Harremana

    OEH - Bilaketa

    176 emaitza inola bilaketarentzat

    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    kutsu.
    tradizioa
    Tr. La forma mejor documentada es kutsu. Los escritores bajo-navarros emplean k(h)otsu y los suletinos khozü. En DFrec hay 62 ejs. de kutsu, meridionales, y 1, septentrional, de kotsu.
    etimologikoa
    Etim. La dualidad -tsu /-zu del final de la palabra puede explicarse por la presencia del suf. de abundancia -zu /-tsu. La forma más antigua sería, por lo tanto, kozu , y kutsu saldría de kotsu por asimilación vocálica regresiva.
    sense-1
    I. (Sust.).
    azpiadiera-1.1
    1. (G, AN, L, Ae; H (G, L), VocB ; kh- Urt Gram 6, Ht VocGr 374, Dv, H); kotsu (H; kh- BN; VocBN , Dv (BN), H (L, BN)); koza (H); kozu (Sal, S, R; H; kh- S; Dv (S)(S), H (S)) Ref.: A (kutsu, kotsu, kozu); A Apend; Lrq (khozü); Echaide Nav 242.
     Infección, contagio; contaminación; epidemia. "Infectation" Ht VocGr 374. "Communication d'une maladie par le contact, la respiration ou de toute autre manière" VocBN .
    Bere bekhatuaz halako khotsua eta pozoina mundura eman ukhan du. Lç Adv *** 1v. Adamen leinu guzia khotsu hunez khotsatu izan delá. Lç Ins G, 2v. Ezpaitzuen egundaiño izan bekaturik ez eta bekaturen kutsurik ere. Mat 94. Faltaren kutsutik ilkhi gabe. EZ Man I 116. Emaztetako bekhatua izurriaren pare da, kutsuz doha, asko du ukitzea. Ax 398 (V 260). Gizon bizar peituti eta emazte bizartsuti, ihes egik nola kozuti. 'Peste'. O Pr 193. Baina gizonaren naturalezari datxekon kutsua da halako iduripenez enganaturik ibiltzea. SP Imit III 30, 3 (Ch marka). Ezta kontrepozoarik, ez barberik haren kozia sendotzen ahal dianik. Tt Onsa 140. Adamen bekhatiaren khozütik gibeltüz. Bp II 92. Pozoadura bat [...] bere kutsu madarikatuaz ala gorphutzetan nola arimetan kalte gehiago eragiten duena. ES 183. Bekhatü orijinalaren khozü gaixtua dela kausa. Mst III 51, 1. Bekhatuaren kutsurik ere gabe izan behar laite. Lg I 242. Ahoa bethi gahüntsü khorpitzak dian khozütik. Egiat 199. Peste-denboran dagolaik kutsus beterik airea. LE-Ir. Gazteluak zituzten sutan / kutsu gaixtotik garbitu. Monho 64. Erremienta oen izenak beste itzkuntzaen kutsurik bage arkitzea. Izt C 232. Landa zathi batean gertha daiteke [...] ilhindi khutsu gehiago. Dv Lab 50. Bekatuaren kutsurikan batere gabe. Ur BulaG 530. Adam [...] bekhatiaz khozatürik, gizonkente güziala khozü gaisto hori hedatü da. Ip Imit III 55, 2 (SP, Ol kutsu; Mst maküla, Pi orban). Dotriña txarren kutsurik gabia. Bv AsL 124. Mende hunen kutsua gure mendietan barna sarthu da. Arb Igand 49. Egundaño apeta gaiztoaren kutsuak iñori ta iñola ikutu gabe. Ag G 140. Eskual-herritar zonbat ez du jo debruak erain kutsuak! Ox 30 (186 kotsu). Kotsuaren edadura etzezaketen garaitu. Zub 33. Kutsurik ez daun ugutza. Enb 53. Lilleko lantegietan kotsua biziki bakandu zen. JE Med 109 (Bur 41 kutsu). Ez ahal daut harek kutsua eman? Lf Murtuts 39. Gaitzaren kutsua zekarkitelakoan, ez nai errian sartzen utzi. Anab Poli 120. Eta futxo Diego Pereirak aments beraren kotsua hartu! "Contagion". Ardoy SFran 248. Bi etxeak bertan daude ta kutsu-bildurrez nere aitak bizkarrean eraman omen niñun nere zarpakin. JAzpiroz 47. Salatzen duen bekatuaren kutsutik garbi egotea. MEIG I 258.
    v. tbn. Gç 204. Ch III 52, 4. Mih 20. Dh 108. MarIl VI. Gco I 459. HeH Io 8, 7. Auspoa 97, 93. Prop 1906, 14. Goñi 75. GMant Goi 97. Inza Azalp 82. Barb Sup VI. FIr 157. Zait Sof 80. Mde Pr 181. Or Aitork 390. Xa Odol 299. AZink 174. Kotsu: AR 33. Monho 108. FIr 133.
    azpiadiera-1.1.1
    (G, AN, L ap. A ; SP, Ht VocGr 416, Lar, Añ (G), H, VocB ).
    Residuo, resto. "Relique" Ht VocGr 416. "Residuo" Lar. "Escamocho, lo que sobra de carne en los platos" Ib. "Olor [...] en las vasijas, etc." Añ. "Souillure" Dv, H. "Odeur, goût, trace, reste qu'une chose laisse après soi" H. "(AN?), hez de la leche" A.
    Badirudi gelditu zela zenbait kutsu, zenbait narrio, etzela ongi sendatu [zauria] . Ax 465 (V 302). Eltzeak luzaro edukitzen du berrian hartzen duen usaiña eta kutsua. Ib. 87 (V 59). Igaro dan bizi gaiztoaren utzikiak eta kutsuak kentzeko. CatBurg 38. Santu beraren zenbait kutsu ta reliki. Mb IArg II 309. Pekatuaren errelikia edo kutsuak kentzen dira. Cb Eg III 248. Zure bihotza [...] mundura ekarri tuzun habituda gaiztuen kotsiareki duzu. AR 111. Au bera [ur piska bat artzea] egin diteke Sakramentuaren kutsuak irintsitzeko. AA I 459. Idiek begiratzen beitüte kasik bethi bere basatarzünetik khozü zerbait. Arch Gram 144. Oraindik etzitzaien ortzetatik aragi-kutsua kendu. Lard 88. Ezti khutsua emanik kofoin bati. Dv Lab 297. Esauren etxearen kutsurikan ere batere gelditu gabe. Ur Abd 1, 18. Eskutan artu ezkero [baria] ez da horren kutsurik juten duben lingardarekiñ. Sor Bar 63. Badu [arnoak] , ba, [...] zahagi-zapore kotsua. JE Ber 28. Salbatierrabiden azaldu izan diran kelta-kutsuak. JMB ELG 96. Igurtziz igurtziz lanik ez galtzen / gurin-kutsua kentzeko. Or Eus 94. Argietara aurpegia azaldu zitzaionean, negar-kutsuz lausotuta agertu zan. TAg Uzt 271s. Gozoago zeok! Aragiaren kutsua zeok emen! And AUzta 51. Erleak aren azia bazkatzen baldin badute, kutsu garratza ematen diote eztiari. Ibiñ Virgil 61n. Giza-kutsurik ez duan leku bakarti ontan. Berron Kijote 217.
    v. tbn. ES 181. Lar SermAzc 48. Ub 215. Añ CatAN 55. KIkG 77. Anab Poli 128.
    azpiadiera-1.1.1.1
    Mancha. "Tache [...]. Ethorkizko kutsua, tache d'origine" SP.
    Eztugu kutsurik edo lizunik bat ere utzi behar hekin [arropen] gainean. SP Phil 331 (He 333 notha). Odol-kutsu guziak bere estalkiarekin kendu eta garbitzeko. Lard 460. Sorzarozko khozü orotarik garbi. Ip BulaS 8. Bete agindua kutsurik eta hizpiderik gabe. IBk 1 Tim 6, 14 (Lç makula, He, TB tatxa, Dv notha).
    v. tbn. Ldi IL 88s. Goen Y 1934, 94.
    azpiadiera-1.1.1.2
    Mancha, baldón.
    Andereño baten izen onari alako kutsu larria egoztea. TAg Uzt 109.
    azpiadiera-1.1.2
    (V-gip, AN, L, BN-baig ap. A ).
    (Fig.). Deje, aire, sabor. "Mundragoeko izketaren kutsua artu dozu" A.
    Mairu kutsu, judu kirats, beltz eta billau usai geiegi dabil erri horietan. Lar Cor 153. Ez gure etxean tratalaririk, ez Indietako kutsurik. Ib. 152. Beorri ta ni bezelakuak badira, ez dute Amezketako kutsu aundirik izango. Sor Bar 83. Zure kopeta zabalean antziñetako jatorri onaren kera ta kutsua dakuskizu. Ag Serm 587. Apaiztegiko kutsua ez zaizula joan ezagun da. Lab EEguna 79. Probentzeraz egin zun leenik [Mirerio] : asmoz, ta kutsuz ta yantziz. Ldi IL 66. Galilearrak bazuten alako bere-gisako kutsu bat [itzegiteko eran] . Ir YKBiz 479n. Beren langintza eta erti-lanak beste kutsu eta jokera bat zuten. JMB ELG 30. Edozein errikoi bertsoen kutsua nabaitzen zaio. Aitzol (in Ldi UO 5). Aitautako indarrak pixkana-pixkana errikoi kutsuz igurtziaz. "Democratización". EAEg 23-11-1936, 367. Ipuin horrek ere antiklerikalismuaren kutsua daukala. Mde Pr 76. Gelditasunari darraikona: erio-kutsua. Txill Let 120. Eztagola zathi huntan ezer bizkaierazko kutsu atsegingarria duenik. Osk Kurl 28. Goitar itz orrek sarri askotan zerutar kutsu urri baiño izan ez arren. Erkiag BatB 85. Sermoi kutsuak kendu nai izan nizkion euskerari. NEtx LBB 77. Ez ote dute halako eskualdun kotsu bat hartu? Ardoy SFran 13. Etxeko gauz guziak bere kutsua zeukateken; semeak ikusten nitun bakoitzeko, amatzaz oroitzen niñun. Ataño TxanKan 181. Iruñerriko kutsua itsatsi bazitzaion ere, ez zuen etxe-aldamenekoa galdu. MEIG V 115. Zahar kutsu horri, nik uste, errazki antzemango diote [hizkerari] . MEIG IX 89.
    v. tbn. SMitx Aranz 125. JAIraz Bizia 39. Lek SClar 102. Etxde JJ 206. AIr in Izeta DirG 12. Basarri 60. Anab Aprika 72. Zait Plat 78. Vill Jaink 20. Gazt MusIx 62. Or ib. 22. Ibiñ Virgil 42. Onaind STeresa 87. Zendoia 119.
    azpiadiera-1.1.3
    "(G-azp), salsa. Urdaiaren kutsuan busti ditugu arto-xerrak" A.
    azpiadiera-1.1.4
    Aspecto (?), sabor (?).
    Buztin-kutsua dun lurra. Munita 53. Lurrak berak gatz-kutsua izaten du an. Anab Aprika 94.
    azpiadiera-1.2
    2. (AN-erro, L; Ht VocGr 402, H); kotsu (kh- VocBN ( A), H); kozu (kh- S); koxu (kh- S) Ref.: A (kutsu, khoxu); A Apend; Lrq (khozü).
     Poco, pequeña cantidad. "Un peu, kutsu bat" Ht VocGr. "Un petit peu d'un objet, un brin plus ou moins. Arno khotsua badut, xuri eta gorri, bainan ezdut oro elgarri emanik hamar flasko, j'ai du vin plus ou moins [...]" VocBN . "Brizna, porción pequeña" A. "Kutsua badugu (L), ya tenemos un poco" Ib. "Kutsua, algo (AN-erro)" A Apend.
    Nor ahal dateke adimenduaren kutsua duenik [...] enorantzia [...] hauta dezakenik? ES 179. Yauts-arazten duela [...] arte laburretako bada ere, zeruko gozotasun eta nahikareen kutsu bat. Lg II 169. Hatzeman litazke oraino [...] Madagaskarren, Caledonian, bai eta, kutsua, Australian. JE Bur 205 (Ber 77 kotsu). Ogi landa eta mahasti zenbeit halaber, han hemenka; bai eta lur-sagar kutsua. Ib. 83. Bakartasuna, / zu zera Goiko / zorionaren kutsua! Jaukol Biozk 25. Gazte kotsia joan dira betharraba biltzera, bertze batzu aldiz jin ihizirat. Herr 7-10-1971, 6. Nik erraiten dautzut kutsu hori pilotari handi bilakatuko dela oraino. (Interpr?). Egunaria 9-2-1973 (ap. DRA ). Arreba edo menturaz aita bera jinen zauzkik ikustera eta berriz jateko kotsiaren ekartzera. Etchebarne 27. Hamalauko gerla kotsia egina zuena. Ib. 49.
    azpiadiera-1.2.1
    (En contextos negativos). Nada de, ni rastro de.
    Neguko gau gogor luze aietan suaren kutsurik eta argirik gabe. Arr GB 48.
    azpiadiera-1.3
    3. (Ht VocGr 379 (kh-), H); kotsu (kh- H).
    "Légat, legata, khutsua" Ht VocGr. "Legs, biens, argent laissé par testament, héritage. Khotsurik utzi dautzi?" H. "Aita zenak utzi zarotzun kutsua" Ib.
    azpiadiera-1.3.1
    "Quelque chose, quelque avoir et en général, du bien de la fortune [...]. Badu kutsua, il a quelque chose" H.
    azpiadiera-1.3.2
    Provecho.
    Sortzen dan guziari aalik kutsu geiena kendu bearrean arkitzen geran guda-aldi onetan. "Obtener el mayor rendimiento posible de sus productos". EAEg 6-3-1937, 1216.
    azpiadiera-1.4
    4. "(G-to), sociedad en comandita" A.
    azpiadiera-1.5
    5. "Infracción de leyes [...] (FSeg)" A.
    azpiadiera-1.6
    6. "(G,...), estreno" A.
    azpiadiera-1.7
    7. Contacto carnal.
    Erlisione finkazale guziek, Mahometek salbu, higuin ukan baitute emaztearen kutsua. JE Bur 100. Amak bakarrik egin bazindu / besteren kutsurik batez. Uzt LEG II 86.
    azpiadiera-1.8
    8. Prueba, indicio (?).
    Colón-ek kutsu antzera indio batzuek, luriton bat, lumak eta abar ekarri zituanean. JAIraz Bizia 30.
    azpiadiera-1.9
    9. Dotes, don, talento.
    Aurrekoaren izen bera izan arren, onek etzuan olako kutsurik. Ara nola bota zuan [bertsoa] . TxGarm BordaB 134.
    sense-2
    II. (Adj.).
    azpiadiera-2.1
    1. kozu.
    "(Sc), contagioso" A.
    azpiadiera-2.2
    2. "Ahaidekutsu, parent à peine, dernier vestige de parenté" Hb. "Aide kutsuak (B), ahide kutsuak (L-côte, BN-baig), parientes lejanos" A (s.v. aide). Cf. infra KUTSUKO.
    Atze batekin ezkondutako illoba-kutsu bat izan ezik. Mok 20.
    azpisarrera-1
    KUTSUA EMAN.
    "Caracterizar, dar tono. Jaiotzak ematen die kutsua Eguberri-jai aueri" Gketx Loiola 41.
    azpisarrera-2
    KUTSUAK HARTU.
    Tomar el aspecto (de).
    Goazen guziok Lore ortara / erle kutsuak arturik. Basarri 13.
    azpisarrera-3
    KUTSUAN.
    (En composición). Con aire (de), en un ambiente (de). v. KUTSUTAN.
    E. Kazanek, lasai-lasai erabili zuen East of Eden titulua, protestante giroko Biblia kutsuan haziak eta heziak izan ziren multzoentzat ari zelako. MEIG IV 83.
    azpisarrera-4
    KUTSU BATEKO.
    Parecido, similar.
    Piarres eta Sebastian soiñez eta aiurriz kutsu batekoak ez izanarren [...] adiskide-miñak ziran. Etxde JJ 9.
    azpisarrera-5
    KUTSU-GAITZ.
    Enfermedad contagiosa.
    Oriek janez [baratzuri ta tipula] , kutsu-gaitzik ez. Or Eus 372.
    azpisarrera-6
    KUTSUKO.
    azpisarrerakoSense-6.1
    a) "Oraindik kutsukoak gera (G), todavía somos parientes" A (s.v. oraindik).
    azpisarrerakoSense-6.2
    b) (V ap. Echaide Nav 242 ).
    Contagioso.
    Bi gaitz oiek kutsukoak edo eraskorrak dira. Oñatibia Baserria 131.
    azpisarrerakoSense-6.3
    c) (En composición). De aire, de estilo, de sabor.
    Donostiar kutsuko elerti pizkunde bazkuna. "De carácter localista donostiarra". Y 1933, 4. Nafar-kutsuko euskara. MEIG VII 116. Iturriaga, liberal kutsukoa. MEIG VI 56. Horren aldamenean, beste ixuri garbia ageri duela [Campionek], goitarragoa, epika kutsukoa. Ib. 87.
    azpiadiera-3.1
    (Precedido de gen.). Tomado de.
    Eta [oitura] au ere indoeuropatarren kutsukoa dala esan leike. JMB ELG 89.
    azpisarrera-7
    KUTSUTAN.
    (En composición). Con aire (de), en un ambiente (de).
    Orixegaitik dana doa lau ta alai kutsutan batzaldua; koruko jardunak, esku-lanak, penitentzi ta soinildurak, dana legetasun betez eginda. Onaind STeresa 79.
    azpisarrera-8
    KUTSUZKO.
    azpisarrerakoSense-8.1
    a) (AN-larr-ulz, Ae ap. Echaide Nav 242 ; SP ( H); kozuzko R ap. A ).
    Contagioso. "Kutsuzko eritasuna, maladie qui se prend" SP. v. kutsakor.
    Izurri kutsusko eta eriozko enfermedade goneki eriturik. OrrioD 80. Lepra itsúsia dá ori [doktrina falsua], gaitz kutsúskoa. LE Urt (ms.) 107r.
    azpisarrerakoSense-8.2
    b) (En composición). De aire, de estilo, de sabor.
    Zeure ames-bizitza ipui-kutsuzko ori. Erkiag Arran 155. Biarritzen mundu kutsuzko pesta lotsagarri bat egin da. Basarri 121. Benta-kutsuzko afari labur ura. Berron Kijote 49. Etxeko apal bat [...], leio medar burdiñedunakaz, bebarru ixil kutsuzkoz eta zuraje baltzezko sapai estuakaz. Onaind STeresa 69. Ogei ta amar egun pasa zituzten [ezkonberriak] ezti-kutsuzko ibillaldi ortan. TxGarm BordaB 188.
    azpiadiera-2.1
    De tipo.
    Agintaritza kutsuzko Bazkunak arerio gogorrak izan bait-dira. "De tipo oficial". EAEg 2-3-1937, 1187.
    azpisarrera-9
    KUTXU.
    (Forma con palat. expresiva). Cierto aire, airecillo.
    Ta aren ginballak (kapelak) ere badio alako basaka-uxai ta igazkotu-kutxu bat. Ldi IL 40.

    kutsu

    kutsu
    << 1 korritu 0 / 0 lore >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper