Tr. Lore es la forma propia de la tradición guipuzcoana y oriental no suletina y lora de la vizcaína. Hay con todo lora en algunos autores guipuzcoanos de los ss. XVIII, XIX y XX (en varios de ellos junto a lore ), y lore en algunos autores vizcaínos modernos. La forma flore (documentada principalmente para la 2.a acepción) se encuentra al Norte en Dechepare, Leiçarraga, Etcheberri de Ziburu, Axular, Haraneder, Mihura, UskLiB, Etchahun, Bordel y ChantP , y al Sur en Lazarraga , Xenpelar, Aresti y un refrán guipuzcoano. En Leiçarraga, Etcheberri de Ziburu (junto al más frec. lore para la primera acepción) y dos baladas suletinas recogidas en ChantP , hay flore tanto para la primera como para la segunda acepción. El único ej. de Bordel corresponde a la primera (v. infra LOREAN). El resto de los ejs. recogidos pertenecen a la segunda, alternando en los casos de Lazarraga, Axular, Haraneder, Mihura (56) y Aresti con lore o lora para la primera. Hay además (tbn. sólo para la segunda acepción) plore en AzpPr y flora en GAlm. En DFrec hay 49 ejs. de lore y 13 (10 dialectales vizcaínos) de lora.
etimologikoa
Etim. De lat. florem.
Onom.: Dopna Lorereta. (1087) Arzam 331.
Con la pieça de Orti Lorea. (1283) Ib. 331.
sense-1
I.(Sust.).
azpiadiera-1.1
1.
(G, AN-larr-egüés-erro-ilzarb-olza, L, Ae, Sal, R; Volt 79, SP, Urt I 142, HtVocGr, VP 52v, Lar, Añ, ArchVocGr, VocBN, Dv, H);
lora (V, G-nav; IC 447v, Mic 6v, Lar, Añ, Izt, H);
flore (AN-ulz-ilzarb-olza, R; Lcc, Hb, H)
Ref.:
Bon-Ond 146;
VocPir 542;
A(lore, lora);
HolmerApuntV(lora);
IzAls(lora);
IzArOñ(lora);
IzUlz(flore);
ElexpBerg(lora). Flor (sentidos prop. y fig.).
"Flor hierba, florea berarrana"Lcc.
"(Las flores están en) botón, loreak motean, lekan daude, dagoz"Lar.
v. lili. Tr.
De uso gral. en todas las épocas y dialectos, salvo en suletino donde hemos recogido un sólo ej. de flore, en ChantP.
Konsideraitzazue floreak nola handitzen diraden. "Lis".LçLc 12, 27 (He lore; TB, Dv, Leon, Ol lili, Brunet, Ker lirio).
Maiatzeko lora ederraena. Lazarraga (B), 1153v.
Maiatza ire latza lora asko doala. "Teniendo muchas flores".RS 269.
Iongoiko handiak zuen / lurra lorez bistatu. EZEliç 398.
O Birjina hautetsia / ohore duzu handia / zerengatik birjinena / zaren flore ederrena. Ib. 419.
Nahikunde hek neguko loreak dira [...] sasoiñetik kanpokoak. Ax 211 (V 141).
Baiña euskara eta euskararen minzatzeko eta eskiribatzeko moldeak eta diferentziak utzirik, zeren hek azala eta lorea bezala baitira, har ezazu liburutto honen fruitua, barreneko mamia. Ib. 20 (V 11).
Amoren kontentuak [...] / kanpoan lorak legez / dira galzaiten. MicTAV 3.1.27.
Gorputzean doloreak / ariman sentimenak / hauk ziren zure loreak / hautatu zintuenak. ArgDevB 55.
Baratze eder gustietan / bil detzatzue loreak. Gç 110.
Lore ederra da arrosa. SPPhil 133.
Ihartu da bai belharra, erortzen da haren lorea. He1 Petr 1, 24 (Dv, Ol, Ker, IBk, IBe lore; Lç, TB lili).
Kastidadearen lore ederra. CbJust 30 (cf. infra (4).).
Erle bat egaz lorarik lora. AñLoraS 90.
Gura genduke, pulpitutik egotzi doguzan lorak [...] igartu baga iraun dagien. Ib. 4.
Bertutezko lora ederrak. Ib. 185.
Basoko loria baixen galdukorra dala munduko ditxa. fBIc II 290.
Lore gaiñ gañeko bat / jaio da Madriden / biotzean daukagu / legor ez dedien. Echag 135.
Eia egin dituzun [...] zenbeit akta, lore izpiritualak deitzen ditugunak. MarIl 23.
[Marija] lora guztijen lora / grazijen grazija. UrMarIl 123.
Liburu, eri eta aldare sainduak / horra [aphezen] [...] biziko lore hautatuak. HbEsk 197.
Toki guzia dena lore da, dena lili, mahats, sagar eta zuhamu. HbEgia 31.
Ala dirurizu ta / zaukazkit loretzat, / baratzakuak baño / oraindik obetzat. Bil 100.
Merxikaren floriaren ederra!"La belle fleur celle du pêcher".ChantP 392.
Zeren probreza da usai gozoko lore arantza gabia. BvAsL 202.
Maietzeko ill ederreko lore espiritualetan jarduteko modu txit [...] ongarria. ArrMay 13.
Zenbat itz kristau fededunak nere onran esaten dituzten, beste ainbeste urrezko lore dira. Ib. 146.
( s. XX)[Neskato gazteak] ere lore batzu baitira lore heien artean. JEBur 86.
Lore bat nintzan bixtako / eder jaurei batetako. Etcham 97 (en boca de una muchacha hermosa).
Ene gotzontxua [...] / amaren loria, / neure bixija / neure guztija. KkAb II 138.
Balkoinak [...] lorez apainduak.JEBer 44.
Alako jendea ain gañeko gauzak esaten! Ta nola. Zimaur tarteko lorea esateko. AnabPoli 95.
Eskupeta mordo-bati lorak ein biarra izan eban. SMZirik 13 (v. tbn. más ejs. en la misma pág.).
Bizitzak nun-nai lorak baditu, / sasiak be bai edonun. GandElorri 90 (58 lore).
Beti bezala, azaleko lore hura. ArtiIpuin 84 (ref. a una mujer superficial).
Usainaz ohiturik, etzuan gehiago sentitzen eta lore arte bailegoan bezain ongi zegoan. OskKurl 200.
Liranja ta zitroin lorez. JEtchep 64.
Lotsakizun ori, garbitasun-lorea txuri gorde dezazun Jaunak zure gorputzari emandako esia da. MAtxGazt 80.
Lotsa galdu dute, emakumearen lorerik ederrenetakoa. Ib. 80.
Ixiltasunez eroango dauz / sendiko lora arantzak. BEnbNereA 247 (208 lore).
Gipuzku maitagarria / nik juzkatzen det loretzat. Basarri(inUztNoiz 62).
Gaztetasun-lorea bereala zimeltzen zaigu. NEtxLBB 62 (cf. infra (2)).
Urte ederrak benetan, baiña gure gazte-loreak joan zaizkigu. Ib. 62 (270 lora).
Lorea galduta utsik / seaska otza. Ib. 215 (ref. a la muerte de un niño).
Baina sendimendua egun guzitakoa delarik ere, lore eder egiten du egun guzitako hitza bera, bertsu eder eta ongi orraztatuan errana delarik. Larre(inXaOdol 18).
Bada literaturan lore apal eta izkutuagorik. MIH 174.
Moduak eta joerak ez dira goiz bateko loreak besterik. MEIG II 102.
Nolanahi ere lore ugaririk utzi zigun Loramendik. MEIG III 59. [Euskarari] edertasunaren lorea joan zaio. MEIG VII 166.
Badirudi badagoela zenbait alde Barrokoaren lore mardul honetatik gaurko beste nonbait aipatzen den gizarte poesiaraino. MEIG I 217.
v. tbn.
Lore (Para autores vizcaínos): Ag AL 136. Enb 180. Laux AB 68. Erkiag Arran 175. Onaind STeresa 88. Lora (para textos no vizcaínos): Lar SermAzc 49. VMg XI. Apaol 76. Muj PAm 8. Jaukol Biozk 53. Tx B I 131. JMB ELG 117. Lek SClar 120. Ibiñ Virgil 34; (junto a lore): Lard 52. SMitx Aranz 189. Basarri 13. Onaind in Gazt MusIx 208. And AUzta 85. Insausti 65.
azpiadiera-1.1.1
"Lora (V-m), flor de maíz o de castaño"A.
azpiadiera-1.1.2
(Como primer miembro de compuestos)."Addere in coronas, lore khoroetan ematea"Urt I 142.
"Bordar de imaginería, loranastez bordatu"Lar.
"Floraison, temps, lore-aro"T-L.
Lore usain ona. EZMan II 197.
Lora-aro edo koroiak. MgPAb 216.
Lore-mordo ederrak / dauzkagu bildubak. Echag 137.
Baratzan bertan degu / egiña berriro, / lore etxolatxua / polita biziro, / naikeran egoteko / udan egunero. Ib. 137.
Lore suerte guziak. MarIl 107.
Lore biltzalle gaztea. ItFab 197.
Azuzenazko lora salletan. ABAmaE 156.
Lore mota guziak. ArgiDL 166 (v. tbn. Izt C 161 lore mueta, Larre in Xa Odol 18 lore mota).
Udaberriko lore-usaia. JaukolBiozk 78.
Txorijan abestijak eta lora usañak. Enb 32.
Oliondoak lore-mordoz bete daitezenean. OrMi 11.
Lora-erditze leuna. LauxAB 88.
Lore-jai. EAOlBe 25 (tít.).
Oi, Arbonako pentzetan, lore-nigarren pullita!Iratz 167.
Xori-kantaz eta lore-usainez. MdeHaurB 51.
Lora-mortxaka zuria. GandElorri 32.
Lore-adar / osatu gabea. Ib. 53.
Lore-galtzar ontan. "En mi pecho florido".Or(inGaztMusIx 178).
Lore-mendian hartu nuen begonia. ArtiMaldanB 217.
Aren burutik erori lore-aillarak. IbiñVirgil 48.
Udaberriko lore-usaia. NEtxLBB 44.
Lore-biltzaillearen esku ordez [...]. Ib. 253.
Gau-ama, lore-egoak / biltzen ari da. Ib. 260.
Zelaiak jai digute / lore-eztaietan. Ib. 216.
Sudur politaren azpi [...] / lore-pipita ao txiki. Ib. 341.
Lora-usai gozoaren atsegiñean. Ostolaiz 17.
Jakitekoa litzateke kiratsak lore-usaiak baino irakurle gehiago bildu ote duen. MEIG VIII 52.
azpiadiera-1.2
2.
(Urt, Izt, H);
lora (V-gip);
flore;
flora;
plore. Flor, lo más selecto, lo mejor."Adolescentia flos aetatis, [...] adinloréa, adiñaren lorea, adin lorátua"Urt I 215.
"Guzien lorea ta koroia ze, del principal, como la flor nata, corona"Izt 52r.
"Berekin eraman du gure gazteriaren lorea, [...] la fleur de nos jeunes gens"H.
"Adinaren lorea, la flor de la edad"LE-Ir.
"Arrate balleko loria izan zan bere gazte denboran"EtxbaEib.
Tr. Documentado desde Dechepare en autores de todas las épocas y dialectos.
Heuskaldun den gizon orok altxa beza buruia / ezi haien lengoajia izanen da floria. E 259.
Bere adin florea iragan. "La fleur d'âge".Lç1 Cor 7, 36 (TB bere adineko lilia).
Dama galantak ara doaza / galanti adornaduak; / gustietati florea dira / orduan Axpurukoak. Lazarraga (B), 1198vb.
Guztien gañetik izan / ezak karitatea / ezen berthutetan har[k] dik / eramaren florea. EZEliç 120s.
[Gizonak] bere gaztetasuneko lorea eta berdetasuna iraganez gero. Ax 191 (V 129).
Florea, irina, hoberena, gaztetasuna, eramaiten du etsai gaixtoak. Ib. 182 (V 123).
Baldin karitatea esne bat bada, debozionea haren goiena da, landarea bada, debozionea haren lorea da. SPPhil 11.
[San Agustin] maixu guzien lorea. LarSAgust 4.
Edadearen lorean [...] zegoela. CbEg II 190 (v. tbn. en contexto similar SP Phil 506 adinaren lorean (He 513 florean), Mih 89 adinaren florea, Ur MarIl 110 edadiaren loran, Lard 50 adiñaren lorean, Arr May 129 edadearen lorean, Bv AsL 113 bere urtien lorian).
Baia obra eder orren artean guztien lorea ta koroea urrezko Dotrina labur au izan zan. CbCatV 66s.
Eman bekizkiote beraz zor zaizten ohoreak / hek izan direnaz geroz Eskaldunen loreak. Monho 56.
Doai au da ezkonduen ongi nai ta amorioaren gañ eta lorea bezala. AA I 573.
Erdu ta gozatu gaitian luurreko atsegiñetan, ez dekigula igaro denporiaren loria. JJMgBasEsc 192.
Liburu barri euskeriaren lora ta ondasunez betiak. Ib. VIII.
Neskatilla gaztiak, edadiaren lorakuak. fBOlg 199.
[Ikasikizuna] Eskritura Sagraduko loraz apainduta, Eleisako gurasuen [...] esanez edertuta. fBIc I VIII.
Ama Birjina Maria, / beste ororen floria. UskLiB 220.
Eskaldunen lorea, Arxu Xuberoko / luma eta bihotzez lehena lerroko. HbEsk 156.
Urriñarra da Petit, oraino gaztea, / halere yadaneko ororen lorea. Ib. 126.
Iñazio Loiolakoa, gizon ederra! Gortheko andren jaioa! Armadako lorea!Laph 16.
Orai zeru goihenean, sarri ifernu zolan; orai guziak lore, sarri guziak arrantze. Ib. 45.
Zü zira, zü, ekhiaren paria, / liliaren floria. 'La fleur de la fleur'.ChantP 116.
Gazte alaia zan Franzisko [...]; Asisko jendiak esaten zuanez gaztetasunaren loria. BvAsL 26.
Ez al ekian bizitzearen loran joiala / gizonak daukan aldikadarik onenean?ABAmaE 112.
O Santa Grazi maitea, / gure lorea zare zu!ZbyRIEV 1908, 417.
San Frantses, Eskualdun semea, / Eskual-Herriko lorea. Jnn(inArdoySFran 351).
Nik hor baditut bi seme, gazte-lorean [...] bethikotz galduak!ArbIgand 156.
Gazteak, herriko loreak eta bozkarioak. Ib. 157.
Oi ama iduri-gabea, / Birjina garbien lorea. Ib. 9.
[Gizon gazte bat] ororen lorea eta argia, egiazko saindua. Ib. 135.
[Prankotarrek] ikusi dabe zuen Lorea, Riktrudis, da ezagutu dabenerako an dauke, gauza on eder maitegarria legez. AgAL 137.
( s. XX)[Pilotariak] deitzen tugu: / Eskualdun loreak!Etcham 213.
Bayuat / soin gaste onen lorea! / [...] Arinka duaz urtiak. LauxAB 34.
Or eskaintzen dizut Mirei: nire gogoa da ta nire biotza. Nire urteen lorea. OrMi VI.
Eskualduna hemen da, hemen bakarrik, osoki egiten. Hemen du agertzen bere lorea. JEBer 94.
Euskal-Herriko gazte maiteak, euskal-lurraren lorea. Iratz 178.
Arranegiko lora eder onek bere kolkoan egiten ziarduan maitetasun-abiatxua. ErkiagArran 176s.
Siziliako ugarte ederrak / emana degu lorea, / an jaio bai zan gure Ageda. NEtxLBB 367.
Maiatzeko lorea, udaren florea. (G-goi). EZBB II 53.
Batzuen eta besteen kulturako loreak. LarreArtzainE 191.
Giza kulturaren gaina eta lorea. MIH 284.
Fray Luisen poemak [...] ez dira tradizio luze batek metatu dituen ehun mila jakite izkuturen lorea eta bits bikaina baizik. MEIG III 106.
azpiadiera-1.2.1
Flor de la edad, mejor edad o época, juventud."Flora, jeunesse"Hb.
Maitiarengana zuazanin amorioz, / bere florian bada ez izan lanjerus. 'Si elle est à la fleur de la jeunesse'.Etch 684.
Adin gazte flore ederrian. CantS 4187.
[Betroiaren] koloria / beltza ta moria, / juan zaio floria, / lenago obia. Xe 297.
Aik dute ploria, / naiz juan edaria / biba aguria!AzpPr 99.
Orduan, Belenen gorputza kimatzen eta loratzen hasi zen eta florea allegatu zitzaionean hemen ikusi den zitroirik doratuena zen. ArtiTobera 284.
azpiadiera-1.2.1.1
Flora [sic] ikharagarria ukhana omen du (xixtera jokuak) duela berrogei urthe. GaztAlm 31 (ap. DRA).
azpiadiera-1.2.2
Eta onetan amaitu biar dabeela mundubaren ospe, soñu, baralla ta lora gustijak!JJMgBasEsc 281.
azpiadiera-1.3
3.Elogio, lisonja; piropo."Loor o alabanza, lorea edo alabanzea"Lcc.
"Reconnaissance. Ez diot segur lorerik zor, je ne lui dois certes pas de fleurs"Lh.
Beti nik damari / loriak ugari! / batez ere zerbait / maite naubenari. Bil 56.
O! Larramendi, zarealako umant benetan / zure gloriai lorau nai deutset nik egotzi. ABAmaE 160 (v. tbn. tít.).
Ez dot kantauko gazteen lora zororik [...] / begi itxi baten dagozalako iragorik. Ib. 63.
Hale-tik leunki urretxiñolak / Kepari jaurti dautsozan lorak / bai dauke usaña!Enb 191.
Kozinertsak har beza / gure bihotzetik, / konplimendu azau bat / lorez beztiturik. Etcham 155.
--Zuek bertan izan ezkero naiko apainduko dezute. --Gazteak, lore oriek zuentzako izango dira. LabEEguna 71.
--Arpegi eder ori oso goibel arkitzen dizut. Goibelaren ederra. --Eskerrik asko zure loriengatik bañan ez nago umorean. Ib. 113.
Zu ta orrelako loreak entzun bear dizkitzun neskatxak. NEtxLBB 133.
Baiña ezin det iñola utzi / zure eskerrezko lorea.Insausti 243.
azpiadiera-1.4
4.Virginidad.Cf. supra(1) ejs. de uso fig. menos lexicalizado. Zu uros ezkontzeko / Ez da tenoria, / Gorderik atxikazu / Zuhauren floria.(1915). LuzKant 145.
azpiadiera-1.5
5."Fleur, superficie. Ur lorean, ulorean, à fleur d'eau"H.
azpiadiera-1.6
6."Lora (Vc), madre de líquidos"A.
"Lorea edan dau (V-m)"AApend.
azpiadiera-1.7
7.
(AN-araq-ulz);
lora (G-nav)
Ref.:
SatrVocP;
IzUlz;
OndBac(lora). "Carne del papo de los animales"SatrVocP.
"Lória, la carne muy estimada que tiene el cordero en el cuello"IzUlz.
"Lorak, cierta parte del intrisilu. Debe de ser plural"OndBac.
Cf. VocNav s.v. flor.
azpiadiera-1.8
8.Fruto, resultado. Ongiaren lore eta ume den beste zorionik ez nuke nai. VillJaink 89.
Denaren gaillurrean, nere zoriona aurkitzen baita, Jainkoak ala nairik. Zoriona, ordenaren lorea besterik ezpaita. Ib. 95.
Egunen batean, Jaunak nai badu, maitasun orren lore mardula aurtxo bat izango da.MAtxGazt 29.
sense-2
II.(Pred.).
azpiadiera-2.1
1.(Uso predicativo)."Lora, en flor"IC 447v.
"Lore dira udareak, les poirs sont en fleur"SP.
v. LOREAN, LORETAN. Martxoan oteak lore, ezta faltako eri ta dolore. EgutAr 10-3-1959 (ap. DRA).
Mahastia lore baitago. Onaind(inGaztMusIx 155).
Gure oia lore da, / leoi-zuloz ertsia. "Nuestro lecho florido".Or(inGaztMusIx 200 (Gazt ib. 189 gure oea loretan)).
Mâtsa lore daukagu. "Florecida".Ib. 199.
azpiadiera-2.1.1
Bere mintzairea biziki jauna zuen, [...] arthoski orraztatua eta ezpaina lore. LfELit 281.
azpiadiera-2.1.2
(Con suf. de comparación). Bizkitartean haren kortea ederrago eta loreago zen, egundaino [...] izan zen baino. SPPhil 541 (He 549 distiantago).
Zure aldameneko lorondoak legortzen / diren garaian, / zaitez zu loreago / aien urratu miña lorez gozatzeko. GandElorri 82.
azpiadiera-2.1.3
(Con reduplicación intensiva). Lore-lore ageri dira [...] ote oriak eta iñar urdiñak. EstonIz 26.
Komentura bazatoz, erdu lore-lore. 'Llega vestido de flores'.GandElorri 83.
azpiadiera-2.2
2.
(Dv→A(L-ain), H). "Pilota lore ematea, envoyer la paume belle"Dv(→)A.
"En parlant de la paume, qui vient belle, aisée, bien à portée. Lore duzu, vous l'avez (la paume) belle"H.
v. LOREAN (b), LORETIK. Bortz bortzi ari dire / bi gizon aralde / zoinek jo xuxenenik / bizi edo lore. ZbyRIEV 1908, 93.
Indarrean badabila pilota, lore (belle (au jeu de pelote)), gora, urrun. JEBur 29.
sense-3
III.(Adj.).
azpiadiera-3.1
1.
(VocBN(
A), Dv, H). Tranquilo, que está en calma."Hur bizietan beno laketago dire aingirak hur loretan, les anguilles se plaisent mieux dans les eaux tranquilles que dans les eaux d'un cours rapide"VocBN.
"Ura lore da, l'eau est calme [...]. Begi loreak, yeus doux, fleuris"Dv(→
A).
"On dit d'une eau tranquille. Ura lore denean"H.
Zerua dena lore baita gero, / hura du nahi artzain gazteak, harat du behar egun jo!Ox 20.
azpiadiera-3.2
2.Floreciente; florecido; florido. Euskal-lorerik lorena. Iratz 154.
Lore-buru lorea / ezpan gosez dago / eguzki ederrari / mosu emateko. 'El capullo florecido'.GandElorri 52.
Nere galtzar-lorean. "En mi pecho florido".GaztMusIx 175.
azpisarrera-1
ALU-LOREv. 1 alu.
azpisarrera-2
ARDI-LORE Ardi-loreak jaki dagoz atsaldeko. "Menudillos".OrEus 12.
azpisarrera-3
HARRI-LOREv. harri.
azpisarrera-4
BEGI-LOREv. begi.
azpisarrera-5
BIGARREN LOREKO. (Uso fig.).De segunda floración.
Barriro beroturiko lapikokorik ez bigarren lorako mattasunik etzirala bape on. 'Amor reconquistado'.Otx 92.
Bigarren lorako maitakeria erne yaka biotzean. Bigarren lorako aragi-zirikaldia. ErkiagBatB 138.
azpisarrera-6
LORE-ALOR (l.-alhorL-ain ap. A; Dv)
azpisarrera-7
LOREAN.
azpisarrerakoSense-7.1
a)
(ArchGram; loranV-gip)
Ref.:
EtxbaEib(loran);
ElexpBerg(loran). En flor.
"Azak lorean dira, les choux sont en fleur"ArchGram 44.
"Sagarra loran; keixia loran, etc."EtxbaEib.
Lorean ebaki nahi dela belharra. DvLab 121.
Loran zan mertxika. LauxBBa 134.
Lorean zegoen maatsondoa. OrMi 54s.
Txoria kantu / kantari eder, / elorri zaarra / lorean. GandElorri 161.
Alde batian artoa loran, / bestian garia metan. UztLEG II 74.
Balitz bezela udaberrian / loran dagoan babea. Insausti 227.
v. tbn.
Loran: EZBB I 92 (V-gip).
azpiadiera-1.1
(Fig.).En la flor de la vida.
Gomuzki florian da amodiua dina, / orok obe ginuke halaxet bagina. Bordel 174.
Zelako doe ederrak isurten / sortitzak ditu gazte denporan, / ze ikusgarri benetakoa dan / aurkitzen bada bakotxa loran. ABAmaE 386s.
Bat naiz ez konturatu / dagon arten loran, / urteak joan eta / zer etorriko dan. Insausti 87.
azpiadiera-1.1.1
En flor (ref. a las chicas jóvenes).
"Ointxe dago neskatilla aura loran"EtxbaEib.
"Loran daren neska gaztiak gustatzen jako (16-20 urte ingurukoak)"ElexpBerg.
azpisarrerakoSense-7.2
b)Bombeando (la pelota al lanzarla).
Khintze bakhotxean ikhusten da pilota yo harat, yo hunat; batean eztiki, lorean; bertzean tiroko bala bat bezala, hixtuz, furian. ElsbLehE 100.
azpisarrera-8
LORE-ARTEKO BIZIERA. Vida regalada.
Lore arteko lengo bizieraren ondoren onetxek itxedoten ziran nonbait!ArrGB 20.
LORE-BELAR. (Pl.).Flor y hierba.
Batere larga gabe / nork bere lanari / arreta baratzako / lore belarrari. Echag 60.
Ataria zenbait lore eta belarrez edertzea; lore-belar oek urte osoan gordetzea. JMBELG 80.
azpisarrera-13
LORE BETEAN. En plena floración.
Cf. LOREAN. Belhar ephaiteko arorik hobeena da lore bethean, hazia egin aintzinean. DvLab 119s (v. tbn. 96).
Lore betean zegoen arbola. IbiñVirgil 110.
azpisarrera-14
LORE-BOTOI. "Lore-potoin, bouton de fleur"Lh.
azpisarrera-15
LORE-BUKET. Ramo de flores.
Aintzineko tentearen gainean ezarri zuen lore-buketa bat.LarzGH 1959, 86.
azpisarrera-16
LORE EDER. "Especie de flor o dibujo natural, formado por los nudos y vetas que se observa en el tronco de los árboles, tablas, etc. Piñutea (pinotea) oni, ola xeoxer gañeti berniz-axal bat emanda, bere lore-ederra azalduko zako"GketxLoiola.
azpisarrera-17
LORE-EZA (det.). Falta de flores.
Ementxe lore-ezarik ez degu izango [...] / datorren Maiatzan. JaukolBiozk 61.
azpisarrera-18
LORE-FARFAILA. Malvavisco.
[Malbabizku] mota bati ez othe diote lore-farfaila erraten han-hemenka Baxenabarreko aldean?ZerbGH 1931, 324.
azpisarrera-19
LORE-FLOKA. Ramillete.
v. LORE-SORTA. Haur inozenten lore-floka hainitz agradatuko zaio Zeruko erreginari. MarIl 11.
Kentzen du bere lore-floka eta sakelan sartzen. LfMurtuts 53.
azpisarrera-20
LORE-GAI Arbola horren lore gaiak izena zuen Frantses. "La promesse de fleur".ArdoySFran 53.
azpisarrera-21
LORE-GIDER. "Pedúnculo, prolongación fibrosa que sostiene la flor, lore kiderra"Lcq 33.
LORE-IRIN. Polen.
[Erletxubak] zeure loretan batzen lora-irin gurija. LauxBBa 30.
azpisarrera-25
LORE-IXURTZAILE. Piropeador.
Ezer entzun izan ez bailu bezela, lore-ixurtzalleai begiratu ere gabe, bideari jarraitzen zion. TAgUzt 56.
azpisarrera-26
LORE IZAN.
azpisarrerakoSense-26.1
a)(Aux. intrans. bipersonal).Agradar, gustar, resultar placentero.
Iesusen adiskide maiteek eztute behatu haragiari eder eta lore zaizkonetara. SPImit I 22, 4.
azpisarrerakoSense-26.2
b)(Aux. trans. bipersonal).Abundar.
Galdegin zuen [...] othoi biloak pika zitzon [...]. Aldi hartan, segurik, eskaler, izaka eta mando-buztanek lore zuketen Sainduaren buruan!EtchebMGaric 200.
azpisarrera-27
LORE-JALE. "Lorajale, chonta real"AApend.
Cf. Iz ArOñ: "Okaan-lorajalia, el camachuelo común".
azpisarrera-28
LORE-JOLAS. Juego floral.
Eusko elertia "Euskal Lore Jolas" bitartez indartu ondoren. "Juegos florales eúskaros".Y 1933, 4.
azpisarrera-29
LOREKO. (Joven) en la flor de la vida.
Nik ainbat urte zuk onuzkero, / gazte florekorik al dezu espero?MendaroTx 226.
Asunzionen semea, ogeta bi urteko gazte lorekoa. AkesIpiñ 18.
Zori gaiztozko markallak, / aietan egiñ batallak, / galdu floreko galaiak.Yanzi 81.
LORE-LANDARE. (Pl.).Flor y planta.
Ez ereinik, ez landurik, ez urik ezarririk, ez lora-landarak ifinirik. AñLoraS 192.
azpisarrera-34
LORE-LEKA (Lcq 32 (
A(G)), H; lora-lekaLar, Añ(G), H). "Botón en las flores"Lar,
Añ.
"Cáliz"Lrq(que lo toma de Lar).
azpisarrera-35
LORE-LEKU. "Lugar en que abundan las flores. Basua izan arren zan lora-lekua"EtxbaEib.
azpisarrera-36
LORE-LIS. Flor de lis.
[Eskutarman] iru lorelis urrezko [...] gazteluaren gañean. IztC 492.
azpisarrera-37
LORE-LOREA. "Lore-lorea han dago (L, BN-baig) [...] allí está algo borracho"A.
azpisarrera-38
LORE-LOREAN. En la flor de la vida.
Ori da tamala, orren mutil ederra lora-loran dagona, iltia!KkAb II 25.
azpisarrerakoSense-38.1
"Adinaren eta indarren lore-lorean da, il est dans tout la fleur de l'âge et des forces"H.
azpisarrera-39
LORE-MOTE (G-bet ap. A
; Lar; lora-moteLar, Añ(G), Lrq 32; H). Botón de flores.
azpisarrera-40
LORE-ONDO. Flor (como unidad).
Ez dakit [...] ohartua zirenez [...] lore ondo batek, lilia idek arau, ostoa galtzen duela. JEBur 84.
Zeure aldameneko lorondoak legortzen / direan garaian. GandElorri 82.
azpisarrera-41
LORE-ONTZI (H; lorontziV-gip; Lar(-nz-), H; lora-ontziH; lore-untziB; lora-untziH)
Ref.:
IzArOñ(lorontzi);
IzetaBHizt(lore-untzi). Florero; tiesto, maceta.
Tr. Documentado en autores meridionales desde la segunda mitad del s. XIX. Al Norte lo emplea Barbier.
Lore ontzi bateko buketaren usaia. Bil 161.
Ipiñi zuen lorontzi batean larrosa landare bat. EE 1884a, 570.
Oestalki, lorontzi (florero) ta gañerontzeko gauza onak. AgKr 220.
Leioko lora ontziyak. Iraola 118.
Atari aurreko loreontziak. AgG 369.
Lorontzi abei ura aldatu bear diegu. AlzRam 112.
Zumezko otartxoa [...] / lore-ontzi naro. LdiBB 74.
Kristalezko lorauntzi polit bat. AlzolaAtalak 95.
v. tbn.
EE 1885a, 28. Inza Azalp 31. Mde Pr 322. Gand Elorri 50. Lorontzi: Altuna 19. Enb 140. Laux BBa 34. Osk Kurl 85. Lore untzi: Barb Sup 153.
azpisarrera-42
LORE HORI (R-vid; lororiV-gip). "Lore ori, flor amarilla"Mdg 51.
"Lororixa (Taraxacum officinale), diente de león"ElexpBerg.
azpisarrera-43
LORE-ORRATZ. "Pistilo"PMuj.
Aizearen putzik biguñenaz lore-orratz-burua edo xakia lore-autsez estaltzen zaie. IbiñEG 1951 (9-10), 35.
azpisarrera-44
LORE-ORRI. Pétalo.
v. LORE-HOSTO. Lore-orria arantz biur!'¡Que los pétalos puedan volverse espinas!'.LdiBB 34.
azpisarrera-45
LORE-HOSTO.
azpisarrerakoSense-45.1
a)Pétalo.
Lore hostoko herrautsa ezko bilhakatua. "Pétale".DvDial 13s.
Ain gutxiyago ditzala iñoiz / oroi beltzaren kaskarabarrak / eritu zure lore ostozko / ego ñabarrak. Bil 112.
[Amelia lorea] inguratzen duten lore-osto ugariek [...] margokera illuna dute. IbiñVirgil 113.
azpisarrerakoSense-45.2
b)"Corola [...] lore-ostoa"Lcq 32 (
A, que lo da como AN).
azpisarrera-46
LOREPEAN. Bajo las flores.
Nola da posible gauden / lili eta lorepean, / zu sortzen zaren denboran / lasto eta belharpean?Gç 73.
Beztitzeko gustuak, herrunka batean, / galtzen ditu arimak, sarthuz lorepean. (Interpr?). HbEsk 183.
Zertan egiten zuen huts, Iñazio eta haren lagunak ohartu ziren lehenik; lorepean, hek ikhusi zuten lehenik heresiaren eztena. Laph 175s.
Lorapian zengozan. "Bajo un rosal de flor".LauxBBa 108.
Madari-lorepean. IbiñVirgil 84.
azpisarrera-47
LORE-PILA (-illaH; lora-pillaLar, Añ, Izt, Lcq 34, H);
LORE-PILO. Ramillete.
v. LORE-SORTA. Lora-pilla eder bat, lora-sorta polit bat. AñLoraS 16.
Dolorezko eta amorezko arranbillete edo lorapilla gisako bat. LEUrt 99.
Franziskoren birtutien lora pillo eder [...] bildu dutena. BvAsL 15.
Lore-pilla biziak / ta edertasunak / ajatzen dira danak / pasarik egunak. JanEd II 11.
Atsegiñezko lora pilloa / erne jat biotz barnean. GandElorri 218.
azpisarrerakoSense-47.1
Amalau olerki bildu ditugu gogo-lorepil onetan. Aitzol(inLdiUO 4).
LORETAN. En flor.
v. LOREAN. Sasi-masustak loratan egozan. AgAL 54.
Aritza adar utsetan; otea loretan. LdiIL 109.
Loretan agiri ziran [...] kimondoak. TAgUzt 152.
Elorri zaarra loretan dago. GandElorri 33.
Loretan baitago gure maasti. "Florecida".GaztMusIx 187 (Onaind ib. 206 loretan).
San Inaziotan, artoa loratan. EgutAr 30-7-1963 (ap. DRA).
Zelaiak loretan. NEtxLBB 97.
Pentze guziak loretan. XaOdol 197.
Elorria loretan, artaldeak goietan. EZBB I 91.
Gaztaiña, berriz, loretan dagoenean, moztu muskillak.Ostolaiz 19.
v. tbn. Lab EEguna 73. Mde Po 67. Uzt Sas 332. TxGarm BordaB 11. Zendoia 193.
azpisarrerakoSense-58.1
Ezpainartean beti loratan zerabilkin irriparrea. TAgUzt 302.
Gure oea loretan. "Nuestro lecho florido".GaztMusIx 189.
azpisarrerakoSense-58.2
Gaurko poz onek iraun dezala / zuentzat beti argitan; / biotzak maite-eztaietan da / seaskak, lore berritan. NEtxLBB 379.
azpisarrera-59
LORETIK. Bombeando (la pelota al lanzarla).
v. LOREAN (b). Bai punpetik bai loretik pilota ederki xiristatuz behazale guziak xoratuak atxiki tuzu. Eskual 5-6-1908, 2.
azpisarrera-60
LORE-TIPULA (lora-kipulaAizk(
Lcq 160)). "Cebollas de flores de jardín"Aizk.
azpisarrera-61
LORE TXIKI. "Lora txiki (Tanacetum vulgare), tanaceto, lombriguera (?)"ElexpBerg.
azpisarrera-62
LORE-UZTAI. Corona de flores.
Bururako lore-ustaia. AgG 315.
azpisarrera-63
LORE XAMURRETAN BIZI. Llevar una vida regalada.
Ez uste prailleetan / lore xamurretan / biziko zareanik. GandElorri 81.
azpisarrera-64
LORE XURI (R-vid). "Margarita"Mdg 151.
azpisarrera-65
LORE-ZALE. Aficionado a las flores.
Lore zalea zera, / ene Amatxo?JaukolBiozk 42.
v. tbn. NEtx LBB 96.
azpisarrera-66
LORE-ZALE TXORI. "Anthus"Urt II 146.
azpisarrera-67
LOREZKO (lorazkoAñ). (Adnom.)."Pascua florida: (c.) Pazkoa lorazkoa"Añ.
Loresko Bazkoa egune.
OrorbSerm
96.
Lorezko koroa eder bat. CbEg III 350.
Lorezko baratz eta zuaitz frutadunez. Ub 8.
Lorazko jardin eder baten. AñLoraS 16.
Beti nik damari / loriak ugari [...] / damak berriz neri, [...] / osiñez pagatu / lorezko zor ori. Bil 56.
Lorazko koroiagaz. AzcPB 302.
Gastaruaren lorazko gorputza. LauxBBa 12.
Biotza ziur irauli neutsun / zeure lorazko altzoan. GandElorri 177.
Lorezko kantuz alaitu zendun / zuk Euskalerri guztia.MMant 107.
v. tbn. Ag G 151. Zait Plat 76. Lorazko: Ur MarIl 115.
azpisarrera-68
LORE-ZUKU. Néctar.
[Erleak] gelatxoak betetzen eta lore zukuz mandioak estaltzen. IbiñVirgil 112.