1.
(G, AN, L, BN, S, R ap. A
; Lar, VocCB, Dv, H). (Partícula que se coloca delante de la forma verbal personal).Probablemente; seguramente; al parecer."Debe de, equivaliendo a quizá, acaso, bide interpuesto. Debe de haber venido, etorri bide da, debe de pensar, uste bide du"Lar.
"Probablement, sans doute. Hil dela diote, bainan ez bide da egia, on dit qu'il est mort, mais ce ne doit pas être vrai. Joko zinduztela jaki bazindu, ez bide zinen ethorriko, si vous eussiez su que vous seriez battu, vous ne seriez probablement pas venu. Ezagutuko bide dugu ez dela gure antzetik eta gure baitharik heldu (He)"Dv.
"Particule, ayant le sens de probablement, apparemment, il est à croire que, sans doute. Oraikotz ethorri bide da, il doit être arrivé pour maintenant. Ustebide duzue nik egin dudala, vous pensez sans doute, peut-être, que c'est moi qui l'ai fait (le sens est généralement plus affirmatif que dubitatif)"H.
"Parece que, probablemente. Kura bide-xu errisko ontako alkatea (R), aquél parece que es el alcalde de este villorrio. Bidedator (G, AN, L), parece que viene. Ganen bidenaiz (L), probablemente he de ir. Ezpide zen zugurra (B), parece que no era económico"A.
Tr. Usual entre los labortanos y bajo-navarros, aunque menos frecuente en los ss. XVI y XVII (no lo hallamos p. ej. en Leiçarraga ni en Etcheberri de Ziburu). Se encuentra tbn. en los alto-navarros y (con algo menor frecuencia) en los guipuzcoanos; tbn. lo emplea el alavés Lazarraga. No lo usan los suletinos, y apenas aparece en textos vizcaínos (sólo lo hallamos en Moguel y, ya en el s. XX, en Orixe (Tormes 81), Erkiaga, Gandiaga y Etxaburu).
Horla erraitia erraz duzu, erho botzen badakizu; / zure pena diozunok nonbait handi bide ituzu. E 189.
Ene gogoa baliaki, maite bide ninduke. Ib. 145.
Gauza sakona bide da, izan, / itsaso ondarbagea. Lazarraga 1196v.
Eratu ni bide naiz, santu ezpanaiz. "Loco debo de ser".Suescun 8.
Baldin ez nagoenean, banengo, begira bide nindeke, berriz hunela itsutzetik. Ax 283 (V 188).
Andia bide zera / trosetan sarturik, / bada mundu guztia / daukazu sorturik.
FProsp
5ss.
Oi, bada, nik lehen pena hauk / Munduan ezagutzera, / Begiratuko bide nintzen, / Ifernurat erortzera. Gç 175.
Segurago bide da, manatzea baiño, obeditzea. Ch I 9, 1.
Azkeneko oren hura ethortzen denean, bertze gisaz behatuko bide diozu zure bizitze iraganari. Ib. 23,3.
O ikusi al baleitez emen dauden konzienziak, eta zein zikin bidedauden bearbada. SermAN 7.
Eta ez bide-daki San Agustiñek zer darauzkion, zorabiak artu du bai. LarSAgust 15.
Esan begit, zer dakarren, ain goiztar dabillenean: lo gozorik ez bide deu egin, edo logiro gaistoren bat izan al deu?LarDT LVI.
Orai ungi konprenitzen bide duzu, bizitze izpirituala ez datzala aiphatu ditugun gauza horietan guzietan. HeGudu 36.
Ez bide du Jangoikoak guretzat anitz gaistori ematen diezten ondasun ederrik. MbIArg I 229.
Bide zuen S. Franzisko Xabier-ekin zerbait debozio. MbIArg II 353.
Senda bide lezake bere lepratik. Lg I 370.
Ez bide da damnamenduaren seinale ageriagorik, nola fidantziarik eta debozionerik gabe izatea Maria sainduaren alderat. Lg II 104.
Aingerúak nola nola / bidezeude arriturík, / beirátus Jauna zególa / alá irris jokaturík!LEKop 167.
( s. XIX)Aragi minbera ta guperak bide daukazuz. MgPAb 69.
Nere lagunak, ez bide dakizute zertan ari diraden erella oek. VMg 24.
Anziñakoa bide da tranpa au. AA II 183.
Galde egin bide zioen bein norbaiti, zar batentzat zer gauza ziran onenak. AA III 364.
Ezen nor-nahik ere gogotik hauta bide lezake oren-laurden batez penetan egotea, ondoan ehun urthez bere nahikara guziez gozatzekotan. Dh 199.
Zeiñ andia izan bide ze Zuk artu zinduen alkizuna. (Viacrucis de Ibero). FLV 1988, 151.
Bainan ez da kontentatu, guti bide du aurkitu. Prot 68.
Guztiz asko jakiña / zan azeri zarra, / baña ollarra ere / ez bide zan narra. ItFab 72.
Kalte aundiak etortzen bide dira lur ikaretatik eta sutokarietatik. "Parece ser".ItDial 120 (Dv bide dira; Ur edo dira, Ip behar die).
Eta Absalon bizirik gelditu ezkero, gañerakoak il bagiña ere, ez bide zenduen naigaberik artuko. Lard 201.
Bikario jeneralak ez zituen haren erran guziak ontsa hartu. Ahal ttipikoa bide zen bikario jeneral hura. Laph 84.
Bada onek emazte saldu infame eta Golok gaztigatu dion bezelakotzat bide zauzka. ArrGB 27s.
Ohore bide zaio karlisteriari, / noblezia dutela gerlaren gidari. Bordel 178.
Bainan gure emaztekiak ez-bide zian gauza hala aditzen. ElzbPAd 23.
Bekhatua zein gauza lazgarria bide den, hainbertze gosta behar izatu zaionaz geroz Jainko bati haren barkhamenduaren merezitzeko!JnnSBi 31.
Hango jendea asea bide da orai plekako joko hortaz. ZbyRIEV 1908, 85.
Lehen mendetako asko martirek ez bide dute hunek bezenbat pairatu. ArbIgand 87.
Hitz horrek ez bide baitu nehoren jakitatea hanbat aintzinatu. HUZez 95.
Heriotzea hurbiltzen ikustea baino dorpeago, saminago, jasan gaitzago izan bide da harentzat lana eskutik utzi behar ukaitea. HUAurp 123.
( s. XX)Barneak eman bide dio basa dentista harek etzakiela hortzen antolatzen. JEBur 193.
Nonbait ere nere urdailak jarioa bidedu ta zurrutatu dedan erdia bealdera isuriz, astunduta ezin ibili naiz. AArdi 69.
Ederki diozu, Katixa. Bainan gehiagokoak ere bide dire oraino. BarbSup 109.
Ez bide zauku nehor samurtuko Hiriart-Urruty zenaren lerro hauk ezartzen baditugu hemen. Ox 201.
Arraietan ona bide dok ogi au. "Que parece éste buen pan".OrTormes 69.
Baño ez bide da au bakarra. Bere sekretario Kaperotxipik ikus zer dion. OrSCruz 25.
Ohartu bide zizte, irakurleak, herrixka guzietan ba-direla bi gizon bitxi, besteak ez bezelakoak direnak. Zub 21.
Sukalde bat hilerritua errege eta erregina batentzat, ez bide da hanbat ikusten nihun holako sukalderik...JEBer 24.
Orai ere dirurik gabe bide da, ezen bertzeeri ari zen galdez. BarbLeg 142.
Iñola ateratzekotan, bada, egunkaria, askoen alkar-artze ta laguntzaz bear bide-da, nik uste. LdiIL 73.
Orduan nunbait giro otza bide zan alderdi oetan. JMBELG 16.
Lio-lanetan baita ai ongi ikasia, / bilduxea bide du ezkontzeko ornia. OrEus 101.
Goizean eman bide da ihesari, athea idekiz geroztik. LfMurtuts 6.
Ori ederki nekin; baña aztuxe bide nun. ZaitSof 65.
Beste olerkari erritarren batek-edo, egiña bide-da. LekSClar 139.
Seguruago egon bide baitzan Igeluko olan. EtxdeJJ 191.
Mintzatu ziñan Tabor gaiñean Iaunarekin, eta an gauza asko ikasi bide zenitun labur egon arren. OrQA 122.
Oinazearen beldur izanen bide zen Theresa samurra. MdeHaurB 73.
Etorteko zana, eldu bide zan. ErkiagArran 194.
Batekin itzegiten ba dugu, arek bide-dauka arrazoi osoa. TxillLet 125.
Azentzik zerbait eman bide-dio. NEtxAntz 81.
Atx! azken pondu hori ez bide da iduri luken bezain xuxen!Lf(inZaitPlat XVI).
Izen ori, euskaldunak kristautu baiño lehenagokoa bide-da. VillJaink 22.
Dolar meta pixkorra ere bildu bide duk hik. LarzIru 112.
Gaiari eraskiñak (glosak) Donibane Gurutzen aapaldien artean sartu bide-ziran. GaztMusIx 163.
Ez bide zuen pentsatzen orduan, geroxago ene pertsuak ere behar zituela jujatu!XaOdol 26.
Bearbada [...] apaiñagoak izango zirala iruditu bide jaken. EtxabuKontu 71.
Harri hortarik jalgitzen bide zuten [...] nik dakita zer burdinki. LarreArtzainE 38.
Horrelako lege fonetikorik ezagutzen ez dugunez gero, analogia izan bide da aldaketa horren eragilea. MIH 81.
Batzuek eta besteek, nik uste, ez bide dakite, gerokoak geroko, Frantziako kondairaren 1789 urteari 1868 dagokala Espainian. Ib. 374.
v. tbn. Brtc 144. Elsb Fram 135. FIr 156. Etcham 239. LuzKant 106. Arti Tobera 268. Gand Elorri 60. Ibiñ Virgil 106. Lasa Poem 96.
sense-2
2.(En oraciones interrogativas).Acaso."Bide, othe. Etxean bide da? est-il à la maison?"SP.
v. 1 ote. Obrez bezanbatean, ez bide duzu osasunaren kontrako plazerik hartzen?SPPhil 518 (He 525 ez othe duzu harzen?, Echve Dev 372 artzen dezu?).
Ethorri beharko bide diagu nik eta hire amak eta hire anaiek lurrean ahuspez jartzera hire aitziñean?UrtGen 37, 10 (Ur, Dv, Ol, BIblE ot(h)e, Ker ete).