Tr. Zer es la forma propia de la tradición septentrional y es tbn. la más frecuente en la guipuzcoana. La variante ze se encuentra bien documentada en la tradición vizcaína desde Micoleta (anteriormente hallamos un ej. en el alavés Lazarraga, con el sdo. de 'cuán') y la encontramos tbn. en V. Moguel y en textos guipuzcoanos desde finales del s. XIX (tbn. en algún septentrional moderno como Larre). Los autores vizcaínos antiguos distinguen entre zer pron. interrogativo (zer da hori?) por una parte --sin que se tenga en cuenta si el vb. que le sigue comience por vocal o consonante--, y por otra parte ze precediendo a un sust., adj., o adv., en contextos interrogativos (ze gauza da hori?), o exclamativos (ze gauza!; ze polita!; ze ederto!). Esta distinción entre ze y zer se mantiene tbn. en líneas generales en textos vizcaínos de los ss. XVIII y XIX: con bastante rigor en autores como Olaechea, Añibarro, Astarloa, fray Bartolomé, Zavala, Uriarte, E.M. Azcue o Iturzaeta, y con más excepciones en el resto, en quienes hay algunas veces zer en contextos en los que el mismo autor emplea casi sistemáticamente ze: Cardaberaz (CatV 20 zer gauza, 16 zer arerio), J.A. Moguel (PAb 125 zer aloger,168 zer bildur), J.J. Moguel (BasEsc 37 zer modutan), CatBus (38 zer gauzak), Arrese Beitia (AmaE 98 zer gatx txarra, 108 zer atsegiñak), D. Agirre (AL 10 zer egikeratakoa;G 4 zer leku), Kirikiño (Ab II 19 zer artu-emon, 92 zer dekomiso), etc. (v. más ejs. infra). La frecuencia del uso de ze disminuye notablemente entre los autores vizcaínos del s. XX (apenas hay ejs. en autores como Altuna, Eguzkitza, Erkiaga o B. Enbeita por ej.), quienes emplean zer o zein (q.v.) en su lugar. En DFrec hay 1866 ejs. de zer y 52 de ze, la mayoría correspondientes a esta entrada. Entre los autores guipuzcoanos y modernos que hacen uso de ze en los contextos citados, la frecuencia es muy pequeña, y la mayoría de ellos emplean zer o zein en su lugar, como es el caso de V. Moguel (33 zer bildur, 82 zer asmo), Soroa (AKaik 122 zer erremediyo, 123 zer probetxu), Arana (SIgn 99 zer gorroto), Beovide (AsL 68 zer bide, 85 zer ikuskizun) o N. Etxaniz (Antz 20 zer eginkizun, 22 zer naste). En los pocos ejs. documentados en Lasa (dos para zer y otros dos para ze), se mantiene la distinción de funciones y en Uztapide se encuentra sólo en la expr. ze nolako (Uzt Auspoa 22, 145). Al Norte se documenta ze en algunos pocos ejs. de Bordel, Oxobi y Larzabal (en éste como adj. interrogativo), y más frecuentemente en Zubiri, que emplea indistintamente zer o ze en todos los contextos. Cabe señalar tbn. el uso, aunque marginal, de ze como pron. interrogativo en autores meridionales desde principios del s. XIX (v. ejs. infra) y en Zubiri. Hay además algunos ejs. de ze tbn. en los siguientes casos: a) empleado ante la pregunta propiamente dicha en Zubiri (75 ze, hi berriz karrikan?) y en sendos ejs. de Oxobi y Bordel; b) en la expr. ze ba? y ta ze? en T. Alzaga y N. Etxaniz respectivamente; y c) en la exclamativa a ze...! en D. Agirre (v. ejs. infra). Lo que reflejan los textos en cuanto a la distribución ze / zer, difiere por lo tanto de algunas de las observaciones hechas por Harriet y Azkue en sus diccionarios. Según el primero: "Le V se sert habituellement de ze soit qu'il soit seul, soit qu'il entre en composition. Les autres dial. se servent de zer quand il est employé seul et de ze en composition dans le langage parlé: zetako, zetan, zetarik, concurremment avec zertako, zertan. Ils écrivent toujours zer. [...] Zer da hau? [...] Zerk asiki zaitu? [...] Zertara zoaz?". Según Azkue: "Ze [...] sustituye a zer en tres casos: a) [...] cuando le sigue un nombre: ze barri? (V), ze berri? (G), [...] ze modu (V, G) [...] ze tenore? (S) [...]; b) cuando le sigue un verbo que empiece en vocal: ze esan dau? [...] zer diño? Es mucho menos usual que el primer caso; c) (V), en la aglutinación [...] Zegaitik? [...] zetara? [...] zelan? [...] zelangoa? [...] En los demás dialectos no pierde la r". Los datos recogidos en EAEL y EI dan tbn. muestra de una distribución de ze y zer que varía según las zonas y que no parece sometida a criterios fonéticos o sintácticos fijos. Todas las respuestas recogidas por EAEL 260 en Vizcaya (salvo en algun habla de V-gip) para la pregunta "¿Qué has tirado aquí?", son zer (con vb. con inicial consonante (bota) en todos los puntos, salvo en V-ger (Bermeo): "ser etzasu oná?"), coincidiendo con el empleo generalizado de zer como pron. interrogativo observado en la tradición literaria. Sin embargo, en algunos puntos vizcaínos, guipuzcoanos y navarros, se atestigua tbn. ze en la misma función. Así, sg. EAEL 260, hay ze pron. interrogativo ante vb. con inicial consonante (bota) en V-gip, G-azp-goi-to-bet, AN-gip-larr-5vill-ulz y BN-ciz, y ze ante vb. con inicial vocal (ixuri, uxkaili) en BN-arb-ad-baig-lab. Coinciden con lo expuesto por Azkue en su diccionario algunos datos recogidos por EI 217 en puntos de Vizcaya y Guipúzcoa: "Sobre la distribución de zer y de ze algunos dan indicaciones o ponen ejemplos: (Buya (V-ple)) ze barri; (G-goi (Zumárraga)) zer da ori?ze ikusi dezu?; (G-goi (Abalcisqueta)) zer dezu?, ze in dezu? [...] (G-bet (Urnieta)) zer da ori? ze ikusi dezu". Sin embargo, en otras indicaciones del cuestionario encontramos justamente lo contrario: "(G-to (Albiztur)) indica que se usa ze ante consonante y zer ante vocal". Tampoco aparece reflejada en la tradición literaria septentrional, donde no se documenta más que zer (salvo las excasas excepciones citadas arriba), la distinción que se describe para algunos puntos labortanos y bajo-navarros: "(Sara (L)), zer da arrabots au, ze gizon da au; (BN-lab (Hasparren)) zer du arrots hoi?; (BN-lab (Hasparren y Beskoitze)) zer gizon da?; (BN-arb (Heleta)) zer du, ze gizon; (BN-ciz (Larzabal)) zer da gizon ori? zer ikusi duk? ze gizon da?". En Holmer (ApuntV 127), se recoge zer tanto ante vb. con inicial consonante como con inicial vocal: "Sér egin? [...] sér pása jakon". Cf. tbn. Iz Ulz 456: "Ze garriz? ¿sobre qué materia (hablar)?", "Zematen diozuuu? [...] ¿Qué le da?", "Zeritten otaute?". En los casos de declinación local, el empleo de zerta- es gral. en todos los dialectos literarios salvo en vizcaíno, donde son mayoritarias las formas sin -r- (ya en Capanaga: zetan (58), zetarako (23), zetan (63), y VJ (7): zetarako; cf. tbn. zetan en AN-egüés-ilzarb-olza ap. Bon-Ond 170). Se encuentran, sin embargo, algunos ejs. de zerta- en autores vizcaínos, en todos, salvo en Gandiaga y S. Martin, junto a frecuentes ejs. de zeta-: Cardaberaz (CatV 19 zertako (q.v.)), J.A. Mogel (PAb 113 zertan), Añibarro (GGero 19 zertako, 142 zertan, 87 zertara), Arrese Beitia (AmaE 403 zertako, 397 zertan, 78 zertara... ), Azkue (BeinB 52 zertarako (q.v.)), D. Agirre (AL 25 zertan, 93 zertara...), Iturzaeta (Azald 19 zertarako), Lauxeta (BBa 14 zertako), Enbeita (102 zertako, 193 zertan), Otxolua (126 zertan), Kirikiño (Ab II 147 zertarako), Bilbao (IpuiB 129 zertarako), Erkiaga (Arran 62 zertan,BatB 27 zertarako), Gandiaga (Elorri 95 zertan, 142 zertarako), S. Martin (Zirik 86 zertan, 98 zertaraiño), B. Enbeita (NereA 68 zertarako), Alzola (Atalak 57 zertarako). Fuera de la tradición vizcaína, hay formas sin -r-, solamente en unos versos guipuzcoanos de EusJok (I 22 zetako) y en el D. Agirre de Garoa (168 zetan, 7 zetara, 372 zetarako (q.v.)). Para el caso erg., zerk es la forma gral. salvo en la tradición vizcaína donde generalmente hay zek (ya en Cap 51), aunque emplean sólo zerk Bilbao (IpuiB 194), Erkiaga (Arran 130) y Gandiaga (Elorri 76)); cf. zek en AN-egüés-ilzarb-olza ap. Bon-Ond 170 (aunque no encontramos esta forma en textos alto-navarros). Hay zek, errata por zerk, en Beovide (AsL 86) y Elizanburu (Po 201); v. AsL (ed. 1885), 104 y BertsoB 228. Se documenta además zerek (V-gip ap. Etxba Eib, AN-olza ap. Bon-Ond 170) en Hualde (Mt 23, 19), Oxobi (147 y 151), Lizardi (UO 54 ta masaillak gorrituz zerek al-zekien!) y San Martin (Zirik 84), en los tres últimos junto a zerk. Para el instrumental, zertaz (G, AN-5vill, L, B, BN-arb, Sal, R ap. A; zertas AN-olza ap. Bon-Ond 170; cf. zetas AN-egüés-ilzarb-olza ap. Bon-Ond 170) es la forma más gral. en textos septentrionales aunque no se documenta hasta la 2.ª mitad del s. XVII (Pouvreau), y es tbn. la mayoritaria en textos meridionales del s. XX (A Ardi 13, Ill Testim 15, ArgiDL 94, Or Eus 250, Bilbao IpuiB 186, Etxde JJ 13, Vill Jaink 40, Lab SuEm 212, Zait Plat 47, Anab Aprika 91 y MAtx Gazt 34; tbn. en Inza Azalp 13 e Ir YKBizk 3). Le sigue en frecuencia zertzaz (S ap. A), documentado en autores septentrionales desde la 1.ª mitad del s. XVII (Mat 167, EZ Man I 121, Ax 294 (V 196), Gç 68, Egiat 219, UskLiB 32, Ip Dial 13, ChantP 298 y Casve SGrazi 130), así como en algunos meridionales (OA 56, Añ CatAN 23, Inza Azalp 82. Zait Sof 139, Munita 105). Hay zerzaz al Norte en Leiçarraga y en sendos ejs. de Oihenart y Etcheberri de Ziburu, y al Sur en Beriayn, CatBurg (18), Cardaberaz (EBO 16) e Iturriaga (Dial 13); zezaz en un ej. de J.A. Moguel (CO 17; cf. tbn. zezaz (Vc ap. A)) y zezazko en J.A. y J.J. Moguel). En autores meridionales se documenta tbn. la forma zerez:zerez unjidua izan zan? (Cb CatV 25), zerez izan zen ganzutua? (Legaz 15), eztakigu, baiña, ala bildurrez, ala lotsaz, ala zerez edo zegaitik, ezeban bete (A BeinB 86), zerez beteta egongo dan esan barik (Kk Ab II 41), zerez beteko ditut? (Zait Sof 119), soin osoa begi baliz, zerez entzun? (Zait Plat 126) (cf. zeres AN-ilzarb ap. Bon-Ond 170). Para el caso ablativo se documenta zertarik en autores septentrionales y en la mayoría de los alto-navarros (zertaik y zerteik en una balada recogida en Arizkun (Balad 180) y en CatAe (26) respectivamente), y zertatik en textos guipuzcoanos y algunos alto-navarros. En la tradición vizcaína hay zetati(k) y zetarik. Para el caso sociativo, además del más gral. zerekin (AN-ilzarb ap. Bon-Ond 170, zereki AN-egüés-olza ap. Bon-Ond 170), hay zerkin en Etxaide (JJ 64; cf. zer edo zerkin en A. Barriola). Zegaz (V-arr ap. Gte Erd 309) se documenta en textos vizcaínos desde principios del s. XIX (zergaz en T. Etxebarria y en un ej. de Añibarro (EL1 163)). La forma gral. para el gen. es zeren, si bien en textos vizcaínos antiguos se documentan zeen (en Capanaga por ej. (38 y 36 (ed. 1893)) y zen (Micoleta (12v) por ej.: Señale ona. --Zena, jauna? --Leien mokoena). En lo que se refiere al dativo, además del gral. zeri (AN-ilzarb-olza ap. Bon-Ond 170), Bon-Ond (pág. 170) recoge tbn. zerei en AN-egüés-olza. Se documenta además zertzat, por lo menos en un ej. de Larreguy (I 279): Zer? makilla batekin heldu haiz ene gana? Zertzat idukitzen nauk? Uste duk naski zenbeit zakhur naizela. Cuando zer o ze adj. interrogativo acompaña a un sintagma nominal, éste aparece por lo gral. indeterminado. Se encuentran, con todo, excepciones con sintagma nominal det. en autores de todos los dialectos ya desde los primeros textos. Se trata en su mayoría de oraciones interrogativas indirectas, que en algunos de los casos podrían guardar quizá cierto matiz exclamativo (v. tbn. EI 218 que recoge zer gauzek ¿qué cosas? en Gopegi (V-ger), Lizaso (AN-ulz), Azpiroz (AN-larr) y Egiarreta (AN-araq), y ze gauzak erosi tuzu en Heleta (BN-arb)): Ezen badakizue zer manamenduak eman drauzkizuegun Iesus Iaunaren partez. Lç 1 Thess 4, 2 (He badakizue zer manamendu eman darotzuedan). Noiz edo zer okasinoetan egin behar da? Mat 43. Zer bestimenduak iruzu? Volt 264. Beha dago zer irabazia heldu zaion. SP Imit III 54, 2. Iakin azkero Kurze Santeak se birtuteak deukezan [...] jakin behar dau kristiñeu fiel gustiek [...] lau gauze. Honek dire [...]. VJ 4. Zer gaitzak orano egite gaisto hoietarik jiten dira? Bp II 39. Ekus dezagun orretarako zer gauzak diran ta zer bidez egiñak. Mb IArg I 150 (v. tbn. 255). Zer igaroko dan ta zer gauzak ikusiko diran, nor esango du? Cb Eg II 139. Zer esango det, Jauna, zer arpegiaz zure begietan jarriko naiz? Ib. 59. Begira ondo, burua zorabiatu ta erorteko zer peligroan zauten. Ib. 6 (22 zer peligrotan nagoen ondo begiratzen ez det!). Zer sustoa, bada, eriotzaren berri tristeaz, zer golpea artuko du [...] zu bezala bekatari danak? Cb Eg III 227. Ta Jainkoak daki, zer intenzioarekin. Ib. 223. Zer prestaerak bear dire komekatzeko? Añ CatAN 55. Ekusten dezu, zer kalteak datozen gure zabarkeria ta aitzakietatik. AA III 414. Asitzen da Apostolu Santua bere biotza progatzen, eta zer sasoietan daukan begiratzen. Ib. 511. Erakhusten dute zer ofizioetako diren. Dh 212. Begiratu daijogun bada [...]. Ta ikusi daigun ze etxuria daukan. fB Ic II 206. Nai dozu juzgadu zaizan gogor, [...] eta pekaturik parkatu baga? Ze Kristinau fededunak gura leike? Añ EL2 185. Eta batzarrera eramanda esan zioten, zer gauzak egozten zitzaiozkan. Lard 489. Etzien esaten nola eta zer itzakin erregutu bear zan. Ib. 383. Ez da eder esatea, zer gaiztakeriak egin eta zenbat jainko gezurrezkori belaunikatu zitzaiozkan. Ib. 134. [Moisesek esan ziezten] Jaunak ipiñi ziezten aginteak, zeñak gordetzen bazituzten, zer bedeinkazioak beretuko zituzten. Ib. 106. [Kontatu zion] gau triste artan zer gauzak esan ziozkan. Arr GB 97. Masti-jabia juan zitzaion Santuari zer kaltia zuen esatera, ura an egonarekin. Bv AsL 182. Bata Tripon da, eta bestea Ordillon. [...] Orra ze gatxizenak direan eurenak. AB AmaE 241. Hortik ageri da zer ostikua eman zeraukon bere etxeari. Arb Igand 134. [Nola adiaraz] zer merezimenduak irabazten zituen egun guziz zerukotzat? Jnn SBi 35. Izitua ikusiz zer zorrak zituen. Ib. 76. v. tbn. Elsb Fram 92. Begira [...] zer asmuetan sartu ziran. Bv AsL 161. Eman du erakusterat nolako bakea eta zer xedeak zituzten gogoan. HU Aurp 121. Pensatuaz zer konsueluak diraden paradisuan. PE 30. Eta zer anketatik errena eukon usmatuta, presaka asi nintzan. Or Tormes 69. Ikusiko dezu gaur zer itzalditxoa egingo digun. Lab EEguna 107. Bai al dakizu [...] zer gaiaz egin zittuan Jaungoikoak orrako mendi aiek? Inza Azalp 34. Harritzeko da zer ongiak egin zituen batzuei ala bertzeer. JE Ber 68. Yesusek ezagutu zuen bere barnean, zer gogoetak zerabiltzaten eta esan zien: [...]. Ir YKBizk 90. Zer sasoietan aldatu bear da? Sasoirik onena udara-azkena. Munita 60. Joan naz gero inpernuko atietara, ta itaun bardiña egin dot an be. Ze erantzuna artu dodala uste dozue? Bilbao IpuiB 218. Merezi baitu zer ondorenak datozkigun pentsatzeak. Basarri 131. Gizadiaren oiturak nola diren [...] mende eta lurraldeetan zear zer goraberak ezagutu dituzten ta abar. Vill Jaink 78. Jakinen ote du bada ene famili maiteak zer prezioa duen berekin ni hoiena izaiteak? Xa Odol 295. Bai al dakizu zer penak ziran juan zanian emendik? Uzt Noiz 99. Gizon batek emazte bat nahi zuelarik laguntzat hartu, nahi duzu jakin zer "joiak" eskaintzen ziozkan? Ardoy SFran 190. Kaseta hau moldatzen dugun tenore huntan, ez dakigu zer erabakia hartu duen auzitegiak. Herr 26-6-2003, 3. Gainera, [...] tajutua zegoen, artikuluetan, zer galderak egin behar ziren, besteak beste. MEIG IX 75. Se han encontrado tbn. ejs. con ausencia de -ta- en casos locales en algunos autores: Zer prezioko nahi duzu? Volt 251. Zer puntuan da kofrea? Ib. 228. Jakin naiez zer gisan arkitzen zen Santuaren gorputzak. Mb IArg II 302. Ze bidetik? Añ EL1 64. Eta ona zer tranzean ipiñi dedan nere burua. AA III 570. Zelan eukiko dau poza? Ta ze arriskuban iminten dau, alan ezkonduten danak bere arimako salbazinoia? Zeubek pensau. fB Ic III 319. Ezagutu dedin, zer jatorrikoa zan. Lard 158. Dabid biotz andikoa jarri zan, bera zer etxetan bizi zan eta Jaunaren kutxa santa zer lekuan zegoan begira. Ib. 189. Eta ezaguturik zer perillean zegoan [...]. Ib. 166 (176 esan zion [...] zer perilletan arkitu zas). Jakin dezagun lanak zer urtheko tenoretan egin behar diren. Dv Lab 201. Ez bainenkusan argi zer bidetik ibil. Or Aitork 198. Zer iatorritik datorkigu? Ib.16 (151 zer iturritatik). Igarri dezaion zer tankeran kantatzen zun. Etxde JJ 174. Zer tankerako nexka dezue ori? NEtx LBB 138. Zer itxureko gizona da? Izeta DirG 44. Eztakigu zer kontzientziko gizona zaren. Ib. 73 (35 zer markakoa eta zer gisakoa). Ia zer tamañokoak biar dituran. SM Zirik 81. Zer oiñetik errenka zegien. Berron Kijote 72.
sense-1
1.
(gral.; Volt 6, Mic 8v (ser), SP, Deen II 183, HtVocGr, VP 13v, Lar, VocS 141, Añ, VocBN, Gèze, Dv, H(G, L, BN, S));
ze (V, G, AN-larr-5vill-ulz, BN-ciz-arb-baig, S)
Ref.:
Bon-Ond 170;
A(zer, ze);
OrtVoc;
Lh;
Lrq(zer, ze);
EI 217 (que no especifica, salvo para algunos puntos dialectales, si se trata de pron. o adj. interrogativo);
EtxbaEib;
HolmerApuntV;
EAEL 260;
ElexpBerg(zer, ze);
GteErd 306. (Pron. interrogativo).Qué, qué cosa.
"Zer duzu? qu'avez vous? Zeren bilha zabiltza? que cherchez vous? Zertara heldu zara? que venez vous faire? Zertarik athera duzu? d'où l'avez vous tiré?"SP.
"Qué, preguntando, zer, ze. ¿Qué es eso? zer da hori?"Lar.
"¿A quién se le da nada? nori zer zaio, zer zako, zer jaka?"Ib.(s.v. dar).
"¿(En qué) piensas? zer dezu gogoan?zertan dezu gogoa?"Ib."¿(Qué quieres) apostar? zeren paramena egin nai dek?"Ib."Zertan diarduzute?"Ib.(s.v. catholico).
"¿He? zer?"Ib."Con qué, preguntando, zerekin, zegaz"Ib."¿(De qué) consta el hombre? zerez, zerzaz parkidatzen da gizona?"Ib."¿Por qué me tienen y por quién? zertzat eta zeintzat naukate?"Ib."¿(En qué está) entendiendo? zertan diardu? zertan ari da?"Ib."Que, preguntando, (c.) zer, ze? ¿Qué es eso? zer da ori? ¿Qué cosa? ze gauza? ¿Qué remedio o medio? (c.), ze bide o bitarteko?"Añ.
"¿(En qué) piensas? (c.), zer dozu gogoan? zertan dozu gogoa? zer, zertan zagoz?"Ib."Quoi, quelle chose. Zeren bilha zabiltza? [...] Zertan? en quoi? [...] Zertan zabiltza hemen? que venez vous faire ici? [...] Zertarik ezagutzen duzu gaixtoa dela? à quoi reconnaissez-vous qu'il est mauvais? Zertarik heldu da hori? [...] Zertaz mintzo zare? [...] Zer nahi duzu? [...] Zeri zarraizko? [...] Zertara zoazi? [...] Zerk ekharri zaitu hunat, quel motif vous a amené ici. [...] Zertarik heldu da hori? [...] Zertara zoazi? [...] Zertara diozu hori? que voulez-vous dire par là?, à quoi faites-vous allusion, à quel dessein tenez-vouz ce propos?"Dv.
"Zer interrogatif. Zer da hau? [...] Zer dire hauk? [...] Zerk asiki zaitu? [...] Zertara zoaz?"H.
"Zer [...] lo mismo en ésta que en las demás acepciones su r final es suave"A.
"Zertaz (G, AN-5vill, L, B, Sal, R), ¿de qué materia?"Ib."Zertzaz (S), ¿de qué materia?"Ib."Zer dakar beronek? Para rechazar a alguno. [...] Zetan gauz be? Expresión con que se anima a realizar alguna cosa"OrtVoc.
"Zer da hau? Qu'est ceci?" Lh. "Ze entzuten da gehienetan. [...] Ze esan dozu? [...] --Zer da? --Araban txarri emia"ElexpBerg.
"Zetan zabitz? / Zetan geratu zan gauzia?"Ib."Zerekin ina da ori? (AN-5vill, B), zekin iña (o)te da? (AN-gip), [...]zegaz ine dao? (V-arr)"GteErd 309.
"Zegaz bizi da? (V-arr), zertaik bizi de? (B), zertatik bizi da? (G-azp), zertik bizi da? (AN-gip-5vill), zertaz bizi da hori? (BN-arb), zertzaz (S)"Ib. 309.
Cf. zein. Tr. De uso general. La forma ze se documenta desde principios del s. XIX en autores vizcaínos, guipuzcanos y en Zubiri, que lo emplea com mayor frec. que los demás.
Semea, zer dok orrelan? Mondr 43.
Zer ete da andra erdiaen zauria? MLastur 1.
Zer nahi duzu darradan? E 193.
Zerzaz beztituren gara?LçMt 6, 31 (TB, Samper, SalabBN zertaz, Ip zertzaz, Hual, Echn, Ur zerekin).
Bi sakramendu hauk zertan duté elkhar irudi eta zertan ez?LçIns F, 2r.
Eta zerk egiten du haur? Usantzak. Ax 94 (V 64).
Mic 13r.
Zek mobietan dau?Cap 28.
Zer da liberal izaitea?Ib. 74 (137 zer igaro).
Zer da? VJ 2.
Zerekiñ konparatuko dut / Deklaratzekotz gustia? Gç 173.
Zek ekarri zaitu orain / dekretoa egitera?BBizk 5.
Zer dio[k], Txeru?Zubia 139.
Hitz hoiek zertzaz orhit eraziten zütie?Bp II 34.
Zer dago?Arz 57.
Ai, zertan bizitza igaro det? CbEg II 92.
Zer ez dezake ardiets Jaunaren miserikordiatik?Lg I 262.
Zertara obligatzen gitü manamendü hunek?CatLan 82.
Zer egin bear dau?Oe 4.
Zerekin egiten dira ganzuera oek? Ub 216.
Zertatik zetorkien itsutasun hau?Ib. 38.
Eta, ze jaten dabee? MgPAb 130 (CO 74 ze).
Zeren gañean izango da gaurko doktrina? MgCC 156.
Eta zetan geratu zirian panparrekerija oneek?Astar II XI.
Zetati salbadu genduzan?CatBus 15.
Zeri begira zaude?DvLEd 118.
Zertan dago konzienziaren xahütarzuna? --Bekhatü mortalik berere gabe izatian. CatS 76.
Zertarik salbatu gintuen?Legaz 15.
Adanek eta Ebak zertan desobeditu zioten Jainkoari?CatJauf 54.
Zetan, baña, igarten dozube ori?EchtaJos 10.
Zetan gabiltz onetan astija alperrik galtzen!KkAb I 82.
Zeren aiduru othe dagozi? JEBer 86.
Bainan, hogoi mende hautan, Elizak, zer ez du ikusi?ZerbIxtS 115.
Zer geiago bear degu?NEtxAntz 127.
Eta zegaz biziko zan orain?BilbaoIpuiB 32.
Zertara ator ona?EtxdeJJ 196 (58 ze).
Zertarik has? Ez da errex hautatzea. ZerbAzk 5.
Da ori zaratiori zerena dok pa?SMZirik 75.
Zertan dago zuzen izatea? Zertan datza on izatea?ZaitPlat 90.
Orai, zertarik bizi zira?LarzIru 58.
Zertan gabiltzak aruntz eta onuntz bueltaka?Salav 70.
Bainan zertarat igorria zuten? Ez lekuaren gainean egoiterat. ArdoySFran 317.
Zer da euskaldun izatea?MEIG IX 131 (en colab. con NEtx).
Nok jakingo dau olan / ze egingo duan?FEtxeb 153.
v. tbn. (Sólo para ze): DurPl 56. Añ EL1 194. Sor Gabon 26. Bv AsL 31. Itz Azald 168. Ag G 304 y 273. Zub 39, 61 y 105. SMitx Aranz 72. Or Aitork 372. Osk Kurl 214. Ugalde Iltz 59. And AUzta 105.
azpiadiera-1.1
(Con negación expletiva)."Zer etzen izan ene bihotz-mina! quelle ne fut pas ma douleur!"Dv.
Cf. infra(4). Tr. Documentado tanto al Norte como al Sur.
Zer ez nuke eginen eta zer eztut egin behar hunelako merxedeak gatik? Harb 267.
Arte hartan, zer eztut egin zureki adiskidetzeko? OPo 1.
Nori ere zu gozo baitzaizko, zer etzaio gozo izanen? SPImit III 34, 2 (Mst zer eztü hun edirenen).
Ta animen salbazioagatik zer ez degu egin bear? CbEBO 5.
Helas, dohakabea, zer ez duzu galdu artha hori izan faltaz! Brtc 192.
Gatibo bilakatua, / O zer ez duk sofritzen! Monho 112.
Eta izanik zu Errege guzien Erregea, zer eztu zugandik uste izan bear nere anima beartsu onek? AA I 465.
Zer egiten ez dogu geure gorputzak ondo eukiteko?Phezian eta khuntietan zer eztie hek ebasten! Etch 308.
Zeri etzaio lothu lagunaren onetan? Zer ez du egin? Zer ezdu sofritu arimen salbamendukotz? Jaur 388.
Zer etziren izanen nere atsegina eta boztarioa! DvLEd 59.
Zer ez darotzut zor, Jauna, zure miserikoridagatik? Ib. 161.
Izan ere, alako estutasunian, zer ez da egin oi? BvAsL 23.
Eta gaztetasuneko jaidurek zer ez dute emaiten gogora? HUZez 104.
Ramuntxogatik ze ez nikek nik egingo! AlzRam 96.
Gorputza izardiz busti... zer etzaizu gertatzen aitortzerakoan? MAtxGazt 92.
Galoi tzar baten ukaiteko zer etzuen egin behar ukan. JEtchep 89.
Lau egunian agoliñian, zer ez eban igaroko? BEnbNereA 157.
Zer etzuan arek emango semeak eta billobak bere ondoan ikustearren. NEtxLBB 33.
Jainkoarekin batean, zer etzuen irabazirik! ArdoySFran 312.
Nekazariei begiratuta / or zer etzaigu ageri? MMant 64.
Mende hunek zer ez du ekarri! LarreArtzainE 71.
v. tbn. Mb IArg I 337. Lg II 129. Egiat 177. Dh 247. JesBih 394. MarIl 80. UskLiB 106. It Fab 187. Gy 65. Laph 98. Zby RIEV 1908, 295. Azc PB 30. Arb Igand 177. Kk Ab I 33. Ox 68. Zerb IxtS 115. Lf Murtuts 13. Vill Jaink 112. Ibiñ Virgil 35. Xa Odol 37. Berron Kijote 35. Ataño TxanKan 197. Gerrika 252.
azpiadiera-1.2
(Precediendo a lo que constituye propiamente la pregunta).Qué.
Cf. infra ZER BADA. Zer, ahatz lakidita / haren begi polita?OPo 36.
O baneaki ea [...]. Zer? hori bazeneaki, zer nahi zenduke egin?SPImit I 25, 2.
Zeer? Zakurra nauk ni era orretan hi nigana etortzeko?MbIArg I 349 (350 eta zeer?).
Ta ama jentillak hau ekusi ta, Zer? esaten dio, zer? bizi zara, nere semetxoa? MbIArg II 322.
Bada zer? Infernuko itxaso ondogabea ikaragarriago ezta?CbEg II 52.
Zer! utziren diogu bizia bere nausiari horrela mintzo zaion nahasi bati?Lg I 312.
Zer, berori jausi pekatu ain ezañian?MgCO 195.
Eta zer? Aditurik au guzia, ez ote gera oituko [...]?AA I 466.
Au ezin datekean gauza da. Zeer? Ez degu denbora arkitzen nai degun gauza guzirako? AA III 420.
Eta zer, arimako salbaziñoko lana zeregiña ezta?AñLoraS 68.
Zer! Orren denbora gutxian bizitzen dira?ItDial 9 (Ur, Dv, Ip zer!).
Zer! Au Noemi da?Lard 159.
--Agur, kide, derro, zer! zu toki hautan?Gy 32.
Baditut arrangurak, bainan badakizu zertaz?Laph 128.
Zer? Ohoinen salatzalea preso?HUAurp 61.
Eee? Zeeer? Neuri bonbilla jausi jatala atzo kalean? Guzurra diñozu. AgKr 68 (6 zer).
Zer! Hemen utz?StPierre 17.
Zer, zer? Medikuari bildur?NEtxAntz 116.
Irri larri batekin: Zer! Utz-hak zonbait zozen irabazterat... Badik beharra!LarzIru 116.
Zer? Eskualdunak gibeletik... hor ere?ArdoySFran 12.
Zer? Zu ere festara etorrita?JAzpiroz 160.
Zer? Ez duzu ezagutzen Herria?LarreArtzainE 186.
v. tbn. VMg 10. Dh 212. fB Ic I 82. JJMg BasEsc 67. Arch Fab 205. Hb Egia 187. Bil 74. Laph 90. Aran SIgn 36. Zby RIEV 1908, 767. Bv AsL 85. Apaol 76. Urruz Urz 37. Sor AuOst 54. Elzb PAd 7. Jnn SBi 64. Alz STFer 123. Arb Igand 187. Moc Damu 16. Itz Azald 8. Iraola 18. Kk Ab I 35. Ill Testim 23. Barb Sup 169. Muj PAm 41. Inza Azalp 35. Alz Ram 96. Enb 86. Ir YKBiz 184. Or Eus 113. Iratz 153. Mde Pr 49. Zerb IxtS 29. Lf Murtuts 42. Bilbao IpuiB 76. Ugalde Iltz 67. Arti Tobera 271. Ibiñ Virgil 45. Ataño TxanKan 227. Zeeer: Erkiag BatB 14. Ze: Bordel 65. Ox 120.
azpiadiera-1.3
¿Qué?, ¿qué importa?; ¿qué pasa? An izango zera? [...] --Bai... eta zer?Apaol 118.
Ta baletor be, zer? EchtaJos 142.
Eta kopa ateratzen bada, zer? --Ez do ertengo. LekEunD 37.
Catalunya osoak ala nai izanda ere ordea, zer? LdiIL 24.
Eskubide orregaz gitxi batzuk ondo ta enparauak txarto ba'lebiltz, zer?EguzkGizAuz 118.
Badaukat bear nuena. Ta, zer?TxillLet 80.
Ta orain, zer?LabSuEm 168.
Bein baño geiagotan esaten egozan izango zirala aukera guztiak. Da zer?Gerrika 279.
Erdarazkoa baino luzeagoa dela, eta zer?MEIG II 103.
v. tbn. A BeinB 61. Ze: NEtx LBB 275.
azpiadiera-1.3.1
(Con pronombre en dativo). Nai goiz nai berandu, niri zer?ABeinB 87.
Niri zer? Zer galduko yuat ba?KkAb I 24.
Noren aginduz jantzi duk ori? --Iri zer?"¿A ti qué te va?".OrEus 181.
Zer neri, iñork au buruz asma ez baleza?"Quid ad me".OrAitork 17.
Ez deustazuela siñistuko? Ta niri zer?BilbaoIpuiB 179.
Zuri zer deutsu, ba? Niri zer? Niri neuri, ezer bere ez. ErkiagBatB 101.
--Erorian daukazu gerrikoa. --Ta zuri zer?AnabPoli 18.
Gaztelaniaz bereizten direla, eta guri zer?MIH 84.
v. tbn. Ibiñ Virgil 39. NEtx LBB 137.
azpiadiera-1.4
Baña zer ote da [...] gaur adirazten diguna? Zeer? [...] eskatzen duena zuzenki egitea. MbIArg I 70.
--Zeer? Busti dagigun orduan ainbat lenen. ErkiagArran 19.
Izigarri hunkitua. --Zeer? ene semeak. Ez da posible, ez da posible. LarzSenper 76.
azpiadiera-1.5
(zer gero, zer ala)."¿Pues qué? (c.), zer bada? zer gero?"Añ.
v. infra ZER BADA. --Zuk ba aldakizu gauza bat? [...] --Zer, gero?ErkiagArran 192.
--Nun jarri ote dit? --Zer ala?--Txiskeroa. LabSuEm 194 (v. tbn. 187).
azpiadiera-1.6
(zer eta). Iru-lau laiakada emon ebazanean, arrituta geratu zan Erramon. Zer eta bezigu eder bat ez eban ba atara laia-ertzean, dingilizka?BilbaoIpuiB 120 (v. tbn. 118 y 264).
azpiadiera-1.6.1
Ikaratu zaiteze, ene entzuleok! Zer eta... txarri bat!BilbaoIpuiB 107.
Mendia erditze-miñetan, eta azkenik zer eta xagu kaxkar bat erditu. VillJaink 134.
Aldi honetan zenbaitek herri xeheari, populuari, azken hitza eman nahi badio ere, zertan eta arte-gaietan, ez litzake harritzeko herri xeheak gai kaxkar eta belaxketara jotzea. MIH 322.
azpiadiera-1.7
"Gelditzen da etxean, jatekoaren egiteko [...] Hasten da beraz [...] bere lanean, hau zerdako bazkari bat behar duela arthatu""Se proposant de préparer un dîner dont on dirait: mais qu'est-ce que ceci?".BarbLeg 131.
azpiadiera-1.8
(Con verbos como ari izan, ibili, sin suf. de decl.).Cf. supra ejs. del tipo zertan gabiltza, etc. Tr. De uso gral. excepto entre los vizcaínos.
Eta han zeudenetarik batzuk erran ziezén, Zer hari zarete, laxatzen baituzue asto-umea?LçMc 11, 5 (Dv, IBk, IBe zer (h)ari zarete, Ol zer ari zerate; Ker zetan diarduzue).
Zer ari naiz? Zertan nabil? Arritu al naiz. Suescun 7.
Zer ari zara, konpai, lo egiten duzu ala geldirik zaude?Volt 267.
Hordiak eztaki zer hari den. Ax 284 (V 190).
Zer ari zen han?Bp II 34.
Gizon Galilearrak, zer hari zarete hor begiak zerurat altxaturik?Lg II 297.
Zer zabiltza bada exezio oriekin?AA II 177.
Zer ari ziñan?SorBar 34.
Zer ari zela uste duzu? Ostatuko athearen neurtzen. ArbIgand 129.
Galdetu niyon: "Ama, zer dabil / ola kopeta beztuta?TxB II 169.
Erregea [Daniel] zer othe zabilan lezerat lezerat joanik. ZerbIxtS 70.
Zer abil or deadarka ezkon-egun goizean?NEtxLBB 16.
Barka bekio, ez baitzekien zer ari zen. MEIG I 143.
sense-2
2.
(V-gip, G, AN, L, BN, Sal, R; Lcc, HtVocGr 341, Lar, Gèze, Dv);
ze (V, G, L-sar, BN-ciz-arb, S; Lar, Añ, Dv(V))
Ref.:
A(zer, ze);
EI 217 (ze);
Lrq(zer, ze);
EtxbaEib(zer, ze). (Adj. interrogativo).Qué (para preguntar por la identidad o la cualidad de una persona o cosa)."Ceruarri, que quiere decir, que nuevas"GSalazar(ap. TAV 2.2.17).
"Qué cosa, zer gauzea"Lcc.
"Comment, nola, zer moldez"HtVocGr 341.
"¿(Qué) hora es? zer ordu da? zer oren da?"Lar.
"¿(Qué hay de) nuevo? zer berri da?"Ib."Que, preguntando, (c.) zer, ze? ¿Qué es eso? zer da ori? ¿Qué cosa? ze gauza? ¿Qué remedio o medio? (c.) ze bide o bitarteko?"Añ.
"¿(De qué) manera? [...] (c.) ze moldez? ze modutan?"Ib."¿(En qué) piensas? [...] ze asmo, gogo dozu?"Ib."¿(En qué) lugar? [...] ze o zein lekutan?"Ib."¿(Qué hay de) nuevo?, (V) ze barri da, (G, AN), zer berri da?"Ib.(v. tbn. zer berri da VP 18r).
"Zer egiteko duzu horrekin? quelle affaire avez-vous avec lui? [...] Zer adin duzu?"Dv.
"Ze gauza dira orreek, quelles sont ces choses? (V)"Ib."Zer ordu? (Sal, R), zer tenore? (L, BN), ¿qué hora? Zer modu (G), ¿qué tal? Sustituye a zein, ze"A.
"[Ze] sustituye a zer en tres casos: a) cuando le sigue un nombre: ze barri (V), ze berri (G), ¿qué noticias hay? Ze modu? (V, G), ¿qué tal, como está usted?, ze tenore? (S) ¿qué hora? [...] En tal caso sustituye a zein 'cual': ze etxetan [...] en vez de zein etxetan. Es poco recomendable esta sustitución, al no tratarse de frases ya consagradas por el uso, como son la arriba citadas"Ib."[Ze] (c,...) sustituye a zer o más bien a zelango o nolako.Ze liburu zaude irakurten? (G), ¿qué clase de libro está usted leyendo?"Ib."Zer barri? Lo mismo que ze barri? --Zer barri, gaztiak? --Betikua. ¿Qué hay de nuevo?"EtxbaEib.
Tr. De uso general. La forma ze se documenta en autores vizcaínos ya desde los primeros textos. A partir de finales del s. XIX se encuentra tbn. al Sur en textos guipuzcoanos: Arana, Beovide, R.M. Azkue, Txirrita, Lizardi, Orixe, S. Mitxelena, Munita, Etxaide, Lekuona, N. Etxaniz, Aresti y Berrondo. Al Norte sólo en Zubiri y Larzabal.
Zer kondizionetara bada batheiatzeko ditugu haurrak?LçIns F, 3v.
Eta haren zeruetarat igaiteaz zer probetxu dugu?Ib. C, 6r.
Ama eneaen seme bageaz / oi zuk zer probetxu dozu?Lazarraga 1144r.
Zer diferenzia da konseilluen eta manamenduen artean? Mat 151.
Zer orenetan idekitzen dute?Volt 213.
Zer esker, zer pagamendu emanen deraue?Ax 226 (V 150).
Zer gozo, zer zaphore, zer atsegin eta plazer har ahal liazaio bekhatuari?Ib. 521 (V 335).
Nola edo zer moldez eginen duzu?Ib. 371 (V 245).
Ze ordu da?Mic 12r.
Ze oraziño esaten deustezu?Cap 42.
Zer okasionetan hari naiteke iokoan eta dansan? SPPhil 375.
Se señale [...] da?VJ 2.
Atzorik ona / ze barri dogu?Zubia 139.
Bazkoren tenpora güzia zer sendimentütan igaran behar dügü. Bp II 58.
Egün zer besta dügü?Ib. 91.
Zer ondasun ematen ditu Ordenako Sakramentuak?OA 75.
Zer arrazoin da, bada ez egiteko nik diodan agur hura?ES 148.
Zer xedez ethorri haiz hunat? Ch I 25, 1.
Zer animorekin ez diote gerla egiñ bizioei?Ib. 18, 2.
Zer esparantxa ükhenen düt?Mst III 14, 1.
Baña zer bidez ta nola irabaziko dugu?MbIArg I 229.
Ze birtute [...] sakramentuak emaiten dabe?CbCatV 48.
Ni onela tratatzeko, zer gaitz egin dizut nik?CbEg II 15.
Zer izen eman zakote Gure Jaunari bere Zirkonzisionian? CatLan 39.
Zer neke dira, gaiztoak infernuan daramazkien nekeak?Ub 158.
Zer estatutan kausi othe nintzake?Brtc 155.
Zer denbora, zer atentzione, zer artha eman diot? Kasik batere. Ib. 137.
( s. XIX) Ze asmotarako jagiko da?MgPAb 212.
Ze izen dozu?Ib. 56.
Aiñ erraz ez erorteko, zer erremedio artu bear degu? Gco II 19.
Zer gaitz egin dizut nik zuri?AA III 463.
Zer doai bear ote ditu juramentuak ona izateko?AA II 28.
Ze amore ta ze damu bizia erexegingo ez liteke zuen biotzetan?AñLoraS 95.
Zer estatutan hilen othe naiz?Dh 123.
Nor da Teresa, [...]? Ze errenta dauka? Ze indar? Ze soldautegi? Ze entzute? Ze adiskide? Zer egitera dua?fBIc II 291.
Zer egin dozu ekandu zital ori [...] benzietako? Ze indar egin dozu? Ze modu artu dozu zeugandik kenzeko?Astar II 115.
Zer modutan examinatzen da konzienzia?CatB 64.
Zer bekatu da yuramentua egitea gezurraren gañean?Ib. 64.
Eta ze pekatu da jai egunetan nezesidade bagarik biar egitia?CatLlo 41.
Eta Jaungoikuak, zer galdu dau orregaitik? Ze gatx eta kalte etorri jako zeruari?UrMarIl 45.
Nik zer dretxoz dabilat oinen pean?Laph 39.
Zer gauza dira aingeruak?"¿Qué cosa son los ángeles?".CatAe 40.
Zer bidetatik ara joan uste dezu?ArrMay 76.
Zer asmo daukak, Patxi?Apaol 82.
Ta nik zer kulpa det?SorAuOst 81.
Eta nolaz hori? Zer arrazoinez?ArbIgand 62.
Eskuara ken. Zer zuzenez?HUAurp 209.
( s. XX)Zer artharekin behar da etsaminatu kofesatzerakoan?CatJauf 119.
Ze eratakoak dira? ItzAzald 124.
Zer mezatan izan zerate gaur?AgG 171 (AL 114 ze).
Zer preziyotakua nai du?Iraola 76.
Zer berri da hor gaindi?BarbSup 10.
Eta zer eginkizun du bereziki emazteak senarrarekiko?KIkG 54.
Ze ideatan etorri zerade? TxB II 190.
Zer eskubidez egiten dituzu gauza guziok?IrYKBiz 383.
Pilar, zer ordu da?AlzRam 63.
Zertan jarduten zera? Zer lan egiten dezu?TAgUzt 195.
Zer heinetakoak ote ziren?ZerbAzk 97.
Ze ordu ete da onezkero? ErkiagBatB 77.
Eta alkarregaz sarri egon arren, ta ze modutan, ez dau gizon onek gogorik nire senargai izateko. Ib. 180.
[...] arakatzetik, zer kalte etorri dakiguke?VillJaink 16.
Zer koloretako kasullak zituzten?LabEEguna 113.
Gure anaje, ze barri oi de / Mutriku herri noblian? Balad 60.
Zer tenore da? Hamarrak abantxu. JEtchep 100.
Zer kondizionetan da?LarzIru 128.
Ze aldetara joko ote det? NEtxLBB 164.
Eta lanean hasi. Zer lanetan?ArdoySFran 217.
Zer izen du zaldun onek?BerronKijote 174.
Ze gogoagaz, mutil, / gaztea eskatu? FEtxeb 173.
Zer neska dek ori?BBarand 82.
Zer eratan behar genituzke erabili?MEIG VII 184.
Ze probetxu ekar dezake? MEIG VIII 114.
v. tbn. (Sólo para ze): Oe 28. Zuzaeta 81. VMg 52. Ulib in FrantzesB II 34. JJMg BasEsc 157. CatLlo 13. CatBus 10. Aran SIgn 60. AB AmaE 432. Azc PB 270. Ag Kr 22. Echta Jos 35 (un sólo ej.). Kk Ab I 13. KIkV 6. Or SCruz 86. Enb 177. Eguzk GizAuz 50. Bilbao IpuiB 194. Munita 96. Lek SClar 123. Etxde JJ 78. SM Zirik 81. MAtx Gazt 17. Alzola Atalak 47.
azpiadiera-2.1
Frantses porroska hoiek zer demontre dira?FrantzesB I 34.
Zer demoniño dezute? Iraola 86.
Zer arraiotan abil?TxB 157.
Ze deabru dok au?OrTormes 17.
Zer demuntre zen muthiko itsusi hura?BarbLeg 129.
Zer arraio darabik?SMZirik 121.
Zer demontre ote da or agiri dan ori?Ib. 46.
Ze debru da holako!LarzIru 116.
Zer arraio nai dezu?LabSuEm 168.
Zer milla demonio pasatzen da emen?NEtxLBB 180.
Zer demonio irabazten duzu gauza hortan ariz?XaEzinB 95.
Zer arraiotarako behar du?MEIG III 49.
Ze arraio ote da zorioneko beatu hori?MEIG IV 77.
v. tbn. Otx 73. TAg Uzt 205. Munita 25. Ze: Altuna 44. Arti Tobera 284. Berron Kijote 223. Zendoia 157.
azpiadiera-2.2
(Con beste). Zer berze probetxurik ethorten zaiku?LçIns F, 4v.
Zer berze zihal taillu duzu prezio beheresko?Volt 250.
Parropia elizek zer beste hontarzün die?Bp II 12.
Ze beste gatxek bildurtu bear gaitu?AñLoraS 28.
Zer berze promesa egiten dakogü Jinkuari?CatLan 125.
Zer beste gauzarik predikau leijee?JJMgBasEsc 106.
Zer beste sendimentü behar dü gütan phitztü?CatS 84.
Zer beste gero?AgG 319.
v. tbn.
ArgiDL 36. Ze: Arti Tobera 283.
azpiadiera-2.2.1
Zer berzerik mundu hunetan desira ahal genezake?LçAdv ** 8v.
Eta orano, zer besterik?Bp II 26.
Zer besterik uste dozue jazoko litekela zuen arimetan?AñLoraS 116.
Zer besterik agintzen dausku boskarren aginduak?KIkV 68 (KIkG 56 zer besterik).
Zer bertzerik bilatzen dugu guk?XaOdol 53.
v. tbn. Mst I 24, 3. Mg CC 247. Gco I 399. AA III 598. Echta Jos 229. Ir YKBiz 349. Zait Sof 197. Bilbao IpuiB 200. Erkiag Arran 110. Ibiñ Virgil 32. NEtx LBB 73. Ze: Eguzk GizAuz 142.
azpiadiera-2.3
(Con sust. con suf. -tzu(k))."Algunos (y es caso muy curioso) se valen de ze por el bizkaino plural zeintzuk pero trasponiendo la partícula -tzuk a la palabra que sigue a ze: ze senidetzuk, 'cuáles parientes' (Mg CO 202 [226 de nuestra ed.]), en vez de zeintzuk senide"A.
v. zeintzuk, zertzuk. Zer kaltetzuk etorri oi dira bide deungako osatu gura oneetati?CrIc 52.
Ze bidetzuk artu zeure asmo galdurako? MgPAb 212.
Azturik zer pekatutzuk egin ditubezan. MgCO 231 (226 ze senidetzuk).
Zer gauzatzu ikusi dozak urijan, enetxuba?Otx 170.
I, esaidak aurtengo jaietan zer piezatzuek jotia nai dozuezen. SMZirik 20.
azpiadiera-2.4
Zer ogenik dakartzu? galdegin zion apezak. '
De quoi vous accusez-vous, mon frère?'.OrMi 36.
Ta zuen anaiai bakarrik agur esaten badiezue, zer aundirik egiten duzue? Atzerritarrak ere ez al dute orrenbeste egiten?IrYKBiz 126.
Bildur izan-da, baiña, zer onik neukan?BilbaoIpuiB 107.
azpiadiera-2.5
(En contextos en los que en la tradición literaria se documenta tbn. zein (q.v.), en distintas proporciones, tanto en interrogativas directas como indirectas (q.v.)). Ezen eztakizue zer orduz zuen Iauna ethorteko den. LçMt 24, 42 (Dv, Samper, Hual zer orduz, Ur (V, G) ze(r) ordutan, He, Ip, SalabBN zer orenez; TB zoin orenez, Echn zein orduz).
Ze egunetan zirkunzidau zan?Oe 27.
Zenbat aldiz komulgatu behar da? [...] Eta zer egunetan? Ub 185 (v. tbn. AA II 45, Lab EEguna 68 zer egunetan, Añ LoraS 189 ze egunetan ta ze ordutan, NEtx LBB 59 ze egunetan, jauna?).
Baña non edo gorputzaren zer lekutan ganzutu bear ote da eria?AA I 536.
Zeñ egun, ordu eta zer lekutan lan gaizto hura egiñgo zuten alkar aditu. ArrMay 97.
Izaba mendiko mugan ego zren trabajatan, [...]; ezdakid zer erritako zren. Mdg 138 (Mg PAb 168 jakin gura neuke, ze erritakua zarian).
Ez dut esanen zer erritan, orain Gerrieder izengoitia dun etxe batek [...].OrEus 62n.
Zer egun da ba, gaur?MujPAm 51 (v. tbn. NEtx Antz 113, Mde Po 38 zer egun).
Aski zaiku [...] jakitea zer tokitan den. JEBer 76.
Zer ordutan etorriko da erloju billa? IzetaDirG 118 (v. tbn. Añ LoraS 189, Bilbao IpuiB 180 ze ordutan, Iraola 112, Ir YKBiz 282 zer ordutan).
sense-3
3.
(V, G-azp; Urt I 89, Lar, Dv, H)
Ref.:
A;
GteErd 310. (Pron. y adj. interrogativo en interrogativas indirectas)."(No sabe el) ciego distinguir de colores, itsuak eztaki zer kolore berezi"Lar.
"Antes que te cases, mira lo que haces, ezkondu baño len, kontu zer egiten den"Ib."Ain nago ansiatua [...] non eztakidan zer egin"Ib.(s.v. afligirse).
"No sé qué, un no sé qué, eztakit zer, eztakit zerbat"Ib."Huna zertarik sortu den horien makhurra, voici l'origine de leur différend"Dv.
"Ikhus zer daramazun, voyons ce que vous emportez"H.
"Zer dan edo zer eztan jakitera etorri da (Vc), ha venido a saber lo que ocurre;, litm., qué hay o qué no hay"A.
"Eztauka zer egonik irudipentsu (G-azp)"GteErd 310.
Tr. De uso general.
Zer ete dan amoradu gexoa.
Salinas
4 (J. Arriolabengoa prefiere la lectura dau).
Ekhusi eztuienak hona zer den eztaki. E 241.
Onsa pensa zer den irabazia. Ib. 53.
Eztagizuela galderik zer ianen duzuen edo zer edanen. LçLc 12, 29.
Eztakizue zer spiritutako zareten. Ib. 9,55.
Deklaratu izan baitzen [...] zer denboratan eta zer lekhutan Iesus Krist sortzeko zen. LçAdv ** 2v.
Ezen halatan irakasten giaitik zer xedetara ari behar dugun. LçIns E 1r.
Arren, esazu / zeure pensamentuan / zer dadukazun.Lazarraga 1165v.
Zer egin bear duen meza enzuten duenak. BerTrat 128v.
Zer intenzioreki eta nola bear den mezako sakrifizioa ofratu. Ib. 19v.
Konsideratu nora noaie eta zertara. Ib. 25v.
Ea zertan eman duen iaioz gero denbora. EZMan I 78.
Esaten nizun aita jaun orrek zer esan zidan.
CartAzp
125.
Eztute edireiten zeri lot. Ax 598 (V 385).
Ze pekatu egin daben. Cap 112.
Ze horaziñoe jakingo daben. VJ 4.
Ez axola izaitea zer ian eta zer edan. SPPhil 320.
Eternitatea! Nork daki hi zer aizen!Gç 60.
Idiaren uxada eta sabeltasuna zer fazoinez sendatu behar diren. Mong 588.
Eta klarki emaiten baitute aditzera zer muetetakoak diren. ES 168.
Memoria egiten debela zer erritan, zer etxetan [...] ibili dan. OA 134.
Pensetan dala [...] ze lekutan egon dan [...] ze ofizio euki daben. Arz 51.
Goazen orain Jesusen bake hau zer bake den ekustera. MbIArg I 303.
Ta gelditu zen arritua, ta zer egin etzekiela. MbIArg II 310.
Ta nork daki nola ta zer legetan?CbEBO 56.
Doktorek berek etzakiten zer ihardets. Lg II 242.
Ez dut ikhusten gizon hau zertaz ahal den hobendun. Ib. 270.
Ez dut hunen baitan aurkhitzen zertaz kondemna. Ib. 270.
Horra zer diodan, horra zer nioen. Brtc 150.
Ikhusi behar dugu ea zertan bekhatu egin dugun gogoz. Ib. 160.
Han eraküsten naizü [...] zer phüntütara jin nizan. Mercy 163.
( s. XIX)Zer dirian basuak, zeinbat ta ze usutarako. MgPAb 83.
[Esan eutsan] ze ikusi eban. MgCO 185.
Denbora da ezagutzeko zertan dagoan gure zori ona. AA III 586.
Begiratu zelan ta zetan emon dozun eguna. AñEL1 81.
Eta oneek esango deutse ze egin bihar dabeen. Astar II 73.
Orra ze modutan galdu oi dituzan. Ib. 145.
Zuk jakiñgo dozu guk baño obato, zeren premiñia daguan. JJMgBasEsc 196.
[Konpesau begijee] saraubeetako dantzeetan [...] zer entzun dabeen, [...] zer desiau dabeen [...] ze borondategaz [...] ze arpegi-eragaz. fBOlg 183.
Ikus bezate [...] zer azken pin daukaten ni bezelakoak. ItFab 257.
Nai nuke jakin zerekin egiten duten sutautsa. ItDial 115 (Dv zerekin, Ur zegaz).
Esango det zeren bidez ta nola. Ib. 178.
Zer gisatakoak diraden ondo ezagutzea. Ib. 39.
Erakutsi zion [...] zer eratan egin bear zuen. Lard 79.
Ez daki zer bidegabea egiten dioen bere buruari. DvLab 186.
Nahi du ikhusi Frantsesek zer kondizionetan eskainiko duten bakea. Laph 10.
Huna zertarik dakigun iragan zuela sainduki bere haurtasuna: [...].JnnSBi 59.
Errana zuen ia lehen ere zer xedetako gizon zen.HUAurp 81.
( s. XX)Ez dakid zer erritako zren. Mdg 138.
[Bazakiten] nun zer galda. StPierre 32.
Zer klasetako ezpata duen ezaguna da. EusJok 94.
Bost, sei urtetakotz ageri zen zer entreñatako eta zer jitetako gizona izan zaitekian. Const 15.
Jainkoak badaki zer xedetan ethorriak. BarbSup 175.
Bai al dakizu [...] zerekin edo zer gaiaz egin zittuan? InzaAzalp 34.
Ez dakite zer asma. BarbLeg 131.
Horra zer moldetan egina izan zen. JEBer 22.
Nik ez dakit jendea zerk duen zoratu. Etcham 221.
Banekien [...] zertaz edo zeri buruz mintzo ziren. FIr 159.
Estadistika bat egin zan eta begira zer atera zan. Munita 6.
Zer landare zer lurretan ipiñi bear dan. Ib. 152.
Zer lenguaietan meza entzun Jeinkoak ez dauku erran. Mattin 118.
Gizonak denpora zertan pasa izan dezan amoreagatik. VillJaink 43.
Gaurko bestara eztakit ze arropa eraman. Zer iruditzen zaizu zuri? ArtiIpuin 84.
Nik ez dakit jendea zeri buruz doan. XaOdol 224.
Begiratu nion ondo zer lekutan zegoan. BBarand 47.
Hona zer bertso egin omen zituen Txirritak. MEIG VI 69.
Badakigu ze itxura zuen. Ib. 192.
v. tbn. (Sólo para ze adj. interrogativo): Oe 129. DurPl 100. JJMg BasEsc 211. Ur MarIl 75. AB AmaE 355. Azc PB 159. Ud 27. Urruz Zer 94. Ag AL 93. Or Tormes 15. Enb 32. Tx B I 184. Munita 74. Akes Ipiñ 33. SM Zirik 85. Osk Kurl 189. And AUzta 78. NEtx LBB 211. Berron Kijote 68. FEtxeb 34. (Sólo para ze pron. interrogativo): Or SCruz 15. Enb 177. EusJok 14. Imaz Auspoa 24, 127. Or Eus 134. Arti Tobera 280. And AUzta 62.
azpiadiera-3.1
Aztu guzurra / kartak eyo / ta ebagirik / daragoio. / Oni ta ari / igarriten / zer zer (sic) etorri / bear yaken. ZavFabRIEV 1907, 536.
azpiadiera-3.2
Eztakit zuk nerekin ze arraio dezun. Ud 27.
Etzakiak zer demorrio dabilkidan gaur kolkoan. TAgUzt 50.
Nik etzekiat zer arraio duan gure etxeak. NEtxNola 22.
Ez dakit zuk neretzat zer arraio dezun. UztLEG I 235.
azpiadiera-3.3
(Con valor exclamativo).Cf. infra (4). Zer arraie ari zera!Iraola 68.
Zer demonio da hau!BarbSup 88.
Zer arraio!KkAb I 14.
Erabaki zuten [...] zer demuntre, behar zutela [...].Zub 109.
Zer arrane!OrEus 284.
Ze arraio!MIH 68.
v. tbn. Bilbao IpuiB 116.
azpiadiera-3.3.1
Ze urte ta urte oste?MgPAb 72.
Ze naigabe ta naigabe oste. AgG 319.
Ze itzaldi ta itzaldi-oste!Altuna 80.
Ze il ta mil?AArdi 91.
Zer aita ta zer aita ondo. ABarGoi 37.
Ze amuma ta amuma ondoko!BilbaoIpuiB 267.
v. tbn. (Sólo para ze): Sor Bar 79. Kk Ab I 17 y 36, II 65. Alz Bern 58. SM Zirik 79.
azpiadiera-3.4
(Con beste). Ez dakit zer beste munduko gauzak ikusten zituztela. Goñi 79.
Ama Birjiña ikusten zutela eta ez dakit zer beste berriketa. Ib. 86.
Batek badaki zer beste ondorengo txarrik etorri al leikizun. BilbaoIpuiB 254.
azpiadiera-3.4.1
Badakizute zer besterik egin degun?LdiIL 140.
azpiadiera-3.5
(Seguido de part. con suf. de futuro).v. ZER JAZOKO.A ver qué; para ver qué.
Jo batera ta jo bestera dabiltz bazterrik bazter [...], txosnarik txosna, gauza guztiai begira, nun jarriko, zer jango, zer erosiko. AgG 183.
Arduratan geunden, ardura gorritan, zer ikusiko. AArdi 116.
Atzetik zer etorriko bildur dirala. OrQA 71.
Atarian paperak erruz zabaldu zetunaten zertaz mintzatuko ziran "Gure Etchea"an. Ib. 104.
Begirakune luze galdezgarria egin eban, nun zer ikusiko. ErkiagArran 187.
Eta anima ta arnasa ari batean zutela, zer ikusiko. NEtxLBB 173.
No ta To, au aurretik, ateruntz dijoaz, zer ikusiko. Ib. 108.
Zai gaude zertan bukatuko aren arrokeria. BerronKijote 140.
Apaxua gora ekarten asten nintzan zer ikusiko. EtxabuKontu 127.
Zai gaude atea noiz irekiko, atean zer ikusiko. MEIG I 199.
azpiadiera-3.6
(Seguido de rad. o part.)."Eskolara ez joateko, beste zeozer ez egiteko, beti ze-asma asiko zaizu"GketxLoiola(cf. infra ZER-ASMA).
v. ZER ATERA. Zer-ikusi edo zer-entzun, bazterrak bete zitxinan. OrQA 104.
Baizik ere, oroipena Iainkoagana maitaro daukala, zer-ikusi ta zer-suma egon ordez, bere burua Iainkoari egotzi dezaiola. Ib. 143.
azpiadiera-3.6.1
Beren bidetik doaz ze-esan oni ta ari. "Cada uno prosigue su camino con lo que han de comunicar al uno y a la otra".OrEus 134.
azpiadiera-3.7
(En contextos en los que en la tradición literaria se documenta zein). Ezin pensadu eben zer al zaatean kausea.Lazarraga 1147v.
sense-4
4.
(V-gip, L, BN, S; VP 18r, Lar, Dv(V-m));
ze (V-gip; Añ, Dv(V))
Ref.:
Lh;
EtxbaEib(zer, ze). (Ante un sintagma nominal, en contextos exclamativos o ponderativos; precedido con frec. de a o ai).Qué.
"Zer peligrotan arkitzen ninzan galtzeko!"VP.
"(Bravo) páxaro, ha zer txorikumea!"Lar.
"(Buena) partida, buena alaja, ha zer mentua"Ib."(Bravo) páxaro! (c.) a ze txorikumea!"Añ.
"Zer zorigaitza! quel malheur! [...] Zer gizona! quel homme!"Dv.
"Ze egija andijak, quelles grandes verités"Ib."Ze gizon ederra! !Qué hombre tan guapo¡ Esta locución parece extraña a la lengua, debiendo decirse: Au da gizon ederra! o Gizon onen ederra!"A.
"Zer aira! zer debrü! (S), que diable! [...] Zer bakhotxa (S; Foix), quelle pièce!"Lh.
"Zer urhatsean zabiltzana, à quelle allure vous merchez!"LfGram 745.
"Zer gauza ederrak Jaungoikuagandikuak!"EtxbaEib.
Tr. Documentado en autores de todas las épocas y dialectos. En la gran mayoría de los ejs., el sintagma nominal introducido por zer va determinado, tanto si se trata sólo de un sust., como de sust. + ad.Con todo, la mayoría de los ejs. de empleo indet. corresponde a autores septentrionales, sobre todo hasta principios del s. XIX.
Majistruá, ikhuskik zer harriak eta zer edifizioak diraden hauk. LçMc 13, 1.
O zer zelaia, jana ezpalego!RIs 65.
A! zer laidoa? zer ondikoa? zer dolorea ta zer marraska? Harb 141.
O ze estratajemea! BBizk 28.
Zer damu, zer bihotz ukhaldi errezibituko duzu!Ax 577 (V 370).
O zer ihortziria!Gç 167.
Ah, zer espantu eder da hau!Ib. 132.
Zuk baziñaki zer bake zinduken zerorrek eta zer bozkario betzeek. Ch I 11, 6.
Orra zer milagroak [...] S. Franzisko Xabierrek bere aldarean egiñak. MbIArg II 322.
Ai ze ditxea, Zu neurea ta ni zeurea izatea! CbCatV 94.
Ai zer estura ta zer ansiak! Ai zer eriotzaren miñak!CbEg II 94.
O gazteentzat zer ejenploa!CbJust 88.
A, zer emaztia zu, / senarrarentako. AstLas 32.
Zer etsenplu eder burasoentzat!Lg I 317.
Zer erromezkeria izigarri! Mih 115.
Zer amodio! Zer samurtasun!Brtc 228.
O, zér egúna ura eta zér órdua ura!LEOng 81r.
Zer ohore!Monho 142.
Ze aparija baarkua! Zelango gauba! MgPAb 67.
O ze atsegin kristinaubarentza! fBIc I 74.
Oh, ze ejenplubak oneek, arerijuari parkatuten ikasteko! Ib. 102 (III 369 ze errazubak).
O ze ditxia! fBIc II 287.
Ze deijak, ze diadarrak gure bijotzera daukagun lo zorrotik iratzartuteko? Astar II 285.
Ze karidadia! Ib. 188 (273 ze gozatasun, 234 ze nagitasun).
Zer barrengo miña!Echag 168.
Zer atsekabe laborari harentzat!Dh 156.
Nork gogoan har bada zer nahasmendutan, zer deboilamendutan erortzen den giristino laxo, nagi bat tribunal ikharagarri hartan! Ib. 144.
Baina adin hortan lantatzia zer erzokeria handia!ArchFab 231.
Othoitzeko zer aroa!Gy 179.
Zer ahalgea, zer laidoa, zer damua [...] mundu guziaren aintzinean agertzea. DvLEd 271.
Zer anditasuna Mariarena!Lard 363.
Zer anbizionia!Bordel 180 (127 ze).
Zer afariya!Bil 92.
A zer alegiñak egingo ditutan zu kontentu irukitzeko!Ib. 159.
Zazpi ziren, eta zazpiak zer gizonak!Laph 137.
Ikusi zuenean ai zer deskansua!Xe 159 (318 xe).
Zer arto ederrak dauzkazuten!SorBar 47 (70 ze).
Zer zoramendua!Lap 57 (V 29).
Ez duk ikusten zer arratsalde ederra?Apaol 76.
Ai Inazio! Zer arrazoia zuan gure aita zori onekoak. Ib. 115.
Oi guretzat zer ama! Zer arartekoa!ZbyRIEV 1908, 294.
A ze alibiyua! Ud 33.
Ze naigabea baña gaur dago euskaldun zintzo danetan! ABAmaE 80 (v. tbn. 467).
Zer bake! Zer kontsolamendu!ArbIgand 187.
Zer apeza izan den Diharrassary zena 30 urtez. HUZez 118.
A, zer ekiña! A, zer aizkora-otsa! A, zer oiuak!AgAL 106 (41 ze).
Zer uhure! Zer grazia, zer fabore!UNLilia 12.
( s. XX)Zer barra gazkilak egiten al tion ene karten leitako tenpran. Mdg 129.
Zer beroa!BarbSup 71.
Ze demontre! UrruzZer 40 (tbn. en Ag G 118, Kk Ab II 87, Bilbao IpuiB 56).
Zer negarrak egiten zituen izebak!IllTestim 5.
Zer apez ederra!Xikito 18.
Ze zaldi-guduka eder egin daiteken! OrMi 117.
Zer afari duten jan!OrEus 175.
Zer aparia genuen bart!Ib. 106.
A zer bi bildu zeraten!AlzBurr 24.
A zer emakumea! Gerriya kana t'erdi bazun. AlzBurr(Bern 69 ze) 58.
Zer desmasiak, zer mixeriak etxalde askorendako!Etcham 123.
Zer gau ederra!BarbLeg 138.
Zer aztaparrak dizuten orok, zer bekokia eta zer hegalak!JEBer 92.
Ze asea egin zuen hogoi sosekin! Zub 70.
Zer eskerrak bihurtu ziozkan Jainkoari!ZerbIxtS 22.
Zer aurpegi ederra duzun gaur. MdePr 106.
Ze burgatorioa gaixo orrek!OrQA 101.
Zer bidutzi! Zer erio izugarri!OrAitork 48.
Zer gizona nere Eñaut!EtxdeJJ 101.
Zer poza nerea!Munita 14 (19 ze).
O! Zer erloju ederra!IzetaDirG 112.
Bizidun izakia, naiz pataria izan, naiz landarea, zer gauza miraritsua! VillJaink 57.
Zer erantzukizuna!MAtxGazt 44.
Zer zoriona, zer goxotasuna, zer bakea!JEtchep 65.
A zer egonaldi gozoak! AnabPoli 134 (48 ze).
Ze kazkarrekoa merezi denan, maite! NEtxLBB 151.
Zer sukarra! Zer aments nahasiak!ArdoySFran 155.
Zer eguna daramakigun Amasako erri maitian!UztNoiz 120.
Ama, zer artak eta pilpirak nitaz zinituen izan. XaOdol 79.
Ze gauza andia langilleentzat / egotea lan barruan. FEtxeb 198.
v. tbn. (Sólo para ze): Urqz 11. DurPl 87. VMg 96. JJMg BasEsc 53. Añ EL2 50. Ur Dial 96. Aran SIgn 70. Zav Fab RIEV 1907, 533. Azc PB 28. Bv AsL 165. A BGuzur 155. EusJok II 114 y 115. ArgiDL 3. Inza Azalp 10. Tx B I 183 (indet.) y II 43. Enb 193 (121 indet.). Otx 110. SMitx Aranz 224 (13 indet.). Zait Sof 30. Vill in Bilbao IpuiB 8. Bilbao IpuiB 256 (indet.). Balad 61 y 196. Arti Tobera 269 (indet.). Gand Elorri 88. SM Zirik 28. BEnb NereA 178 (indet.). And AUzta 40. Lasa Poem 96. Larre ArtzainE 16.
azpiadiera-4.1
--Baiona, Saander, Kijon! A ze!... Orreik erriok edozeñ umek be ikusi ditu. AgKr 81.
azpiadiera-4.2
(Con negación expletiva). Zer fruitu nahikarazko! Zer bake dohatsu ez ginduzke gure bihotzetan!Lg II 209.
Zer fermutasun etzuen izpiritu sainduak hedatu apostoluen izpiritutarat eta bihotzetarat!Ib. 299.
Zer estimu Mariak etzuen egin izatu fagore hautetsi hortaz?Mih 4.
Zer pena, zer neke, zer gudu / Gau et'egun bihotzean / Ez dituzu behar sofritu / Herran bizi zarenean. Monho 132.
Zer ilkintzak eztira egin odol otzean? VillJaink 84.
Zonbait mende lehenago Karlos handiaren armadak zer ukaldia etzuen hor gaindi bildua Eskualdun multxo baten ganik!ArdoySFran 50.
sense-5
5.ze (V-gip; Añ, Dv(V-m)). (Uso adv., en contextos exclamativos o ponderativos).Qué, cuán."Quan, adverbio, quan bueno es, (V) ze; (G) zeiñ ona dan"Añ.
"Qué admirándose, (c.) zeiñ, ze. !Qué hermoso! Ze, zein ederra! "Ib."(Qué) dulce está, (c.) onen gozoa, ze gozo dagoan"Ib."Qué poco, (c.) zein gitxi; (V) ze gitxi"Ib."Ze ederra"Dv.
"Ze karu eta ze oste! ¡Qué caro ni ocho cuartos!"EtxbaEib.
Tr. Propio de la tradición meridional, al Norte hallamos algunos pocos ejs. (p. ej. en Pouvreau o Inchauspe). Bien documentado para ze ya desde Egiaren Kanta, hay zer sólo en algunos ejs. de autores meridionales desde mediados del s. XIX: Iturriaga, Lardizabal, Arrue (May 76), Soroa, Apaolaza, Azkue (BeinB 57), Arrese Beitia, Iraola, D. Agirre, Udarregi (158), Alzaga (Burr 34), Munita (14), San Martín (Zirik 44), T. Etxebarria, Gandiaga (Elorri 182), Uztapide (tbn. en Pouvreau, J.J. Moguel (BasEsc 50). Inchauspe y Mendigacha (139 y 154).
Jainkoak daki ze atsegin gutxi euren biotzetan artu eben. Lazarraga 1154v.
Bera zure maian, zu aen aldean, / ze ondo zirudian ak esatean.EgiaK 89.
Se galantik dauko gelau berrorek. Mic 13r.
Badakizu zer ontasunen beharra dudan guzien gainetik, eta zer pobre naizen bertutez. SPImit IV 16, 1.
Ze gozuak / Emengo jaakijak. MgPAb 101.
Ze arriturik naukeen neure beatu andiak! AñEL1 140.
O Jauna! Ze gitxia, ze prestueza, ze otz ta illa nasan. Ib. 164.
Ze argiro agertuten deutsazan bere gatxak! AñLoraS 72.
Begira ze laster ustel-kirastuten dan! Ib. 103.
Ze ezain dagoan! AñEL2 223.
Ze gozua, ze alegeria ta ze atseginezkua dan geure bizitzia. fBOlg 21.
Oh, ze obeto egin dabeen areek, zuk baino! Ib. 162.
Baina ikusi daigun juezak ze zuzenak izan biar dabeen. fBIc II 164.
Ze gitxi estimetan dan denpora santuba! Ib. 40.
Ze ugari, ze andi, ze neurri baga dirian. Astar II 264.
Ze itsusijak, ze ezainak dirian. Ib. 148.
Datoz konfesetara kate bategaz loturik legez. Baña ze astun? Ze otz? Ze gogor? Ze arrizko? Eztago eurak bigunduteko modurik. Ib. 226.
Ze otzik, ze debozinoe baga gagozan. Ib. 206.
Ze agindu erraza! Ze gozua! Ze biguna! Ib. 42.
Ai ze ederra! ZavFab,
RIEV 1907, 94.
Ai ze polita! Ib. 94.
Ezin sinista zenezake zer atsegin aundia dedan zu aditzen. ItDial 96 (Ip zer, Ur ze; Dv zeinen).
Zer negargarria [...]! Lard 95.
Ai ze ederra zarian, neure maitia. CantCS(V) 1, 14 (G zeñ; Dv, Echn zein, Ol, Ker, BiblE bai).
Zer ederra zauden, Inazio! Zenbat azi zera! Apaol 108.
Ze biskor, ze agudo direan metatuten! ABAmaE 431 (346 zer).
O! Ze gogor ta ze otso-biotz eriotzea! Ib. 174.
Orduko penak, ze gozoak! Ib. 158.
Ze desbardiñak / direan zure añi egitada zurgarriak! Ib. 167.
Ze bapa! SorBar 41.
Badaki nire bakartasunian zer gaizki arkitzen naizen. SorGabon 42.
Ta zer ederra zeguan! Zer gizena! SorAuOst 74.
Gizona! Ori da apaintzia! Ze majo! Ib. 35.
Ze ederki [...] dakian begiratzen! BvAsL 137.
A! Ze ona zaran! AgAL 59.
Begira ze gogokoak eta ederrak diran. ItzAzald 198.
( s. XX)Ze garbi eukiko eban arek gure etxea! AgKr 157.
Ze gozoa izango zan! Ib. 157.
Zer gaizki ematen diyon mantilla orrek! Iraola 71 (v. tbn. 36).
Zer polita dan! Ib. 91.
Zer polita dagoan! IllTestim 18.
Zer gogor obratzen duan!Ib. 25.
Ze ederto daguan! Enb 200.
Ze zoruntsu geran gu biok! Ib. 99.
O Jauna! ze gaizki egin detan! ArgiDL 32.
Ikusiko dezu ze bigunki artuko zaitun. ZaitSof 37.
Aurtxoen irri barria ai ze pozgarri amentzat! BEnbNereA 43.
Ze pozik [...] ni jarri nintzan. Ib. 109.
Gure umea bizi izan balitza, ze gogorra izango zan! AndAUzta 76.
Aor ire anditasuna ze txiki gelditu dan. Ib. 56.
Orduantxe konturatu zan emazte ona zer ederra zan, azal eta barru. EtxbaIbilt 466.
Ai zer ederki daramakigun Amasan gaurko eguna. UztNoiz 127.
Bordegaraien semiak / ai ze fortuna bagiak. Balad 60.
Zer ederto egoan dana etxera begira!Gerrika 190.
Zer gustora ibiltzen nintzan aien etxean eta nunai!Albeniz 231.
v. tbn.
Arrantz 130. MendaroTx 113. Ze: JJMg BasEsc 160. Azc PB 114. Or Tormes 5. Bilbao IpuiB 203. Osk Kurl 57.
sense-6
6.(Pronombre relativo)
azpiadiera-6.1
a.
(V-arr-gip, G-azp, AN-gip, BN-ciz; Lar, Dv, H)
Ref.:
ElexpBerg;
GteErd 307, 310. (Sin antecedente explícito, en oraciones del tipo badu zer jan, ez dauka zer edanik, badago zerekin ordaindu etc.)."(No hay qué) dudar, ezta zer dudatu"Lar.
"(No tiene oficio ni) beneficio, ez zer jan ta ez zer lan"Ib."(No tiene) tras que parar, ezteu zerzaz baliatu"Ib."Bada zertaz samur, il y a de quoi se fâcher"Dv.
"Ez dut zer egin, je n'ai que faire. Eman diot zer egin, je lui ai donné de quoi faire"H.
"Zergaldu, zergaldua. Zegaldu esan ohi da gehiago. Zer galdua, nada o algo que perder. Nik ortan eztaukat zegalduik. / Zegaldua daukana mobidu deilla"ElexpBerg.
"Bazen an zer galdetua ta zer erantzuna (AN-gip), orrek badeko zer preguntau ta zer erantzun (V-arr), ukan zuen zer jan (BN-ciz)"GteErd 307.
"Eztaukagu zerekin estalirik (G-azp), eztaukot zegaz tapau (V-arr), eztugu zerkin estali (AN-gip)"Ib. 310.
"Zeiñik ez, gaitzari aurre egiteko erremediorik ez dagoenean erabili ohi da. Ez emendu ze iñik"ZestErret.
"Hori ezta ixillik geauko; horrek beti izateu ze kontaua"Ib.v. tbn. EGLU V 120ss y 258s.v. ZER-PENTSATU, ZER-JAN, ZER-KENDUKIZUN, zeregin, zeresan, zerikusi. Tr. Documentado en autores de todas las épocas y dialectos, si bien son escasos los ejs. septentrionales del s. XX. Se han tratado aparte aquellos casos de empleo muy frec. en los que la expr. presenta cierto grado de lexicalización como en zer jan , o se encuentra plenamente lexicalizado como en zer egin, zer esan y zer ikusi. El verbo de la subordinada es un radical o part. con suf. -(r)ik en autores septentrionales y part. indet., det., o con suf. -(r)ik en los meridionales.
[Emaztiak] ordu oroz behar tugu. / Ezta heben zer duda. E 121.
Eridenen dutela zerzaz kontenta. LçDecl * 7v.
Pobrea bada, zegaiti eztau / zegaz sustendu honrea. Lazarraga 1196r.
Elli dollorrean ezta zer autu, / ta bizar gorritan gitxi zer sinistu. "En ruin ganado no hay qué escoger y en barba roja poco que creer".RS 384.
Edirenen duzue eztela gauza hunetan ausarziarik eta ez zer miretsirik. Mat 8.
Ezpaituke deuserere ni zerzas akusatu. BerTrat 89r.
Bada egiteko, bada zertan pensa. Ax 372 (V 245).
S. Atsoak zerzaz eros duenean, ezt'aragirik arakintzean. OPr 683.
Pedrok zionari zer eranzun etzutela. MbIArg I 345.
Ez da iltze bat, ez eta zerekin erosi ere. MbIArg II 290.
Santutxoan zer ikasirik asko izandu zuten. CbJust 109.
Eta aurkhituko du guzietan zertaz bere burua humilia. Lg II 172.
Izáteko zér errán. LEOng 1.
Igaro bear eben ibaia, ta ez egoan zubirik, ez barkurik, ez zetan igaro. AñLoraS 6.
Eztu ere zertaz paga bere zerbitzariak. Dh 116.
Baserrijetan daukeela gizonik jakitunenak zer asko esaminau, [...] zer aztertu ta zer ikasi gauza askotarako. MgPAb 189.
An euko dau naikua zer edan. Ib. 193 (v. tbn. zer edan en Laph 216, ChantP 62, Barb Leg 147, Mde Pr 143, zer edana en Ag G 323, Anab Poli 88).
Daukagu gaur zer ibilli ta zer ikusi asko. Ib. 116.
Zer jan eta zerekin estali eduki ezkero, kontentu egon bear gerala. Gco I 423.
Eta etxeko guziak geratuko dira zerekin bizi ez duela. AA I 573.
Mundu guztiari zer pensau ta zer ikasi emon eutsana. fBIc II 285.
Ez dabela izango emen zer ikasirik. JJMgBasEsc IV.
Narru gorrian eta zer jan, zer janzi, nun bizi eztaukala. Astar II 34.
Egin begi alegina itxiteko semiari zegaz bizi. Ib. 175.
Ez daukazu zer garbiturik purgatorijoko suagaz?UrMarIl 82.
Zeren oiek zuri trukean zer emanik ez duten. Lard 416.
Dabidek geroz etzuen alde onetatik zer eraman andirik izan. Ib. 204.
Ez da zertaz harri. DvLab 29.
Pekatariyak umill gaitezen bada zerekin beldurtu. Xe 383.
Asko nekatu gabe, izango zutela zerekin bizi. BvAsL 145 (v. tbn. zerekin bizi en Aran SIgn 63, zerekin bizia utziagatik en ABar Goi 59).
Banuen zertarik jan, bai eta zer edan. ElzbPo 216.
Alta bazuken zertaz mintza!HUAurp 70.
Banekian nik [...] zer aditua ta zer esana izango zala. UrruzUrz 129.
Kontrara ordea [...] zer-eraman ez gutxi alegia ematen ziotela. 'Dándole harto en que merecer y ejercitar la paciencia'.AranSIgn 50 (66 zer eraman asko).
Zeri eldurik ezeukala!AgAL 109.
Zer-erantzun andia daukela, [...] bateo baga ilten itxiten deutsen gurasoak. ItzAzald 30.
( s. XX)Zeuk bakarrik daukazula zer galdua uste aldozu?AgKr 27.
Indianoari zer erantzunik etxakon otu. Ib. 97.
Ba omen zuen zer konda gure gizonttoak!BarbSup 146.
Bizitzan itsasten zaigulako egunero zer barkatua. InzaAzalp 146.
Orotarik omen du han: Baduke niri zer eman!Ox 45.
Marmutz ulitxek ene loretik ez baitute zer igurik!Ib. 174.
Aurrak gosez negarrez ta zer jantzirik ez zutela arkitu zituan Pernandok. MujPAm 65.
Bena ez beitzian zertarik bizi, sartü zen mandozain. Const 26.
Lan-egin barik zegaz bizi eukien ezkero. KkAb II 186.
Aurrera Isabel; ez dizugu zer barkaturik. Txorakeri batzuk esaten ari giñan. ABarGoi 28.
Etzeukan zeri eutsirik, non gelditurik, galdua zan. Ib. 25.
Bazeukan bada etxian zeri begiratuba. AlzTxib 85.
Urdalla zerk berotua badegu?LdiIL 45.
Ango bakoitzen eskariari / Andre Santak du zer-eman. OrEus 228s.
Ez eukela zegaz janik. EguzkGizAuz 159.
Bazuten [...] Josebaren gurasoak zer emana. TAgUzt 17.
Lan-artulariari dagokio nekea nozitzea. Eta onek zer kendurik ez balu, jabeari.EAEg 6-3-1937, 1218.
Erdarazkoaz ez dut zer erranik. MdePr 199.
Ez nuan zer erantzunik Zure itz oeri. OrAitork 193.
Ango piñu liraiñak bai ei dauke euren zer-kontaua. ErkiagArran 12.
Tertulizaleak ba eben zer esanik eta zer agerturik. ErkiagBatB 66 (cf. infra ZER ESANIK EZ).
Zer kontau andirik ez eban izan. Ib. 59.
Euskalerrian bada oraindik zer ikasi ta zer egiñ. Basarri 74.
Oiengandik badegu guk zer ikasia. Ib. 153.
Ba eben naikoa zetan jostatu eta zetan arduratu. ErkiagBatB 102.
Aspaldian aztuta bazegoan ere, [...] zer gogoratua etorri zitzaion ausarki. AnabPoli 125.
Nola edo zerekin bete eztagoelako. VillJaink 144.
Tratu kontuan badaukagu zer ikasi. SMZirik 114.
Zugan badogu zer ikasia. BEnbNereA 97.
Ez da zer barkatu, ezertxo ere. AnabAprika 70.
Bazeukan zer aterea. ZaitPlat 105.
Badago zerekin ordaindua. UztSas 351.
Naiko zer kontatua badegu ekarria. Ib. 316.
Ez bait-zan zer erabakirik, ezta nor juzgaturik ere. BerronKijote 125.
Kidiok badogu zegaz poztu.Gerrika 295.
Eta are egunkarietan ere, badago zer bil. MEIG IV 108.
Badago oraindik [...] zer bilatu eta zer ikertu. MEIG VII 123.
Hori aurkitzen ez den bitartean ez dago zer egiterik. MEIG IX 81.
Badugu zer ikasi ugari liburu honetan. MEIG III 89.
azpiadiera-6.1.1
(Con vb. conjugado). Hunezaz zer segurik eskriba diezadan jaunari eztut. LçAct 25, 26.
Ezen ene adiskide bat ethorri izan duk bidetik enegana, eta eztiát zer aitzinean ezar diezodan. LçLc 11, 6 (Dv eta ez dut hari zer eman aitzinera).
Eta ezpaitzuten zer ian lezaten, dei zitzan beregana Iesusek bere diszipuluak. LçMc 8, 1 (Dv ez baitzuten zer jan).
Ezen ordu hartan berean emanen zaizue zer minza zaitezketen. LçMt 10, 19 (Dv emanen zaitzue zer erran).
Bortxaz, eztuena zer jan, barur-zale. OPr 104.
Eztuzu zertaz loria zaitezken, bainan hainitz duzu zeren gatik behar baituzu zure burua xipi iduki. SPImit III 4, 2.
azpiadiera-6.1.2
(Con zerbait). Nezesario da hunek-ere duen zerbait zer ofrenda. LçHe 8, 3 (He zerbeit ofrenda ahal dezakenik, Dv eskaintzekorik zerbait).
azpiadiera-6.1.3
(Con sust. vbal.). Galdera oieri, besterik gabe, ez dago zer erantzuterik. MAtxGazt 49.
azpiadiera-6.1.4
"Zer diozuka" erriko ta arrotz / denek dute zer galdea, / igaz nola zan, aurten oraingoz / nola datorren urtea. OrEus 228.
azpiadiera-6.1.5
(Sin vb. explícito). Egin dilijenzija osua biurtuteko bakotxari bera ta ez esan guzurrez, ez daukat zegaz. MgCO 259.
Onez ostian, daukagun ezkero zegaz, aterako ditugu meza batzuk. JJMgBasEsc 19.
Asmua neban, baño eneban aurkitu zegaz. OrTormes 75.
v. tbn. Ag Kr 184.
azpiadiera-6.1.6
Zerekin duenak atera ditzakee mezak. AA I 508.
azpiadiera-6.1.7
(G-azp, BN-lab; Lar, H). (Empleado en caso absoluto, en frases negativas del tipo ez da, duzu (dugu...), daukazu (daukagu...) zer ibili(rik), 'no hay, no tienes (tenemos...) por qué andar, no hay, no tienes (tenemos...) que andar')."(Quien) bien tiene y mal escoge, del mal que le vanga no se enoje, ondasuna deuanak aukera gaitza badu, datorkion kalteaz eztu zer aserratu"Lar.
"Eztu zer iziturik, il n'a pas de raison pour avoir peur"H.
"Etzendukazun zer bildurturik orregatik (G-azp), ez duzu zer beldurturik (BN-lab), ori ez daukak hik zer jakinik (G-azp), ori etzeuan zer galdeturikan (G-azp), ez dauka horrek zer galdurik (G-azp). [...] ez daukazu zerekin bildurturik (G-azp)"GteErd 309.
"Ez duzu ukatu bearrikan (AN-gip), ez duzu zertaz ukatu (AN-5vill, B), eztaukagu ori zer ukaturik (G-azp), ori eztaukagu zetan uketu (V-gip)"Ib. 310.
v. infra ZERTAN (b), ZERTAZ, zergatik. Tr. Documentado al Sur desde la primera mitad del s. XVII y al Norte en autores clásicos y en Duvoisin.
Badakusazu, jauna, nork okasioneak ematen dituen; ainberze egin badadi ezta zer marabillaturik. MRos 11.1r.
Ezteu emen zer ibili mendikuak.
CartAzp
125.
Eztugu beraz hetzaz zer banaloriaturik. Ax 417 (V 270).
Baiña bitartean, anarteraiño, ezta zer mintzaturik. Ib. 51s (V 33).
Eta hanbatenarekin eztu bitartean zer etsiturik, eztu zer esperantza galdurik, zeren ezpaita oraiño orduan erremediotik kanpoan. Ib. 196 (V 131).
Eztuzu zer ukha, zarel'ogenduru / Ez zer har ait'amen nahia stakuru. OPo 18.
Ezta zer fida ez zeru izarzuan, ez emazte nigarzuan. "Il ne faut point de fier".OPr 165.
Ezta zer eska gari zuharrari.Ib. 694.
Ezta zer fida ez zeru izarzuan ez emazte nigarzuan."Il ne faut point de fier".Ib. 165.
Eztu nehork zer zingiten ari, egia laket etzaionari. Ib. 167.
Zu berekin zaitueino, / Eztu nihork zer izi. Hm 185.
Badarik ere Espiritu Sainduak konsiderazionea baino lehen afekzioneak emaiten derauzkizunean, eztuzu zer ibil konsiderazione bilha. SPPhil 112 (He 114 etzabiltzala konsiderazionen billa).
Herioa ohoiñ bat dela, eztela hari zer fida, tronpur bat dela. TtOnsa 61.
Eztuzu beraz zer bekhaiztu. ES 194.
Eztute beraz zer arrankuratu bestiekiko konparazinoaz?Ib. 172.
Eta hala eztute ez zer eskuara hobenduri eta faltaduri egin baina bai bere buruak. Ib. 167.
Eztezu zer itandu geiago nork zaituko zaituen. LarSermAzc 57.
Ez da zuk zer eranzun; ekusten dugun gauza da. MbIArg I 72.
Ta ez da zer asaldatu. MbIArg II 351.
Lepraz betea ikusten banaz ere, ezdet zer kejatu. Ib. 137.
Eztizu zer agradezitu Jangoikoak, ezpaituzu arrengatik egin. LEProg 106.
Etzuen zer ibilli galdez, jakiteko gauza gaiztoak zirala. Ub 14.
Eztago zer bildur izan. CrIc 167.
Ez dago zer estututu ta larritu. MgCO 53.
Eztuzu zer bildurtu Maria. Gco I 459.
Baña ez due kristau oek zer estutu orregatik. AA III 321.
Onen gurarijak aspiratuten eztituzanak eztauka ze itxaron Jaungoikua arpegiz arpegi ikustia. Astar II 247.
Uste dabe eztaukela zer egin barurik. Ib. 247.
[Jaungoikoaren ondasunak] irabazteko, [...] eztaukagu ze nekatu, ze adikatu, inoena kenzeko adikatu biar dan beste. Ib. 164.
Ezta zer bildur asko izan onelako arimakaitik. AñLoraS 110.
Jesus idoroteko, eztaukezue zer igo zerura; or ortxe zeuroen biotzean daukazue. Ib. 70.
Gure bizia laburra dala ez degu zer kejaturik. ItFab 162.
Bañan ez da zer ikaratu!IztC 17.
Beraz egoki dogu / Maijatzeko illa / Ez dogu zer ibilli / Beste baten billa. UrMarIl 125.
Oinhazeak, asturugaitzak ematen baderaizkit, ez dut zer khexatu. DvLEd 243.
Zuk orla pentsatzia ez da zer arritu. Bil 154.
Gauz orietakorik geiago ez da zer aipatu ene senar maitea. ArrGB 109.
Jainkoari beldur dionak ezergatik eztu zer beldurtu. Ib. 13.
Ez da ordea zer zalanzan ipiñi. AranSIgn 6.
Oraindik ez dago zer esperantzarik galdu. ZabGabon 29.
Geuk ere i emen jaio aizalako, ze arrotu andirik etzeukagu. AgG 353.
Ez dezu zer otsegiñik. Ara non dan. ABarGoi 69.
Ez da zer gehiago luzatu [...] arazo au. AnabPoli 138.
azpiadiera-6.1.7.1
(Con sust. vbal.). Zeren Iainkoaren handitasunari ukitzen zaizkon bertze misterioez [...], nola ezin ikusizko gauzak baitira, ezta zer halako iduritzearen edo leku aphaintzearen bilhatzerik. SPPhil 102.
Eta zer-bildurtzerik etzegoela siñistu nuen azkenik. TxillLet 41.
azpiadiera-6.1.7.2
(Expresando una obligación mayor: 'debes (debemos...), tienes (tenemos...) que'; empleado principalmente en frases afirmativas). Ofizijo guztietakuak daukee zer egin esamina apartekua. Bakotxak jakin biar dau zelan uts egin leikian bere [...] ofizijuan. MgCO 25.
Eta onetan iru grado edo malla dauzkagu zer igo, perkekziora eldu nai bagera. Gco II 29.
Jaijegun batzubetan egon naz meza enzun baga, baña ezta nire erruba izan; bada beste erri batera euki neban zer juan. Astar II 201.
Esaterako: dauka batek zer juan itxasotik, eta deritza ezin konfesadu al izango dala [...]. Ib. 219.
Atsakabez betetan ditubezala euren gurasuak, zeinzuk bere estura, eta premina artian dauken zer ibili biarren dabeenen billa, lotsaririk andijenagaz. Ib. 81.
Ordea, esan zien, etzutela mendira zer igo, eta ez bere mugai ukitu ere; bada, iñor mugan sartzen bazan, naiz gizona, naiz aberea, ilda geratuko zala. Lard 77.
Zeinbat ezker daukadan Jaunari zer-emon, ta ez Beragaz aaztuta nagoanez egon!AzcPB 33.
Belu badoaz neskatxak, dauka zer-entzun aman gedarrak. Ib. 72.
azpiadiera-6.2
b.(En oraciones de rel. correlativas, con o sin demostrativo anafórico explícito).v. EGLU V 247ss.Cf. infra (c). v. ZER ERE. Zertan iuia hik baitazak eure izterbegia, hartan kondemnatzen dukek ihaurk eure buruia. E 247.
Ieinkoak zuri eman dizi potestate handia [...], zer zuk galde baitagizu, den konplitu guzia. Ib. 75.
Nik zer orai nahi baitut, heben duzu eginen. Ib. 173.
Othoitza hunetan eztugu galdegiten, Iainkoak zer bere baithan egitera ordenatu baitu, hura egin dadin, baina [...]. LçIns E 5v.
Batbedera zertan deithu izan baita, anaieák, hartan bego Iainkoa baithan. Lç1 Cor 7, 24 (He zer ere estatutan izan baida deithua [...] bego hartan).
Batbedera zer bokazionetan deithu izan baitan, hartan bego. Ib. 7, 20 (Dv geldi bedi deithua izan denean zen bezala).
Baina zeri gaitz baiteritzat, hura egiten dut. LçRom 7, 15.
Baina zer baitut hura emaiten drauat. LçAct 3, 6 (Dv dudana ematen darotzut).
Guziagatik-ere zertara heldu izan baikara, hartan regla ber batez ebil gaitezen. LçPhil 3, 16.
Zer dio suthundokoak? Zer baitio suth'aitzinekoak. Saug 116.
Iaunak punitzen duela hartzaz bekhatorea, / Zertzaz ahalke gabeki hautsi baitu legea. EZMan I 106.
Hartarakotz zer baitzuen gehiago onhetsi / Halaber hura behar du penen kausaz gaitzetsi. Ib. 106.
Baiñan zertan galtzen baitu arimak ezagutza, / Edo grazian edo hiran, han behar du egoitz. Ib. 57.
Zertan gozoki sentitu baitzuen atsegiña / Hartan berean sofritu behar zuela miña. Ib. 109.
Zertzaz orhoituren baita dirate tristeziak / Zeren gatik salbatzeko galdu tuen astiak. "Todo aquello de [lo] que se acuerde".Ib. 99.
Zertzaz ertxatzen baitzaitut ahal bezain debotki, / Arren esku aberatsaz ixur azu frankoki. EZMan II 203 (Eliç).
Eginbide ordañak. Finean lehen zertan segitu baituzu, hartan gero ere, ametsetan eta eldarnioetan ere edireiten zara. Ax 94 (V 64).
Zer baitaduka gogoan, hura aipha nahi du iendartean. Ib. 396 (V 258).
Otsoak zer baitetsa, otsemak donhetsa. "Ce que le loup fait, a la loube plait".OPr 390.
Zertan bekatu egin baitu gizonak, hartan punituren da garratzkienik. SPImit I 24, 3.
Eta lehen zeri ekhartzen / Banioen amudio / Egiñ ziaitak sekulakotz / Deabrua bezaiñ hastio. Gç 162.
Gizonak zetan daukan berezko modua / Atantxe bear leuke artu enpliua. ABAmaE 225.
azpiadiera-6.2.1
(Con eta). [Yainko Yaunak] bethi emaiten du gizoneri, zertarat deitzen baititu, eta hartako yaidura, gostua, izpiritua eta indarrak. ElsbFram 152.
azpiadiera-6.3
c.(Sin antecedente explícito).v. EGLU V 257ss.Cf. supra (b). Emanen daraiela zer baitute merezi. E 51.
Orain non da arrazoiña non eztuen laudatzen / Ordenantza saindu hautan zer baituzu manatzen. EZMan I 35.
O gure dohakabeak! ez baitugu sinhetsi / Zer baitzuen hanbat prestu eta sainduak onhetsi. Ib. 114.
Zer dio sutondokoak? Zer baitio sut-aitzinekoak. OPr 434.
Iauna zu izatu zara / fraiden buruzagia [...]. Konpliaraz iazaguzu, / zer baitkara <baithara> manatzen. Hm 189.
Jangoikoai zerbitzatubeárda zértan naiduen bérak. LEOng 55v.
azpiadiera-6.4
d.(Con antecedente explícito). Eta kausa haur bera izan da, Iauna, zerengatik zure suiet gaixoen odolean hanbat aldiz borreroék eskuak butxatuak ukhan baitituzté. LçIns F, 7v.
Etseko andreak agindu eutsan Silviari [...] eugi legiala utra kontu andia Silvero errejieteaz; zegaz utra atsegin andia artu eben ala Silvero nola Silviak. Lazarraga 1142r.
Ordean gaitzak daroste podoreak flakatzen, / Zeren kausaz ez baitire hain ungi preparatzen. EZMan I 56.
Bañan eztezala altxa figura gizonenik [...] Ezen hark iduri likek gaixto idolatria / Zeren gatik azotatu baitut Iudu herria. Ib. 29.
Zuk gauazkotz duzu illhargia formatu, / zertzaz baituzu gizona handiro faboratu. EZMan I 112.
--Zer da humildadea? --Borondate eta inklinaziño bat zegaz daukan bere burua besteena baño gitxiagotzat. Cap 73.
Emaiten deuskula grazia eta indarra, zegaz konfeseetan dogun fede kristiñauena. Ib. 62.
Hainitz duzu zeren gatik behar baituzu zure burua xipi iduki. SPImit III 4, 2.
Nekez aurkituko da gauzarik zertan hanbat premia duzun zure buruari hiltzeko nola baita [...]. Ib. 49, 5.
[Etxe on bat egitea da]umeak Iainkoaren beldurtasunean aztea eta alxatzea. Zein baita zertan ezpaita lan eta neke trabailurik bat ere guphida behar. SPPhil 402.
Oraiñdik gauza asko legoke zeri eragiñ, baña zubentzat askoko da iraitzian legez ikututia. JJMgBasEsc 196.
Beste gauzarik ezpadauka zegaz erosi ardaua, bere gorputza emongo dau.Astar II 129.
Eta jendeak uzten zion zillarrezko Eliza oiek erosteari, zerekin zillargilleai irabazia kentzen zitzaien. Lard 518.
Kontrara ordea beste gazte bizitza lasaiko batzuek, gizatxarkeri pixuenetakoak egiten ziozkaten, zerekin merezi-asko eta zer-eraman ez gutxi alegia ematen ziotela. '
Dándole harto en que merecer y ejercitar la paciencia'.AranSIgn 50.
[Dukia] len baño lagun obia agertzen zan zaldunantzat. Zeregaz Dukesia ariñ konturatu zan eta [...] jakin gurarik ebillen ori zergaittik. EtxbaIbilt 481 (486 zeregaz).
[Zaldunak] geixago ez eban iñoiz aitxatu ezer Dukesiari [...]. Zergaz Señoria ebillen oso asarre.Ib. 476 (472 zergaz).
azpiadiera-6.5
Biraldu izan zioten bere ongille Barcelonakoak denboraldi pixka batean zerekin bear bezela bizitzeko añe diru. AranSIgn 65.
Geien geiena ordea zerekiñ berriro Ignazio ta bereetakoak Erromatarren borondateak irabazi eta beren bedeinkazio danak guziak berenganatu zituzten, karidadearekin izandu zan. Ib. 103.
sense-7
7.
(c. sg. A
; Lar, Añ). (Sust.).Cosa (ref. a 'objeto', 'asunto' etc.)."(Más vale algo que) nada, obe dek ezer baño zer"Lar.
"Vaia que, brava cosa, (c.) bestelako zera, gauza"Añ.
"Cosa, cuál; como substantivo significa todo ser; como adjetivo, toda calidad. Tanto esta palabra como el verbo que de él se origina, se emplean cuando uno no acierta o no quiere decir la palabra correspondiente. Ama zer bat ikusi dot etxaurrean: madre, he visto una cosa delante de la casa"A.
Cf. EZ DAKIT ZER (s.v. 1 jakin). Tr. En la tradición septentrional se documenta primero en Pouvreau y no vuelve a aparecer hasta finales del s. XIX. Al Sur se encuentra en Lazarraga, en un ej. dudoso de CrIc (quizá errata por zerbait ) y en autores del s. XX.
Amorea da onako zer bat, / nundi datorren eztakit. Lazarraga (B), 1198vb (cf. ib. 1187r: amorea da onako ez dakit zer bat).
[Nihork] nahi badu bere burua zerbaitez iakinsun egin, ezagutzen duelarik zer hura eztakiela, ezin pairatuzko banaloria da. SPPhil 210 (He 212 ez dakigula ezagutzen dugun gauzaren gaiñean).
Uste dute badela eztakit zer desiratzekorik erakusten zaizten ordainezko amorioaren seinaletan eta ezin derrakete zer hura zer den. Ib. 288 (He 289 zerbait hura zer den).
Obispo edo Probisore jaunak eskomuninoiaz aginduten dabenian zerbat agertu ta biurtuteko, egiten eztabenak jakiñaren gainian. CrIc 29.
Asko aldiz entzuten duzu, aho beretik, nor edo zer bera egun goresten eta bihar gaitzesten. HUZez 98.
Zer zuen, ororen buruan, halako zer berezirik, bertzek baino gehiago?HUAurp 128.
Gaineratikoan, bertze edo zoin zeretako [...] hura bezen bihotz onekorik guti. Ib. 114.
Lurraren axaleko ala barnagoko izaite zer guziez [anitz bazakielakotz]. Ib. 97.
( s. XX)Urrunxago mahain bat, garbitzeko ala xukatzeko behar diren zer guziekin. JEBur 190.
Gogoa bethea daukat orduko zerez. O haurreko egun berriz jinen etzaretenak. Ib. 7.
Badu halako herabe bat amodiozko zerez mintzatzeko. Ib. 100.
Bitxi zaut, egiazki, nola adimendua delako zerak amodioa bilharatzen dakon gizonari ez ditaken lekuan. Ib. 94.
Ni bizi naizen tokia arramar ta zarraparratsua da. Badira Bilbo-aldean inguru eder zoragarriak; bainan uri-barrunean bizi geranok onelako zer gutxi ikusten degu. AEEs 1916, 301.
Zazpi herriek zer bat daukate / sortu danik betikoa: / Librotasuna beiratzekotan / bihotza guziz beroa. Ox 160.
Beherekoak aldiz, hertzeak eta bertze zer asko. JEMed 64.
[Sudurra] inguratzen duten arpegiko zerek, dela mihi, dela begi, dela beharri. Ib. 11.
Bere espos-mezari buruz behar ziren zer guzien xuxentzera. BarbLeg VII.
Lantegi bat beren eskuko artu eta larruzko zer asko egiten zuten. FIr 131.
Larru-zereko bere lantegian. Ib. 131.
Etxeko bi atariak etsi eta barneko aldetik agaz eta etxeko zer andiez ateak kontinez eta indartuz. Ib. 140.
Eta etxean zituen bortz zizpa eta okeri doazkon zerak banatu zabezten. Ib. 138.
Halako hazkurri arin, haztarik gabeko zer bat, osagarrizkoa hargatik. JEBer 95.
Hor ditugu Vinson, Ulhenbeck, [...] eta beste, mintzairen zeretan geien dakitenak. Zub 18.
Toki batzuetan burniorizko zeren bat dela uste dute oñaztarra. JMBELG 83.
Iñor ez diteke gizon azkar baten etxera sartu ta aren zerak ebatsi, aurretik azkar ura lotzen ezpadu. IrYKBiz 162.
Ez deritzaigu amar olerkitxo oietzaz, [...] "Lizardi" zanari olerkari bezela zer aundirik erantsi lezaiotekenik. Aitzol(inLdiUO 8).
Eliz onen sorreraz ez da zer garbirik. "No hay nada cierto".OrEus 250.
Ez dezadala nik beste zerik entzun / bizi naizan arte. OrPoem 531.
[Mediumak] begietaz baliatu gabe, hurbil edo urrun dauden zerak garbi ikusten ditu. MdePr 323.
Bañan pintoreskismoa baño arrigarriago dan beste zer bat ere badute gure kopla oiek. LekSClar 135.
Eta praideak aipatu ditugun ezkero, esan zagun gai onixe buruz, beste zer bat ere. Ib. 138.
Den gutienik ere etzen abadea munduko zeretarat ekharria. Othoizlari 24 (1960) 299.
Eguna laster doa gustoko zeretan. ZerbAzk 8.
Ez-bai utsa dan arnas bat, / zerak doi aitatzekoa, / berba mugarik bakoa / nai dot. 'Con el que apenas se mencionan los seres'.GandElorri 24.
[Txoperrak] altzaiduzko zer bat atera zuan bi puska eginda [kamionatik]. AnabAprika 60.
Munduko indar, izaki ta zer guztiak bere eskuan dauzkan izaki orrek. VillJaink 107.
Bizi ontako zerek ez gaituzte asetzen. Ib. 127.
Ez, au ezta personari dagokion zera, urliarena edo sandiarena: au izadiarena da. Ib. 149.
Erakleitoren iritziz, zer guzien len-gaia ta azkena beti bizitan dagoen sua baita. ZaitPlat 35.
Gizona da zer guzien neurri: diranena [...] ta eztiranena. Ib. 120.
Arrizko ta zurezko ta edotariko zerez egindako giza-irudi ta beste abere. Ib. 49.
Eziñ uka beraietan bere animako zer garaiena ta sakonena ustu zigunik. GaztMusIx 63.
Lurbirako gauza ta zer guztiak. Onaind(inGaztMusIx 154).
Andreñoak gazteak direnez, ez dire bere buruz mintzo, beste "zeren" edo "noren" oiarzun dira."Son eco de otros qués o quiénes, de otras cosas o de otras personas".J. LasaAgur 21-7-1973 (ap. DRA).
Afrikako unaiak aldean eraman oi ditu zer guztiak: etxea, laratza, iskilluak. IbiñVirgil 101.
Ekartzen dituzte antzokirat hartako behar izanen diren kadira, mahain eta bertze zerak. Lf(inCasveSGrazi 12).
Guren, aratz adierazten ditu esku artean darabiltzan zerak. OnaindSTeresa 14.
Hauxe diot: delako historia hori zertu gabeko zeren linboan edo dagoela, nork handik aterako duen zain. MIH 281.
Buñuelek badu [...] zer berezi bat. MEIG I 153.
R. Rijkek esaten duen bezala, aditzera emanaren egibalioari hurbiltzen zaion zer hori. MEIG VI 147.
Lizardik, beraz, zerak nortzean, izan du bere eredua. Ib. 182.
Bilera honetara dakardan "zer" hau ez da beharbada aldez aurretik eskatu zitzaidana. MEIG VII 173.
[Beste zerbait esan zitekeen] Gamizen lekukotasunak garai hartako zerez, eta batez ere gizabizitzaz aditzera ematen dizkigun berriez. MEIG V 110.
v. tbn. StPierre 23.
azpiadiera-7.1
Algo. Eta au zer da? Anima? Gorputza? [...] Esan albaledi: ezer ez, zer edo ez dana bada, nik ola deituko nuke. "Nihil, aliquid et est non est".OrAitork 343.
Saiatu zen zer egokia esatera. MdePr 95.
azpiadiera-7.2
v. 1 zera (2). Baiña zer-onek eman zion miñik geiena: [...]. "Pero lo que él debió más de sentir fue [...]".BerronKijote 164.
sense-8
8.(Sust.).Esto (para designar aquello que no se sabe, no se acierta o no se quiere nombrar).
"Zerera joan da (G), ha ido a tal parte [...] Merece consignarse la adjunta frase que llegó a mis oídos en L: Hoooou! Zerekoak, hoooou! hoooou! Zuen zerak gure zerean direla; eta ezpadituzue zuen zerak gure zeretik zertzen, guk zertuko ditugula; zeren-eta guk ere gure zeren zertzearen beharra baitugu. Bagoazila. [...] De esta enorme amplitud de significación le viene la facultad de asimilarse todo género de sufijos, zerago, zerdun, zeregi, zerena, zerkeria, zerez beterik, zeragana, zeragaz, zertasun, etc. que puede significar entre otras mil y mil cosas, más grande, barbudo, demasiado meticuloso, el más chisgaravís, hipocresía, lleno de saña, a donde fulano, con fulano, grandiosidad"A.
"Zu, zera, esan gauza bat (V-m): usted, fulano, voy a decirle una cosa"Ib."Zer, employé comme substitu dans le sens de 'chose', 'machin', etc., peut se décliner au singulier et au pluriel. Ex.: Zera ethorri da, machin est venu; gure zeretan ez duzu ikustekorik, vous n'avez rien à voir dans nos affaires"LfGram 218.
Cf. 2 zera. Tr. Documentado al Sur desde finales del s. XIX. Se han incluido tbn. en esta acepción algunos ejs. ambiguos que podrían quizá corresponder a (7). --Prantxixku ez dakizu zer pasatzen dan?--Zer bada? --Zeraingo zera zertzen omen da zereko zerarekiñ. SorBar 65.
Ezkondu da, jauna, zeraren... zerarekiñ...Ib. 64.
Zeraiña jungo dirala. Bañan nola arrano nik bururatu bear nuen orrenbeste zeren zera zertuekiñ? Ib. 65.
--Bero xamarrak geunden gu ere, gure kafiak, kopak, zerbezak eta gañerako zerakiñ ta.Ib. 74.
--Eztozu ikusten zein dan aurreskularia? --Bai, neure zera. --Ba zeure Artoberok zure eske bialduko ditu lagunak. AgKr 55.
Orduantxe ezagutu eban gaixoak bere barruan Anjeleganako euki eban zera etzala maitatasuna baño besterik. Ib. 74.
--Nik esan neutsun dana bart, eta gañera nire ori ezta neure barruko zer bat baño besterik. --Eta zeure barruko zerori zegaitik agertu ez atzo artean?Ib. 34.
Erretratatzera zure mail, sillak, armaio, libru eta zuk usatzen dituzun gauza guziyak. --Zera're bai? --Baita. Iraola 112.
Seguru nago nonbait ikusi zaitutala... A, bai, zerian, bilubarrian!Ib. 54.
--Begiratu gabe erakutsi leike barruko zera. --Nola baña? --Parre txoroak egiñaz. AgG 172.
Ez uste izan mutil ura ain zera danik. Nork zainturik eztu euki ta...Ib. 236.
Len ere, iñor eznualako eznaiz egon: neuk artarako zerik ez, orra. --Obeto den neskazar, Peru traketsaren emazte baño. Ib. 236.
Astua, alako astua... Zezen gixajua... Berari sartuko niozke [banderillak] nik zeretik...UrruzZer 40.
Zotina bezelako zer bat erakori zitzaion barru-barrutik iztunari. AArdi 120.
Baita gatxa ekarri leiken gauzea ondo ezagutu ta aldendu eragin be bai, Hijiene deritxon zeraz. KkAb I 20.
--Barakaldon? --Ez, zerien, Socuellamosen. KkAb II 152.
A mutillak; ollue ostu dautsodan atso pestie komendantiana etorri dok kejiaz, eta laster deituko yauskubek pormaziñora, ta zera ipiñi biar daustazube. Ib. 146 (ref. a una pieza de bacalao que el soldado se coloca en la espalda para amortiguar los azotes, pero cuya identidad no se aclara hasta el final del relato).
Norbaiten izena jakin ez ta [...] guk zer oartu diogun alako izena izena jartzea. Bestetan zereko ondoan arkitu ba-dugu, "zereko mutilla" edo "leioko neska" esan oi dugu. Batzuetan izena jakiñagatik, naiago dugu esan "onako alaba" dala. AnabUsauri 114.
Mutillaren okadearen inddarraz tximistea legez urten eban kandeleak eztarrittik, eta ene osagille gaxua begi-begijan aparaurik, otxolotuta itzi eban, eta onez ganera mutillari barrutik etorri yakazan beste zerak be arpegi-arpegijan jo eben. Otx 167.
Nire beste zentzun bazeunkoe [...], oi diran baño askozaz obeto jazoko litzatekez jazoteko zer guztijak. Ib. 159.
Gure gaitz ori, gure axkure edo dalako zer ori. LdiIL 28.
Lagi-aurkako erriketa egipenetatik sortuko diran erantzun-biarkixunetatik azkatuteko bidia ezta ixango uskurtzakerakiko zera."El carácter religioso no eximirá".EAEg 9-10-1936, 7.
Eskabide au oso egokia deritzait: noski inguruko zera guziak ongi neurtu ondoren.Ib. 2-12-1936, 441.
Lenengo-lenengo nerekiko berriak esan gura dizkitzut. Ara! Zera ez dut egin nik; ta egin duna nor ote zanetz ere, ez nun ikusi. 'El hecho ni lo hice yo ni [...]'.ZaitSof 167.
Ortxe dago ba mirariaren "zera". Moskortuteko ezeze, beste gauza on askotarako be balio dau ardauak. BilbaoIpuiB 226.
Ganera Anton Zapatariren zerari tranpa-tranpia deitutea be ez dot uste ondo legokenik. Ib. 27.
Ta umetxo areik aurrean eukiteak, kili-kilizko zer bat egiten eutson urdaillean. Ib. 213.
Don Martiñeri mezea erazo, sakristi ta aldareko zerak konpondu. Ib. 142.
Beraz, Aita Bartolomeren pulpitoko zerak zoratu eragin ete eutsen erritarreri?Ib. 238.
Allandek guri itz egin izan digun zera orrekin zatoz noski. --Bai, bai, ain zuzen ere orrekintxe nator. EtxdeJJ 85.
Eskumako oiñak bere zera topau ez topau ibilli ostean, bizikletea konerka [...] asi zan, eta bidertzeko erretenean frenupe geratu zan Garbiñe. ErkiagArran 76.
Norbere buruaren kaltezko edo aurkako zer bat, ezin zeitekean erabagi zuurra izan. Ib. 62.
Aize apurraren zeragaz dantzari ziarduan barrako itsas-kolkoan, belak zabal egoan jolasuntzi politak. Ib. 96.
Oso egoki izan oi don olakoetan, umegan ezer zerik ez ikustean, gurasoak eurak bideak garbitu ta laguntxu egoki berebizikoa [...] aukeratu ta erdi-eskuratutea. Ib. 108s.
Jantruke ez al zindudazan artu? --Egia. Baiña egunerik egunera nik, geroago ta lan geiago egiten deutsut. --Orduan, goiko zerean lo egin ziñegi. ErkiagBatB 130.
Bestelako berba koipea dauka, orduan, zaldun orrek. --Orrek? Koipea, ta beste zer asko bere bai. Ib. 72.
Ez dirudi morroe txarra [...]. Langillea izatea, orixe da nik bear dodan zer bakarra. Ib. 122.
Ez zan berakautako zera, bazter itzalgarri [...] aretara joatea!Ib. 20.
Bizibearra, barriz, eguneroko zera izan-ta, azkenengo laukoak iraungi orduko [...].Ib. 171.
Barruko gauzak baiño ormaz kanpoko zerak, [...] gurago zituan Nikanor-ek. Ib. 35.
Jatekoak diran zerak bere, agiri dira esparate zabaletan, eta edariak orobat. Ib. 126.
Ez zan mutikoa gorri gorri eginda jarriko aren aurrean [...]. Bizimoduko zerak, gero ta geiago ekizan. Ib. 69.
Ez dakit akar ta asarreok zegaitik agertzen dituzun iñoren aurrean, naita berau zer aundikoa izan. Ib. 180.
Bada ezpadan, gauzak euren zerean utzi nai ditut. Emen dagoz paperak eta zer guztiak. Ib. 164.
Nikanor burugiña da izan, eta ez da orain beiñeon, ugazabandreari ezezka ta zerean ibilliko. Esaten deutsan guztia entzun eta or konpon. Ib. 124.
Ezin siñistu dau gizalaba utsegillea bere zeretik jagi ta egitarau zindoagoan lotu leitekeanik. Ib. 182.
Onek itzerdika diñotsa andik aldegin dagiala beingoan. Poliziak ganean dabiltz, eta isillekoak edo zerak, batez bere. Ib. 186.
Gauza baiño leenago / zoramen zaiataz, / fedezko ta gurazko / bizitz orren zeraz. 'Con tu sed de fe y pujanza sois para mí más ensueño que sustancia'.GandElorri 59.
Astoak gañean zeukan gari-sakua, asta-sokak, kabrestuak, kate ta zea danak ostu egin zizkaten. PEBiz 97.
Sukalde nagusiak zer aundia izaten dute beste guztien gañetik, baita opizialen gañetik, jan-kontuan nolabait nai dutena egin zezatekelako. AnabPoli 55.
Elizkizun ontan izaten zan momentu bat zer aundikoa: zapia altxatu, argiak piztu [...].Vill(inGandElorri 15).
Morala osatzeko eta bere zerean finkatzeko, eztagoela erlijio-bearrik. VillJaink 79n (v. tbn. 86).
Il-urran ere nagozu / zer zeraz ari dirala zezele. "Y déjame muriendo un no sé qué que quedan balbuciendo".GaztMusIx 183.
Garbitu bezaio Felizia jakintsuaren eta mirarizko uraren zera guzia. "Que se le quite todo aquello que trate de la sabia Felicia y de la agua encantada".BerronKijote 82.
Galdera guztiak bere zera dute, galdera zerbaitetara doa. MEIG IX 82.
azpiadiera-8.1
--Iñolaz ere zereko zerera zertuko dire. --Emakumia, zer esan nai dezun zer orrekiñ ez badezu obeto zertzen nik nola zertzia naizu? Nik zertzekotan zer ori, obetu zertu zazu. SorBar 65.
azpiadiera-8.2
(En correlación con un nombre o demostrativo).Aquello. Hau sista, zera jasta... / Hori dun hire pesta?Ox 118.
Elebitza dala ta zera dala, nola, guri botatzeko, erantzupen auxe buruak eztiote ematen Madridekoei?LdiIL 64.
sense-9
9."(Ya tiene su) porque, badu bere zera"Lar(
H).
"(Ya tiene su) porque, (c.) bauka bere zera"Añ.
"(R-vid), motivo. Ezbaitud zerik, pues no tengo motivo"A.
"Ik eztuk zerik (R), no tienes razón. Ezbaitud zerik (R-vid), porque no tengo motivo"Ib.(s.v. zerik).
"Izitu da! Etzen bada zerik! (BN-ciz), etzen zeren! (BN-arb)"GteErd 223.
Eta izadiak eztitu bere sorkariak alperrik eta zerik gabe egiten. Azkengabeko gutizia orrek izan bear du beraz xede bat. VillJaink 144.
Esango al du iñork zerik gabeko naia dela au? Izadian eztagoela ezertxo ere nai orri erantzuteko? Ib. 114.
Eta gizonaren joera jator au ezin izan diteke ustela, zerik gabea. Ib. 108.
sense-10
10.(Adj.)."Cosa, cuál; como substantivo significa todo ser; como adjetivo, toda calidad. [...] Gizon zer bat da ori, ese es un hombre cual (puede ser grande, pequeño, hermoso, feo, etc., cualquier calidad"A.
[Batzuek] eztakidan atsegindura zer bat xoilki hartzen dute bertzeren gaizkiaren konsideratzeaz, bere baitan, ustez, duten ongia gozokiago dastatzeko. SPPhil 343 (He 346 atsegin xumetto bat).
Nahi izan baitute [...] haren ordain ezarri zenbeitek herriko buruzagi Irigoin [...] eta herriko semerik zerenak oro alde zituelarik notari horrek. HUAurp 129.
Oroitu zaitezte orain zuk eta zuen Ama nagusiak ere neri maiz aipaturiko onezaz: nik Medel zan baino ere zeragotzat nedukala. AArdi 52.
Oi kantazak, ottia, supazter xokoan! Atsegin zer bat dautak emaiten gogoan. Ox 150.
Gero ta sartuago ta zerago dago bere adiskide talde barriekin. ErkiagBatB 183.
Nikanor mutikoentzako zerago, aundiago izango zan, errira alako era barri ta erakargarriak zertu zituelako. Ib. 183.
Nikanor-ek, arrokeriz lez erakutsi nai deutsa, antxiñako laguntzarrari, ba daukala bere menean, neskatilla zer bat. Ib. 179.
Egunean-eguneango iardunetik Sokratek atera zituen bururakizun argi ta zeatzek nola ekar zitzaketean Platonen bururakizun zerak? Bururakizunok nola zertu ta nortu zitzakean Platonek? ZaitPlat 100.
azpisarrera-1
HARA ZERv. 1 hara.
azpisarrera-2
AZKEN ZEREAN. En último término.
Bitxi da, ez dea hala? Bada bitxiagorik oraino. Azken zerean erran zinezakete, beharbada, jaun hoiek serora batzu eta fraide batzu dituztela holaxet begietan; eta bertze batzu aldiz beren gogokoak dituztela. HUZez 100.
azpisarrera-3
ZER-ASMA. "Ze-asma, busca-excusas, pone-pegas. Ze-asma bat da mutiko ori. Eskolara ez joateko, beste zeozer ez egiteko, beti ze-asma asiko zaizu"GketxLoiola.
azpisarrera-4
ZER-ATERA.
azpisarrerakoSense-4.1
a)(Alguna información (buscar, etc.)). Etxekoekaitik eta kanpokoakaitik barritxukerian yardun; iñoren bizitzaz zer-atera ibili, auzoan zabaltzeko. OrTormes 95.
Zer-atera dabiltza bata bestêngandik, / belarrik erne, baiña mihiz ez loturik. "Andan explorando la opinión en público".OrEus 28.
azpisarrerakoSense-4.2
b) Emak zer-atera! Erantzunik ez dik. "¡Dile lo que te venga en gana! No tiene respuesta".OrPoem 548.
azpisarrera-5
ZER BADA (Lar, Añ, H; zer baV-gip). (En frases interrogativas, precediendo a lo que constituye propiamente la pregunta).¡Qué!, ¡pues qué!"¿Pues qué? zer bada?"Lar.
"¿Pues qué? (c.), zer bada? zer gero?"Añ.
"Zer bada! quoi, donc!"H.
"Conjunción equivalente a '¿pues qué? Zer ba? Ixildu eingo nintzan neuk errezoia eukitta?"EtxbaEib.
Zer bada zuri halako pribilejiorik [...] emanen othe deratzu? Erranen duzu: benturaz bai. '
Pues qué ¿te dará a ti [...]?'.Ax 74 (V 49).
Zer bada! Nik bildu maixu guzien lorea, eta nik naastu edozeiñ Santuri dagokan argipilla batean?[...]. Ez diot iñori alako naigaberik egiñ nai. LarSAgust 4.
Jainkoak salba zaizala, guarda zaizala. Zer bada? Kondenatzeko bidean dago? LarCarta a Gandara 161.
Ez da konbeni, diote batzuek, mundupean bizi behar dena hain maiz mahain saindurat hurbiltzea. Zergatik ez? Zer bada? komentuetan bizi direnak baizen ez dire Jesusez gonbidatuak?Brtc 236.
Zer bada, obeagoa, ta bearragoa ezta zuen salbaziñoa? AñLoraS 22.
Yupiñek orduan legez baderroie: / Zer bada zuen nahien / Gathibo garela izanen, / Pentsatu ahal duzue?Gy 111.
Illik geldituko zera baldin [...]. Erregeak erantzun zion, zer bada! Fede onean, eta ez-jakiñean dijoan kulpa gabeari bizia kenduko diozu?Lard 22.
Eta Maria eta Aaronek ezin eramanaz, esan zioten: Zer bada? Jainkoak Moisesi bakarrik itzegin ote dio? ezdigu guri ere itzegin?Ib. 88.
Zer bada, uste dezu / gerala makurrak?Afrika 61.
Barberuak esan din okerrena igaro zala. Zer ba! Ari bakarrik gertatu al zaion eizean dabillela, tiroak erten eta eritzea?Apaol 52.
Zer bada? Sardinzarren txalopan zeuk bakarrik daukazula zer galdua uste aldozu?AgKr 27.
--Bai, ona naiagok ezer emoteko! Artzeko ixan balitxok. --Zer ba, diru barik ago ala?KkAb I 14.
--Eskuban mosurik egitten itxiko ete zeunstan? --Zer, ba? Egiptora zuaz, ala?Altuna 25.
--Nere buruak ere ematen dit franko lan. --Zer bada, gaxo al zabiltza?LabEEguna 92.
--Epe laburraren barruban bete biar da-ta. --Zer ba? Makillatu egin gura zattubez, ala?Otx 73.
--Zer bada, arrebarik al duk? galdegin zion Mireik. --Bai, esan zun saskigilleak. OrMi 18.
--Gaixorik ei dagok. --Zer ba, bedar txarren bat jan jok ala?SMZirik 13.
Etxe onen jabea oraingoz ni nazute. Zer bada! Zer asmotan zabiltzate?LabSuEm 184.
-Gauon. --Bai zuri ere! Naiago nuan lentxeago etorri baziña! --Zer ba? Zer pasa zaizu?BBarand 19.
v. tbn. Mb IArg I 173. Mih 103. Ub 135. Mg CO 146. AA III 384. Dh 216. Izt C 125. Dv LEd 119. Lap 43 ( V 23). HU Zez 19. Moc Damu 21. Echta Jos 64. Ox 52. Barb Leg 131. Ir YKBiz 472.
azpisarrerakoSense-5.1
(Sin que preceda a otra pregunta).¿Qué?, ¿pues qué? Zer bada? Nola-ere baita, bada fikzionez, bada egiaz, Krist predikatzen da. "Qui donc?".LçPhil 1, 18 (He baiñan zer antsia da?, Dv bainan zer axola da?).
Zer bada? Othoitz eginen du spirituz, baina othoitz eginen dut adimenduz ere. "Qui donc?".Lç1 Cor 14, 15 (Dv zer egin beraz?).
Ene semea nahi darozkitzut irakatsi hañitz gauza oraiño ungi eztakizkitzunak. --Zer bada ene Jainkoa? --Zure borondatea eman behar baituzu enearen azpian. Ch III 11, 1.
--Ama, sosegatu banaiz, gusto bat eman bear didazu. --Zer bada? --Nere galarik ederrena betor. CbEg II 192.
Ez dago [...] nik dakidanez, erremedijo bat baino. Zer bada? Isilik egon ta padezidu. fBIc I 26.
Ara, zuk inoren gauziaren gurarijari bijotzian leku emonak, zeinbat oker ekarri dituban. Zer bada? Ez naitu, ez desiau [...] inoren gauziaren gurarijari. fBIc II 247.
Gauza bat behar diogu hatik hitzemanarazi. --Zer bada. Franzizko? --Egunaz ez bada, gauaz bederen ixilik utziko gaituela. Laph 124.
--Bai, oraindik geiago adituko degu. --Zer ba?-- [Ijitoaren ollarrak] arrautzak egiten omen ditu. UrruzZer 27.
--Prantxixku ez dakizu zer pasatzen dan? --Zer bada? --Zeraingo zera zertzen omen da zereko zerarekiñ. SorBar 74.
--Ezta ba onezkero errez izango. --Zer ba? --Kanpora nua. AgG 119.
Gure errian ere komeri ederra gertatu da. --Zer ba? Zer ba? [...] --Bei batek bost ume egiten ditu. MujPAm 39.
Zergatik gero? --Etxe ontan egin dan mirariaz nori eskerrak eman jakiteagatik. --Zer bada? --Beñere ez bezela, nerekin oso atsegintsu zaudelako. AlzRam 36 (Bern 74 ze ba?).
--Gogoa galdu nizun berriz jekitzeko. --Zer bada?"¿Cómo?".OrEus 285.
Ezpaitakizu egun auetan an agitu danaren berri? --Zer bada? [...] --Nazareteko Yesusekikoa. IrYKBiz 526s.
--Bazinakike nun egoiten den Maria Pipa?-- Zer? haren ondotik baitzabiltza? --Zer bada! --Alo, alo! Ez da ene afera, bainan [...].LfMurtuts 18.
Ai Krispin, Krispin! I az mutilla, i! --Zer ba? --"Zer ba" diñostak?BilbaoIpuiB 138.
Ez dirudizu atzokoa, Jontxu [...]. --Nik, zer ba?ErkiagArran 69.
Ik [...] erregetzarako eztok balio. --Zer ba? --Ba, ogei-errialekuetan ire bururik ezin leikialako kabidu. SMZirik 61.
Obeto esan, galdera oieri, besterik gabe, ez dago zer erantzuterik. Ez baietzik eta ez ezetzik. Zer ba? Goazen aurrera poliki-poliki. MAtxGazt 49.
--Ken zaite aurretik, Rosa. --Zer, ba? --Zure dizdirak itxutu egiten nau-ta. NEtxLBB 43 (Antz 40 zer bada).
Trantze ederrean gaude, laguna. --Zer bada? --Ama ala haurra hautatu beharrean gaude. ArtiIpuin 81.
--Bizarra kentzea kostatzen zaidak! --Zer ba? --Kokotzaren azpian karetxak zauzkit!Ostolaiz 95.
v. tbn.
Zer ba: A BGuzur 139 (BeinB 41 zer bada). Zait Sof 35. Alzola Atalak 78. Zer-ba: Echta Jos 199.
azpisarrera-6
ZER DA (V-gip). ¿Qué pasa?"Abreviación de zer barri da? --Zer da aspaldi onetan gure errixan? --¿Qué hay de nuevo últimamente en nuestro pueblo?"EtxbaEib.
Zer da? Zer da? --Ezer ez. --Ai, pasa al zaio? --Bai, bai. Utzi... utzi. SorGabon 60.
Tximista arraie batek ebakiko al du ostatu au! [...] --Ai! Zer da, zer da? --Zerri emia. SorAuOst 89s.
(Sartzen dira presaka alkatia, nagusiya [...]). --Zer da, zer da? --Ijitua onek auzia irabazi eta eztit nai pagatu. SorAKaik 133.
Zer da Maria? eztakit zelan, / gaur aurkituten nazan ni / senar bakar bat len euki dozu / eta daukazuz orain bi. AzcPB 94s.
--Andre Joxepa. --Zer da, Joxepantoni? --Norabuenako dago. --Zergatik ba?UrruzZer 43.
Errazu otoi, zer da? --Zer da? [...]; beharri xilora erranen dautzut. HUZez 56.
--Zer da, zer da? --Zer ziren oihu izigarri hoik oro?BarbSup 124.
Zer da? Zer da, Piarreño? [...] Zer den? Akabo garela! / Gureak egin duela!Ox 56.
Orretan, Txomin pasau zan albotik. ---Zer da Patxiko; biar asko egiten al da? SMZirik 55.
Artu zuan sustoarekin atera zuan garrazi ikaragarri bat. Eta gizonak esaten dio oetik: Zer da? zer da? AndAUzta 72.
Zer da? Zer duzie hola kalapitan?LarzIru 32.
Zer da? Ni iltzera al zatozte?Alkain 113.
Bainan zer da? Zer gertatzen da? Etchebarne 148.
v. tbn. Alz STFer 134. Mde HaurB 89. Erkiag BatB 12. Lab SuEm 201.
azpisarrera-7
ZER DA GERO. ¿Qué se sigue de ahí? ¿Qué sucede después? (Arbole gastettoei fruta anitz ekarrarazi bai) baña zer da gero? Ara, sobra trabajarazis prinzipioan, arbole oi ezindurik urte gutiren barnean. (118). LE-Ir.
Il da konfesa-komekaturik, ta sazerdoteain eskuetan. Zer da gero?... Il dela konfesa-komekaturik; eta il da barkaturik? Ori estaike xakin seguro. (261). Ib.
azpisarrera-8
ZER DELA BIDE. ¿Por qué?, ¿por qué motivo?v. ZER DELA ETA. --Baltzategin gurean baño giro obea du biziak. --Zer dala bide? --Martiña, Baltzategin denak itxu zeuden. NEtxAntz 42.
Zergatik nortu gure zorion-miña? Zer dela bide?TxillLet 95.
azpisarrerakoSense-8.1
[Orrenbeste] arazo larri zer dala bide sortzen zaizkigun ez degu nunbait ikasi. EAOlBe 97.
azpisarrerakoSense-8.2
Zer zala bide ez dakitela, asi ta laister eskorpionak aipatu zituan. AnabAprika 46.
azpisarrera-9
ZER DELA ETA (zer dala taV-m-gip, G-bet; ze dala taV-gip)
Ref.:
A;
EtxbaEib;
ElexpBerg. "¿Por qué motivo?"A.
"Zer dala ta aittatu dozu biar ez zan gauzia? ¿A cuento de qué has mentado lo que no se debía?"EtxbaEib.
"Por qué, a santo de qué. Ze dala ta pagau biot multia kulpia beria bada"ElexpBerg.
Portunek? Zergaitik baiña? Zer dala-ta?AgAL 129 (G 294 zer dalata?; Kr 95 zer dala ta).
Zer dala ta etorri bear dau orrek ona, iñok deitu barik?"¿Por qué regla de tres ha de venir ése aquí, [...]?".ZamMan 74.
Gaiztakeri baltzez / bizitza eunduta, / zer dala-ta azkerik / oro dabiltzaz?GMantGoi 86.
Zer dala-ta negar-egitten dozu?Altuna 107.
Zer dala-ta gugandik aldenduten zara?Enb 58.
Zer dala-ta eztautset siñistu biar, baña?Otx 21.
Zer dala ta ari zerate eztabaidaka?IrYKBiz 246.
Baiñan, zer dala-ta galdera ori?EtxdeJJ 46.
Zer dela ta egin bear dut nik ori?VillJaink 87.
Jota zatoz... zer dala ta?LabSuEm 214.
Orduan zer dala-ta edo nundik artu eban bere sortzea Korreta-barrixe izenak?EtxabuKontu 192.
Zer dela eta ezin ikusi hori?MEIG II 56.
v. tbn.
Zer dala ta: Urruz Zer 69. Kk Ab I 53. Muj PAm 17. Jaukol Biozk 19. Ldi IL 109. Eguzk GizAuz 179. Zait Sof 39. SMitx Aranz 176. Bilbao IpuiB 87. Erkiag BatB 65. SM Zirik 28. Berron Kijote 195. Ataño TxanKan 264.
azpisarrerakoSense-9.1
(En oraciones interrogativas indirectas). Ez dakit ene oraingo itun au zer dala-ta nere biotzean dabillen. AnabUsauri 138.
Zer dala-ta ez dakit baiña [...].BilbaoIpuiB 74.
Igarri eziñik nago zer dala ta yo dauan nigana. AkesIpiñ 4.
Jakin dut zer dala-ta eratu duzun orrits au. EtxdeJJ 95.
Ez dakidana harako beste hura da: zer dela eta etorri naizen honera. MEIG VIII 57.
v. tbn. SM Zirik 67. Zait Plat 87.
azpisarrerakoSense-9.2
Zer arraio dalata idatzi bear ez dek izketan aritzen aizen bezela?LdiIL 84.
azpisarrerakoSense-9.3
(zer zela eta). Zer zala-ta ez agertu neskatillea?ErkiagArran 68.
Ea zer zala-ta era artan zijoazen galde egin ziela. BerronKijote 142.
Ez naz gogoratzen orain zer zala-ta. AlzolaAtalak 66.
v. tbn.
Zer zelata: Ag G 140. Zer zala-ta: Bilbao IpuiB 249. Zerzalata: Ibiñ Virgil 32.
azpisarrera-10
ZER DELA ETA ZER DELA. "Zer dala ta zer dala (Vc), fórmula de acertijos, litm.: que qué es y que qué es"A.
"¿A ver si aciertas? (introducción a un acertijo)"ZamMan 74.
Zer dala ta zer dala? Basoan jaio, basoan azi, etxera etorri ta dantzan asi. ZamMan 75.
azpisarrera-11
ZER DELA GABERIK. "Zer dala barik, [...] sin motivo. Zer dala barik, bota ninduen kalera, sin motivo, me pusieron en la calle"EtxbaEib.
azpisarrera-12
ZER DELA KAUSA. Por qué, por qué motivo.
v. ZER DELA ETA. Errazu oraino zer dela kausa egin ditutzun. SPPhil 157 (He 159 zer xedez egin dukezun edo zeregatik).
[Adiarazteko] zergatik haserretu zaren edo zer dela kausa norbaiten eskasak eztitutzun pairatu. Ib. 158.
azpisarrera-13
ZER-DEN.
azpisarrerakoSense-13.1
a)Sustancia, esencia.
v. ZER IZAN. Yainkoa bakarra din ez izanik gabeko zer-dana. OrQA 70.
Beraz, ukitu au Iainkoaren zer-danarena baita, esan eziñezko da. Ib. 183.
Baiña Iainkoaren zer-danetik beretik ez-baiña, ezer-ezetik oro egiñak diralako. "Non de ipsa substantia Dei, sed ex nihilo".OrAitork 357.
Iainkoaren zer-dana zergatik ez dan ustelkor. Ib. 158.
Ez naiz asiko, Moisesek eta S. Paulok [...] mundu otan iraizean bederik Iainkoa zer-dana ikusi ote zuten. "Llegaron a ver de paso la esencia divina".Or(inGaztMusIx 44).
azpisarrerakoSense-13.2
b)(El) ser, la realidad.
[Eladeko zazpi iakintsuek] zer-danaren gai beinena aztertu nai ziguten. ZaitPlat 29.
Zer-danaren len-gai sua izaki. Ib. 34.
Auxe uste zuen Platonek: zer-dan bakarra Bat da, alegia. Ib. 48.
Bestetara esateko: izan ere, zer dana sumatu dezakegu guk; izan ere eztana, ezin suma dezakegu. Ib. 121.
Zer-dana, beraz, eten bage aldaketan ari da, ta bizitan dago. Ib. 32.
Zer-dana ta iduri duena mokoz-moko daude, baita iakitea ta ustea. Ib. 46.
azpiadiera-2.1
Begien aurrean dugun mundua [...] lilura utsa da: zer-diranen benetako izatea oien aldakuntza da, izatetik ez izaterako oien betiereko igarotea. ZaitPlat 32.
Ezabatuko baliz Iainko-gizonen arteko eztabaida, Omer-ek zionean, etzekien zer-diranen asiera ta sortzea burrukan dagoenik. Zer-diran guzien aita ta errege da gudua. Ib. 34.
azpisarrerakoSense-13.3
c) Ikutu ezina "zer" denari itsatsiaz. "Lo inasible a lo concreto".MEIG IX 116 (en colab. con NEtx).
azpisarrera-14
ZER DEN EZ DEN Artu egin bear dot, zer dan-eztan."Voy a tomar, por lo que pudiera ser".ZamMan 75.
azpisarrera-15
ZER DIOZU. (Como fórmula de saludo).Cf. Or Eus 228: "Zer diozuka" erriko ta arrotz / denek dute zer galdea, / igaz nola zan, aurten oraingoz / nola datorren urtea. "Locales y forrasteros se cruzan sus saludos".v. ZER MODUZ. Atsalde on! Zer diozu? --agurtu zioten. --Ongi ta zuek. --erantzun zuen. IzetaDirG 119.
Egun on, yauna. Zer diozu?Ib. 88.
azpisarrera-16
ZER DUELA ETA. ¿Por qué? ¿por qué motivo?v. ZER DELA ETA. Zer duala-ta ollo baltzak arrautza zurijak erroin?"Per che causa".Otx 38 (v. tbn. otro ej. en la misma pág. y 64s).
azpisarrera-17
ZER DUGU. ¿Qué pasa? ¿Qué hay?v. ZER DA. --Zer degu, Batista, zer degu? --Zer degun? Ezer ez, jauna, ezer ez. SorBar 107.
--Ara bestea! Zer degu, Moxolo? --Ia zertan geran edo. AgG 308.
---Zeiñ da? --Neu, jauna. --Zer degu, Ana Josepa? --Batismoa bear det. Ib. 317.
-Zer zabiltza Balbino, zer degu?--Zuregana etorri naiz. IllTestim 10.
Endrike! --Zer degu, izeba? --Zer moduz lantegian? --Bei bezela. NEtxLBB 138.
--Kaxo! Zer degu?[...]. --Emen natxok, motell. Otzak akabatzen etorri nauk. JAzpiroz 66.
Zer dugu, gazte? --galdetzen du Gilinek exertzekoan--. Ze berri, gazte?MEIG IX 111.
v. tbn. Urruz Zer 141. Muj PAm 37.
azpisarrera-18
ZER-EDAN. Algo para beber, bebida, qué beber.
Gure ostatuak [...], ardo ta edari onez beteak, arrautz, aragi, arrai ta egaztiz ornituak, beti daukate zer jana ta zer edana, ta sarri gogoak eskatzen duan guztia.AgG 323.
Eta gisa hortan izanen diagu zer jan eta zer edan. BarbLeg 147.
Zer edana ta zer jana eman ziguten ontzian, baño jateko gogorik ez. AnabPoli 101.
v. tbn. Mde Pr 143.
azpisarrera-19
ZER EDO HALA (V-gip; zedoalanV-gip). "De alguna manera. Zer edo ala, amaittu genduan a auzixa, de alguna manera terminamos aquel pleito"EtxbaEib.
"Toriadore gizajuak, zedoalan ill eban zezenori"Ib.
azpisarrera-20
ZER EDO HURA (Dv, H; zer edo aV)
Ref.:
A;
AMorf 266;
AEY III 242;
ElexpBerg. "Zer edo zer, zer edo hura, quelque chose, une chose ou autre"Dv.
"Zertan edo hartan hutsean izanen da, il se trouvera en défaut en ceci ou en cela"Ib."Zetan edo atan (Vc), en algo, en esto o en aquello"A.
"Las locuciones bizcainas nor edo nor, zer edo zer o zer edo a, son muy usuales en sustitución de norbait y zerbait"AMorf 266.
"A algo tendrás que darles, zeri edo ari emon bear izango dautsek"AEY III 242.
"Denporia pasau biarra daukau zetan ero artan. [...] Zetatik ero artatik bizi biakou"ElexpBerg.
Gure gogoa ezin egon diteke zertan edo artan pensatu baga. AñGGero 260.
Nire ditxia, zertan edo atan serbidu al bazengidaz. MgPAb 113.
Mandamenturik geienak ausitzen nituala zertan edo artan. MgCC 179 (CO 268 zetan edo atan).
Edo etxean edo kanpoan, zertan edo artan, ez dira faltako [...] oitura gaiztoak. AA III 616.
Noisbait zetan edo atan olgetia naturaleziak eskatuten dabena da. fBOlg 11 (v. tbn. 191).
Ez alperrik egotia eta beti zetan edo atan zerbait egitia. Astar II 150.
Ez da, bada, ezagutzen munduan lurbira osorik, zeri edo ari euskarazko izen garbi egokia arkitzen etzaionik. IztC 7.
Eurakganik alkantzau leie zetan edo atan askatuak izatia. BulaAl 21.
Zer edo ura egingo dute / oiek oraingo boladan. Auspoa 116, 68.
Guziok zertan edo artan alegintzeko beartuak arkitzen gera. EEs 1917, 129.
Bere zeregiña ixango da zetan-edo-atan bertara datorran euzkeldunari lagundu. ForuAB 81.
Atarijan mai bat [...] bazterrian zorro batzuk zerez edo arez beterik. KkAb I 120.
Asarria jokuan ataratia gauza erraza dok, eta zeren edo aren ganian laster urtengo zuan matrakea. Ib. 17.
Mendijan zetan-edo-atan dabillen batek polañak erabiltia ulertzen dok. KkAb II 16.
Berak kontetan dau etxe-ostera zetan-edo-atan urtenda atzera etxera sartzen juan danian [...].Ib. 86.
Zetan edo atan guztijok dogu geure zorotasuntxuba. Otx 173.
Etzen samur itsasoa. Goxo aldian zen. Haizerik ez, bero, uda mina, zertarik edo hartarik jabal zagon. JEBer 78.
Gaur egin bear yoat ba egunoko betekadea. Zegaz edo agaz; besterik ezpada, inguruko ardirik zarrena berbera janaz. BilbaoIpuiB 127.
Besteren menpe jartea, azkena izanik, bere kontura asiko da zer edo a egiten. ErkiagBatB 171.
v. tbn.
Zetan edo atan: Echta Jos 193. Eguzk GizAuz 107. Erkiag Arran 138.
azpisarrera-21
ZER EDO ZELAKO (zeozelakoV-gip ap. ElexpBerg)
v. ZELABAITEKO. Iker-ek, zeozelako sasi-ezkontza egin, eta erditik iges eban. RekaldeDeunor 158 (ap. DRA).
azpisarrera-22
ZER EDO ZELAN;
ZER EDO ZELA.
azpisarrerakoSense-22.1
a)"De alguna forma. Eztakitt zela, baiña zeozela moldau biou illan azkenera aillegatzeko"ElexpBerg.
Baiña jendeak, gaberdia izan arren, urrutizkiñez-edo, zer edo zelan jakin eban. EtxabuKontu 173.
azpisarrerakoSense-22.2
b)"De deficiente manera. Marruekosen be zeozela bizi die"ElexpBerg.
"Kuartua pintau dau, baiña zeozela"Ib. Upel gaiñean zer edo zelan egindako olezko musika toki edo kioskoa ausi. EtxabuKontu 21.
azpisarrera-23
ZER EDO ZER (V, G-azp, S; Lar, Añ(V, G), Dv, H; zeozerV-arr-m-gip, G-azp-goi-bet; zegozerV-gip; zeuzerV-ger; zeozeG-azp)
Ref.:
A(zer edo zer, zeozer);
OrtVoc 145;
Lrq;
EtxbaEib(zegozer);
HolmerApuntV(seu'ser);
ElexpBerg(zeozer);
GteErd 116;
ZestErret(zeoze). Algo.
"Zer edo zer, zer edo hura, quelque chose, une chose ou autre"Dv.
"Une ou autre chose"Lrq.
"Zeuzeitxik, por alguna razón"OrtVoc.
"Zegozer darabixe euren artian, ainbeste txutxu-putxukin"EtxbaEib.
Cf. Elexp Berg: "Ezebezitos. Aranzadi ikastolan hala deitzen diete (1994) OHOko azken zikloko gazteenei, 6. mailakoei, handiagoek, 7.ekoak zeozesitos dira eta 8. ekoak... nagusiak, besterik gabe".v. zerbait. Tr. Documentado en Mendiburu, Duhalde, Joannateguy, Hiriart-Urruty y autores occidentales de los ss. XIX y XX. Zer edo zer (única forma en textos orientales) y zeozer son las formas más frecuentes. Hay además zedozer en Etxaide y en Mirande (que tbn. emplea zer edo zer ), zegozer en Kirikiño (junto a los más frecs. zeozer y zer edo zer ) y T. Etxebarria, zerozer en un ej. de Txirrita, y zeoze en Insausti (246).
Uste duenak bera (berez ega lagunik bage) bai dela zer edo zer, ez daki zer esaten duen. (Gal 6, 3). MbIArg I 64 (Ker zerbait).
Eskarnioka esaten dute ez aditzeko obea den zer edo zer. Ib. 163.
Bekatura eraman oi zaitu, dakizun aldietako joko hark, edanak, danzak [...] edo zerk edo zerk?MbOtGai II 8.
Jan egizu zer edo zer; bada gosetuko zara ibilijaz. MgPAb 119.
Eta beldur naiz, zer edo zer gertatuko zala. AA II 191.
Mundu huntako atsegina ezta behinere osoa; bethi zer edo zer eskas da osoki ta alde guzietarik dohatsu izateko. Dh 177.
Etorri zitzaizkan ala ere nolabait zer edo zertan gaixotegian berari laguntzeko bere lengusu bi. AranSIgn 83.
Artuik ze o zer, il baiño lenago. ABGuzur 141 (BeinB 42 zer edo zer).
Eta Drumont delako hura ere ez ahal zuten balin ba preso ezarriko, ez balitz izan, zer edo zer, edo kolpe, edo gezur, edo ohointza, hots, zerbeitez hobendun? HUAurp 58.
Zer edo zer egin bearko dot, obeto ezpanoa. AgKr 104.
Ba, zeozer asmau biar yuagu, mutil; bestelan galduak gaituk. KkAb I 14 (53 zegozer).
Baita norberen burua zer edo zertzat daukanarentzako bere. KkAb II 113.
Zer edo zerkin estali bear dutelako beren alperkeria. ABarGoi 21.
Ezingo aiz orrela egon, zer edo zertan asi adi... Zer edo zer egintzak. Ib. 45.
Yainkoarekiko zer edo zerk bultzatzen bai nau. ZaitSof 149.
Goibeldu egin gaitu oroipen onek, osaba. Jo dezagun beste zeozertara. LekEunD 21.
Lenagokoa dalako? Ez det uste; beste zer-edo-zergatik baizik. LekSClar 117 (110 zer edo zer).
Han zer edo zer kausi ginezake Nahasmendu-Handiaren denborakoa. ZerbAzk 34.
Zedozer egin bear diagu bada. EtxdeAlosT 75.
Ez ete dago, gero, zeozer zeuen artean. ErkiagArran 123.
Dana dala, beste zeozeren susmoa laster artu neban. BilbaoIpuiB 250.
Musean irabazi deustak, baña neuk be zeozetara irabaziko deuat. Ib. 34.
Etzegoan ikastetxean, zer edo zer bere kontra etzuan ikaslerik. OskKurl 174 (119 zeozer).
Ezkondu edo zeozer eitxeko ordua dok. SMZirik 125.
Etxeko-andriak, aurretik zegozeren aztarrana baebala. EtxbaIbilt 457.
Or dago ba eginbearra, zeozetan asi gure badogu. AlzolaAtalak 108 (113 zer edo zer, 86 zeozer).
Beti zeozeren palta badago. TxGarmBordaB 179.
Gauza garbirik enekian, baña zeozer pasau zana, bai. Gerrika 126 (ib. 49 zer edo zer).
Zer edo zer ikasia dugu ezinbestean. MEIG VII 172.
v. tbn. Añ LoraS 69. AB AmaE 233. Azc PB 120. Jnn SBi 112. Inza Azalp 101. KIkG 24. Muj PAm 44. Alz Burr 13. EAEg 2-4-1937, 1411s. Mde Pr 321 (322 zedozer). Gazt MusIx 161. Lab SuEm 211. Salav 30. Berron Kijote 187. Etxabu Kontu 203. Ataño TxanKan 10. Onaind STeresa 61. Zeozer:Noe 90. Altuna 5. Or Tormes 9. Enb 129. Anab Usauri 27. EgutAr 1934, 94 (ap. DRA). Laux BBa 130. Akes Ipiñ 22. And AUzta 43. Onaind STeresa 70.
azpisarrerakoSense-23.1
Ia gero emoten deutsazuen zeozer onik, pernil zatitxo bat edo. BilbaoIpuiB 71 (84 tbn. zeozer onik).
Ezagun-ezagun yakon zeozer txarrik gertatu yakona. Ib. 242.
azpisarrerakoSense-23.2
(Con beste)."Beste zerbait nahi düzia (AN-5vill, BN-arb, S), beste zeozer artuko al zenduke? (G-azp-goi) [...] zeozer gehiago (V-arr-gip, G-azp-goi)"GteErd 309.
Etxe, nai solo nai beste zer-edo zeren ugazaba ta jabe izan daitezan. EguzkGizAuz 139.
Bestela or ikusiko zaitxuet kaña banakin edo beste zeozerkin. SMZirik 107.
Ez det uste. Beste zer-edo zergatik baizik. ZaitPlat 117.
Baita [...] periodiko bat ere, eta beste zer edo zer ere bai. Alkain 67.
azpisarrerakoSense-23.3
(Uso adv., con adj. o vb.).Algo, un poco. --Ikusi nazu, bada, ta amaitu dozu zeure arloa. --Baiña zer edo zer berba egiteko gogoa bere badaukat. AgAL 115.
Alkatiak au entzun ebanian, zer-edo-zer berotxua zan bera, esan eutson: [...].KkAb I 39.
azpisarrerakoSense-23.4
(Con sust.). Kantaren mamiaren azterketa egin naiko nuan [...]. Ez da gauza aundirik izango. Bañan bai zer-edo-zer jakingarri. LekSClar 122.
azpisarrerakoSense-23.5
(zer edo zertxo). Berak daukala zer edo zertxu emoteko semeari. AzcPB 116.
Zer edo zertxu. Ezale 1899, 6a (tít.).
Bertso batzuek abestuteko ona nabe gaur ekarri, zeuzertxu emen esan dagidan ospatzen gauzan jaiaiti. BEnbNereA 160.
v. tbn. A BeinB 72 (zer edo zertxu).
azpisarrerakoSense-23.6
(zer edo zertsu). Horra zer edo zertsuren erraitera jina zitzeien errientei jaun prefeta Baionako hirira. HUAurp 138.
azpisarrerakoSense-23.7
(Forma con palat. expr.)."Piñutea (pinotea) oni, ola xeoxer gañeti berniz-axal bat emanda, bere lore-ederra azalduko zako"GketxLoiola(s.v. lore-eder).
azpisarrera-24
ZER-EDUKI. Bien(es), posesion(es).
Ire ta nere amak zer-euki gutxi, ta amar aur ordurako. [...] Orra naiko naigabea arentzat eta neretzat. OrQA 44.
azpisarrera-25
ZEREKO.
azpisarrerakoSense-25.1
a)(Empleado en frases exclamativas ante sust., con sentido despectivo o reprobatorio).¡Menudo...! --Bai, aitatu dozuz ba ganau ona, grieguak! --Baña ez gaurkoak, lenaukoak edo antxiñaukoak baño: Sofokeles, Pitagoras, Aristoteles, , ta aren aldietan, Grezian mundu guztia zan jakintza-zalia, pillosopua. --Bai, zereko pillosopuak!KkAb II 109.
Bai; zereko barruba!"O che conscienza grossa!".Otx 19.
--Baietz neuk ikara on bat sartu! --Zereko ikarea sartu bear deutsak ik! Bartolo bildurtutekorik etxagok iñon, mutil.BilbaoIpuiB 179.
Azpian, arrautza biak apurtuta. Zereko arrautzak gero! [...] kalabaza andi bi zirean-da, arrautzatzat eukazan areik. Ib. 118.
azpiadiera-1.1
(Ante vb.).¡Sí que...! --Ay Manu! Neretzat arpegi illunak egoten dirade an... --Merezia izango dezulako... --Zereko merezi. Apaol 119.
Sokratek [ikasleei] lagunduko zien. Zereko lagundu! Putza egingo zuen; hura ere eztakit. ZaitPlat 104.
Aren entzuleak, berriz, arro-arro eginda oi ziran elkar-izketaren asieran [...]. Puztu egiten ziran erritar aiek: bai, zereko puztu!Ib. 90.
Zerbait jateko agintzen zionean: --Zereko jan? Buruko miñak nago ordea!AtañoTxanKan 157.
--Kantatu egin bear degu! --Bai, zereko kantatu! Orixe bear nuke
orain!Ib. 158.
azpiadiera-1.2
(Ante adv. o similar). Baña... olgetan esan ixango dau! --Bai zereko olgetan! Ondo seriyo esan dau. KkAb II 19.
azpisarrerakoSense-25.2
b)Tal, de eso.
Eta bildur naiz, nahiz eta zereko botazioa bai-ren aldekoek eraman, hori ez ote den behera joango. MEIG VII 128.
azpiadiera-2.1
Mutil bat nexka bati, izketan asmatu eziñik, "zera" ta "zereko" asten zaionean, zein gaitz dakarren igartzea, ezta oso nekeza. NEtxNola 28 (v. tbn. 29).
azpisarrera-26
ZEREKO ZERA. "Erdi brometan, izena ebitatuz baina sujerituz, erabiltzen da. Zereko zerak esan jostak juateko zereko zerera eta preguntatzeko zereko zerai ia nun laga zeban zereko zera"ElexpBerg.
--Prantxixku ez dakizu zer pasatzen dan?--Zer bada? --Zeraingo zera zertzen omen da zereko zerarekiñ, eta aiek zertzen badire, iñolaz ere zereko zerera zertuko dire. SorBar 65.
Berak osatzen zituan sabeleko miñak [...]. Berak ematen zituan izaiak eta gorputza barrutik garbitzeko, asko jan ondoren, bear izaten zan... zeeko zea. Ezale 1897, 187.
Zer gertatu iak? Iausi egin, ara or, zereko zerean. AgAL 80.
Emakumeak, batez ere, auzoko kontuak izaten zituzten: zereko zeraren ezkontza. AnabDon 35.
azpisarrera-27
ZER... ERE. (En la expr. zer + rad. (menos frec. part. + -ko) + ere)."Zer... ere, quelque chose que, quoique ce soit, tout ce que. Zer gertha ere, zer hel ere, en prévision de quoique ce soit qui arrive. Zer ikhus ere gero, quoiqu'en puisse voir dans l'avenir"H.
"Zer jazoko bere (V), zer jin ere (Sal, R), zer gerta ere (G), zer agi (R, S), zer el ere (Sal), zer hel ere (L, BN, S), por lo que pudiera suceder, por si acaso"A.
"Zer hel ere, tout juste, comme par hasard. Zer helere? Erori düzü, comme par hasard; il est tombé"Lh.
v. ZER GERTA ERE (s.v. gertatu), ZER HEL ERE (s.v. heldu). Ara, Manu, zer jazoko be, gaur emen egon bear zeunke. ZamMan 75.
azpisarrera-28
ZER ERE Tr. Usado por autores septentrionales, lo hallamos tbn. en un texto alto-navarro del s. XVIII. El vb. de la oración subordinada toma bait- salvo en algunos ejs. de Pouvreau, en el citado texto alto-navarro y en Mirande, en los que va provisto de suf. -(e)n).
azpisarrerakoSense-28.1
a)(Agrupado o no a un sust., en correlación con hura, oro, hala...).Cualquier cosa que, todo aquello que, aquello que; (con sust.) cualquier (...) que, sea cual sea (...) que.
v. EGLU V 247ss. Zer ere hon baituzuie, oro dira eniak: / gorputz eta hon guziak, baietare arimak. E 65.
Ezen zer-ere ereinen baitu gizonak, hura bilduren ere du. LçGal 6, 7 (Dv zer-ere erainen baitu gizonak, hura bera du bilduko).
Ezen batbederak zerere ungi egin baituke, hura rezebituren dukeela. LçEph 6, 8 (He zer ere ungi).
Edo zertan ere hartu baititu atsegiñak, hartan berean sentitu behar tuela miñak. EZMan I 106.
Bizitzearen finean zer ere sentenzia / Eman baituke Iainkoak ona edo larria, / Hura bera emanen du azkeneko kortetan. Ib. 58.
Zer ere kofesio sainduan [...] ordenatuko baitzait, hura guzia konplitzera enseiatuko naiz. Harb 256.
Aithorzen dut zer ere baita onik haren guziaren egilea [...] zu zarela. Ib. 125.
Zer ere eskiribatuko baita euskaraz, hura guztia [...] zuri zor zaitzula. Ax 9s (V 5).
Emaiten zuten berehala sentenzia [...]: zerere prestatu baitzuen, hura guztia gal zezala. Ib. 33 (V 19).
Zer ere zugati, nigati / Bailedask'izterbegiak / gal saitzadan eztu hargati / merezi ene maitegiak. OPo 43.
Eta zer ere manatu baituzu hura egin da. SPImit III 50, 3 (Ch eta zure ordenuen arabera gerthatu da gauza).
Zertan ere naturalezaz edo usanzaz laket baitut, hura laster heldu zait burura. Ib. 48,5.
Ezen zerk ere baitirudi on dela bakearen [...] ardietsteko, hura, zu kanpoan zarenean, ezta deus ere. Ib. 59,4.
Bada zer ere erraiten baita senharraz, orobat aditzen da emazteaz. SPPhil 412 (He 412 senharraz erraten dena).
Zerere guk [...] haren aitari galdatuko baikundian, hura oro ardiatsiko gundiala. TtOnsa 151.
Ezen zerere eraiten baitu gizonak bizian, hura bera bilduko du herioan. Gç 57.
Zer ere huts edo eskasia eta falta kausituko baitirateke hek guziak eneganikakoak dirateke. ES 201.
Eta maiz zerk ere egiñ baitu hekien bozkariorik handiena hark kausatzen ere du hekien dolorerik miñena. Ch III 12, 4.
Zertaz ere gizonak egiñ baitu bekhatu, hartarik beretik izanen du [...] gastigu gehienik. Ch I 24, 3.
Zer ere huntarzün kreatüretan edireiten beitie, oro bere kreazaliaren laidoriuetarat igaren erazitzen ditizie. Mst III 34, 2 (Ip eta zerbait hunik kreatüretan edireiten badie).
Zertan ere gizonak bekhatü egin beitüke, hartan berian garratzkiago gaztigatü izanen da. Mst I 24, 3 (Ip zertan ere).
Aberatstasunak gutiziatzen baditutzu, zure salbamenduarenzat zerere baita kaltekorrenik, hura gutiziatuko duzu. Mih 79.
Zer ere estatutan hilen bai zare, hala eternitate guzian izanen zare. Brtc 133.
Zer ere Birjina maiteak egin baitzuen bere bizitze sainduan; zer ere Jesu-Kristok berak lurrean eztitasunekin jasan izan baitzuen; horra niri irakasten darotaten bidea. DvLEd 201.
Zeri ere ematen baitiozu xori ongarria, hari baizik ez dio onik egiten. DvLab 177.
Zer ere ikusten baitugu bertzeer egiten, hari jartzen gare. HUZez 12.
Hots, nor ere baitira arizaleak eta zertan ere ari baitira, heien leku bilakatzen da antzokia. Lf(inCasveSGrazi 11).
azpiadiera-1.1
Sinhets azu hek guziak gezurrak / Zer ere erran baitarotzu Sathan bihotz makhurrak. EZMan I 53.
Unus quisque quod prae caeteris colit, quod omnia venerat et diligit, hoc ei Deus est, bakoitzak ure daukela bere Jangoikotzat, zerere geiago amatzen duen, zerere geiago estimatzen duen. MurSerm 75.
azpiadiera-1.2
Han errezebi dezan onsa edo gaixki zer ere bere personan egin baitu hura oro. TtOnsa 90.
Barura dela abstinenzia bat, zer ere ahoaren gozoari eman baitira haietzaz oroz. TtArima 49.
azpiadiera-1.3
(Con eta y demostrativo). Zer ere erainen baitu gizonak, eta hura bilduko du. Jaur 163.
Holakoetan bakotxak zer ere baitu bere baitan edo bere eskuko duenik, eta hartarik ari da. HUZez 49.
Gero, zer ere baitzuen eskas eta hura emaiten zakon bere ahalaren arabera. JEBur 67.
[Urre] gutixago, arinago balin bada [aberea] edo haragi arruntagokoa. Hitz batez, zer ere emaiten ahal baitzako eta izari hartara dute dirutzen. Ib. 172.
Zoaz ene Amaren gana; zer ere iduriko baitzaio eta hura ongi izanen da. BarbSup 134.
azpiadiera-1.3.1
[Ifernuko suak] eztitu ondikozko damnatu hek guziak bardin thormentatzen; bainan bai batbedera hobendun denaren eredura, eta zertan ere baita hobendun eta hartan bereziki. Dh 165.
Ez da mintzo jendea deusez gehiago, zer ere baita eguneko berri, hartaz eta hartaz, eta hartaz baizik. HUZez 142.
Hastapenean erraiten bide zuten: aitzlurra, haitzlurra; baina emeki emeki jan zakoketen hitz huni zer ere baitzukeen ahokotzat gogorrik eta hura athera baitzen: aitzurra, haitzurra. JEBur 153.
Bi begiez behatu diozue orok itsasoari, bainan ez da zuetarik bat, ohartu denik zer ere baitzuen espantagarrienik eta hari. JEBer 80.
azpiadiera-1.4
(Con demostrativo, adv., etc., anafórico no explícito).Cf. infra (b). Eta zerere galde eginen baituzue orazionean sinhesten duzuela, rezibituren duzue. LçMt 21, 22 (He zer nahi [...] galdegiñen, TB galdeginen ditutzuen guziak, Dv zer nahi galda dezazuen).
Zer ere erran baitiezazue, egizue. LçIo 2, 5 (Dv zer-ere erranen baitarotzue, eta hura egizue).
Zerere gauza enzun baitugu egin izan diradela Kapernaumen, egin itzak hemen ere eure hirian. LçLc 4, 23 (He egin ditutzula aditu ditugun bezain gauza handiak).
Hark zer er'ahal bailihotsa / Badaidiel' uste duzua?OPo 44.
Horra, zer ere baitut onik, eta zertaz ere serbitzatzen baitzaitut, zure da guzia. SPImit III 10, 3.
Zer ere emanen baitu, luzatzen badu, eztu edekiten. TtOnsa 40.
Zer ere egiñen baitu edo erranen gizonak bere kontuko izanen du. Ch III 24, 1.
Zer ere baitu Naturak / Kruelik bere baithan / Ikhus dezan Kreaturak / Kreatzaillea baithan. ArgDevB 196.
Zer ere erremedio eman baitut sabeltasunarentzat, baliatuko zarete uxadarentzat. Mong 588.
Eta zer ere iduri beizeikun izigarria / Gurezat ezti da edireiten. ArchFab 115.
Zerere izanen beitira lege hurak [...] ene botzkako billetian diratian izenetarik jinen dira. ArmUs 1907, 110.
azpisarrerakoSense-28.2
b)
(AN, L, BN, S; Gèze, H)
Ref.:
A;
Lh. (Agrupado o no a un sust., sin correlación)."Quoi que ce soit, loc. pr., zer ere, zernahiden"Gèze.
"Zer ere hunik, zer ere ederrik baita, tout ce qu'il y a de bon, tout ce qu'il y a de beau (AR)"H.
"Lo que quiera que, cualquier cosa que"A.
v. tbn. EGLU V 257ss. Tr. Documentado sólo en la tradición septentrional.
Eta konta ziezén zer-ere sakrifikadore prinzipalék [...] erran baitzerauezén. LçAct 4, 23 (Dv aphez nausiek [...] erran ziozkaten guziez).
Emanen zeraukala zer-ere eska bailedi. LçMt 14, 7 (Dv zer-nahi galda ziozon).
Konsola ahal ditzagunzát zer-ere tribulazionetan diradenak. Lç2 Cor 1, 4.
Eska akit zer-ere nahi baitun eta emanen draunat. LçMc 6, 22 (Dv nahi dukezuna).
Zeren orazino hunek edukitzen du bere baithan laburzki zerere galdegin ahal baitiazaiogu Iainkoar. Mat 86.
[Liburutto hunetan] bertze erakuslerik eztenean, ikhus dadin laburzki zer-ere sinhetsi, obratu, eta eskatu behar baita. Ib. XIII.
Zeronek ere zinduen / jendetan predikatu, / paperean baitzinduen / zer ere eskribatu. EZNoel 148.
[Behar dugu] geure konzientziatik, zer ere notha, falta eta narrio baitugu, khentzera enseiatu. Ax 440 (V 286).
Non espirituak beroz besarka eta onets dezan zer ere naturalezaz higointzen baitzaio eta zeri ere baitoako ihesi. SPImit II 12, 8.
Athera zazu Iauna, gure bihotzetarik irudipen gaixto guziak [...] eta zerk ere karitatea [...] gibela baitezake. SPImit IV 9, 6.
Dagigun beraz orai zer ere nahi bagiñduke egiñ izan bagindu orduan. Gç 60.
Nola paga othe dezaket / Jesusen present handia? / Bederen ematen darotzut / Zer ere bainaiz gustia. Ib. 117.
Jaun [direktor] hari pharte eginen düye zer ere abisatü edo ikhasi beitükeie persona presentatzen direnenzat. Mercy 21.
Eta eraginen dü henzat, zer ere ordenatürik edo manhatürik beita heben gaiñen, lehen kapitülüko bigarren artikülian. Ib. 38.
Hola nahi du osoki konplitu zer ere bai du Aita iustuari Berak agindu. Monho 158.
--Zer enthelegatzen düzü ¨üdüripenez? --Zer ere gure begier eta beste zentzier ageririk beitago, hala nula figüra, koloria. CatS 72.
azpisarrerakoSense-28.3
c)(En oraciones concesivas, agrupado o no a un sust.).Sea lo que sea.
Eta zertara-ere aplika baikaitez, bethiere gure [...] intenzione prinzipala den, hire beldurrean bizitzera. LçABC A, 8r.
Badakigu ezen hark enzuten gaituela, zer-ere eska bagaitez. Lç1 Io 5, 15 (Dv galdatuko ditugun gauza guzietan).
Zer ere atsekabe lotzen baitzaitzu, lauda ezazu zeure Iainko Iaunaren borondate saindua. Harb 249.
Hala baina bertze guziek baino bertutetan hagitz aitzinatzenago dute, zeinak gizon gisago enseiatzen baitira garaitzera zer ere gaitzenik eta kontrakoenik suertatzen baitzaie. SPImit I 25, 3.
Zeren ere bilha baitzabiltza [...] sekulan eztuzu Iainkoaren borondatea hain seguratuki aurkituko nola [...]. SPPhil 15.
Debozionea dagotela jende-thaillu guziei, zer ere ofizio eta estatu duten. Ib. 11 (He 10 estatu edo izangune guzietako presunei).
Gainerakoan, ene anaiak, zer ere baidire egiakide, zer ere honest, zer ere justu, zer ere saindu, zer ere maitagarri, zer ere baidire fama ona ekhartzen dutenak, berthute diren guziak [...] hek beitez zuek gogoan darabilketzuenak. HePhil 4, 8 (Lç gauza egiazko diraden guziak, gauza honest guziak).
Guduan ikusiak gudari hautak: zer ere baizuten gogoan eta bihotzean, bazakiten guduko lanaren berri: hortan itzal guti alemanak. StPierre 15.
Neu, zer ere zaitan jinen, / zintzotzera hek bezala / Ortzik utzi ez nazala. MdePo 35.
azpiadiera-3.1
(Con vb. subordinado provisto de -gatik). Othe duzu zinetan deliberatu haren ez sekulan egitera zer ere gerta dakidikezun gatik?SPPhil 512 (He 519 zer nahi gauza hel dakizuna gatik?).
Promes egizu [...] eztuzula nihola ere hargatik hartu duzun bidea hautsi nahi, ez eta zure burua utzi hotztera, zerk ere bihotza epel eta flaka diazakezun gatik. Ib. 511.
azpiadiera-3.2
(Con el vb. subordinado entre zer y ere). Gogoan zer bazuen ere, han erran dituenak ez dire gaizki. HUAurp 179.
An bizi da orain "Abrahanen altzoan", altzo ori zer baita ere. "Quidquid illud est".OrAitork 215.
Hainitz Azkaindar hil zen 1914etik 1918rainoko gerla ikaragarrian. Gizon iresle handi eta handiak dire orai xixpa eta kanoiak, ondoko gerletan zer eginen badu ere Atomikak. ZerbAzk 25.
azpisarrerakoSense-28.4
d)(En función de relativo, con atecedente explícito). Eta deusik ez ahazteko gaiza zerk ere uste beitügü zien relijionia eta pietatia haboruenik süstengatzen, hazten eta entertenitzen dianetarik, hanbat Birjina Saintaren nula gure Althareko Sakramentü ezinago Saintiarenzat. Mercy 16.
azpisarrerakoSense-28.5
e)"Nada, zerbere"Lcc.
Podría ser quizá resultado de aféresis de ezer. Cf. tbn. en Lcc: "Nadie, norbere", "ninguno, ezta norbere", "nunca, ezta nox bere".
azpisarrera-29
ZER ERE BAIT;
ZER BERE BAIT. Algo.
"Afectar, zerere bait geiegi adierazo nai, geiruditu"Lar.
Estudiatuaz asko zer erebait ikasten da.
DicM
(ed. 1877) 72 (AB Dic 77 zerberebait).
azpisarrera-30
ZER ERE BAITA. Sea como sea, sea lo que sea.
"Zer ere baita, quelque chose que, quoique se soit (Harb)"H.
v. ZER ERE NAHI DEN. Zer e[re] baita, edukikoren dut kontu jakitera.
CartEsp
464.
Zergatik bada hedatzen dugu gure desira hark duenaren gainera, hari edekiteko? Zer ere baita, desir hura zuzena bada, segur ezta karitatezkoa. SPPhil 266.
Zer ere baita, Philotea, hala iragan dezagun denbora dostaketez, non eternitate saindua begira dezagun debozioneaz. Ib. 341 (He 343 zererebaita).
Zer ere baita, Dabit erregea xoil egiteko gaitzez bethea zen eta halarik eserziza espiritual geiago hagitz egiten zuen, nik eman derautzudan baino. Ib. 540 (He 548 gaiñerakoan).
Zer ere baita eta zer ere izanen baita, aitak ukhenen du semiak eztian ohore hura. TtOnsa 42.
azpisarrerakoSense-30.1
Xuriak ditu soailua, paretak, zola bera, bainan ez dute gisuaren xuria, ez paperarena [...]. Gotorragoa da xuri hura, zertarik ere baita, hotza, beregizkoa, erraitera ginoazke berkoia. JEBer 62.
azpisarrera-31
ZER ERE NAHI DEN.
azpisarrerakoSense-31.1
a)(Con sust.).Cualquier (...) que, sea cual sea (...) que.
v. ZER ERE. Kopá hartzen da zer-ere formatako nahi den edal unziagatik. LçDecl ã 2v.
Zer ere okasionetan nahi den, sartzen bazare [...] leku sainduan [...] enzunen duzu Jainkoaren ihardetspena. SPImit III 38, 2 (Ch okhasione guzietan sarzen bazara).
azpisarrerakoSense-31.2
b)Sea como sea, sea lo que sea.
v. ZER ERE. Egia da nahi nukeiela hala ere gure hitzak liren gure afekzioneen ahalik arauerakoenak, bihotzeko idekitasunaren eta trebetasunaren non ere eta zertan ere nahi den erakusteko. SPPhil 208.
Bada zer ere eta zertan ere nahi den ezta niholatan gorputzeko penitenzia garratzik hartu behar gure gidariaren konseilluz baizen. Ib. 324 (He 326 guziarekiñ ere zer nahi gatik eta niholere).
azpisarrera-32
ZER ESANv. zeresan.
azpisarrera-33
ZER ESANIK EZ;
ZER ESANIK ERE EZv. esan.
azpisarrera-34
ZER ETA EREv. ZER ERE. Zer eta ere estekatuko (edo kondenatuko) baituzu lurraren gainean, estekatua ere izanen da zeruan, eta zer eta ere barkatuko baituzu lurrean, barkatua izanen da zeruan. Lap 362 (V 166).
azpisarrera-35
ZER ETA ZER.
azpisarrerakoSense-35.1
a)(En interrogativas indirectas)."Errazu zer eta zer egin duzun, dites tout ce que vous avez fait"Dv.
Erakharri nahi dut begien aintzinera, nere azken helburu edo dohatsutasunaren kontra zer-eta-zer egin izan dudan. Oi nere Jainkoa, zenbat eta nolako bekhatuak zure alderat!DvLEd 63.
Gure mintzaia galtzerat uzten dugu, eta nondik-nahi sartzen zaizkigu ez dakit zer eta zer bitzikeria galgarri. ArbIgand 39s.
[Laborariak] asko griña eta buru hauste baditu. Haurrak, sehiak, lanetako aro gaxtoak [...], auzoekin ere batzuetan thirabira, ez dakit zer eta zer, bethi nonbaitik khexa-bide frango. Ib. 117.
Badoazi sukaldera: bost-pasei eltze suaren aintzinean; batean oiloa, bertzean ahatea, bertzean oilaskoa, nik ez dakit zer eta zer oraino. BarbLeg 130.
Liburu Sainduetan noiz-nahi irakurtzen ahal da zer eta zer heinetaraino Jainkoak bat egiten zuen Abraham, Isaak eta Jakoberekin. ZerbIxtS 24.
azpisarrerakoSense-35.2
b)(En interrogativas directas). Bainan, gizona, guk zer egin dezakegu? Zer eta zer?HUZez 138.
azpisarrerakoSense-35.3
c)(Uso sust.).Cosa.
Herriko goiti beheiti guzia, lege, lege tzar eta bertze, hots, zer eta zer guziak oro gogotik eman litzazkete jauntxo batzuek gure gain. HUZez 81.
[Izkelgi] ura berexten duen guztia ezpada, asko zer eta zeren berri ematen digu Azkuek Erronkariko euskara gaiaz egin digun lan ederrean. FIr 178.
azpisarrera-36
ZER EZ;
ETA ZER EZ. Y yo qué sé qué más.
Esesten deuste neuk erruba baneuka legez; ardaua makala daguala, neurri laburra emoten jakeela, lapurrak gariala, ta zer ez?MgPAb 72.
Ta emango dizkitzut janari gozatsuagoak, koipe ta eztia, urdai ta gaztaia, lukaika, zezina, gozoak... ta zer ez?VMg 12.
Asi zirean esaten protestantea zala, [...] masoi-arpegia eukala, pirata ibillirikoa zala, ta zer ez?ABGuzur 114.
Bazter guztietan geunkan guk urrea; ontzakoak, ontzerdikoak, eun errealekoak, ogetabatekoak, zer ez? AgG 237.
Amaika gauza eder ematen dizkigu berak: otordu ederrak, errekiña, orbela, zura onenetakoa, itzala. Zer ez? Munita 46.
Ekarri zuan amarentzako naiko zer egin: botoiak erantsi bearrak, garbitzeko lanak, eta zer ez? TxGarmBordaB 97.
Janleku, gela bi, telefonu, telebixiño, argi, eta zer ez? Gerrika 221.
azpisarrera-37
ZER EZA (det.) Zenbat eta "zer-ezagoa" den bata, are eta erabakiagoa eskatzen du iduria."Más abstracto".MEIG IX 116 (en colab. con NEtx).
azpisarrera-38
ZEREZKO. "Zerezkoa da ori?(V-arr, G-azp), zerekin ina da ori?(AN-5vill, B), zekin iña (o)te da? (AN-gip), zertazko da kadera hori? (BN-arb)"GteErd 309.
Zerezko eginen othe ditu neskameak hain gauza ttipi ta distiratsuak? OskKurl 41.
azpisarrera-39
ZER-GAUZA. Objeto; sustancia.
Illuna ta argia bi gauza zirala, obeki esan, bi zergauza, alegia; ta guk ez-gauza dala uste yunagu. OrQA 68s.
Berari dagokion zerkiari edo zergauzari luzaro erne egon ezkero. Ib. 130.
Artatik ateratzen nuan, aien itzak olako zer gauza zula adierazten, keiñuz erakustean. "Rem illam".OrAitork 20.
Batasun artan uste nizun zegola gogo ezagudunaren izatea [...]; bakantasunean, berriz, gaizto guzizkoaren alako zer gauza bat, ez zer gauza ere, bizi uts-utsa baño. "In ista vero divisione irrationalis vitae nescio quam substantiam et naturam summi mali, quae non solum esset substantia, sed omnino vita esset".Ib. 95.
azpisarrera-40
ZER-GERTAKOv. gertatu.
azpisarrera-41
ZER GURA ETA HURA;
ZER GURA ETA HURAXE;
ZER NAHI ETA HURAXE. "Zer gura ta a, cuanto puede uno apetecer. Nik or zer gura ta a daukat, yo tengo ahí cuanto puedo apetecer. También se dice, y acaso más frecuentemente, zer gura ta axe"ZamMan 75.
Lengo urtian ipiñi gendun mutilloi zer-nahi ta axe eukola, eskura dana emonda. KkAb I 112.
Nere anaiak [...] zer nai ta axe eskuratzen du. AArdi 93.
Zer gura ta axe duala / Beti baldin baago [...] Zer nai dok geiago?Enb 39.
Maian jarrita zer gura ta axe / Bertora etorten yaku. Ib. 194.
Madrilgo Lege etxean sozialistak dira nagusi: [...] ta zer nai ta axe egiten dabe. EguzkGizAuz 126.
Zer gura, ta axe lortzeko aukera bardingabea. ErkiagBatB 138.
Beste askok, ugaritasuna ta zer gura-ta axe izan oi eben aroan, premiña ta bear gorria [...] iragan zituan. Ib. 34.
azpisarrerakoSense-41.1
Ekarri zion neskame bat etxeko lanak egiteko, jantzi zuan burutikan oñetara, zer nai eta arekin, eztitu zuan itz legunakin. Apaol 104.
azpisarrera-42
ZERI.
azpisarrerakoSense-42.1
a)Por qué.
Zeri hainberze zaizkote sinhetsgorrak penatzen? [...] Piztu duk, bada, ez nihoiz gehiago hiltzeko. EZNoel 110.
Galdegiten badiogu / Orain itsasoari, / Itsasoa zergatik zinen / Abiatu ihesi. / Halaber galde egiten badiogu Iordani, / Zu ere zergatik ziñen / Gibelera itzuli. / Mendi gorenei orobat, / Eta zuek mendiak, / Zeri iauzi ziñaizkoten hala nola ahariak. / Finean zuek ere zeri / Oi aldapa ferdeak, / Iauzi ziñaizkoten hala nola billdotx zumeak. / Gustiek ihardatsiko / Darotzute boz batez, / Iauzi zirela Iokoben / Iainkoaren beldurrez. EZEliç 262.
Zeri elkhargana zaizko / Ene etsaiak billtzen, / Zeri errabiaturik ene / Kontra altxatzen. (Ps 2). Ib. 176 (BiblE zer dabiltza nazioak asaldaturik? zergatik darabiltzate asmo hutsal horiek gogoan?).
Zeri darasat hunenbertze? / Denbora dut ixiltzeko. Gç 183.
azpisarrerakoSense-42.2
b)(Con valor causal).(Tener) por qué.
v. ZERTAZ, ZERTAN (b). Eztaukat zeri burua ausi, zeri nekatu ta armindu bere ez. ABeinB 35.
Badaukozu zeri deskella egon eta tamal dodaz neuk be zure atsekabiak. Otx 161.
Eta ez uste ixan iñok murtik atarako dauanik bere abotik, zeri ixillik egon gustijak eukiko dabe ta. Ib. 78.
Gurago leukiela batebatek ezer esango baleutse, makillak yokatzeko, ta olan ebilzan arro-arro. Eta zeri etzala, an ezegualako besterik iru andra ta agure zaar-zaar bi baño. KkAb II 165.
Eztaukazu ba, zeri estutu orrenbestean. ErkiagArran 159.
azpisarrera-43
ZERI DAGOKIOLA (zeri dagokalaLar, Añ, Dv). "¿(A qué) propósito?, zeri dagokala? [...] ¿A qué propósito lo dices? ¿A qué propósito te sientas? Zeri dagokala diok, jarten aiz?"Lar.
"Zeri dagokola ethorri zare? dans quel but êtes-vous venu?"Dv.
Zeri dagokala zuen gogoranz illun oriek?MbIArg I 292.
Zeri dagokola eman diozu Dabiti ogi hetarik eta ezpata bat?Lg I 284.
Zeridaukola emaiten da? Ez berargatik [...] bena enetako dien huntarzunagatik xoilki eta ene arima salbathia izan dadin. AR 204.
Eta zeri dagokala gure dotriña laburrak galde ori egiten digu?Gco I 403.
Zeri dagokala, esan lezake, Dabidek Jaunari eskatzen zion barka zegizkiola besteen bekatuak? AA III 549.
Ea zeri dagokala eta zeren bidez esaten zituan ezkaida aek. IztC 164.
azpisarrera-44
ZERI ETA ZERTARA Zeri ta zetara asi ondo, iraun gura ezpadozu?MgCO 292 (Azkue traduce "¿a qué fin comenzaréis bien?, litm., ¿a qué y a qué?, vul. ¿a qué santo, si no queréis perserverar?").
Nola izan diteke ori? [...] Zeri ta zertara dator ori asmatzea?VMg 2.
azpisarrera-45
ZERI EZ DAGOKIOLA. Sin motivo, al azar.
Cf. ZERI NAKIO. Gizarteko auzi andiak otoz-otoan, zeri ez dagokiola bein be eztira etorri, astiro-astiro eta zerbaitek edo norbaitek orretarako bidea emonaz baño. EguzkGizAuz 16.
azpisarrera-46
ZERI IZAN. Ser debido a qué.
Zeri dira garraxijok, edo nondik norakua da matxiñada au?Otx 124.
Zeri dozak barriok?'¿De qué te ríes?'.Ib. 172.
Eldu zan bakalduna ta ba-dittaun zeri ziran barriak. Ib. 147.
Eta zuri otu yatzun burubakokerija, zeri edo zetarako da, ba?Ib. 25.
Neska, zeri dira negarrok?ZaitSof 33.
Maite dogun norbaitek dei egiten dauskunean, dana ta eztana bertan beera utzita, bidezko ez ete da arengana joatea? Zeri zan lotsaria, ba, kanpai arek dei egin balin ba'eutsan? ErkiagArran 173.
azpisarrerakoSense-46.1
Bakalduna gortuta eguan ija zaratokaz, eta zeri baña zeri ixan ete-eikijon zarraparra au igarri eziñik, buruba nastau ta abua zabalik arrittuta geldittu zan. Otx 24.
azpisarrera-47
ZERIK ZERTARA. "Zerik zetara? (Vc), ¿cómo, por qué razón? litm., ¿de qué a qué?"A.
Ezekian, baiña, zelan azaldu, zegaitik edo zerik zetara erabillen burua albo alboka. ABeinB 89.
Mutillak, zerik zetara asarratu zarie?ZamMan 75.
azpisarrera-48
ZERI NAKIO. "Ementxe nago zeri nakio (V-ger-ple-m), aquí estoy sin saber a qué dedicarme; litm., en (a) qué cosa insisto, me ejercito"A.
Zigarrotxo bat ondo yatorko zeri nakio dagoanari. "Bien le viene un cigarro al que está sin saber a qué trabajo agarrar".ZamMan 75.
azpisarrera-49
ZER-IZAN. Sustancia, esencia.
v. ZER-DEN. Iainko-ukitu onek ez du mukulurik, ukitu egiten dun itz onek ez baitu eiterik, ez nola-alarik, oriek mugatzen baitute zerbaiten zer-izana. OrQA 183.
Beraz, bai, ez, itz soil auek ez yunate baliorik; da esateak ematen zien beren balioa: zilarra da, urrea da [...]. Ortaz ez-izana baño lenago, naski, zer-izana. Ib. 69.
Aren zer-izana ez dala iñola aldatzen aldietan eta Aren gogoa ez dagola zer-dan ortaz landa?"Quod nequaquam eius substantia per tempora varietur nec eius voluntas extra eius substantiam sit?".OrAitork 352.
Beraz, diranak, oro on dira; gaitza berriz, nondik izan billa nindabillena, ez da zer-dana, zer-dana balitza on bailitzake. Zer-izan ustel-eziña litzake. "Mallumque illud [...] non est substantia, quia si substantia esset, bonum esset. Aut enim esset incorruptibilis substantia".Ib. 172.
azpisarrera-50
ZER-JAKIN Aizekeri da zer-iakiñ orietaz aupatzea; zintzotasun, aldiz, Zu aitortzea. "Vanitas est enim mundana ista etiam nota profiteri, pietas autem tibi confiteri".OrAitork 107.
azpisarrera-51
ZER-JAN. (Tener...) qué comer; comida.
Tr. Documentado tanto al Norte como al Sur, si bien es más frec. en autores occidentales, en varios de los cuales (sobre todo en Lardizabal; cf. tbn. infra ejs. de V. Moguel, Iturriaga, Arrue, Arrese Beitia, Anabitarte o Uztapide) se aprecia un mayor grado de lexicalización que en los septentrionales.
Artik ezatzue sareak eskuineko alderat, eta edirenen duzue zer yan. Lg II 293.
Badaukat zer jan, ta zegaz janzi. MgPAb 51.
Ikasi bear dezu beargintzaren bat zer jan izaiteko. VMg 59.
Ikusi zuen onetan [txindurria] txirriska soñulariak ta eskatu zion zer jan. Ib. 78.
Otso zeken ta prestueza, gogoango didak niri zer jan ematea ukatua. Ib. 52.
Ez bidiak nok erakutsi, ez zer jan dauka. fBIc II 288.
Diru baga eta zer jan eztaukazula. Astar II 113.
Eta daramakio zer jana maiera. ItFab 237.
Eta bitartean ere zer jan izan dezaten [...].IztC 238.
Bear zuten zer jan guzia berak emango ziela. Lard 59.
Rutek amagiarraba ikusirik bien zer jana eratzeko zenbat nekatzen zan [...].Ib. 160.
Barreatu zan, zer jana Ejipton saltzen zala. Ib. 54.
Atzenean zer jana aitu eta goseak larritu ginduenean. Ib. 58.
Zer janik badezute?Ib. 473.
Nik, zuek ez dakizteun zer-jana daukat. Ib. 377.
Adiskide kutunenak elkarri erasotzen zioten zer-janen bat zuela igarri ezkero. Ib. 543.
Aitz-arte onetan zuk sortu didazu zer jana. ArrGB 45.
Emen da zer jan ona, zuria oiea. ABAmaE 412.
Lurra zan dollortu, zer jana ukatu. Ib. 352.
Bai al daroazue zer ianik?AgAL 158.
Danentzat egongo da zer iana ta nun etziña. Ib. 28.
Guk zer iana billatuko dogu emen. Ib. 160.
Alkarrenganako maitatasuna, zer iana, iakinbidea. Ib. 46.
Badaukagula oraindik zer jan apur bat. AgKr 171.
Bertan daukagu emen zer jana ta non lan egiña. AgG 115.
Jantzi zituzten eta illabeterako zer jana eman ere bai. MujPAm 66.
Zer jana beti sukaldean ta maitasuna biotzean bizi naiz. JaukolBiozk 106.
Nai-ta sabelerako / ez euki zer-janik, / Ibilli gura dabe / dotore, zutunik. Enb 162.
Eta gisa hortan izanen diagu zer jan eta zer edan. BarbLeg 147.
Badukete zer jan eta zer edan ezteiliarrek. MdePr 143.
Ez daukazu zer janik ala?BilbaoIpuiB 172.
Apaizaren etxean zer jana ta zer edana bazan. AnabPoli 88.
Sei t'erditarako jeiki. Bederatzi t'erditan gosaria ontziko guztieri, zer janarekin. Ib. 42.
Sukaldeko lana ez zuan txarra, zer-jana len baño obea. Ib. 40.
Laukuakin zer jan dagok, baña olakuekin ez jan ez ez jantzi. SMZirik 41.
Exkaxten ari zaigu etxean zer jana. Basarri 109.
Larriak ere berdetu dira eta zer jana ugaldu. UztSas 63.
Zer jana oso gutxi da emen. Ib. 248.
Aiek, ardoa eta zer jana ekarriko zutela.Alkain 92.
Urdai zati bat emon ei eutsoen, gure errian ba-egoala zer jan da.EtxabuKontu 223.
Zer janik iñork ez badu sortzen, diruak alperrik dituk. AtañoTxanKan 146.
v. tbn. Zav Fab RIEV 1907, 537. Gy 82. ChantP 62. Jnn SBi 170. Bv AsL 106. Kk Ab I 81. Balad 233. Altuna 59. Ox 70. Salav 91. Etxba Ibilt 466.
azpisarrerakoSense-51.1
Oñutsean ta erdi gosean zer jan-edanik bage aren billa joateko. AranSIgn 69.
azpisarrera-52
ZER-KENDUKIZUN. Qué quitar, cosa que quitar.
[Liburu txikitxo au] euskeraz ateratzen da garbiro [...] ta ala zer-kendukizunik ez du, dagoelako osotoro inkisizioak [...] agindu zuenaren arabera. Lar(inBOEg 2347; la atribución no es segura).
azpisarrera-53
ZER-LAKO. (En oraciones interrogativas).Qué, de qué tipo.
. ZELAKO (s.v. zelan). Negarrez esanaz zerlako miñak emon zetsazen uezabak. EtxbaIbilt 470.
Ardura ez deskuna entzun guriak, zerlako okerra ekarri laikian. Ib. 461.
azpisarrera-54
ZER MODU;
ZER MODUZv. modu.
azpisarrera-55
ZER NAHI ETA HURA;
ZER NAHI ETA HURAXEv. ZER GURA ETA HURA.
azpisarrera-56
ZER NOLA. (En oraciones interrogativas directas e indirectas).Cómo.
Begira zazu [...] zer nola zabilzan [...] lurreko gauzen ondoan. MbJBDev 104.
Jesus, zure bost llagak / zer nola diraden / esaten asitzera / noa oraiñ emen. Xe 326.
Zer nola meza emango dezu / eztakizu-ta latiñez?TxB 141.
Bazekiyen zer nola ibili munduan. TxB I 88.
Arpegiz-arpegi lenengoz jartzean zer nola ibilli bear dugun ez dakigula. AnabUsauri 46.
Langille guziak, lan egin al izateari buruz zer-nola arkitzen diran jakin bearrean gerala.EAEg 5-11-1936, 221.
Bereala esango dizut zer-nola jokatu. MAtxGazt 66.
Zer danik ere erabat eztakizuna zer-nola bilatuko duzu, Sokrate?ZaitPlat 62.
Eta asitako gertaizuna zer-nola amaituko itxo-egiteke, beren bideari jarraitu zioten. BerronKijote 102.
Nik ez dakit zer-nola izango dan. Ib. 211.
Zer-nola erabili bear diren. Ostolaiz 38.
Ez du ikusiko, beharbada, bi liburu hauen [...] taxua zernola sortu den. MEIG III 144.
azpisarrera-57
ZER-NOLA.
azpisarrerakoSense-57.1
a)Cuestión, asunto.
Goazen lenbailen zai ditugu-ta [...]. Ea guk zintzilik dauden zer nola asko tajutzen ditugun. LabEEguna 93.
azpisarrerakoSense-57.2
b)Cualidad, característica.
Etxagilleak osa ditzake, gaurdañoan baño obeki, etxagintzarekiko eusko-tankeraren zer-nolak. LdiIL 127.
Eskaleen bat Araudiak eskazten dituan zer-nola guzien jabe izan arren. EAEg 2-3-1937, 1189.
Gizakumearen zer-nolak aintz artzen Arkelao aren ikaslea asia omen zan. ZaitPlat 88.
Garaiz oartuko dituzu beraz aren berotasuna eta adiña, baita beste zernolak ere. IbiñVirgil 96.
Doatsua gauzen zer-nolak ezagutu litukena. Ib. 92.
azpisarrerakoSense-57.3
c)Circunstancia.
Aldezkotzat jotzen dituzten zer-nolak aurkeztu egin al izan ditzaten. "Puedan alegar en su defensa los descargos que justificadamente puedan presentar".EAEg 7-3-1937, 1221.
Aldiz-ateko zer-nolaz inguraturik bizi bear onek ez-bearrez inguratzen ditu Bazkunetako banakaritza lanak. "Las anormales circunstancias".Ib. 4-4-1937, 1428.
azpiadiera-3.1
Zaingo onek bere eskuetan izaki zer-nolak, eta auxe ezagutu bearrean da. "Datos".EAEg 4-12-1936, 453.
Arkibidelariak emango dituzten zer-nolaei begira, jabetza gora-berak eratzea. Ib. 4-4-1937, 1428.
azpisarrera-58
ZER NOLAKO Tr. Aparece generalmente en textos guipuzcoanos; aunque es usado ya por Aguirre de Asteasu, es escaso hasta el s. XX.
azpisarrerakoSense-58.1
a)Qué, qué tipo de, qué clase de.
Ta andreak zer nolako lanak egin bear dituzte bada?LabEEguna 69.
Zer-nolako zigorra izango luke alakoak? Vill Jaink 106. Zer nolako lerroz?ZaitPlat 69.
Eta zer nolako ardo mota atera bear da?LabSuEm 201.
Baiñan, etxekoandre, zer nolako euskera daukazu?Alkain 110.
Zer nolako lana izan zenuen Madrilen? (In MEIG IX 68).
azpiadiera-1.1
(En interrogativas indirectas). Gaiñera, zuk al dakizu zer nolako orraztua artu bear duan zure zizku txikiak, Europako diruaz trukatzekoan? Mok 10.
Zer nolako izketa erabilli oldoztu egin bear. AnabUsauri 61.
Erretore jaunak zer nolako arpegia jartzen dizuten ikustera zoazte. LabEEguna 71.
Ea ba, zer nolako euskal-jaiak antolatzen ditugun. Ib. 86.
Begira zer nolako biziera egiten duten, zer nolako gauzak egiten dituzten. IrYKBiz 138.
Eta Aren aul biurtzea zer nolako irakasle zitzaidan, ez nuan asmatzen. OrAitork 177.
Erakutsi digute zer-nolako erregetza duen errege gaiso onek. VillJaink 95.
Ortik ikus zer nolako igarle arnasa darion. IbiñVirgil 42.
Ez baitugu haren lanik ulertuko zer nolako gogoak eta asmoak eragiten zion ez badakigu. MEIG III 133.
v. tbn. Muj PAm 27. TAg Uzt 176. Zait Plat 152. Berron Kijote 173. J.L. Iriarte Agur 17-3-1973 (ap. DRA).
azpisarrerakoSense-58.2
(En exclamaciones). Pralle izan baziña a ze nolako sermolaria zu!AgG 213.
Bi aitzurrentzat ai zer nolako kirtenak! UrruzUrz 18.
Erri batian buru jartzeko / ai zer nolako gizona!TxB I 181.
Zer nolako itzaiak / gure agintariak!MendaroTx 85.
Zer nolakoa ote da barrendik datorren iturri ori!OrQA 175.
Danak bizkorrak, danak sendoak, a zer nolako taldea!Basarri 118.
Izenak berak zer nolako irudiak altxatzen dituan gugan!VillJaink 130.
Jainkoarentzat, ze nolako jauregia!NEtxLBB 223 (Antz 103 zer nolako).
A zer nolako arratsaldia pasatu bear deguna!UztNoiz 49 (79 a ze nolako).
Ai zer nolako sorpresa eman duan!Albeniz 40.
v. tbn.
EusJok 110. TAg Uzt 312 (ze). Mde Pr 181. JAIraz Bizia 98. Munita 51. Lab SuEm 184. Ibiñ Virgil 49.
azpisarrerakoSense-58.3
(No usado como adnominal). Adiraziko dizuet aurrena, zer nolakoa dan ontarte edo mesede au. AA III 269.
Goazen bada ikustera ezagungarri oek zer nolakoak diraden. IztC 16.
Aditzera emanik zer nolakoak ziran. AgAL 6.
Akordatu gaitezen [...] zer nolakoak diran inpernuko garrak. Ud 108.
Aruntz ta onuntz bueltaka or dabil / bete eziñik zakua, / damatxo orrekin esposatzeko / ori a zer nolakua. TxB 120.
Aztatu ditzagun oien arrazoiak, zer-nolakok diren. VillJaink 148.
Ba ote dakigu, horratik, zer-nolakoa den?MEIG II 103.
Eta zer nolakoa ote da decretoa?MEIG V 75.
v. tbn. Inza Azalp 139. MAtx Gazt 61.
azpisarrerakoSense-58.4
b)(En correlación con halako). Gañera, zer nolako antz ta imajiñakiñ betetzen dan imajinazioko ispillua, alako griña ta pasioak [...] esnatzen dira. AA III 626.
azpisarrerakoSense-58.5
c)Característica, propiedad.
Halaz guztiz, eta hitz-ordenaren aldetik soil-soilik, badirudi zer-nolakoak argiago agertzen direla. MEIG VI 165.
Beste inongo sailek ez duen aurrerapidea baitu Auspoak, [...] asko-jakinik kontentagaitzenak argitaraldi kritiko bati eskatzen dizkion zer-nolako guztiak betetzen dituela. MEIG III 94.
Niri omen dagokit, [...] gure lanaren zer-nolakoa, luze-laburra eta zertarakoa hitz bitan azaltzea. MEIG VIII 94.
Erdara erabiltzen du [...] errazago delako hitzak itzultzea bakoitzaren zer-nolakoa azalpen luze eta aspergarriren bitartez ematea baino. MEIG VII 79.
azpisarrera-59
ZER NOLATAN. Cómo.
Ez dakizu zeu zer nolatan arkituko zeran azkeneko orduan. Albeniz 173.
Ez dakite behar bada zer-nolatan jo duten honera. MEIG IX 96.
Ez dago beste argiren beharrik gauzak zer-nolatan zebiltzan jakiteko. Ib. 151.
ZERTAN(No se han incluido en este apartado ejs. del tipo zertan ari zara? zertan zabiltza? zertan datza? etc.)
azpisarrerakoSense-61.1
a)
(SP, Dv). Cómo, en qué estado.
"Zertan zaude? à quoi en êtes-vous? [sic]"SP.
"Zertan zare? où en êtes-vous? comment vous portez-vous? Zertan dire? où en sont-ils?"Dv.
Tr. Documentado al Norte desde la segunda mitad del s. XVII y al Sur desde principios del s. XIX. Se emplea sobre todo con izan intrans. Hay tbn. algunos ejs. con izan trans., con egon (mayoritariamente meridionales) y con kausitu. Algunos ejs. meridionales del tipo zertan gaude?, podrían interpretarse quizás como '¿qué estamos haciendo?', equivalente a zertan ari gara? Estakusazu zertan naizen? Eztakusazu biziaz etsitu hurran dudala?'
¿No ves cómo me encuentro?'.Ax 379 (V 249).
Examenaren puntuak xehero [...] konsideraturik eta zertan zaren ikusirik [...]. SPPhil 522 (He 529 zertan othe zaren).
Mundu huntan zureak egin duke lauster, ikusazu zertan zaren. Ch I 23, 1 (SP mirazazu bada nola zaudezin).
Ene prinze maitiak / orai zertan gira? / nula gobernatzen da / ene resuma güzia?'
Où en sommes-nous maintenant?'.Xarlem 35.
Oh Zoma zertan gira? / orai galdiak gütük. / Gure etsaiak unduan / orai jarraikiten zizkuk. '
Où en est-on?'.Ib. 1249.
Seigarren aitzakia: albanu utziko nuke bekaturako bide au; baña zertan nago urliarekikoa galtzen badet? Atozea, eta zertan zaude, galtzen badezu betiko zure anima?AA III 490.
--Zertan zaude pauso ori ematen badezu? Beti-betiko galdua zera. Ib. 503.
Seindurik handienak ikharan jarri dire, ez jakinez zertan ziren hekien arimak jaunaren begietan. Dh 214.
Hainbeste lan sobera dan gizun baten. / Eihartxe behakhigü et'erragük bertan / Eia zertan hizan hiru lan hoietan. '
Où tu en es pour ces trois tâches'.Etch 276.
Agur, aizpa, banathorzu; zertan naizen ikhus-azu: Nauzun, othoi, urrikari. Gy 3.
Nere arpegia zertan zen / Ezkur hau ku ia izan bazen!Ib. 14.
Zertan gaude? Batzarrean elkarri esaten zioten. Gizon onek mirari asko egiten ditu eta pakean uzten badiogu, guziak sinistuko diote. Lard 427.
Bialdu zion aingeru bat, ziotsana: zertan zaude? Ez ikaratu; Jaunak Ismaelen eskaria artu du. Ib. 23.
Galdatu zion zertan khausitzen zuen eria. Medikuak ihardetsi zion: Eria hala halatsu da. Laph 250.
Zertan zintezke, berheala behar bazinu juje hasarretuaren aitzinerat agertu?Ib. 81.
--Eta, haur maitea, zertan gare? --Arras ongi, nere Aita, zure othoitzei esker. JnnSBi 65.
Zure gurasoak ill zirala badaki; zu zetan zagozan iakin nai leuke. AgAL 118.
--Ta norekiñ dezu asmua, edo... zertan gera? --Oraindik ez degu aurrerapenik. MocDamu 16.
( s. XX)--Zer dakar ba, jauna? itandu eben senar-emazteak [...]. --Zer ekarriko dot? Zetan garan edo jakitera nator. --Ba, jauna, gu lengoan, lengoan beti. AgKr 184.
Eladi joan zan etxera bazkal-orduan, bilddurrez [...] jakitteko zetan egozan bere aittamak beragaz; onerako ala txarrerako. EchtaJos 65.
--Ara bestea! Zer degu, Moxolo? --Ia zertan geran edo... --Zertan geran? Galduan: galduan i, galduan i baño lenagokoa, galduan etxeko guztiak. AgG 308.
--Zato barnerat... Zertan zitut, gizagaixoa?-- eta berehala, irri goxo batekin, jar arazten zuen sukaldean. JEBur 66.
Jesus, hauxe da makhurra! Eta etxean, zertan ahal den amaren bihotz samurra!Ox 21.
--(Jakin nairik) A! [...] Zertan gera? --Egiña ziok. [...] gurdia ta gidaria gertu zioztik. AlzRam 96.
Jaso eutsazan estalgijak, gexua edo gexotzakua zetan eguan ikusteko. Otx 163.
Zertan geran diozu, irakurle?. Ikusi: Asmoaren gorabera nagusienak aztertu dira, ta [...]. LdiIL 81.
Ondora zaio neska, zertan dun arloa. "A ver como lleva su trabajo".OrEus 104.
--Eta gizonaren aukeramen edo azkatasunetzaz, zetan ete-gara? --Marx-en gizartekeriak gizonari bere aukeramen edo azkatasuna ebagi ta moztu egiten dautso. EguzkGizAuz 75.
Sos baten gatik horra zertan giren! Zikoitz hutsak!LfMurtuts 24.
Bainan Chanaaneko lurra nolakoa eta zertan zen ikusteko... ZerbIxtS 40.
Bein lurreko erririk argituenak ta Europako erririk burgoienak yakin nai izan zuten zertan zeuden beren auzo Euskaldunak. Ikusi zuten errixka guzietan erritarrak eleiz-alboan edo zugaitzpetan alkartzen zirala. MdePr 33.
Zuriñe, berba gartsuok entzutean [...] zetan egoan be ez ekiala gelditu zanenetz esango genduke. ErkiagArran 100.
Ikustekoak izaten ziran [...] egiten zituen ekiñaldi ta aprobak. Uradar ta mangerak zetan egozan jakiteko ta, sartzen zituen lurreko euren zulotxuetan. ErkiagBatB 10.
--Graxi! --Frantxua! --Zertan hiz?--. Zonbait hitz erran ginituen, funts handirik gabe, zerbait erran behar-eta. JEtchep 111.
--Eta zertan da Antton? --Antton, jendarmek berekin hartu eta joan dutela badakit. LarzSenper 50.
Ikusteko zertan ziren hango giristinoak. "Pour se rendre compte de l'état où se trouvaient les chrétiens de là-bas".ArdoySFran 317.
Jatsu Laskorrea, orai zertan. "Lascorrea de Jatsu, état actuel".Ib. 32 (pie de foto).
Bozuen hasarrea! [...] Eta zertan ziren jendea jarraikitzen bazitzaion [misionestari]?"Et où en seraient-ils si les gens le suivaient?".Ib. 222.
Nola zen amatxi, bai-eta zertan zituzten lanak. LarreArtzainE 111.
Hori bai, euskara zertan den inork aztertu nahi badu gure artean, dituen gaitzak eta sendabideak gizonki azaltzen baditu, [...] arretaz entzungo diogu beti. MIH 138.
Esango al zeniguke zertan diren lanak?MEIG I 89.
v. tbn. Tt Onsa 138. Dv Lab 133. Etchebarne 68.
azpisarrerakoSense-61.2
b)
(zetanV-arr-gip; Dv(V))
Ref.:
ElexpBerg;
GteErd 310. (Como pron. relativo).(Tener, haber) por qué.
"Ez dogu zetan kejau, nous n'avons pas (de quoi) à nous inquiéter"Dv.
"Etzeukan orregatik zetan asarretuik"ElexpBerg.
"Ez deukozu zetan bildurtu (V-arr)"GteErd 310.
"Ez duzu ukatu bearrikan (AN-gip), ez duzu zertaz ukatu (AN-5vill, B), [...]ori eztaukagu zetan uketu (V-gip)"Ib. 310.
v. supra (6). Tr. Documentado en autores occidentales desde mediados del s. XVIII.
Zertan dudatu eztago. Zure benefizioai ofensakin eranzun die. CbEg II 108.
Ez daukagu zetan bildurrik euki inoren bere. fBIc I 56.
Ori orrelan bada, ez dogu zetan kejau gure bizijaren laburtasunagaz. UrDial 9 (It ez degu zer errenkuratu, Dv ez dugu [...] arranguratzekorik, Ip ez dügü khexü izateko).
Mendira zetan ioanik eztaukat. AgAL 157.
Ezta zetan izan jakittuna, orrek egiok bururatuteko. EchtaJos 348.
Ez euken zetan ainbeste negar egin. Enb 122.
Ta orretara-ezkero eztagoala zertan eztabaidarik sortu. LdiIL 56.
Bai al-zeukan arien arteko gauzetan zertan sarturik?TAgUzt 163.
Arekin ezkontzen beartu ezpaniñuzute ez nuke gaur zertan ogen egiñik eta zertan iñor ogenbidean jarririk. EtxdeJJ 42.
Ez dagok zertan larritu. SMZirik 87.
Ez dozu, Peru, zetan ikaraturik. BilbaoIpuiB 24.
Ez daukagu guk zertan izanik arro ta egosgogorrak. Basarri 172.
Eztaukagu zertan kezkatu oien itzaldi zaratatsuak direla-ta. VillJaink 68.
Ez dago zetan ardurarik izan. ErkiagBatB 170.
Umeak ez dabe nagusien autuetan zetan sarturik. Ib. 15.
Eztegu zertan egonik / esperantza juanda. Auspoa 77-78, 272.
Eztago gaiñera bazkalekurik zertan aldatu, ezta ere osakairik zertan billatu. IbiñVirgil 105.
Ez baidaukagu bat ikastetik bestia zertan azturik. UztSas 291.
Ondorengoak ez dabe zetan / ibili arpegia ostontzen. Ayesta 103.
Etzan zertan gozatu aundirik ere. AZink 69.
Ez dago, bada, zertan luzaturik. MEIG VII 30.
v. tbn. AB AmaE 55 (277 zetan). AzpPr 68. Erkiag Arran 177. Ataño TxanKan 158. Gerrika 180. Zetan: JJMg BasEsc 253. Zuzaeta 46. Azc PB 217. Kk Ab I 19. Eguzk GizAuz 154. BEnb NereA 186. Etxabu Kontu 109.
azpisarrerakoSense-61.3
c)
(VP 18r, Dv; zetanV-gip). (En interrogativas directas).¿Por qué? ¿Para qué?"Zertan sartzen zera zu orretan? ¿qué te metes tú en eso?"VP.
"Zertan heldu zare ene ondotik? que venez-vous après moi?"Dv.
"Por qué. Eurixa asi dabenian zetan etzate etxera etorri?"ElexpBerg.
v. zergatik. Zertan nauzu jakin dezágun zaudela elizan, zoazéla prozésioan?'
¿Por qué quieres?'.LEProg 106.
Ordean, zertan mintzo gare hemen egun batez? Eternitate guzia, [...] horra ezin erran bezalako zorion haren iraupena. Dh 179.
Animaleak orduan zertan egiñ ez zuten / Gizonek kasu berean ohi dutena egiten?Gy 97.
Zertan gan urre-ketara / Itsasoaz bertze aldera?Ib. 44.
Zertan botatzen dezute orren urruti aparejua?Bil 174.
Arrazoi galduan / itz egin zenduan, / zertan burla ori / egin ari onduan?AzpPr 117 (v. tbn. 110).
Gezurra zertan esango degu / miñik gabe alperrikan?Noe 77.
Bera zertan ezta etorri?Iraola 135.
Baño zertan sartze aiz i orrelako istilluetan?AgG 131.
Zetan ez doguz jaubetu biar / Ixan ezkero geureak?Enb 62.
Kukua, zetan eztok / abes egiten / lotsaz or egon barik / egun argiten. Ib. 167.
Par eizu, zertan zaude orren seriyua?TxB 226.
Arrokeriyan zertan ibilli? / Izan gaitezen umillak!TxB I 174.
Nai bazenduen jakin / teatroko berri, / zertan etziñan garaiz / nigana etorri?Tx(inImazAuspoa 24, 135).
Andoni maitea: zertan joan ziñan bakarrik? Zertan utzi niñuzun anima erratua bezela?JAIrazBizia 59.
Gaxuxa, zertan egiten duzu nitzaz duda? [...] Ezazu nigan fede. EtxdeJJ 65.
Nora doala? Zetan? Eta norengana?ErkiagBatB 113.
Zetan arraio ekarri zaitue ona?Ib. 190.
Zetan iatordaz nere gogora lengo jazokun itunak?BEnbNereA 258.
Ta orain [...] zetan zatoz ni tentetan?Ib. 112.
Egia garbi aitortuko det, / zertan bildurrak egondu?UztSas 209.
Zertan lotsatu ainbesteraño azaltzen zere burua?Ib. 17.
Zertan ez dezute guk bezela egiten? Gauza erreza dek ba au!Salav 70.
Konturatzea naikoa degu, / gezurretan zertan ari?MMant 49.
Demonio eroa! Bidean zertan ez dek akabatu?Alkain 38.
v. tbn. Aran SIgn 94. Basarri 73. Xa Odol 274. Ataño TxanKan 140. Zetan: Kk Ab I 16. Azc PB 295. In Etxabu Kontu 154. Balad 148. Bilbao IpuiB 141.
azpiadiera-3.1
(En interrogativas indirectas). Hau herioari zagokon pleintaka, / Zertan horla herresaka, / Nahi zuen bada eraman lasterka. Gy 169.
Nora ta zetan alde egin dotan? / Osasun billa Laguardiara. Enb 201.
Gero, atera baño egun batzuek lenagotik esatea naiko izango zala, ondorean berriz, ateratzerakoan bañan lenago zertan jakin bear zuan. JAIrazBizia 102.
Nortzuk zirean, nondik etorzen, zetan etozen eta ez dakit zenbat onelako. BilbaoIpuiB 241.
Erran zion ia zertan an paraje artan zurak pillatzen zituzten. Auspoa 97, 16.
"Ni pekatari" ez dakit zertan / ikasi gendun gaztetan. MMant 108.
azpiadiera-3.2
Zertan daukazu zuk zer jo gure mutilla?AgG 274.
Zertan eban zertan ezer jakin Arantzak, nebearen maite-arazoen arnasarik ere?ErkiagArran 62.
ZERTAN HARTAN. "Zetan edo artan, [...] zetan artan ere bai. Zerbaitetan. Denporia pasau biarra daukau zetan ero artan"ElexpBerg.
Seguroxean, lan billa etorria aiz... Ez duk ala? --Asmo ortan nendorren, baldin zertan-artan balegoke. UgarteObaria 61.
azpisarrera-63
ZERTAN BAITAN. "Zertan baitan dago (R), está regularmente"A.
azpisarrera-64
ZETAN EDO HARTANv. ZER EDO HURA.
azpisarrera-65
ZERTAN ESAN ERE EZv. ESAN.
azpisarrera-66
ZERTAN EZ DELA. Sin motivo alguno.
Zer da bear-izan barik zin-egitea? --Zetan ez dala edo ezerezagaitik Jaungoikoa testigutzat ekartea. KIkV 64 (KIkG 51 ezerezkeriz edo ajola gutxiko zerbaitegatik).
Marx-en eretxiz, pizti gaizto orreik, zetan eztala, guzurrez eta maltzurkeriz gauzen [...] balioa [...] goratu egiten dabe. EguzkGizAuz 57.
Bada-ezpadan ez nagizula / emen salatu larregi, / atzo gaubian zetan ez dala / parkatu neutzun geiegi. BEnbNereA 210.
azpisarrera-67
ZERTARA(No se han incluido ejs. de zertara con el significado de 'a qué').
azpisarrerakoSense-67.1
a)Para qué.
Bainan mahainean ziradenetarik batek-ere etzuen aditzen zertara hura erran zeraukan. "Pourquoi".LçIo 13, 28 (He, LE zertara(t), TB, Dv, Leon zertako).
azpisarrerakoSense-67.2
b)Cómo.
Asmadu eikezu gaur zelan eta zetara ezi ta nekatuko dozun zure gorputz gaistoa. Berbarako, zutunik bazagoz, ez ezeri eutsi; belauniko zagozanean, belaun baten egon. AñEL2 68.
Euki dot eskuetan sarritan txoria, / naiz da ez izan neuk nai besteko andia; / au da enebalako iñoz nai pobrea, / oraiñ mutill zar naz ta biar agurea. [...] Zer izango da nigaz zartzaroan bada? / Mutill zar nazalako banaz barregarri, / ez dot izan bearko gero negargarri? / Orra Jose zetara mutill zar zan bizi, / bere erruz naikoa eginda ikusi. ABAmaE 278.
azpisarrera-68
ZERTARA EZEAN. Sin saber qué hacer.
Zuzi-sail aundi bat ikusi zuten [...]. Arriturik gelditu zan Santxo ikusi zituanean eta zertara-ezean Don Kijote. "Y don Quijote no las tuvo todas consigo".BerronKijote 206.
azpisarrera-69
ZERTARIKAKO. "Provenant de qoui. Ez dakit zertarikako herra daukazun enetzat, je ne sais d'où vient la haine que vous me portez. Ez dakit zertarikakoa den burdina puska hori, je ne sais d'où provient, c.-à.-d, de quel objet est détaché ce morceau de fer"Dv.
azpisarrera-70
ZERTARIKO (zetarikoV; Dgs-Lar). "¿Qué género es éste? Zetarikua da au?"Dgs-Lar 5.
"Hoy en V en vez de -ik decimos -iko o -tariko. Zetarikoa da por zerik da y zetarikoa dau por zerik du. En otros dialectos recurren al interrogativo nolakoa (zelangoa, zelakoa en V): nolakoa da, nolakoa du"AMorf 175.
Zer dan, zeinbat modutakua dan ta zetarikua oi dan gizonaren gurarija. fBIc II 248.
Begiratu bada, kristinaubak, zetarikuak dirian zeuben gurarijak. Ib. 255.
Zetarikoa daben gizonak zauria, Atarikoa bear dau osagarria. AB