Etim. Para su posible relación con hisp. ant. t(h)ieldo, v. FHV 356n.
Onom.: Aliam de Çaldaburu Larraçcea. (1226) Arzam 477.
sense-1
1.(gral.; Lcc, IC 443, Ech 21v, Saug Voc 704, SP, Urt V 216, Ht VocGr 281, Lar, Añ, Arch VocGr , VocBN , Gèze, Dv, H, VocB). Ref.: Bon-Ond 142; VocPir 402; A; Bera EEs 1915, 210; Iz Ulz, Als (ta); Etxba Eib ; Holmer ApuntV ; EAEL 81; Elexp Berg ; Gte Erd 50, 105, 303 y 304.
Caballo. "Caballo" Lar y Añ. "Potro, caballo nuevo, zaldi gaztea" Lar. "Monture de bête chevaline ou asine, male ou femelle" VocBN. Cf. SM EiTec2 131: "Nagusieri oraindik entzuten dizkiegu, adibidez: zaldia, jetxi [...]; gazteak: kabaillu, bajatu [...] erabiltzen dituztenak". v. zamari. Tr. De uso general. En DFrec hay 68 ejs
Bosteun kaxkabel urregorrizko zaldiak idunerean. EZarate 15.
Galdotxako zaldia. GSalazar(ap. TAV 2.2.17).
Ene barko negarretan / zaldiak igeri. AzkPo II.
Eta beha nezan, eta huná, zaldi xuri bat. LçApoc 6, 2 (He, Dv, Ur (V, G), Echn, Ol, Ker, IBk, IBe zaldi; TB, Ip zamari).
Apea nindin zaldirean. Lazarraga (B), 1183rb.
Otu zegiok oean andreari, ez urtan zaldiari. RS 217.
Jaun done Martinen zaldiari, oloa emon ez. RG B, 63.
Igan zaitez ene zaldi onen anketan. BerTrat 113r.
Bereala iautsi dira / bere zaldietarik. EZNoel 67.
San Hipolito laur zaldiz katratua. Harb 151.
Zaldia bezala laur-oiñka, aldapa behera, koleran abiatuz gero, gaitz da baratzea. Ax 291 (V 193).
Beldurra bera zaldi. Saug 114 (tbn. en O Pr 86).
Eroadazu zaldia palaziora. Mic 14r.
Zeren zaldi on baten gainean ikhanak diren. SPPhil 198.
Zaldiak maizak jan diuzku ta arren dakargun beorra. LasBer 574.
Zaldis beterik dagon estrabi batean. SermAN 7.
Gure azpiko zaldiak, eskuko armak eta gerekin dakargun guzia. MbIArg I 253.
Erejea zalditik erori. CbJust 68.
Alokairüzko zaldiez bezala [balakari] hetzaz zerbütxatzen dirade. Egiat 212.
Ez apetituain asetzeagátik nola záldiek ta ástoek. LEMatr2 82.
Hek bere zaldietan dute fidantzia. Monho 162.
Zaldi ezi gabe, bere zoroak agintzen dion eran dabillen baten pare. AAIII 611.
Zaldija oostu dabena. fBOlg 196.
Zaldi bati ifinten jakan freuba. Astar II 109.
Eretako barberaren zaldia. Etch 426.
Ez du kotxe bearrik, / ez ere zaldirik. ItFab 169.
Gudan aritzeko zaldian eseririk. UrApoc(G) 19, 19 (Lç zaldi gainean).
Badira üliak zaldier eta beste aberer südürretik eta beste lekhietarik sartzen zaitzenak. IpDial 33.
Zaldi batez zioanean. HbEgia 76.
Zaldiaren eriotza. Bil 43.
Zein begi jakon igaz zaldi oni galdu?ABAmaE 306.
Kaska bat eman dio zaldiak gainekoari belarrean. HUAurp 73.
Aizea izaten dan lez / izurri-zaldia / bardin atrapaten dau / pobre nai eukia. AzcPB 277.
Izutu zan Zenonen zaldia. EchtaJos 321.
Arratsaldero joaten zaigu oinez Ibarreragino, burnizko zaldia [= biltzirrika]musukotik daramala . AArdi 29.
Bazen han gerlako zaldi hetarik andana gaitza. StPierre 24.
Zaldi ta guzi atarira sartu zan. MujPAm 76.
Gure otomobilen gidariek akulatzen dute zoinek gehiago bere zaldia. JEBer 85.
Belarrijok [...] ebagi ta laburtubaz, zaldija bera baño zaldijago ixango nintzateke. Otx 121.
Gelditu egitzak, ba, zaldiak. TAgUzt 18.
Aldapan bera dijoazkigu etorkin-zaldiak. NEtxAntz 107.
Joko-lekuan amasei zaldi dakusguz errezkadan. BilbaoIpuiB 21.
Zaldia uztarturik Joanes hasten da belharren biltzen. JEtchep 48.
Zaldi bakarrekiko gurdia zan. AnabAprika 27.
Galtzu-pilloa dago zaldiaren janari izateko. ErkiagBatB 123.
Eguzki lasterrak bere zaldiekin negua ukitu orduko. IbiñVirgil 89.
Ipar eskualde batetarik jinak, beren zaldi ttipi ernetan. ArdoySFran 172.
Otsagiarra mandulero, zaldian gañan kaballero. ZMoso 64.
Lantza altxa-tokian, adarga zaar, zaldi igar ta erbi-zakur dun oietakoa. BerronKijote 31.
Zezenetako zaldi zaharrei begi-aurrean ezartzen dieten zapiaren ordezkoa. MEIG I 172.
azpiadiera-1.1
(Como primer miembro de comp.). Zaldi-ule edo zurda. MgPAb 216.
Bei eta zaldi-larruz. ItFab 129.
Zaldi pusken batian gertatzen bazaizu zezenen baten adarra. AlzSTFer 119.
Gu garamatzin zaldi-aztaka otsera ta gurpillen galtzairuzko uztaiak arkoskoetan dagien zaratara. TAgGaGo 79.
Zaldi-otsak axian. LauxAB 22.
Zaldi-burua. JMBELG 43.
Zaldi-aragia saltzea. EAEg 24-11-1936, 377.
Orestek bizia zaldi-itxasketan galdu dula dioten oiek. 'Naufragio hípico
'.ZaitSof 50 (refiriéndose a un accidente en una carrera de carros).
Sunda guztiak zaldi-txiz-andur egiten yatazak. 'I do smell all horse-piss
'.LarrakEG 1959 (3-6), 230.
Zaldi-lapurretak jota ioian gizajoa. BilbaoIpuiB 221.
Epidaurus zaldi ezlea. IbiñVirgil 95.
Berriro zaldi-zarata ta tiro-otsak. NEtxLBB 167.
Zaldi-irrintziak. BerronKijote 200.
azpiadiera-1.2
"(R-uzt) [...]. Es la fórmula de un juego de niños llamado zaldun-zibika" A. v. zaldiketa (3), zaldunka, zaldun-zibika.
(AN-larr-egüés; VocB). Ref.: Bon-Ond 142; Bera EEs 1915, 210. Caballo castrado.
azpiadiera-1.5
Figura, objeto en forma de caballo; caballo de juguete.
Zaldi urrezko bat asmatu nai nuben eta eziñ iñola ere. AlzSTFer 135.
Donostira allegatzian, erosiko dizut zaldi bat aita añakua, pelota eta pistola. Iraola 65.
Isturitzko tresna-ertia: 1. katukia; 2. zaldia. JMBELG 43.
Zurezko zaldi sabel-uts ua gudariz betea. OrAitork 27.
Muthikoek etzuten zurezko zaldirik. JEtchep 16.
Xabitxok zaldi bat nai du, ta Lauratxok, ortik zatozenean, andera begi urdin bat ekartzeko, esaten dit. NEtxLBB 82.
2.
(V-gip, G, AN-5vill, BN, S, R)
Ref.:
A;
IzLinOñ 182. "Enredos que se forman al devanar el hilo"A.
"Ikoosterakoan aria bere bidetik eraman ez ta tropil sortu daiñian: zaldixa artu dau, esaten da. Baita: or saldixa non ein dozun"IzLinOñ 182.
sense-3
3."(R-uzt), callo de la piel"A.
"(S), callosité des mains"Lh.
azpiadiera-3.1
"(S), cierta erupción cutánea"A.
azpiadiera-3.2
"Au plur., gerçures ouvertes à la main"Lh.
sense-4
4."(S), palo sobre el cual se cierne el cedazo"A.
sense-5
5."Cheval-vapeur. Sei zalditako, une six-chevaux"Lh.
Cf. JE Bur 199: "Herrian iragaiten zeien ibaiak emaiten deie ehun eta hiruetan hogoi zaldiren (hezur eta haragizko zaldiz gira mintzo) indarra". Eukirik eun zaldiren / baño geiagoko / indardun burtariña / gertu nai-norako. Enb 198.
Berrogei lagun etorri gera ogeina zaldiko autokar bitan. LabEEguna 108.
Iru zaldiko motorra egunero bi orduan lanean jarri legike. OñatibiaBaserria 31.
Bere zeregiñetarako eukan berebil apala, zaldi bikoa. Agur 12-2-1973 (ap. DRA).
Zortzi zaldi inguruko motor txiki baten. EtxabuKontu 103.
Ene bi zaldiko "trapuzko auto" txar hura. LarreArtzainE 249.
sense-6
6."Partie de la charrette sur laquelle repose le tombereau lorsqu'on le vide"Lh.
sense-7
7."En la techumbre hay que señalar la presencia de tres grandes vigas (asto-zaldik) de roble (G-goi)"AEF 1955, 136.
azpisarrera-1
UZTARRIKO ZALDI.
Caballo que tira de un carro. Okelluetan zeuzkan berrogei milla zaldi uztarriko edo kotxeak eramateko, eta amabi milla azpian erabiltzeko. Lard 210.
azpisarrera-2
XALDI(Forma con palat. expr.). Caballo pequeño. Xaldi gaiñean Baraibarkoa [...] / etxera asi da."Caballito".OrEus 423.
Aren xaldiak topa baleza / gizaki xarpil-jantzirik. Ib. 423.
azpisarrerakoSense-2.1
(AN-erro ap. BeraEEs 1915, 210
). Potro. Xaldietarik jautsirik eman dire ihesari. Eskual 7-3-1913 (ap. DRA, s.v. zamalko).
azpisarrera-3
TXALDI. (Forma con palat. expresiva).Caballo (figura de la baraja).
Austin bigarren eskutik dago, txaldia, bi txoteko ta zazpiarekin.TxGarmBordaB 34.
azpisarrera-4
ZALDI-ALDRA.
Rebaño de caballos. Bein, solo egal baten egoala, zaldi-aldra bat ikusi eban urre-gorrizko aparejuekaz-da. BilbaoIpuiB 20.
azpisarrera-5
ZALDI-AMA.
Yegua. Zaldi-amak ote du / besterik aziko? / bizirik ez dut noski / geiago ikusiko [zaldi ori]. IztPo 167.
azpisarrera-6
ZALDI-ARIKETA.
Ejercicio de la equitación. Musikaz musikalariek gizonak ereskaitzago egin al ditzakete? --Ezinkizun liteke. --Zaldi-ariketaz zaldunek inor zaldiz ibilteko antzebageago egin al dezakete? --Ezta. ZaitPlat 97.
azpisarrera-7
ZALDI ARIN.
Corcel. Cf. zaldi arin, con el significado no específico de 'caballo veloz' en EZ Man I 103 y Akes Ipiñ 32. Urre ta arri-bitxidun aulkijakaz apaindduta joiazan ainbat eta ainbat zaldi-arin errotsu ikusi ei zittuzan. "Corsieri".Otx 119.
azpisarrera-8
ZALDI-ARINEKETA.
Carrera de carros. Beiñolako Peloperen zaldi-ariñeketa lor-ugariduna!ZaitSof 24.
azpisarrera-9
ZALDI-AULKI.
Silla de montar. Egin doguz guk alegiñak zaldi-aulkijan jezarri erazoteko. Otx 116.
azpisarrera-10
ZALDI-BABA(L ap. Lcq 72; Dv, H). Variedad pequeña de haba. "Haba" Lcq 72. "Féverole" Dv y H. Sg. A: "(L), habichuela seca". Zaldi-baba, edo feberola, baba mota bat da, etxe-baba baino xeheagoa eta biribilagoa. Bertze aiphatu ditugun eginarteko sorhoak baino hazkarragoa da azienda bazkatzat. DvLab 99.
Zaldi-babak eta arthoak biltzea. Ib. 209.
azpisarrera-11
ZALDI-BEGIRATZAILE.
Jinete. Zaldi beiratzaileak bibak ardiesten, / zezena ihesari denean ematen. HbEsk 223 (se refiere al picador en una corrida).
azpisarrera-12
ZALDI-BILO(AN-ilzarb ap. Bon-Ond 141). Crin.
azpisarrera-13
ZALDI-GURDI.
v. zalgurdi.
azpisarrera-14
ZALDI-BURDINA.
Herradura de caballo. v. ZALDI-FERRA. Zaldi-burdin bat aurkitu eban bide ondoan. BilbaoIpuiB 109.
Zaldi-burdiñea artuteko. Ib. 113.
azpisarrera-15
ZALDI-BUZTAN.
azpisarrerakoSense-15.1
a)(LandHizt 369, msLond ap. A). "Cola de caballo, zaldibustana (Equisetum arvense)" LandHizt 369. "Equiseto, cola de caballo (Bot.)" A.
azpisarrerakoSense-15.2
b)Cola de caballo.
Asto bat dotorea / eria batean / salduteko imini zan / zaldien artean: / guzur-ule baltzakaz / kokota apaindurik / eta zaldi-buztana / atzean loturik. AzcPB 53.
Zaldi buztan ilez eginikako erhatz bat eskuan. JEBur 141n.
azpisarrera-16
ZALDI-EDERGAILU.
"(L, BN, S), harnachement" Lh.
azpisarrerakoSense-16.1
"(L, BN, S), rubans à la crinière des chevaux"Lh.
azpisarrera-17
ZALDI-ELI.
"(S), [...] cavalerie, troupe de chevaux ou de mulets" Lh. v. zalditeria.
azpisarrera-18
ZALDI-FERRA.
Herradura de caballo. Ixilka ostiko batez jotzen zuela zaldi-ferra. BarbLeg 62.
Itxasotik ikusten da itxasoa bera nola lurrean sartzen dan zaldiperra balitz bezela, Donosti ta Donibanekoen antzera. JAIrazBizia 11.
azpisarrera-19
ZALDI-GAIN.
azpisarrerakoSense-19.1
a)(V-arr-gip, G-azp-goi, AN-gip-5vill, B; Lar). Ref.: Gte Erd 290, 303 y 304. (En casos locales de decl. sing.). "Monta, señal de montar a caballo, zaldi-gañerako jotzea" Lar. "Zaldi gañean etorri ziren" Gte Erd 303 (donde se rechaza zaldian etorri ziren). Cf. zaldigaineko. Zaldi gainean iarririk zegoenaren kontra. LçApoc 19, 19 (IBk zaldi gainean, Ur (V) zaldi ganian; He zaldiaren gaiñean, Ur (G) zaldian, Ip zamarian; Ol, Ker, IBe zaldizko).
Zaldi gañean zioala. BerTrat 113r.
Ezta heldu gerlarien / gisa zaldi gañean. EZNoel 87.
Erantzun eutsan zaldi gaineti. fBIc II 257.
Zaldizko bat zaldi ganean lo doiala. AñMisE 149.
Iyotzen da Anjelikaren zaldi gañera. Bil 163.
Santua ikustian jeitxi zan zaldi gañetik. BvAsL 188.
Joateko zaldi ganean Sabasen etxera. EchtaJos 318.
Ori zaldi gañian joango da zezenagana. UrruzZer 136.
Aurrenetik zaldi-gañean ibiltzen omen zan. OrSCruz 21.
Zaldi ganera igon garean ezkero. Otx 111.
Sukarrak alde egin bezain aguro, txikitan bezela, trakatan-trakatan zaldi gañean. EtxdeAlosT 55.
Zaldiganeko ertzaiñak. ErkiagBatB 146.
Ainbertze urte Ameriketan, zaldi-gañean, pillotan eta laisterka, ta beñere ez dut deus ere izandu. Auspoa 77-78, 188.
Zaldi gañian urrindu zala. EtxbaIbilt 460.
Bere burua zaldi-gaiñean ikusi zuanean. BerronKijote 102.
Markiñatik etorten ziran txapel-okerrak, iñoiz zaldi gaiñean-da. EtxabuKontu 64.
Periko zaldi gañean ikasten ari da.TxGarmBordaB 146.
Bere gisa dabil artista bidez bide, ez dabil zaldi gainean gauzen bizkarrean. MEIG I 109.
v. tbn. Mg in VMg 100. Zav Fab RIEV 1909, 30. Ag Ioan 268. FIr 150. And AUzta 100. Ibiñ Virgil 96. NEtx LBB 41. Zaldi-gan: Laux AB 49. Bilbao IpuiB 96. BEnb NereA 67.
azpiadiera-1.1
Errioja-ziar Aragoera yoian gaztela-mutil pillo bat, San Prantziskoren zaldi ganian [='a pie']. KkAb II 180 (cf. Hb GH 1929, 86: "San Franziskoren zaldiz, aller sur la mule du cordelier à pied").
azpiadiera-1.2
(Pl.). Asi ziran danak bidean. Dukearen laguntzarako lau morroiak aurrenengo, zaldi-gaiñetan, da geldi-geldi. AgAL 154s.
Gora ta bera, zugazpean joazanean, zaldi ganietan, guztiz ondo apainddurik [Sabasen alabak]. EchtaJos 317.
Zaldi ganietara igonik. Otx 104.
Ixengo ei-zirean lau mille inguru [prakagorriek], euren zaldi ganeetan argi eiten eudiela. AkesIpiñ 32.
Beren zaldi gañetan zapaldu zuten lurrean barrena patxara ederrean gora eta bera. AtañoTxanKan 107.
Bidean doa talde bat, berokiz ondo orniduta, zaldi gaiñetan. OnaindSTeresa 44.
azpisarrerakoSense-19.2
b)(tema nudo, usado como posposición). Zaldi-gaiñ dabiltz gazteak. OnaindSTeresa 92.
Aleluiak abesten neskatxak eta zaldi-gaiñ arei laguntzen mutillak. Ib. 92.
azpisarrera-20
ZALDI-GANADU.
"Zaldi-ganáu [...], especie caballar" Elexp Berg.
azpisarrera-21
ZALDI GARAINO.
Garañón, semental de caballo. Zaldi grañoe galant bat zan nere aita-aita. VMg 82.
azpisarrera-22
ZALDI-GERRIKO.
Cincha del caballo. Orrela bada zaldi-gerrikoak estutzerakoan [...] astoaren muturrekoekin bi besoak lotu zizkion Rozinanteri. BerronKijote 218.
azpisarrera-23
ZALDI-GIZON (Lar, Hb).
Centauro. Garritik gorakoan emakume izan arren, garritik berakoan zaldi-gizon dira. "Centaurs".LarrakEG 1958, 346.
Muga-mugako zaldi gizona duzue, egun-onez erantzia. MEIG I 109.
azpisarrera-24
ZALDI-GUDU.
"(L), tournoi" Lh.
azpisarrera-25
ZALDI-GUDUKA.
Torneo. Alako yaun batek zaldi-guduka barregarria egin eban. "Justó muy ruinmente".OrTormes 5.
Camarga ta Crau bitartean ze zaldi-guduka eder egin daiteken!'Joutes'.OrMi 117.
azpisarrera-26
ZALDI-GURASO.
Garañón, caballo semental. Zaldi-guraso ori ere, eritasunez makal eta zaarrez aul denean, ukulloan gorde ezazu. IbiñVirgil 96.
azpisarrera-27
ZALDI-INAUTE(zaldibiñaute G-goi ap. A; VocZeg 286). "Domingo de carnaval" A.
azpisarrera-28
ZALDI-INAUTERI.
"Zaldi-iñauteri (G), primer día de carnaval; litm., carnaval de caballos" A.
azpisarrera-29
ZALDI IZU.
Caballo salvaje. Arles-en zaldi izuak ba ditun. 'Chevaux sauvages'.OrMi 103.
azpisarrera-30
ZALDI-KARRERA.
Carrera de caballos. Festaketa artean ezin falta zaldi-karrerea. BilbaoIpuiB 21.
azpisarrera-31
ZALDI-KARRO(V-gip ap. Elexp Berg, s.v. zaldiburdi). Carro tirado por caballos. Horra jinen zela [...] zaldi karro zabal sahets gabea, emazte haundi azkar hura gidari.LarreArtzainE 109.
azpisarrera-32
ZALDI-KARROSA.
Carroza, coche o carro tirado por caballos. Zaldi-karroza suzkoan, / gaua izar dagonekoan, / aideak-zear pasiatzen da / Mari-gaizto jaurgo osoan. SMitxAranz 19.
Beste batzuek bazuten auzoko laborari bat bere zaldi-karrosarekin bila etorriko zitzaiena.LarreArtzainE 255.
azpisarrera-33
ZALDI-KORTA(V ap. A, s.v. korta). Cuadra de caballos.
azpisarrera-34
ZALDI-KOTXE.
Coche de caballos. Zaldi-kotxe oietakoak ibiltzen omen ziran Oriotik Donostira. UztSas 335.
azpisarrera-35
ZALDI-LASTER(Dv A). Carrera de caballos.
azpisarrera-36
ZALDI-LASTERGU.
Hipódromo. Orduan Erroma erriaren erregiñ-alaba intzan, eta ire burukerien asegarritzat ba eduzkanan zirkua, ubide bikaiñak, antzokia ta zaldi-laistergua. OrMi 132.
azpisarrera-37
ZALDI-LASTERKA.
A galope tendido. Erregeren mandatari bat eldu da zaldi-laisterka errudunentzat eriotz-barkapena erakarki. EtxdeJJ 177.
azpisarrera-38
ZALDI-LASTERKETA.
Carrera de caballos. Aren aitona Olinpiko zaldi-lasterketan garaile atera zan. ZaitPlat 75.
Zaldilasterketak dira jokurik famatuenak Inglaterran. EgutAr 10-11-1965 (ap. DRA).
azpisarrera-39
ZALDI LEPALUZE.
Jirafa. Elefant, basa-behi, zaldi lepha-lüze, gazela, antilopa eta holako zer-nahi jerraikirik eta ehorik. GH 1952, 198.
azpisarrera-40
ZALDI-MANDO(Pl.). Caballos y mulos. Ta dantzu artoak lurrera giten / belarri bakotx-toa marra marra, / zelan zaldi-mandoak garagarra. ZavFab,
RIEV 1909, 29.
Lanbide oek egiten dira Gipuzkoan idi, zekor ta beiakin, Gaztelan ta beste toki askotan zaldi mandoakin egin oi dituzten baino lasterrago.IztC 185.
Zaldi-mandoen indarrez burdiñ aritik ebillen burdian. AgKr 117.
Zaldi-mandoak egozan lekura joan gura izan eban. BilbaoIpuiB 222.
Zaldi-mandotan asko egoan erian. Ib. 222.
azpisarrera-41
ZALDI-MOXAL.
azpisarrerakoSense-41.1
a)(Pl.).Caballos y potros.
Banan banan ta ziur ziur ezagutzen zituan etxe artaldeko ardi ta arkumeak edo norbere beortegian jaiotako zaldi-moxalak. AgG 133.
azpisarrerakoSense-41.2
b)ZALDI MOXAL. Caballo macho.
Zerbait ikusi zion / zaldi moxal oni, / ametzaitako zula / seguro nago ni. Insausti 177.
azpisarrera-42
ZALDI-MUTIL.
Cuidador de caballos. Naiago dutela jardun nekazaritzan, ikatzgiten, mea ateratzen, burnigintzan, itsas lanetan, eta beste beargai nekosoetan, ezen ez ibilli zaldi mutil eta mando zaintzan.IztC 183.
Zaldi-mutila / gizon isila. AzcPB 164.
azpisarrera-43
ZALDI-NORLEHENKA.
Carrera de caballos. Aginduari tinko eutsirik, mundukeriak erabat uzten dituzte, jolas, zaldi-norlenka, karta-joku guzieri agur eginik. EgutAr 22-4-1958 (ap. DRA).
azpisarrera-44
ZALDI-OIN.
azpisarrerakoSense-44.1
a)Casco de caballo.
Jehuren zaldi oñez utzi zuten lertua. MbIArg I 263.
azpisarrerakoSense-44.2
b)"(msLond), tusilago, uña de caballo (Bot.)"A.
azpisarrera-45
ZALDI-ONGARRI.
"Fumier de cheval" Dv. [Baratze-lurra] dorphea bada, emozu gisu guti bat, zaldi ongarria, urde ongarria edo arkhina. DvLab 169.
azpisarrera-46
ZALDI-ORRAZI (V-m ap. A).
"Almohaza, instrumento de hierro con que se limpian las caballerías; litm., peine de caballo" A.
azpisarrera-47
ZALDIPEAN. Bajo el caballo.
Askotan ez du nahi utzi pikadore [zaldiak]; / zaldipean, adarraz, ferekatzen ere.HbEsk 223.
ZALDI-TALDE (Lar, H).
"Caballada" Lar. Neurrigabeko soroen jabe dala, zaldi talde aundiak ditula. AlzRam 48.
Zaldi taldearen anka otsa. EtxdeAlosT 15.
Zaldi-talde izuen azkazal-ots aundia. NEtxAntz 12.
Zaldi-talde-orpoen zalaparta. Ib. 13.
azpisarrera-50
ZALDITIK ASTORA.
"Zalditik astora (BN-baig), de mal en peor" A. "Zalditik astora ta astotik lurrera, de mal en peor [...] (V)" A EY III 310 (tbn. en Zerb GH 1936, 417: zalditik astorat). Cf. And Auspoa 52-53, 54: "Salto ederra bota berri naiz / lengo zalditik astora", donde se refiere a su cambio de montura en el reparto de leche.
azpisarrera-51
ZALDITIK MANDORA.
A peor. v. MANDOTIK ASTORA. Orok dakitenean nola den aspaldi danik zalditik mandorat eta mandotik astorat jautsia. Herr 3-12-1959, 1.
ZALDI-TROSTA.
Recorrido de caballo al trote. Hiri nausitik ez hain urrun (zaldi trosta baten menean... orduko zaldi eta zaldunekin!). ArdoySFran 61.
azpisarrera-54
ZALDI-UHAL.
Rienda. Antzara ezkerretara saiestu zioten, baiñan zaldunak, zaldi ugalari alde berara eragiñaz, atxeman ahal izan zun. EtxdeJJ 205.
azpisarrera-55
ZALDI URDIN (V-ple, G-azp).
Ref.: EEs 1913, 184n; A EY III 294. Galbana. v. ZAKUR NABAR. Gaur lan gogorretarako zaldiurdiña daukat eta zulotoko lizarditik ekarriko det ostrua. EEs 1913, 184.
azpisarrera-56
ZALDIZ.
azpisarrerakoSense-56.1
a)(gral.; VP 39v, Lar, Añ, H). Ref.: A; Etxba Eib; Gte Erd 205, 290 y 303. A caballo. "Cabalgar, andar a caballo, [...] zaldiz ibilli" Lar y Añ. "Aldiz, aldiz, zapatariak zaldiz" A (cf. Inza Eusk 1928, 278: "Aldiz, aldiz, zapatarie zaldiz" (AN-ulz)). Zaldiz eta oñez. Is 141.
Atera zen erritik zaldiz. MbIArg I 329.
Abiatu zen, zaldiz, ihes zohazkon bi gathibuen ondoan. Lg I 325.
Jarraikiten zian bere senharra gerla güzietan ta zaldiz haren saihetsian. Egiat 218.
Ez oñez ez zaldiz ibilli danian. MgCO 292s.
Bidez ibiltzea, naiz oñez, naiz zaldiz, naiz gurdiz. AAII 51.
Miseria abiatu zen / zaldiz zela-bridetan. FrantzesBI 83.
Alan zaldiz dabilenak egun bat edo bestian. AstarII 242.
Zaldiz igorrien deizüt zuri txerkaria. Etch 688.
Gardia portaletan zaldiz da ikusten. HbEsk 102.
Asis inguruko zelai batian zaldiz zijoala. BvAsL 36.
Denporak zelan aldiz / zapataria zaldiz. ABAmaE 226.
Dijuala mutilla zaldiz ekartzera [ollagorrak]. SorAuOst 74.
Miserable harrek, zaldiz galopan, aintzindu zuen Erregeren karrosa. ElsbFram 91.
Iduri du zaldiz dabilala, bainan zaldia alegiazkoa du. JEBur 141n.
Bere bazterra ikusteko bost ordu bear omen ditu, zaldiz. AgG 258.
Basua etzan zaldiz ibiltekua. KkAb I 8.
Arlesko beizaiak, zaldiz, eztenagaetan tinkaturik, burruka lazgarria Urgeldietatik zekusaten. OrMi 50.
Zaldiz yaguanaren bernak. Otx 113.
Ilhunpeak zaldiz, argiak oinez. ZerbGH 1936, 229.
Gurutze Gorriaren eritegiak oñez, zaldiz, berebillez, urez eta aizez jardun ditezke. EAEg 1-6-1937, 1742.
Txiñel geiago dator, oiñez eta zaldiz. ErkiagBatB 147.
Toki otz eta beroetan zaldiz asko ibillia naiz. JAIrazBizia 25.
Jauna andetan, jaunaren lagunak zaldiz. ArdoySFran 233.
Ariñ zabiltza mendiak zear / batetik bestera zaldiz. Olea 33.
Bertzea zaldiz heldu da tauladaren setiatzerat. Lf(inCasveSGrazi 14).
Uda ta negu, zaldiz ta oiñez. BerronKijote 190.
Egun osoak zaldiz ibilli. AtañoTxanKan 119.
Alboetan morroiak oiñez eta barritsu; eta apaiz bat zaldiz. OnaindSTeresa 85.
v. tbn. Añ MisE 230. Afrika 53. Arr GB 111. Ch. Bécas in Onaind MEOE 1091. HU Aurp 73. A Ardi 29. StPierre 19. Lh Yol 10. FIr 142. Barb Leg 142. Zait Sof 125. Etxde AlosT 66. Mde Po 13.
azpiadiera-1.1
Erratz girtain gainean / zaldiz doazanin [sorgiñak]. (AN-5vill). ACPV 168 (tbn. en Or Eus 108).
azpisarrerakoSense-56.2
b)"(G, AN), [...]"Au da zaldiz! [...] ¡qué cantidad tan grande de caballos!"AMorf 109.