit zer eta zer, bethi nonbaitik khexa-bide frango. Ib. 117. Badoazi sukaldera: bost-pasei eltze suaren aintzinean; batean oiloa, bertzean ahatea, bertzean oilaskoa, nik ez dakit zer eta zer oraino. Barb Leg 130. Liburu Sainduetan noiz-nahi irakurtzen ahal da zer eta zer heinetaraino Jainkoak bat egiten zuen Abraham, Isaak eta Jakoberekin. Zerb IxtS 24.
    azpisarrerakoSense-35.2
    b) (En interrogativas directas).
    Bainan, gizona, guk zer egin dezakegu? Zer eta zer? HU Zez 138.
    azpisarrerakoSense-35.3
    c) (Uso sust.). Cosa.
    Herriko goiti beheiti guzia, lege, lege tzar eta bertze, hots, zer eta zer guziak oro gogotik eman litzazkete jauntxo batzuek gure gain. HU Zez 81. [Izkelgi] ura berexten duen guztia ezpada, asko zer eta zeren berri ematen digu Azkuek Erronkariko euskara gaiaz egin digun lan ederrean. FIr 178.
    azpisarrera-36
    ZER EZ; ETA ZER EZ.
    Y yo qué sé qué más.
    Esesten deuste neuk erruba baneuka legez; ardaua makala daguala, neurri laburra emoten jakeela, lapurrak gariala, ta zer ez? Mg PAb 72. Ta emango dizkitzut janari gozatsuagoak, koipe ta eztia, urdai ta gaztaia, lukaika, zezina, gozoak... ta zer ez? VMg 12. Asi zirean esaten protestantea zala, [...] masoi-arpegia eukala, pirata ibillirikoa zala, ta zer ez? A BGuzur 114. Bazter guztietan geunkan guk urrea; ontzakoak, ontzerdikoak, eun errealekoak, ogetabatekoak, zer ez? Ag G 237. Amaika gauza eder ematen dizkigu berak: otordu ederrak, errekiña, orbela, zura onenetakoa, itzala. Zer ez? Munita 46. Ekarri zuan amarentzako naiko zer egin: botoiak erantsi bearrak, garbitzeko lanak, eta zer ez? TxGarm BordaB 97. Janleku, gela bi, telefonu, telebixiño, argi, eta zer ez? Gerrika 221.
    azpisarrera-37
    ZER EZA (det.)
    Zenbat eta "zer-ezagoa" den bata, are eta erabakiagoa eskatzen du iduria. "Más abstracto". MEIG IX 116 (en colab. con NEtx).
    azpisarrera-38
    ZEREZKO.
    "Zerezkoa da ori?(V-arr, G-azp), zerekin ina da ori?(AN-5vill, B), zekin iña (o)te da? (AN-gip), zertazko da kadera hori? (BN-arb)" Gte Erd 309.
    Zerezko eginen othe ditu neskameak hain gauza ttipi ta distiratsuak? Osk Kurl 41.
    azpisarrera-39
    ZER-GAUZA.
    Objeto; sustancia.
    Illuna ta argia bi gauza zirala, obeki esan, bi zergauza, alegia; ta guk ez-gauza dala uste yunagu. Or QA 68s. Berari dagokion zerkiari edo zergauzari luzaro erne egon ezkero. Ib. 130. Artatik ateratzen nuan, aien itzak olako zer gauza zula adierazten, keiñuz erakustean. "Rem illam". Or Aitork 20. Batasun artan uste nizun zegola gogo ezagudunaren izatea [...]; bakantasunean, berriz, gaizto guzizkoaren alako zer gauza bat, ez zer gauza ere, bizi uts-utsa baño. "In ista vero divisione irrationalis vitae nescio quam substantiam et naturam summi mali, quae non solum esset substantia, sed omnino vita esset". Ib. 95.
    azpisarrera-40
    ZER-GERTAKO v. gertatu.
    azpisarrera-41
    ZER GURA ETA HURA; ZER GURA ETA HURAXE; ZER NAHI ETA HURAXE.
    "Zer gura ta a, cuanto puede uno apetecer. Nik or zer gura ta a daukat, yo tengo ahí cuanto puedo apetecer. También se dice, y acaso más frecuentemente, zer gura ta axe" Zam Man 75.
    Lengo urtian ipiñi gendun mutilloi zer-nahi ta axe eukola, eskura dana emonda. Kk Ab I 112. Nere anaiak [...] zer nai ta axe eskuratzen du. A Ardi 93. Zer gura ta axe duala / Beti baldin baago [...] Zer nai dok geiago? Enb 39. Maian jarrita zer gura ta axe / Bertora etorten yaku. Ib. 194. Madrilgo Lege etxean sozialistak dira nagusi: [...] ta zer nai ta axe egiten dabe. Eguzk GizAuz 126. Zer gura, ta axe lortzeko aukera bardingabea. Erkiag BatB 138. Beste askok, ugaritasuna ta zer gura-ta axe izan oi eben aroan, premiña ta bear gorria [...] iragan zituan. Ib. 34.
    azpisarrerakoSense-41.1
    Ekarri zion neskame bat etxeko lanak egiteko, jantzi zuan burutikan oñetara, zer nai eta arekin, eztitu zuan itz legunakin. Apaol 104.
    azpisarrera-42
    ZERI.
    azpisarrerakoSense-42.1
    a) Por qué.
    Zeri hainberze zaizkote sinhetsgorrak penatzen? [...] Piztu duk, bada, ez nihoiz gehiago hiltzeko. EZ Noel 110. Galdegiten badiogu / Orain itsasoari, / Itsasoa zergatik zinen / Abiatu ihesi. / Halaber galde egiten badiogu Iordani, / Zu ere zergatik ziñen / Gibelera itzuli. / Mendi gorenei orobat, / Eta zuek mendiak, / Zeri iauzi ziñaizkoten hala nola ahariak. / Finean zuek ere zeri / Oi aldapa ferdeak, / Iauzi ziñaizkoten hala nola billdotx zumeak. / Gustiek ihardatsiko / Darotzute boz batez, / Iauzi zirela Iokoben / Iainkoaren beldurrez. EZ Eliç 262. Zeri elkhargana zaizko / Ene etsaiak billtzen, / Zeri errabiaturik ene / Kontra altxatzen. (Ps 2). Ib. 176 (BiblE zer dabiltza nazioak asaldaturik? zergatik darabiltzate asmo hutsal horiek gogoan?). Zeri darasat hunenbertze? / Denbora dut ixiltzeko. Gç 183.
    azpisarrerakoSense-42.2
    b) (Con valor causal). (Tener) por qué. v. ZERTAZ, ZERTAN (b).
    Eztaukat zeri burua ausi, zeri nekatu ta armindu bere ez. A BeinB 35. Badaukozu zeri deskella egon eta tamal dodaz neuk be zure atsekabiak. Otx 161. Eta ez uste ixan iñok murtik atarako dauanik bere abotik, zeri ixillik egon gustijak eukiko dabe ta. Ib. 78. Gurago leukiela batebatek ezer esango baleutse, makillak yokatzeko, ta olan ebilzan arro-arro. Eta zeri etzala, an ezegualako besterik iru andra ta agure zaar-zaar bi baño. Kk Ab II 165. Eztaukazu ba, zeri estutu orrenbestean. Erkiag Arran 159.
    azpisarrera-43
    ZERI DAGOKIOLA (zeri dagokala Lar, Añ, Dv).
    "¿(A qué) propósito?, zeri dagokala? [...] ¿A qué propósito lo dices? ¿A qué propósito te sientas? Zeri dagokala diok, jarten aiz?" Lar. "Zeri dagokola ethorri zare? dans quel but êtes-vous venu?" Dv.
    Zeri dagokala zuen gogoranz illun oriek? Mb IArg I 292. Zeri dagokola eman diozu Dabiti ogi hetarik eta ezpata bat? Lg I 284. Zeridaukola emaiten da? Ez berargatik [...] bena enetako dien huntarzunagatik xoilki eta ene arima salbathia izan dadin. AR 204. Eta zeri dagokala gure dotriña laburrak galde ori egiten digu? Gco I 403. Zeri dagokala, esan lezake, Dabidek Jaunari eskatzen zion barka zegizkiola besteen bekatuak? AA III 549. Ea zeri dagokala eta zeren bidez esaten zituan ezkaida aek. Izt C 164.
    azpisarrera-44
    ZERI ETA ZERTARA
    Zeri ta zetara asi ondo, iraun gura ezpadozu? Mg CO 292 (Azkue traduce "¿a qué fin comenzaréis bien?, litm., ¿a qué y a qué?, vul. ¿a qué santo, si no queréis perserverar?"). Nola izan diteke ori? [...] Zeri ta zertara dator ori asmatzea? VMg 2.
    azpisarrera-45
    ZERI EZ DAGOKIOLA.
    Sin motivo, al azar. Cf. ZERI NAKIO.
    Gizarteko auzi andiak otoz-otoan, zeri ez dagokiola bein be eztira etorri, astiro-astiro eta zerbaitek edo norbaitek orretarako bidea emonaz baño. Eguzk GizAuz 16.
    azpisarrera-46
    ZERI IZAN.
    Ser debido a qué.
    Zeri dira garraxijok, edo nondik norakua da matxiñada au? Otx 124. Zeri dozak barriok? '¿De qué te ríes?'. Ib. 172. Eldu zan bakalduna ta ba-dittaun zeri ziran barriak. Ib. 147. Eta zuri otu yatzun burubakokerija, zeri edo zetarako da, ba? Ib. 25. Neska, zeri dira negarrok? Zait Sof 33. Maite dogun norbaitek dei egiten dauskunean, dana ta eztana bertan beera utzita, bidezko ez ete da arengana joatea? Zeri zan lotsaria, ba, kanpai arek dei egin balin ba'eutsan? Erkiag Arran 173.
    azpisarrerakoSense-46.1
    Bakalduna gortuta eguan ija zaratokaz, eta zeri baña zeri ixan ete-eikijon zarraparra au igarri eziñik, buruba nastau ta abua zabalik arrittuta geldittu zan. Otx 24.
    azpisarrera-47
    ZERIK ZERTARA.
    "Zerik zetara? (Vc), ¿cómo, por qué razón? litm., ¿de qué a qué?" A.
    Ezekian, baiña, zelan azaldu, zegaitik edo zerik zetara erabillen burua albo alboka. A BeinB 89. Mutillak, zerik zetara asarratu zarie? Zam Man 75.
    azpisarrera-48
    ZERI NAKIO.
    "Ementxe nago zeri nakio (V-ger-ple-m), aquí estoy sin saber a qué dedicarme; litm., en (a) qué cosa insisto, me ejercito" A.
    Zigarrotxo bat ondo yatorko zeri nakio dagoanari. "Bien le viene un cigarro al que está sin saber a qué trabajo agarrar". Zam Man 75.
    azpisarrera-49
    ZER-IZAN.
    Sustancia, esencia. v. ZER-DEN.
    Iainko-ukitu onek ez du mukulurik, ukitu egiten dun itz onek ez baitu eiterik, ez nola-alarik, oriek mugatzen baitute zerbaiten zer-izana. Or QA 183. Beraz, bai, ez, itz soil auek ez yunate baliorik; da esateak ematen zien beren balioa: zilarra da, urrea da [...]. Ortaz ez-izana baño lenago, naski, zer-izana. Ib. 69. Aren zer-izana ez dala iñola aldatzen aldietan eta Aren gogoa ez dagola zer-dan ortaz landa? "Quod nequaquam eius substantia per tempora varietur nec eius voluntas extra eius substantiam sit?". Or Aitork 352. Beraz, diranak, oro on dira; gaitza berriz, nondik izan billa nindabillena, ez da zer-dana, zer-dana balitza on bailitzake. Zer-izan ustel-eziña litzake. "Mallumque illud [...] non est substantia, quia si substantia esset, bonum esset. Aut enim esset incorruptibilis substantia". Ib. 172.
    azpisarrera-50
    ZER-JAKIN
    Aizekeri da zer-iakiñ orietaz aupatzea; zintzotasun, aldiz, Zu aitortzea. "Vanitas est enim mundana ista etiam nota profiteri, pietas autem tibi confiteri". Or Aitork 107.
    azpisarrera-51
    ZER-JAN.
    (Tener...) qué comer; comida. Tr. Documentado tanto al Norte como al Sur, si bien es más frec. en autores occidentales, en varios de los cuales (sobre todo en Lardizabal; cf. tbn. infra ejs. de V. Moguel, Iturriaga, Arrue, Arrese Beitia, Anabitarte o Uztapide) se aprecia un mayor grado de lexicalización que en los septentrionales.
    Artik ezatzue sareak eskuineko alderat, eta edirenen duzue zer yan. Lg II 293. Badaukat zer jan, ta zegaz janzi. Mg PAb 51. Ikasi bear dezu beargintzaren bat zer jan izaiteko. VMg 59. Ikusi zuen onetan [txindurria] txirriska soñulariak ta eskatu zion zer jan. Ib. 78. Otso zeken ta prestueza, gogoango didak niri zer jan ematea ukatua. Ib. 52. Ez bidiak nok erakutsi, ez zer jan dauka. fB Ic II 288. Diru baga eta zer jan eztaukazula. Astar II 113. Eta daramakio zer jana maiera. It Fab 237. Eta bitartean ere zer jan izan dezaten [...]. Izt C 238. Bear zuten zer jan guzia berak emango ziela. Lard 59. Rutek amagiarraba ikusirik bien zer jana eratzeko zenbat nekatzen zan [...]. Ib. 160. Barreatu zan, zer jana Ejipton saltzen zala. Ib. 54. Atzenean zer jana aitu eta goseak larritu ginduenean. Ib. 58. Zer janik badezute? Ib. 473. Nik, zuek ez dakizteun zer-jana daukat. Ib. 377. Adiskide kutunenak elkarri erasotzen zioten zer-janen bat zuela igarri ezkero. Ib. 543. Aitz-arte onetan zuk sortu didazu zer jana. Arr GB 45. Emen da zer jan ona, zuria oiea. AB AmaE 412. Lurra zan dollortu, zer jana ukatu. Ib. 352. Bai al daroazue zer ianik? Ag AL 158. Danentzat egongo da zer iana ta nun etziña. Ib. 28. Guk zer iana billatuko dogu emen. Ib. 160. Alkarrenganako maitatasuna, zer iana, iakinbidea. Ib. 46. Badaukagula oraindik zer jan apur bat. Ag Kr 171. Bertan daukagu emen zer jana ta non lan egiña. Ag G 115. Jantzi zituzten eta illabeterako zer jana eman ere bai. Muj PAm 66. Zer jana beti sukaldean ta maitasuna biotzean bizi naiz. Jaukol Biozk 106. Nai-ta sabelerako / ez euki zer-janik, / Ibilli gura dabe / dotore, zutunik. Enb 162. Eta gisa hortan izanen diagu zer jan eta zer edan. Barb Leg 147. Badukete zer jan eta zer edan ezteiliarrek. Mde Pr 143. Ez daukazu zer janik ala? Bilbao IpuiB 172. Apaizaren etxean zer jana ta zer edana bazan. Anab Poli 88. Sei t'erditarako jeiki. Bederatzi t'erditan gosaria ontziko guztieri, zer janarekin. Ib. 42. Sukaldeko lana ez zuan txarra, zer-jana len baño obea. Ib. 40. Laukuakin zer jan dagok, baña olakuekin ez jan ez ez jantzi. SM Zirik 41. Exkaxten ari zaigu etxean zer jana. Basarri 109. Larriak ere berdetu dira eta zer jana ugaldu. Uzt Sas 63. Zer jana oso gutxi da emen. Ib. 248. Aiek, ardoa eta zer jana ekarriko zutela. Alkain 92. Urdai zati bat emon ei eutsoen, gure errian ba-egoala zer jan da. Etxabu Kontu 223. Zer janik iñork ez badu sortzen, diruak alperrik dituk. Ataño TxanKan 146.
    v. tbn. Zav Fab RIEV 1907, 537. Gy 82. ChantP 62. Jnn SBi 170. Bv AsL 106. Kk Ab I 81. Balad 233. Altuna 59. Ox 70. Salav 91. Etxba Ibilt 466.
    azpisarrerakoSense-51.1
    Oñutsean ta erdi gosean zer jan-edanik bage aren billa joateko. Aran SIgn 69.
    azpisarrera-52
    ZER-KENDUKIZUN.
    Qué quitar, cosa que quitar.
    [Liburu txikitxo au] euskeraz ateratzen da garbiro [...] ta ala zer-kendukizunik ez du, dagoelako osotoro inkisizioak [...] agindu zuenaren arabera. Lar (in BOEg 2347; la atribución no es segura).
    azpisarrera-53
    ZER-LAKO.
    (En oraciones interrogativas). Qué, de qué tipo. . ZELAKO (s.v. zelan).
    Negarrez esanaz zerlako miñak emon zetsazen uezabak. Etxba Ibilt 470. Ardura ez deskuna entzun guriak, zerlako okerra ekarri laikian. Ib. 461.
    azpisarrera-54
    ZER MODU; ZER MODUZ v. modu.
    azpisarrera-55
    ZER NAHI ETA HURA; ZER NAHI ETA HURAXE v. ZER GURA ETA HURA.
    azpisarrera-56
    ZER NOLA.
    (En oraciones interrogativas directas e indirectas). Cómo.
    Begira zazu [...] zer nola zabilzan [...] lurreko gauzen ondoan. Mb JBDev 104. Jesus, zure bost llagak / zer nola diraden / esaten asitzera / noa oraiñ emen. Xe 326. Zer nola meza emango dezu / eztakizu-ta latiñez? Tx B 141. Bazekiyen zer nola ibili munduan. Tx B I 88. Arpegiz-arpegi lenengoz jartzean zer nola ibilli bear dugun ez dakigula. Anab Usauri 46. Langille guziak, lan egin al izateari buruz zer-nola arkitzen diran jakin bearrean gerala. EAEg 5-11-1936, 221. Bereala esango dizut zer-nola jokatu. MAtx Gazt 66. Zer danik ere erabat eztakizuna zer-nola bilatuko duzu, Sokrate? Zait Plat 62. Eta asitako gertaizuna zer-nola amaituko itxo-egiteke, beren bideari jarraitu zioten. Berron Kijote 102. Nik ez dakit zer-nola izango dan. Ib. 211. Zer-nola erabili bear diren. Ostolaiz 38. Ez du ikusiko, beharbada, bi liburu hauen [...] taxua zernola sortu den. MEIG III 144.
    azpisarrera-57
    ZER-NOLA.
    azpisarrerakoSense-57.1
    a) Cuestión, asunto.
    Goazen lenbailen zai ditugu-ta [...]. Ea guk zintzilik dauden zer nola asko tajutzen ditugun. Lab EEguna 93.
    azpisarrerakoSense-57.2
    b) Cualidad, característica.
    Etxagilleak osa ditzake, gaurdañoan baño obeki, etxagintzarekiko eusko-tankeraren zer-nolak. Ldi IL 127. Eskaleen bat Araudiak eskazten dituan zer-nola guzien jabe izan arren. EAEg 2-3-1937, 1189. Gizakumearen zer-nolak aintz artzen Arkelao aren ikaslea asia omen zan. Zait Plat 88. Garaiz oartuko dituzu beraz aren berotasuna eta adiña, baita beste zernolak ere. Ibiñ Virgil 96. Doatsua gauzen zer-nolak ezagutu litukena. Ib. 92.
    azpisarrerakoSense-57.3
    c) Circunstancia.
    Aldezkotzat jotzen dituzten zer-nolak aurkeztu egin al izan ditzaten. "Puedan alegar en su defensa los descargos que justificadamente puedan presentar". EAEg 7-3-1937, 1221. Aldiz-ateko zer-nolaz inguraturik bizi bear onek ez-bearrez inguratzen ditu Bazkunetako banakaritza lanak. "Las anormales circunstancias". Ib. 4-4-1937, 1428.
    azpiadiera-3.1
    Zaingo onek bere eskuetan izaki zer-nolak, eta auxe ezagutu bearrean da. "Datos". EAEg 4-12-1936, 453. Arkibidelariak emango dituzten zer-nolaei begira, jabetza gora-berak eratzea. Ib. 4-4-1937, 1428.
    azpisarrera-58
    ZER NOLAKO Tr. Aparece generalmente en textos guipuzcoanos; aunque es usado ya por Aguirre de Asteasu, es escaso hasta el s. XX.
    azpisarrerakoSense-58.1
    a) Qué, qué tipo de, qué clase de.
    Ta andreak zer nolako lanak egin bear dituzte bada? Lab EEguna 69. Zer-nolako zigorra izango luke alakoak? Vill Jaink 106. Zer nolako lerroz? Zait Plat 69. Eta zer nolako ardo mota atera bear da? Lab SuEm 201. Baiñan, etxekoandre, zer nolako euskera daukazu? Alkain 110. Zer nolako lana izan zenuen Madrilen? (In MEIG IX 68).
    azpiadiera-1.1
    (En interrogativas indirectas).
    Gaiñera, zuk al dakizu zer nolako orraztua artu bear duan zure zizku txikiak, Europako diruaz trukatzekoan? Mok 10. Zer nolako izketa erabilli oldoztu egin bear. Anab Usauri 61. Erretore jaunak zer nolako arpegia jartzen dizuten ikustera zoazte. Lab EEguna 71. Ea ba, zer nolako euskal-jaiak antolatzen ditugun. Ib. 86. Begira zer nolako biziera egiten duten, zer nolako gauzak egiten dituzten. Ir YKBiz 138. Eta Aren aul biurtzea zer nolako irakasle zitzaidan, ez nuan asmatzen. Or Aitork 177. Erakutsi digute zer-nolako erregetza duen errege gaiso onek. Vill Jaink 95. Ortik ikus zer nolako igarle arnasa darion. Ibiñ Virgil 42. Ez baitugu haren lanik ulertuko zer nolako gogoak eta asmoak eragiten zion ez badakigu. MEIG III 133.
    v. tbn. Muj PAm 27. TAg Uzt 176. Zait Plat 152. Berron Kijote 173. J.L. Iriarte Agur 17-3-1973 (ap. DRA).
    azpisarrerakoSense-58.2
    (En exclamaciones).
    Pralle izan baziña a ze nolako sermolaria zu! Ag G 213. Bi aitzurrentzat ai zer nolako kirtenak! Urruz Urz 18. Erri batian buru jartzeko / ai zer nolako gizona! Tx B I 181. Zer nolako itzaiak / gure agintariak! MendaroTx 85. Zer nolakoa ote da barrendik datorren iturri ori! Or QA 175. Danak bizkorrak, danak sendoak, a zer nolako taldea! Basarri 118. Izenak berak zer nolako irudiak altxatzen dituan gugan! Vill Jaink 130. Jainkoarentzat, ze nolako jauregia! NEtx LBB 223 (Antz 103 zer nolako). A zer nolako arratsaldia pasatu bear deguna! Uzt Noiz 49 (79 a ze nolako). Ai zer nolako sorpresa eman duan! Albeniz 40.
    v. tbn. EusJok 110. TAg Uzt 312 (ze). Mde Pr 181. JAIraz Bizia 98. Munita 51. Lab SuEm 184. Ibiñ Virgil 49.
    azpisarrerakoSense-58.3
    (No usado como adnominal).
    Adiraziko dizuet aurrena, zer nolakoa dan ontarte edo mesede au. AA III 269. Goazen bada ikustera ezagungarri oek zer nolakoak diraden. Izt C 16. Aditzera emanik zer nolakoak ziran. Ag AL 6. Akordatu gaitezen [...] zer nolakoak diran inpernuko garrak. Ud 108. Aruntz ta onuntz bueltaka or dabil / bete eziñik zakua, / damatxo orrekin esposatzeko / ori a zer nolakua. Tx B 120. Aztatu ditzagun oien arrazoiak, zer-nolakok diren. Vill Jaink 148. Ba ote dakigu, horratik, zer-nolakoa den? MEIG II 103. Eta zer nolakoa ote da decretoa? MEIG V 75.
    v. tbn. Inza Azalp 139. MAtx Gazt 61.
    azpisarrerakoSense-58.4
    b) (En correlación con halako).
    Gañera, zer nolako antz ta imajiñakiñ betetzen dan imajinazioko ispillua, alako griña ta pasioak [...] esnatzen dira. AA III 626.
    azpisarrerakoSense-58.5
    c) Característica, propiedad.
    Halaz guztiz, eta hitz-ordenaren aldetik soil-soilik, badirudi zer-nolakoak argiago agertzen direla. MEIG VI 165. Beste inongo sailek ez duen aurrerapidea baitu Auspoak, [...] asko-jakinik kontentagaitzenak argitaraldi kritiko bati eskatzen dizkion zer-nolako guztiak betetzen dituela. MEIG III 94. Niri omen dagokit, [...] gure lanaren zer-nolakoa, luze-laburra eta zertarakoa hitz bitan azaltzea. MEIG VIII 94. Erdara erabiltzen du [...] errazago delako hitzak itzultzea bakoitzaren zer-nolakoa azalpen luze eta aspergarriren bitartez ematea baino. MEIG VII 79.
    azpisarrera-59
    ZER NOLATAN.
    Cómo.
    Ez dakizu zeu zer nolatan arkituko zeran azkeneko orduan. Albeniz 173. Ez dakite behar bada zer-nolatan jo duten honera. MEIG IX 96. Ez dago beste argiren beharrik gauzak zer-nolatan zebiltzan jakiteko. Ib. 151.
    azpisarrera-60
    ZER-NONGO
    Alatz urdiña!... Zer jaikun emen, / zer-nungo zori? / Itxasoaren ederraldia, / ederren, baiki. EA OlBe 73.
    azpisarrera-61
    ZERTAN (No se han incluido en este apartado ejs. del tipo zertan ari zara? zertan zabiltza? zertan datza? etc.)
    azpisarrerakoSense-61.1
    a) (SP, Dv).
    Cómo, en qué estado. "Zertan zaude? à quoi en êtes-vous? [sic]" SP. "Zertan zare? où en êtes-vous? comment vous portez-vous? Zertan dire? où en sont-ils?" Dv. Tr. Documentado al Norte desde la segunda mitad del s. XVII y al Sur desde principios del s. XIX. Se emplea sobre todo con izan intrans. Hay tbn. algunos ejs. con izan trans., con egon (mayoritariamente meridionales) y con kausitu. Algunos ejs. meridionales del tipo zertan gaude?, podrían interpretarse quizás como '¿qué estamos haciendo?', equivalente a zertan ari gara?
    Estakusazu zertan naizen? Eztakusazu biziaz etsitu hurran dudala? ' ¿No ves cómo me encuentro?'. Ax 379 (V 249). Examenaren puntuak xehero [...] konsideraturik eta zertan zaren ikusirik [...]. SP Phil 522 (He 529 zertan othe zaren). Mundu huntan zureak egin duke lauster, ikusazu zertan zaren. Ch I 23, 1 (SP mirazazu bada nola zaudezin). Ene prinze maitiak / orai zertan gira? / nula gobernatzen da / ene resuma güzia? ' Où en sommes-nous maintenant?'. Xarlem 35. Oh Zoma zertan gira? / orai galdiak gütük. / Gure etsaiak unduan / orai jarraikiten zizkuk. ' Où en est-on?'. Ib. 1249. Seigarren aitzakia: albanu utziko nuke bekaturako bide au; baña zertan nago urliarekikoa galtzen badet? Atozea, eta zertan zaude, galtzen badezu betiko zure anima? AA III 490. --Zertan zaude pauso ori ematen badezu? Beti-betiko galdua zera. Ib. 503. Seindurik handienak ikharan jarri dire, ez jakinez zertan ziren hekien arimak jaunaren begietan. Dh 214. Hainbeste lan sobera dan gizun baten. / Eihartxe behakhigü et'erragük bertan / Eia zertan hizan hiru lan hoietan. ' Où tu en es pour ces trois tâches'. Etch 276. Agur, aizpa, banathorzu; zertan naizen ikhus-azu: Nauzun, othoi, urrikari. Gy 3. Nere arpegia zertan zen / Ezkur hau ku ia izan bazen! Ib. 14. Zertan gaude? Batzarrean elkarri esaten zioten. Gizon onek mirari asko egiten ditu eta pakean uzten badiogu, guziak sinistuko diote. Lard 427. Bialdu zion aingeru bat, ziotsana: zertan zaude? Ez ikaratu; Jaunak Ismaelen eskaria artu du. Ib. 23. Galdatu zion zertan khausitzen zuen eria. Medikuak ihardetsi zion: Eria hala halatsu da. Laph 250. Zertan zintezke, berheala behar bazinu juje hasarretuaren aitzinerat agertu? Ib. 81. --Eta, haur maitea, zertan gare? --Arras ongi, nere Aita, zure othoitzei esker. Jnn SBi 65. Zure gurasoak ill zirala badaki; zu zetan zagozan iakin nai leuke. Ag AL 118. --Ta norekiñ dezu asmua, edo... zertan gera? --Oraindik ez degu aurrerapenik. Moc Damu 16.
    ( s. XX) --Zer dakar ba, jauna? itandu eben senar-emazteak [...]. --Zer ekarriko dot? Zetan garan edo jakitera nator. --Ba, jauna, gu lengoan, lengoan beti. Ag Kr 184. Eladi joan zan etxera bazkal-orduan, bilddurrez [...] jakitteko zetan egozan bere aittamak beragaz; onerako ala txarrerako. Echta Jos 65. --Ara bestea! Zer degu, Moxolo? --Ia zertan geran edo... --Zertan geran? Galduan: galduan i, galduan i baño lenagokoa, galduan etxeko guztiak. Ag G 308. --Zato barnerat... Zertan zitut, gizagaixoa?-- eta berehala, irri goxo batekin, jar arazten zuen sukaldean. JE Bur 66. Jesus, hauxe da makhurra! Eta etxean, zertan ahal den amaren bihotz samurra! Ox 21. --(Jakin nairik) A! [...] Zertan gera? --Egiña ziok. [...] gurdia ta gidaria gertu zioztik. Alz Ram 96. Jaso eutsazan estalgijak, gexua edo gexotzakua zetan eguan ikusteko. Otx 163. Zertan geran diozu, irakurle?. Ikusi: Asmoaren gorabera nagusienak aztertu dira, ta [...]. Ldi IL 81. Ondora zaio neska, zertan dun arloa. "A ver como lleva su trabajo". Or Eus 104. --Eta gizonaren aukeramen edo azkatasunetzaz, zetan ete-gara? --Marx-en gizartekeriak gizonari bere aukeramen edo azkatasuna ebagi ta moztu egiten dautso. Eguzk GizAuz 75. Sos baten gatik horra zertan giren! Zikoitz hutsak! Lf Murtuts 24. Bainan Chanaaneko lurra nolakoa eta zertan zen ikusteko... Zerb IxtS 40. Bein lurreko erririk argituenak ta Europako erririk burgoienak yakin nai izan zuten zertan zeuden beren auzo Euskaldunak. Ikusi zuten errixka guzietan erritarrak eleiz-alboan edo zugaitzpetan alkartzen zirala. Mde Pr 33. Zuriñe, berba gartsuok entzutean [...] zetan egoan be ez ekiala gelditu zanenetz esango genduke. Erkiag Arran 100. Ikustekoak izaten ziran [...] egiten zituen ekiñaldi ta aprobak. Uradar ta mangerak zetan egozan jakiteko ta, sartzen zituen lurreko euren zulotxuetan. Erkiag BatB 10. --Graxi! --Frantxua! --Zertan hiz?--. Zonbait hitz erran ginituen, funts handirik gabe, zerbait erran behar-eta. JEtchep 111. --Eta zertan da Antton? --Antton, jendarmek berekin hartu eta joan dutela badakit. Larz Senper 50. Ikusteko zertan ziren hango giristinoak. "Pour se rendre compte de l'état où se trouvaient les chrétiens de là-bas". Ardoy SFran 317. Jatsu Laskorrea, orai zertan. "Lascorrea de Jatsu, état actuel". Ib. 32 (pie de foto). Bozuen hasarrea! [...] Eta zertan ziren jendea jarraikitzen bazitzaion [misionestari]? "Et où en seraient-ils si les gens le suivaient?". Ib. 222. Nola zen amatxi, bai-eta zertan zituzten lanak. Larre ArtzainE 111. Hori bai, euskara zertan den inork aztertu nahi badu gure artean, dituen gaitzak eta sendabideak gizonki azaltzen baditu, [...] arretaz entzungo diogu beti. MIH 138. Esango al zeniguke zertan diren lanak? MEIG I 89.
    v. tbn. Tt Onsa 138. Dv Lab 133. Etchebarne 68.
    azpisarrerakoSense-61.2
    b) (zetan V-arr-gip; Dv (V)) Ref.: Elexp Berg; Gte Erd 310.
     (Como pron. relativo). (Tener, haber) por qué. "Ez dogu zetan kejau, nous n'avons pas (de quoi) à nous inquiéter" Dv. "Etzeukan orregatik zetan asarretuik" Elexp Berg. "Ez deukozu zetan bildurtu (V-arr)" Gte Erd 310. "Ez duzu ukatu bearrikan (AN-gip), ez duzu zertaz ukatu (AN-5vill, B), [...] ori eztaukagu zetan uketu (V-gip)" Ib. 310. v. supra (6). Tr. Documentado en autores occidentales desde mediados del s. XVIII.
    Zertan dudatu eztago. Zure benefizioai ofensakin eranzun die. Cb Eg II 108. Ez daukagu zetan bildurrik euki inoren bere. fB Ic I 56. Ori orrelan bada, ez dogu zetan kejau gure bizijaren laburtasunagaz. Ur Dial 9 (It ez degu zer errenkuratu, Dv ez dugu [...] arranguratzekorik, Ip ez dügü khexü izateko). Mendira zetan ioanik eztaukat. Ag AL 157. Ezta zetan izan jakittuna, orrek egiok bururatuteko. Echta Jos 348. Ez euken zetan ainbeste negar egin. Enb 122. Ta orretara-ezkero eztagoala zertan eztabaidarik sortu. Ldi IL 56. Bai al-zeukan arien arteko gauzetan zertan sarturik? TAg Uzt 163. Arekin ezkontzen beartu ezpaniñuzute ez nuke gaur zertan ogen egiñik eta zertan iñor ogenbidean jarririk. Etxde JJ 42. Ez dagok zertan larritu. SM Zirik 87. Ez dozu, Peru, zetan ikaraturik. Bilbao IpuiB 24. Ez daukagu guk zertan izanik arro ta egosgogorrak. Basarri 172. Eztaukagu zertan kezkatu oien itzaldi zaratatsuak direla-ta. Vill Jaink 68. Ez dago zetan ardurarik izan. Erkiag BatB 170. Umeak ez dabe nagusien autuetan zetan sarturik. Ib. 15. Eztegu zertan egonik / esperantza juanda. Auspoa 77-78, 272. Eztago gaiñera bazkalekurik zertan aldatu, ezta ere osakairik zertan billatu. Ibiñ Virgil 105. Ez baidaukagu bat ikastetik bestia zertan azturik. Uzt Sas 291. Ondorengoak ez dabe zetan / ibili arpegia ostontzen. Ayesta 103. Etzan zertan gozatu aundirik ere. AZink 69. Ez dago, bada, zertan luzaturik. MEIG VII 30.
    v. tbn. AB AmaE 55 (277 zetan). AzpPr 68. Erkiag Arran 177. Ataño TxanKan 158. Gerrika 180. Zetan: JJMg BasEsc 253. Zuzaeta 46. Azc PB 217. Kk Ab I 19. Eguzk GizAuz 154. BEnb NereA 186. Etxabu Kontu 109.
    azpisarrerakoSense-61.3
    c) ( VP 18r, Dv; zetan V-gip).
    (En interrogativas directas). ¿Por qué? ¿Para qué? "Zertan sartzen zera zu orretan? ¿qué te metes tú en eso?" VP . "Zertan heldu zare ene ondotik? que venez-vous après moi?" Dv. "Por qué. Eurixa asi dabenian zetan etzate etxera etorri?" Elexp Berg. v. zergatik.
    Zertan nauzu jakin dezágun zaudela elizan, zoazéla prozésioan? ' ¿Por qué quieres?'. LE Prog 106. Ordean, zertan mintzo gare hemen egun batez? Eternitate guzia, [...] horra ezin erran bezalako zorion haren iraupena. Dh 179. Animaleak orduan zertan egiñ ez zuten / Gizonek kasu berean ohi dutena egiten? Gy 97. Zertan gan urre-ketara / Itsasoaz bertze aldera? Ib. 44. Zertan botatzen dezute orren urruti aparejua? Bil 174. Arrazoi galduan / itz egin zenduan, / zertan burla ori / egin ari onduan? AzpPr 117 (v. tbn. 110). Gezurra zertan esango degu / miñik gabe alperrikan? Noe 77. Bera zertan ezta etorri? Iraola 135. Baño zertan sartze aiz i orrelako istilluetan? Ag G 131. Zetan ez doguz jaubetu biar / Ixan ezkero geureak? Enb 62. Kukua, zetan eztok / abes egiten / lotsaz or egon barik / egun argiten. Ib. 167. Par eizu, zertan zaude orren seriyua? Tx B 226. Arrokeriyan zertan ibilli? / Izan gaitezen umillak! Tx B I 174. Nai bazenduen jakin / teatroko berri, / zertan etziñan garaiz / nigana etorri? Tx (in Imaz Auspoa 24, 135). Andoni maitea: zertan joan ziñan bakarrik? Zertan utzi niñuzun anima erratua bezela? JAIraz Bizia 59. Gaxuxa, zertan egiten duzu nitzaz duda? [...] Ezazu nigan fede. Etxde JJ 65. Nora doala? Zetan? Eta norengana? Erkiag BatB 113. Zetan arraio ekarri zaitue ona? Ib. 190. Zetan iatordaz nere gogora lengo jazokun itunak? BEnb NereA 258. Ta orain [...] zetan zatoz ni tentetan? Ib. 112. Egia garbi aitortuko det, / zertan bildurrak egondu? Uzt Sas 209. Zertan lotsatu ainbesteraño azaltzen zere burua? Ib. 17. Zertan ez dezute guk bezela egiten? Gauza erreza dek ba au! Salav 70. Konturatzea naikoa degu, / gezurretan zertan ari? MMant 49. Demonio eroa! Bidean zertan ez dek akabatu? Alkain 38.
    v. tbn. Aran SIgn 94. Basarri 73. Xa Odol 274. Ataño TxanKan 140. Zetan: Kk Ab I 16. Azc PB 295. In Etxabu Kontu 154. Balad 148. Bilbao IpuiB 141.
    azpiadiera-3.1
    (En interrogativas indirectas).
    Hau herioari zagokon pleintaka, / Zertan horla herresaka, / Nahi zuen bada eraman lasterka. Gy 169. Nora ta zetan alde egin dotan? / Osasun billa Laguardiara. Enb 201. Gero, atera baño egun batzuek lenagotik esatea naiko izango zala, ondorean berriz, ateratzerakoan bañan lenago zertan jakin bear zuan. JAIraz Bizia 102. Nortzuk zirean, nondik etorzen, zetan etozen eta ez dakit zenbat onelako. Bilbao IpuiB 241. Erran zion ia zertan an paraje artan zurak pillatzen zituzten. Auspoa 97, 16. "Ni pekatari" ez dakit zertan / ikasi gendun gaztetan. MMant 108.
    azpiadiera-3.2
    Zertan daukazu zuk zer jo gure mutilla? Ag G 274. Zertan eban zertan ezer jakin Arantzak, nebearen maite-arazoen arnasarik ere? Erkiag Arran 62.
    azpisarrerakoSense-61.4
    d) ¿A cuánto?
    --Kontxe, sardiñak zertan dituzu? --Amalau marabedian. And AUzta 84.
    azpisarrera-62
    ZERTAN HARTAN.
    "Zetan edo artan, [...] zetan artan ere bai. Zerbaitetan. Denporia pasau biarra daukau zetan ero artan" Elexp Berg.
    Seguroxean, lan billa etorria aiz... Ez duk ala? --Asmo ortan nendorren, baldin zertan-artan balegoke. Ugarte Obaria 61.
    azpisarrera-63
    ZERTAN BAITAN.
    "Zertan baitan dago (R), está regularmente" A.
    azpisarrera-64
    ZETAN EDO HARTAN v. ZER EDO HURA.
    azpisarrera-65
    ZERTAN ESAN ERE EZ v. ESAN.
    azpisarrera-66
    ZERTAN EZ DELA.
    Sin motivo alguno.
    Zer da bear-izan barik zin-egitea? --Zetan ez dala edo ezerezagaitik Jaungoikoa testigutzat ekartea. KIkV 64 (KIkG 51 ezerezkeriz edo ajola gutxiko zerbaitegatik). Marx-en eretxiz, pizti gaizto orreik, zetan eztala, guzurrez eta maltzurkeriz gauzen [...] balioa [...] goratu egiten dabe. Eguzk GizAuz 57. Bada-ezpadan ez nagizula / emen salatu larregi, / atzo gaubian zetan ez dala / parkatu neutzun geiegi. BEnb NereA 210.
    azpisarrera-67
    ZERTARA (No se han incluido ejs. de zertara con el significado de 'a qué').
    azpisarrerakoSense-67.1
    a) Para qué.
    Bainan mahainean ziradenetarik batek-ere etzuen aditzen zertara hura erran zeraukan. "Pourquoi". Lç Io 13, 28 (He, LE zertara(t), TB, Dv, Leon zertako).
    azpisarrerakoSense-67.2
    b) Cómo.
    Asmadu eikezu gaur zelan eta zetara ezi ta nekatuko dozun zure gorputz gaistoa. Berbarako, zutunik bazagoz, ez ezeri eutsi; belauniko zagozanean, belaun baten egon. Añ EL2 68. Euki dot eskuetan sarritan txoria, / naiz da ez izan neuk nai besteko andia; / au da enebalako iñoz nai pobrea, / oraiñ mutill zar naz ta biar agurea. [...] Zer izango da nigaz zartzaroan bada? / Mutill zar nazalako banaz barregarri, / ez dot izan bearko gero negargarri? / Orra Jose zetara mutill zar zan bizi, / bere erruz naikoa eginda ikusi. AB AmaE 278.
    azpisarrera-68
    ZERTARA EZEAN.
    Sin saber qué hacer.
    Zuzi-sail aundi bat ikusi zuten [...]. Arriturik gelditu zan Santxo ikusi zituanean eta zertara-ezean Don Kijote. "Y don Quijote no las tuvo todas consigo". Berron Kijote 206.
    azpisarrera-69
    ZERTARIKAKO.
    "Provenant de qoui. Ez dakit zertarikako herra daukazun enetzat, je ne sais d'où vient la haine que vous me portez. Ez dakit zertarikakoa den burdina puska hori, je ne sais d'où provient, c.-à.-d, de quel objet est détaché ce morceau de fer" Dv.
    azpisarrera-70
    ZERTARIKO (zetariko V; Dgs-Lar).
    "¿Qué género es éste? Zetarikua da au?" Dgs-Lar 5. "Hoy en V en vez de -ik decimos -iko o -tariko. Zetarikoa da por zerik da y zetarikoa dau por zerik du. En otros dialectos recurren al interrogativo nolakoa (zelangoa, zelakoa en V): nolakoa da, nolakoa du" A Morf 175.
    Zer dan, zeinbat modutakua dan ta zetarikua oi dan gizonaren gurarija. fB Ic II 248. Begiratu bada, kristinaubak, zetarikuak dirian zeuben gurarijak. Ib. 255. Zetarikoa daben gizonak zauria, Atarikoa bear dau osagarria. AB