Harremana

    OEH - Bilaketa

    176 emaitza inola bilaketarentzat

    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    lore.
    tradizioa
    Tr. Lore es la forma propia de la tradición guipuzcoana y oriental no suletina y lora de la vizcaína. Hay con todo lora en algunos autores guipuzcoanos de los ss. XVIII, XIX y XX (en varios de ellos junto a lore ), y lore en algunos autores vizcaínos modernos. La forma flore (documentada principalmente para la 2.a acepción) se encuentra al Norte en Dechepare, Leiçarraga, Etcheberri de Ziburu, Axular, Haraneder, Mihura, UskLiB, Etchahun, Bordel y ChantP , y al Sur en Lazarraga , Xenpelar, Aresti y un refrán guipuzcoano. En Leiçarraga, Etcheberri de Ziburu (junto al más frec. lore para la primera acepción) y dos baladas suletinas recogidas en ChantP , hay flore tanto para la primera como para la segunda acepción. El único ej. de Bordel corresponde a la primera (v. infra LOREAN). El resto de los ejs. recogidos pertenecen a la segunda, alternando en los casos de Lazarraga, Axular, Haraneder, Mihura (56) y Aresti con lore o lora para la primera. Hay además (tbn. sólo para la segunda acepción) plore en AzpPr y flora en GAlm. En DFrec hay 49 ejs. de lore y 13 (10 dialectales vizcaínos) de lora.
    etimologikoa
    Etim. De lat. florem.
    Onom.: Dopna Lorereta. (1087) Arzam 331. Con la pieça de Orti Lorea. (1283) Ib. 331.
    sense-1
    I. (Sust.).
    azpiadiera-1.1
    1. (G, AN-larr-egüés-erro-ilzarb-olza, L, Ae, Sal, R; Volt 79, SP, Urt I 142, Ht VocGr , Lar, Añ, Arch VocGr , VocBN , Dv, H), lora (V, G-nav; IC 447v, Mic 6v, Lar, Añ, Izt, H), flore (AN-ulz-ilzarb-olza, R; Lcc, Hb, H). Ref.: Bon-Ond 146; VocPir 542; A (lore, lora); Holmer ApuntV (lora); Iz Als y ArOñ (lora), Ulz (flore); Elexp Berg (lora).
    Flor (sentidos prop. y fig.). "Flor hierba, florea berarrana" Lcc. "(Las flores están en) botón, loreak motean, lekan daude, dagoz" Lar. v. lili.
    Tr. De uso gral. en todas las épocas y dialectos, salvo en suletino donde hemos recogido un sólo ej. de flore, en ChantP.
    Konsideraitzazue floreak nola handitzen diraden. "Lis". Lç Lc 12, 27 (He lore; TB, Dv, Leon, Ol lili, Brunet, Ker lirio). Maiatzeko lora ederraena. Lazarraga (B) 1153vb. Maiatza ire latza lora asko doala. "Teniendo muchas flores". RS 269. Iongoiko handiak zuen / lurra lorez bistatu. EZ Eliç 398. O Birjina hautetsia / ohore duzu handia / zerengatik birjinena / zaren flore ederrena. Ib. 419. Nahikunde hek neguko loreak dira [...] sasoiñetik kanpokoak. Ax 211 (V 141). Baiña euskara eta euskararen minzatzeko eta eskiribatzeko moldeak eta diferentziak utzirik, zeren hek azala eta lorea bezala baitira, har ezazu liburutto honen fruitua, barreneko mamia. Ib. 20 (V 11). Amoren kontentuak [...] / kanpoan lorak legez / dira galzaiten. Mic TAV 3.1.27. Gorputzean doloreak / ariman sentimenak / hauk ziren zure loreak / hautatu zintuenak. Arg DevB 55. Baratze eder gustietan / bil detzatzue loreak. Gç 110. Lore ederra da arrosa. SP Phil 133. Ihartu da bai belharra, erortzen da haren lorea. He 1 Petr 1, 24 (Dv, Ol, Ker, IBk, IBe lore; Lç, TB lili). Kastidadearen lore ederra. Cb Just 30 (cf. infra (4)). Erle bat egaz lorarik lora. Añ LoraS 90. Gura genduke, pulpitutik egotzi doguzan lorak [...] igartu baga iraun dagien. Ib. 4. Bertutezko lora ederrak. Ib. 185. Basoko loria baixen galdukorra dala munduko ditxa. fB Ic II 290. Lore gaiñ gañeko bat / jaio da Madriden / biotzean daukagu / legor ez dedien. Echag 135. Eia egin dituzun [...] zenbeit akta, lore izpiritualak deitzen ditugunak. MarIl 23. [Marija] lora guztijen lora / grazijen grazija. Ur MarIl 123. Liburu, eri eta aldare sainduak / horra [aphezen] [...] biziko lore hautatuak. Hb Esk 197. Toki guzia dena lore da, dena lili, mahats, sagar eta zuhamu. Hb Egia 31. Ala dirurizu ta / zaukazkit loretzat, / baratzakuak baño / oraindik obetzat. Bil 100. Merxikaren floriaren ederra! 'La belle fleur celle du pêcher'. ChantP 392. Zeren probreza da usai gozoko lore arantza gabia. Bv AsL 202. Maietzeko ill ederreko lore espiritualetan jarduteko modu txit [...] ongarria. Arr May 13. Zenbat itz kristau fededunak nere onran esaten dituzten, beste ainbeste urrezko lore dira. Ib. 146.
    (s. XX). [Neskato gazteak] ere lore batzu baitira lore heien artean. JE Bur 86. Lore bat nintzan bixtako / eder jaurei batetako. Etcham 97 (en boca de una muchacha hermosa). Ene gotzontxua [...] / amaren loria, / neure bixija / neure guztija. Kk Ab II 138. Balkoinak [...] lorez apainduak. JE Ber 44. Alako jendea ain gañeko gauzak esaten! Ta nola. Zimaur tarteko lorea esateko. Anab Poli 95. Eskupeta mordo-bati lorak ein biarra izan eban. SM Zirik 13 (v. tbn. más ejs. en la misma pág.). Bizitzak nun-nai lorak baditu, / sasiak be bai edonun. Gand Elorri 90 (58 lore). Beti bezala, azaleko lore hura. Arti Ipuin 84 (ref. a una mujer superficial). Usainaz ohiturik, etzuan gehiago sentitzen eta lore arte bailegoan bezain ongi zegoan. Osk Kurl 200. Liranja ta zitroin lorez. JEtchep 64. Lotsakizun ori, garbitasun-lorea txuri gorde dezazun Jaunak zure gorputzari emandako esia da. MAtx Gazt 80. Lotsa galdu dute, emakumearen lorerik ederrenetakoa. Ib. 80. Ixiltasunez eroango dauz / sendiko lora arantzak. BEnb NereA 247 (208 lore). Gipuzku maitagarria / nik juzkatzen det loretzat. Basarri in Uzt Noiz 62. Gaztetasun-lorea bereala zimeltzen zaigu. NEtx LBB 62 (cf. infra (2)). Urte ederrak benetan, baiña gure gazte-loreak joan zaizkigu. Ib. 62 (270 lora). Lorea galduta utsik / seaska otza. Ib. 215 (ref. a la muerte de un niño). Baina sendimendua egun guzitakoa delarik ere, lore eder egiten du egun guzitako hitza bera, bertsu eder eta ongi orraztatuan errana delarik. Larre in Xa Odol 18. Bada literaturan lore apal eta izkutuagorik. MIH 174. Moduak eta joerak ez dira goiz bateko loreak besterik. MEIG II 102. Nolanahi ere lore ugaririk utzi zigun Loramendik. MEIG III 59. [Euskarari] edertasunaren lorea joan zaio. MEIG VII 166. Badirudi badagoela zenbait alde Barrokoaren lore mardul honetatik gaurko beste nonbait aipatzen den gizarte poesiaraino. MEIG I 217.
    v. tbn. Lore (para autores vizcaínos): Ag AL 136. Enb 180. Laux AB 68. Erkiag Arran 175. Onaind STeresa 88. Lora (para textos no vizcaínos): Lar SermAzc 49. VMg XI. Apaol 76. Muj PAm 8. Jaukol Biozk 53. Tx B I 131. JMB ELG 117. Lek SClar 120. Ibiñ Virgil 34; (junto a lore): Lard 52. SMitx Aranz 189. Basarri 13. Onaind in Gazt MusIx 208. And AUzta 85. Insausti 65.
    "Lora (V-m), flor de maíz o de castaño" A.
    (Como primer miembro de comp.). "Addere in coronas, lore khoroetan ematea" Urt I 142. "Bordar de imaginería, loranastez bordatu" Lar. "Floraison, temps, lore-aro" T-L.
    Lore usain ona. EZ Man II 197. Lora-aro edo koroiak. Mg PAb 216. Lore-mordo ederrak / dauzkagu bildubak. Echag 137. Baratzan bertan degu / egiña berriro, / lore etxolatxua / polita biziro, / naikeran egoteko / udan egunero. Ib. 137. Lore suerte guziak. MarIl 107. Lore biltzalle gaztea. It Fab 197. Azuzenazko lora salletan. AB AmaE 156. Lore mota guziak. ArgiDL 166 (v. tbn. Izt C 161 lore mueta, Larre in Xa Odol 18 lore mota). Udaberriko lore-usaia. Jaukol Biozk 78. Txorijan abestijak eta lora usañak. Enb 32. Lora-erditze leuna. Laux AB 88. Oliondoak lore-mordoz bete daitezenean. Or Mi 11. Lore-jai. EA OlBe 25 (tít.). Oi, Arbonako pentzetan, lore-nigarren pullita! Iratz 167. Xori-kantaz eta lore-usainez. Mde HaurB 51. Lora-mortxaka zuria. Gand Elorri 32. Lore-adar / osatu gabea. Ib. 53. Lore-galtzar ontan. "En mi pecho florido". Or in Gazt MusIx 178. Lore-mendian hartu nuen begonia. Arti MaldanB 217. Aren burutik erori lore-aillarak. Ibiñ Virgil 48. Udaberriko lore-usaia. NEtx LBB 44. Lore-biltzaillearen esku ordez [...]. Ib. 253. Gau-ama, lore-egoak / biltzen ari da. Ib. 260. Zelaiak jai digute / lore-eztaietan. Ib. 216. Sudur politaren azpi [...] / lore-pipita ao txiki. Ib. 341. Lora-usai gozoaren atsegiñean. Ostolaiz 17. Jakitekoa litzateke kiratsak lore-usaiak baino irakurle gehiago bildu ote duen. MEIG VIII 52.
    azpiadiera-1.2
    2. (V-gip ap. Etxba Eib; Urt, Izt, H), flore, flora, plore. Flor, lo más selecto, lo mejor. "Adolescentia flos aetatis, [...] adinloréa, adiñaren lorea, adin lorátua" Urt I 215. "Guzien lorea ta koroia ze, del principal, como la flor nata, corona" Izt 52r. "Berekin eraman du gure gazteriaren lorea, [...] la fleur de nos jeunes gens" H. "Adinaren lorea, la flor de la edad" LE-Ir. "Arrate balleko loria izan zan bere gazte denboran" Etxba Eib. Tr. Documentado desde Dechepare en autores de todas las épocas y dialectos.
    Heuskaldun den gizon orok altxa beza buruia / ezi haien lengoajia izanen da floria. E 259. Bere adin florea iragan. "La fleur d'âge". Lç 1 Cor 7, 36 (TB bere adineko lilia). Dama galantak ara doaza / galanti adornaduak; / gustietati florea dira / orduan Axpurukoak. Lazarraga (B), 1198vb. Guztien gañetik izan / ezak karitatea / ezen berthutetan har[k] dik / eramaren florea. EZ Eliç 120s. [Gizonak] bere gaztetasuneko lorea eta berdetasuna iraganez gero. Ax 191 (V 129). Florea, irina, hoberena, gaztetasuna, eramaiten du etsai gaixtoak. Ib. 182 (V 123). Baldin karitatea esne bat bada, debozionea haren goiena da, landarea bada, debozionea haren lorea da. SP Phil 11. [San Agustin] maixu guzien lorea. Lar SAgust 4. Edadearen lorean [...] zegoela. Cb Eg II 190 (v. tbn. en contexto similar SP Phil 506 adinaren lorean (He 513 florean), Mih 89 adinaren florea, Ur MarIl 110 edadiaren loran, Lard 50 adiñaren lorean, Arr May 129 edadearen lorean, Bv AsL 113 bere urtien lorian). Baia obra eder orren artean guztien lorea ta koroea urrezko Dotrina labur au izan zan. Cb CatV 66s. Eman bekizkiote beraz zor zaizten ohoreak / hek izan direnaz geroz Eskaldunen loreak. Monho 56. Doai au da ezkonduen ongi nai ta amorioaren gañ eta lorea bezala. AA I 573. Erdu ta gozatu gaitian luurreko atsegiñetan, ez dekigula igaro denporiaren loria. JJMg BasEsc 192. Liburu barri euskeriaren lora ta ondasunez betiak. Ib. VIII. Neskatilla gaztiak, edadiaren lorakuak. fB Olg 199. [Ikasikizuna] Eskritura Sagraduko loraz apainduta, Eleisako gurasuen [...] esanez edertuta. fB Ic I VIII. Ama Birjina Maria, / beste ororen floria. UskLiB 220. Eskaldunen lorea, Arxu Xuberoko / luma eta bihotzez lehena lerroko. Hb Esk 156. Urriñarra da Petit, oraino gaztea, / halere yadaneko ororen lorea. Ib. 126. Iñazio Loiolakoa, gizon ederra! Gortheko andren jaioa! Armadako lorea! Laph 16. Orai zeru goihenean, sarri ifernu zolan; orai guziak lore, sarri guziak arrantze. Ib. 45. Zü zira, zü, ekhiaren paria, / liliaren floria. 'La fleur de la fleur'. ChantP 116. Gazte alaia zan Franzisko [...]; Asisko jendiak esaten zuanez gaztetasunaren loria . Bv AsL 26. Ez al ekian bizitzearen loran joiala / gizonak daukan aldikadarik onenean? AB AmaE 112. O Santa Grazi maitea, / gure lorea zare zu! Zby RIEV 1908, 417. San Frantses, Eskualdun semea, / Eskual-Herriko lorea. Jnn (in Ardoy SFran 351). Nik hor baditut bi seme, gazte-lorean [...] bethikotz galduak! Arb Igand 156. Gazteak, herriko loreak eta bozkarioak. Ib. 157. Oi ama iduri-gabea, / Birjina garbien lorea. Ib. 9. [Gizon gazte bat] ororen lorea eta argia, egiazko saindua. Ib. 135. [Prankotarrek] ikusi dabe zuen Lorea, Riktrudis, da ezagutu dabenerako an dauke, gauza on eder maitegarria legez. Ag AL 137.
    ( s. XX.) [Pilotariak] deitzen tugu: / Eskualdun loreak! Etcham 213. Bayuat / soin gaste onen lorea! / [...] Arinka duaz urtiak. Laux AB 34. Or eskaintzen dizut Mirei: nire gogoa da ta nire biotza. Nire urteen lorea. Or Mi VI. Eskualduna hemen da, hemen bakarrik, osoki egiten. Hemen du agertzen bere lorea. JE Ber 94. Euskal-Herriko gazte maiteak, euskal-lurraren lorea. Iratz 178. Arranegiko lora eder onek bere kolkoan egiten ziarduan maitetasun-abiatxua. Erkiag Arran 176s. Siziliako ugarte ederrak / emana degu lorea, / an jaio bai zan gure Ageda. NEtx LBB 367. Maiatzeko lorea, udaren florea. (G-goi). EZBB II 53. Batzuen eta besteen kulturako loreak. Larre ArtzainE 191. Giza kulturaren gaina eta lorea. MIH 284. Fray Luisen poemak [...] ez dira tradizio luze batek metatu dituen ehun mila jakite izkuturen lorea eta bits bikaina baizik. MEIG III 106.
    azpiadiera-1.2.1
    Flor de la edad, mejor edad o época, juventud. "Flora, jeunesse" Hb.
    Maitiarengana zuazanin amorioz, / bere florian bada ez izan lanjerus. 'Si elle est à la fleur de la jeunesse'. Etch 684. Adin gazte flore ederrian. CantS 4187. [Betroiaren] koloria / beltza ta moria, / juan zaio floria, / lenago obia. Xe 297. Aik dute ploria, / naiz juan edaria / biba aguria! AzpPr 99. Orduan, Belenen gorputza kimatzen eta loratzen hasi zen eta florea allegatu zitzaionean hemen ikusi den zitroirik doratuena zen. Arti Tobera 284.
    azpiadiera-1.2.1.1
    Flora [sic] ikharagarria ukhana omen du (xixtera jokuak) duela berrogei urthe.GAlm 31 (ap. DRA).
    azpiadiera-1.2.2
    Eta onetan amaitu biar dabeela mundubaren ospe, soñu, baralla ta lora gustijak! JJMg BasEsc 281.
    azpiadiera-1.3
    3. Elogio, lisonja; piropo. "Loor o alabanza, lorea edo alabanzea" Lcc. "Reconnaissance. Ez diot segur lorerik zor, je ne lui dois certes pas de fleurs" Lh.
    Beti nik damari / loriak ugari! / batez ere zerbait / maite naubenari. Bil 56. O! Larramendi, zarealako umant benetan / zure gloriai lorau nai deutset nik egotzi. AB AmaE 160 (v. tbn. tít.). Ez dot kantauko gazteen lora zororik [...] / begi itxi baten dagozalako iragorik. Ib. 63. Hale-tik leunki urretxiñolak / Kepari jaurti dautsozan lorak / bai dauke usaña! Enb 191. Kozinertsak har beza / gure bihotzetik, / konplimendu azau bat / lorez beztiturik. Etcham 155. --Zuek bertan izan ezkero naiko apainduko dezute. --Gazteak, lore oriek zuentzako izango dira. Lab EEguna 71. --Arpegi eder ori oso goibel arkitzen dizut. Goibelaren ederra. --Eskerrik asko zure loriengatik bañan ez nago umorean. Ib. 113. Zu ta orrelako loreak entzun bear dizkitzun neskatxak. NEtx LBB 133. Baiña ezin det iñola utzi / zure eskerrezko lorea. Insausti 243.
    azpiadiera-1.4
    4. Virginidad. Cf. supra (1) ejs. de uso fig. menos lexicalizado.
    Zu uros ezkontzeko / Ez da tenoria, / Gorderik atxikazu / Zuhauren floria. (1915). LuzKant 145.
    azpiadiera-1.5
    5. "Fleur, superficie. Ur lorean, ulorean, à fleur d'eau" H.
    azpiadiera-1.6
    6. "Lora (Vc), madre de líquidos" A. "Lorea edan dau (V-m)" A Apend.
    azpiadiera-1.7
    7. (AN-araq-ulz), lora (G-nav). Ref.: Satr VocP; Iz Ulz; Ond Bac (lora).
     "Carne del papo de los animales" Satr VocP. "Lória, la carne muy estimada que tiene el cordero en el cuello" Iz Ulz. "Lorak, cierta parte del intrisilu. Debe de ser plural" Ond Bac. Cf. VocNav s.v. flor.
    azpiadiera-1.8
    8. Fruto, resultado.
    Ongiaren lore eta ume den beste zorionik ez nuke nai. Vill Jaink 89. Denaren gaillurrean, nere zoriona aurkitzen baita, Jainkoak ala nairik. Zoriona, ordenaren lorea besterik ezpaita. Ib. 95. Egunen batean, Jaunak nai badu, maitasun orren lore mardula aurtxo bat izango da. MAtx Gazt 29.
    sense-2
    II. (Pred.).
    azpiadiera-2.1
    1. (Uso predicativo). "Lora, en flor" IC 447v. "Lore dira udareak, les poirs sont en fleur" SP. v. LOREAN, LORETAN.
    Martxoan oteak lore, ezta faltako eri ta dolore. EgutAr 10-3-1959 (ap. DRA ). Mahastia lore baitago. Onaind (in Gazt MusIx 155). Gure oia lore da, / leoi-zuloz ertsia. "Nuestro lecho florido". Or (in Gazt MusIx 200 (Gazt ib. 189 gure oea loretan)). Mâtsa lore daukagu. "Florecida". Ib. 199.
    azpiadiera-2.1.1
    Bere mintzairea biziki jauna zuen, [...] arthoski orraztatua eta ezpaina lore.Lf ELit 281.
    azpiadiera-2.1.2
    (Con suf. de comparación).
    Bizkitartean haren kortea ederrago eta loreago zen, egundaino [...] izan zen baino. SP Phil 541 (He 549 distiantago). Zure aldameneko lorondoak legortzen / diren garaian, / zaitez zu loreago / aien urratu miña lorez gozatzeko. Gand Elorri 82.
    azpiadiera-2.1.3
    (Con reduplicación intensiva).
    Lore-lore ageri dira [...] ote oriak eta iñar urdiñak. Eston Iz 26. Komentura bazatoz, erdu lore-lore. 'Llega vestido de flores'. Gand Elorri 83.
    azpiadiera-2.2
    2. (Dv→A (L-ain), H).
    "Pilota lore ematea, envoyer la paume belle" Dv (→) A. "En parlant de la paume, qui vient belle, aisée, bien à portée. Lore duzu, vous l'avez (la paume) belle" H. v. LOREAN (b), LORETIK.
    Bortz bortzi ari dire / bi gizon aralde / zoinek jo xuxenenik / bizi edo lore. Zby RIEV 1908, 93. Indarrean badabila pilota, lore (belle (au jeu de pelote)), gora, urrun. JE Bur 29.
    sense-3
    III (A. dj.).
    azpiadiera-3.1
    1. (VocBN A; Dv, H).Tranquilo, en calma. "Hur bizietan beno laketago dire aingirak hur loretan, les anguilles se plaisent mieux dans les eaux tranquilles que dans les eaux d'un cours rapide" VocBN . "Ura lore da, l'eau est calme [...]. Begi loreak, yeus doux, fleuris" Dv (→) A. "On dit d'une eau tranquille. Ura lore denean" H.
    Zerua dena lore baita gero, / hura du nahi artzain gazteak, harat du behar egun jo! Ox 20.
    azpiadiera-3.2
    2. Floreciente; florecido; florido.
    Euskal-lorerik lorena. Iratz 154. Lore-buru lorea / ezpan gosez dago / eguzki ederrari / mosu emateko. 'El capullo florecido'. Gand Elorri 52. Nere galtzar-lorean. "En mi pecho florido". Gazt MusIx 175.
    azpisarrera-1
    ALU-LORE. v. 1 alu.
    azpisarrera-2
    ARDI-LORE.
    Ardi-loreak jaki dagoz atsaldeko. "Menudillos". Or Eus 12.
    azpisarrera-3
    HARRI-LORE. v. harri.
    azpisarrera-4
    BEGI-LORE. v. begi.
    azpisarrera-5
    BIGARREN LOREKO (Uso fig.). De segunda floración (?).
    Barriro beroturiko lapikokorik ez bigarren lorako mattasunik etzirala bape on. 'Amor reconquistado'. Otx 92. Bigarren lorako maitakeria erne yaka biotzean. Bigarren lorako aragi-zirikaldia. Erkiag BatB 138.
    azpisarrera-6
    LORE-ALOR (l.-alhor L-ain ap. A; Dv). "Parterre" Dv. "Jardín" A.
    azpisarrera-7
    LOREAN. (Arch Gram; loran V-gip ap. Etxba Eib y Elexp Berg).
    a) En flor. "Azak lorean dira, les choux sont en fleur" Arch Gram 44. "Sagarra loran; keixia loran, etc." Etxba Eib. Cf. LORE BETEAN. v. LORETAN, LORE-LOREAN.
    Lorean ebaki nahi dela belharra. Dv Lab 121. Loran zan mertxika. Laux BBa 134. Lorean zegoen maatsondoa. Or Mi 54s. Txoria kantu / kantari eder, / elorri zaarra / lorean. Gand Elorri 161. Alde batian artoa loran, / bestian garia metan. Uzt LEG II 74. Balitz bezela udaberrian / loran dagoan babea. Insausti 227.
    v. tbn. Loran: EZBB I 92 (V-gip).
    (Fig.). En la flor de la vida.
    Gomuzki florian da amodiua dina, / orok obe ginuke halaxet bagina. Bordel 174. Zelako doe ederrak isurten / sortitzak ditu gazte denporan, / ze ikusgarri benetakoa dan / aurkitzen bada bakotxa loran. AB AmaE 386s. Bat naiz ez konturatu / dagon arten loran, / urteak joan eta / zer etorriko dan. Insausti 87.
    En flor (ref. a las chicas jóvenes). "Ointxe dago neskatilla aura loran" Etxba Eib. "Loran daren neska gaztiak gustatzen jako (16-20 urte ingurukoak)" Elexp Berg.
    b) (En el juego de pelota y ref. a la forma de lanzarla). Bombeando.
    Khintze bakhotxean ikhusten da pilota yo harat, yo hunat; batean eztiki, lorean; bertzean tiroko bala bat bezala, hixtuz, furian. Elsb LehE 100.
    azpisarrera-8
    LORE-ARTEKO BIZIERA. Vida regalada.
    Lore arteko lengo bizieraren ondoren onetxek itxedoten ziran nonbait! Arr GB 20.
    azpisarrera-9
    LORE-HAUTS (G-bet). Polen.
    azpisarrera-10
    LORE-BARATZE. Jardín. v. lorategi.
    Parabisua zeritzan berjera, lore-baratza. Ub 6. Lorabaratz edo jardin bat. Arr Bearg 298 (ap. DRA). Lora-baratz preziotsura [landareak aldatu] . Arr May 190. Nere lore baratza. "Mi jardín". Or Poem 552 (v. tbn. Eus 366 l.-baratza). Lagun! Hilkar-lore-baratzetan / genbiltzanok. Mde Po 31. Lore-baratz urrintsuek [...]. Ibiñ Virgil 109.
    azpisarrera-11
    LORE-BATZAILE (lora- V-gip). Ref.: Arzdi Aves 164; SM EiPáj. "Chonta real" Arzdi Aves. "Lora-batzalle, camachuelo común" SM EiPáj.
    azpisarrera-12
    LORE-BELAR (Pl.). Flor y hierba.
    Batere larga gabe / nork bere lanari / arreta baratzako / lore belarrari. Echag 60. Ataria zenbait lore eta belarrez edertzea; lore-belar oek urte osoan gordetzea. JMB ELG 80.
    azpisarrera-13
    LORE BETEAN. En plena floración. Cf. supra LOREAN.
    Belhar ephaiteko arorik hobeena da lore bethean, hazia egin aintzinean. Dv Lab 119s (v. tbn. 96). Lore betean zegoen arbola. Ibiñ Virgil 110.
    azpisarrera-14
    LORE-BOTOI. "Lore-potoin, bouton de fleur" Lh.
    azpisarrera-15
    LORE-BUKET. Ramo de flores.
    Aintzineko tentearen gainean ezarri zuen lore-buketa bat. Larz GH 1959, 86.
    azpisarrera-16
    LORE EDER. "Especie de flor o dibujo natural, formado por los nudos y vetas que se observa en el tronco de los árboles, tablas, etc. Piñutea (pinotea) oni, ola xeoxer gañeti berniz-axal bat emanda, bere lore-ederra azalduko zako" Gketx Loiola.
    azpisarrera-17
    LORE-EZA (det.). Falta, carencia de flores.
    Ementxe lore-ezarik ez degu izango [...] / datorren Maiatzan. Jaukol Biozk 61.
    azpisarrera-18
    LORE-FARFAILA. Malvavisco.
    [Malbabizku] mota bati ez othe diote lore-farfaila erraten han-hemenka Baxenabarreko aldean? Zerb GH 1931, 324.
    azpisarrera-19
    LORE-FLOKA. Ramillete. v. LORE-SORTA.
    Haur inozenten lore-floka hainitz agradatuko zaio Zeruko erreginari. MarIl 11. Kentzen du bere lore-floka eta sakelan sartzen. Lf Murtuts 53.
    azpisarrera-20
    LORE-GAI.
    Arbola horren lore gaiak izena zuen Frantses. "La promesse de fleur". Ardoy SFran 53.
    azpisarrera-21
    LORE-GIDER. "Pedúnculo, prolongación fibrosa que sostiene la flor, lore kiderra" Lcq 33.
    azpisarrera-22
    LORE-GIRGIL. "(Fuchsia fulgens). Pettenta. [...] lore-girgila" Zerb GH 1933, 119.
    azpisarrera-23
    LORE-GURIN. Néctar.
    [Erleak] ertzeak lore-gurin eta erle gorotzez betetzen. Ibiñ Virgil 108.
    azpisarrera-24
    LORE-IRIN. Polen.
    [Erletxubak] zeure loretan batzen lora-irin gurija. Laux BBa 30.
    azpisarrera-25
    LORE-IXURTZAILE. Piropeador.
    Ezer entzun izan ez bailu bezela, lore-ixurtzalleai begiratu ere gabe, bideari jarraitzen zion. TAg Uzt 56.
    azpisarrera-26
    LORE IZAN.
    azpisarrerakoSense-26.1
    a) (Aux. intrans. bipersonal). Agradar, gustar, resultar placentero.
    Iesusen adiskide maiteek eztute behatu haragiari eder eta lore zaizkonetara. SP Imit I 22, 4.
    azpisarrerakoSense-26.2
    b) (Aux. trans. bipersonal). Abundar.
    Galdegin zuen [...] othoi biloak pika zitzon [...]. Aldi hartan, segurik, eskaler, izaka eta mando-buztanek lore zuketen Sainduaren buruan! Etcheb MGaric 200.
    azpisarrera-27
    LORE-JALE. "Lorajale, chonta real" A Apend. Cf. Iz ArOñ: "Okaan-lorajalia, el camachuelo común".
    azpisarrera-28
    LORE-JOLAS. Juego floral.
    Eusko elertia "Euskal Lore Jolas" bitartez indartu ondoren. "Juegos florales eúskaros". Y 1933, 4.
    azpisarrera-29
    LOREKO (Joven) en la flor de la vida.
    Nik ainbat urte zuk onuzkero, / gazte florekorik al dezu espero? MendaroTx 226. Asunzionen semea, ogeta bi urteko gazte lorekoa. Akes Ipiñ 18. Zori gaiztozko markallak, / aietan egiñ batallak, / galdu floreko galaiak. Yanzi 81.
    azpisarrera-30
    LORE-KOROI (lora-koro Lar, H; lore-koro H). "Pancarpia" Lar.
    azpisarrera-31
    LORE-KUKULU. Cáliz de la flor.
    Erleak lore-kukuluan bezala, entzuleak oro ixil ziran. Zait Plat 151.
    azpisarrera-32
    LORE-KUSKU. Capullo.
    Eguzki alaiak zabaldutako lore-kusku zen [Mirei] . Or Mi 7 (v. tbn. 131). Lorekusku jaioberria bezela, orrizabaltzen danean. TAg Uzt 51. Lore-kusku mardul ezea, lorrindutako lili-orri zimel egin-urren. Erkiag Arran 155.
    azpisarrera-33
    LORE-LANDARE (Pl.). Flor y planta (quizás 'planta con flores').
    Ez ereinik, ez landurik, ez urik ezarririk, ez lora-landarak ifinirik. Añ LoraS 192.
    azpisarrera-34
    LORE-LEKA (G ap. A; Lcq 32, H; lora-leka Lar, Añ (G), H). Botón de flores.
    azpisarrera-35
    LORE-LEKU. "Lugar en que abundan las flores. Basua izan arren zan lora-lekua" Etxba Eib.
    azpisarrera-36
    LORE-LIS. Flor de lis.
    [Eskutarman] iru lorelis urrezko [...] gazteluaren gañean. Izt C 492.
    azpisarrera-37
    LORE-LOREA. "Lore-lorea han dago (L, BN-baig) [...] allí está algo borracho" A.
    azpisarrera-38
    LORE-LOREAN. En la flor de la vida.
    Ori da tamala, orren mutil ederra lora-loran dagona, iltia! Kk Ab II 25.
    azpisarrerakoSense-38.1
    "Adinaren eta indarren lore-lorean da, il est dans tout la fleur de l'âge et des forces" H.
    azpisarrera-39
    LORE-MOTE (G-bet ap. A; H; lora-mote Lar, Añ (G), Lcq 32, H). Botón de flores.
    azpisarrera-40
    LORE-ONDO. Flor (como unidad).
    Ez dakit [...] ohartua zirenez [...] lore ondo batek, lilia idek arau, ostoa galtzen duela. JE Bur 84. Zeure aldameneko lorondoak legortzen / direan garaian. Gand Elorri 82.
    azpisarrera-41
    LORE-ONTZI (H; lorontzi V-gip ap. Iz ArOñ; Lar (+ -nz-), H; lora-ontzi H; lore-untzi B ap. Izeta BHizt; H; lora-untzi H). Florero; tiesto, maceta. Tr. Documentado en autores meridionales desde la segunda mitad del s. XIX. Al Norte lo emplea Barbier.
    Lore ontzi bateko buketaren usaia. Bil 161. Ipiñi zuen lorontzi batean larrosa landare bat. EE 1884a, 570. Oestalki, lorontzi (florero) ta gañerontzeko gauza onak. Ag Kr 220. Leioko lora ontziyak. Iraola 118. Atari aurreko loreontziak. Ag G 369. Lorontzi abei ura aldatu bear diegu. Alz Ram 112. Zumezko otartxoa [...] / lore-ontzi naro. Ldi BB 74. Kristalezko lorauntzi polit bat. Alzola Atalak 95.
    v. tbn. EE 1885a, 28. Inza Azalp 31. Mde Pr 322. Gand Elorri 50. Lorontzi: Altuna 19. Enb 140. Laux BBa 34. Osk Kurl 85. Lore untzi: Barb Sup 153.
    azpisarrera-42
    LORE HORI. "Lore ori, flor amarilla" Mdg 151. "Lororixa (Taraxacum officinale), diente de león" Elexp Berg.
    azpisarrera-43
    LORE-ORRATZ. "Pistilo" PMuj.
    Aizearen putzik biguñenaz lore-orratz-burua edo xakia lore-autsez estaltzen zaie. Ibiñ EG 1951 (9-10), 35.
    azpisarrera-44
    LORE-ORRI. Pétalo. v. LORE-HOSTO.
    Lore-orria arantz biur! '¡Que los pétalos puedan volverse espinas!'. Ldi BB 34.
    azpisarrera-45
    LORE-HOSTO.
    a) Pétalo.
    Lore hostoko herrautsa ezko bilhakatua. "Pétale". Dv Dial 13s. Ain gutxiyago ditzala iñoiz / oroi beltzaren kaskarabarrak / eritu zure lore ostozko / ego ñabarrak. Bil 112. [Amella lorea] inguratzen duten lore-osto ugariek [...] margokera illuna dute. Ibiñ Virgil 113. b) (AN ap. A; Lcq 32). Corola.
    azpisarrera-46
    LOREPEAN. Bajo las flores.
    Nola da posible gauden / lili eta lorepean, / zu sortzen zaren denboran / lasto eta belharpean? Gç 73. Beztitzeko gustuak, herrunka batean, / galtzen ditu arimak, sarthuz lorepean. (Interpr?). Hb Esk 183. Zertan egiten zuen huts, Iñazio eta haren lagunak ohartu ziren lehenik; lorepean, hek ikhusi zuten lehenik heresiaren eztena. Laph 175s. Lorapian zengozan. "Bajo un rosal de flor". Laux BBa 108. Madari-lorepean. Ibiñ Virgil 84.
    azpisarrera-47
    LORE-PILA (-illa H; lora-pilla Lar, Añ, Izt, Lcq 34, H), LORE-PILO. Ramillete. v. LORE-SORTA.
    Lora-pilla eder bat, lora-sorta polit bat. Añ LoraS 16. Dolorezko eta amorezko arranbillete edo lorapilla gisako bat. LE Urt 99. Franziskoren birtutien lora pillo eder [...] bildu dutena. Bv AsL 15. Lore-pilla biziak / ta edertasunak / ajatzen dira danak / pasarik egunak. JanEd II 11. Atsegiñezko lora pilloa / erne jat biotz barnean. Gand Elorri 218.
    azpisarrerakoSense-47.1
    Amalau olerki bildu ditugu gogo-lorepil onetan.Aitzol in Ldi UO 4.
    azpisarrerakoSense-47.2
    Nik berriz bildurik lorepil-xorta / Artzai-neskari diot maitez opa. Bordatxuri (in Onaind MEOE 1062).
    azpisarrera-48
    LORE-PILAKIN. "Ramilletero, el que los hace, lorapillakiña, flokagillea" Lar.
    azpisarrera-49
    LORE-PILONTZI. "Ramilletero, donde se meten, lorapillonzia" Lar
    azpisarrera-50
    LORE-PINPIN. Capullo (?).
    Ollandaren gandor jaioberriak zirudien lore-pinpinak, lurrera burua makur. TAg Uzt 152. Zelai ori-urdin, / lore pinpiñaz bitxi. "De flores esmaltado". Gazt MusIx 181.
    azpisarrera-51
    LORE-PIPIL. Capullo.
    Udabarrian lore-pipillak eguzki epelera bezela. Erkiag Arran 64.
    azpisarrera-52
    LORE-PITXIDUN. De flores (ref. al estampado o motivo de una tela). v. loredun.
    Lore-pitxidun zapikoan. 'Dans son fichu fleuri'. Or Mi 23.
    azpisarrera-53
    LORE-POTA. "(V-gip), capullo de flor" A.
    azpisarrera-54
    LORE-SAIL (H; lora-sail Lar, H). "Camellón, plantel o área de flores, lorasailla" Lar.
    Ze pozik daben azuzenazko lora salletan. AB AmaE 156.
    azpisarrera-55
    LORE-SALTZAILE (T-L; lora- V-gip ap. Elexp Berg). "Bouquetière, lore-saltzale" T-L. "Lora-saltzaillia, vendedor de flores" Elexp Berg.
    azpisarrera-56
    LORE-SORTA (H; lora-sorta V-gip; Lar, Añ, Izt, Lcq 34, H; lora-txorta V-gip). Ref.: Etxba Eib (lora-txorta); Elexp Berg (lora-sorta). Ramillete.
    Lora sorta espirituala ta propositu santuak. Mg CO 294. Bertuterik onen ta bearrenen lora-sorta bat. Añ LoraS 166. Ipiñi bear zaio lora sorta au [Birjiñari] . Arr May 14. Baña lore sorta bi aben erdian beste lore bat jarri bear degu [...]. Lore ori gurutzea da. Ag Serm 423. Egizko biotz-lora txortakin. Enb 89. Lore-sortak [...] aldareak apaintzeko. Ibiñ Virgil 113. [Idazlanik ederrenak] lore sorta zoragarria osatuko luke. PMuj (in MEIG I 96). Gaurkoa ez da egun txarra lore-xorta pozoituren bat neri bidaltzeko. MEIG VII 47.
    v. tbn. Zab Gabon 100. Ldi BB 88. Mde Pr 175. Lore-txorta: RIEV 1931, 641. TAg Uzt 275. Lora-txorta: Altuna 55. Lore xorta: Alz Ram 47.
    azpisarrera-57
    LORE-SORTATXO. Dim. de lore-sorta.
    Birtutez beteriko lora sortatxua. AB AmaE 419. Lora sortatxoak egiñaz. Ag Kr 205. Apaiñ jantziak, polit, alaiak [neskak]; / ura lore-sortatxua! Olea 64.
    azpisarrera-58
    LORETAN. En flor. v. LOREAN.
    Sasi-masustak loratan egozan. Ag AL 54. Aritza adar utsetan; otea loretan. Ldi IL 109. Loretan agiri ziran [...] kimondoak. TAg Uzt 152. Elorri zaarra loretan dago. Gand Elorri 33. Loretan baitago gure maasti. "Florecida". Gazt MusIx 187 (Onaind ib. 206 loretan). San Inaziotan, artoa loratan. EgutAr 30-7-1963 (ap. DRA ). Zelaiak loretan. NEtx LBB 97. Pentze guziak loretan. Xa Odol 197. Elorria loretan, artaldeak goietan. EZBB I 91. Gaztaiña, berriz, loretan dagoenean, moztu muskillak. Ostolaiz 19.
    v. tbn. Lab EEguna 73. Mde Po 67. Uzt Sas 332. TxGarm BordaB 11. Zendoia 193.
    azpisarrerakoSense-58.1
    Ezpainartean beti loratan zerabilkin irriparrea. TAg Uzt 302. Gure oea loretan. "Nuestro lecho florido". Gazt MusIx 189.
    azpisarrerakoSense-58.2
    Gaurko poz onek iraun dezala / zuentzat beti argitan; / biotzak maite-eztaietan da / seaskak, lore berritan.NEtx LBB 379.
    azpisarrera-59
    LORETIK (En el juego de pelota, ref. a la forma de lanzarla). Bombeando. v. LOREAN (b).
    Bai punpetik bai loretik pilota ederki xiristatuz behazale guziak xoratuak atxiki tuzu. Eskual 5-6-1908, 2.
    azpisarrera-60
    LORE-TIPULA (lora-kipula Aizk Lcq 160). "Cebollas de flores de jardín" Aizk.
    azpisarrera-61
    LORE TXIKI. "Lora txiki (Tanacetum vulgare), tanaceto, lombriguera (?)" Elexp Berg.
    azpisarrera-62
    LORE-UZTAI. Corona de flores.
    Bururako lore-ustaia. Ag G 315.
    azpisarrera-63
    LORE XAMURRETAN BIZI. Llevar una vida regalada.
    Ez uste prailleetan / lore xamurretan / biziko zareanik. Gand Elorri 81.
    azpisarrera-64
    LORE XURI. "Margarita" Mdg 151.
    azpisarrera-65
    LORE-ZALE. Aficionado a las flores.
    Lore zalea zera, / ene Amatxo? Jaukol Biozk 42.
    v. tbn. NEtx LBB 96.
    azpisarrera-66
    LORE-ZALE TXORI. "Anthus" Urt II 146.
    azpisarrera-67
    LOREZKO (lorazko Añ). (Adnom.). "Pascua florida: (c.) Pazkoa lorazkoa" Añ.
    Loresko Bazkoa egune. OrorbSerm 96. Lorezko koroa eder bat. Cb Eg III 350. Lorezko baratz eta zuaitz frutadunez. Ub 8. Lorazko jardin eder baten. Añ LoraS 16. Beti nik damari / loriak ugari [...] / damak berriz neri, [...] / osiñez pagatu / lorezko zor ori. Bil 56. Lorazko koroiagaz. Azc PB 302. Gastaruaren lorazko gorputza. Laux BBa 12. Biotza ziur irauli neutsun / zeure lorazko altzoan. Gand Elorri 177. Lorezko kantuz alaitu zendun / zuk Euskalerri guztia. MMant 107.
    v. tbn. Ag G 151. Zait Plat 76. Lorazko: Ur MarIl 115.
    azpisarrera-68
    LORE-ZUKU. Néctar.
    [Erleak] gelatxoak betetzen eta lore zukuz mandioak estaltzen. Ibiñ Virgil 112.
    azpisarrera-69
    SUFRE-LORE. v. sufre.

    lore

    lore
    << kutsu 0 / 0 lortu >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper