Harremana

    OEH - Bilaketa

    176 emaitza inola bilaketarentzat

    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    1 korritu.
    tradizioa
    Tr. Más empleado al Norte que al Sur. Korritu es la forma propia de la tradición meridional y kurritu de la septentrional y de la baztanesa. En DFrec hay 10 ejs. de korritu, meridionales, y 2 de kurritu.
    sense-1
    1. (-du V-gip ap. Elexp Berg ; H), kurritu (H). (Aux. trans.). Recorrer. "Courir, parcourir. Hiri guzia korritu, kurritu dut" H. "Berri horrek bazterrak korritu, kurritu ditu" Ib. "Mundu asko korridu dau orrek" Elexp Berg. Tr. Documentado al Norte en Haranburu (en un ej. de dudosa interpr.), Gasteluçar y algunos pocos autores de los ss. XIX y XX (pero cf. con el sentido de 'repasar' ejs. de Etcheberri de Ziburu y Baratciart). Al Sur, aunque aparece ya en Lazarraga, no lo volvemos a encontrar hasta finales del s. XIX, en textos populares guipuzcoanos (tbn. en algún vizcaíno moderno como Ayesta (114)).
    Zegaiti zu zara, dudadu baga, / korridu badidi ondo mundua, / beste guztietan estimadua. Lazarraga (B), 1180vb. Huts egite horretara nola bethi ohituak baitkara eta ardura usanzak berak kurritzen baiteraku. (Interpr?). Harb 195. Bañan ago, Fransez Xabier / lurrik asko duk kurritu: / geldi adi. Gç 195. Eskandala izigarriak / eman ditutzu orotan. / Kurritu ditutzun herriak / mintzo dire paperetan. Monho 42. Nola kurritzen baitu / montaña eta sasi / ladronkerian baizik / ez dute ikasi. Bordel 177. Berak egin untzitan kurrituz bazterrak. Hb Esk 132. Egun, burdinazko bideri esker, aise eta fite laiteke bide horren kurritzea. Elsb Fram 90. Oihu patarrakaz [...] abiatu ziren gaztelu famatu hartarat zeramaten karriken kurritzen. Ib. 77. Itxaso dana korritu zuten / txalopan bander'artuta. EusJok 38. Bertze mendirik kurrituko du apezgoko artzaingoan. Ox 21. Askok bezela berrogei urte / mundu onetan korritu. Tx B I 62. Bazterra frango badiat kurriturik. JE Ber 34. Dupa-keta herri guzia kurritu zuten. Lf Murtuts 15s. Mundua kurritu zuen eta 1735ean liburu eder bat argitaratu. Zerb Azk 75. Ondo korrituak ta ikasiak zeuzkan Gipuzkoako mendi-bideak. AZavala (in Goñi 10). Korritu degu biok / bodega guztia. Olea 184. Ez dirade makalak / orien eguak / korritutzen dituzte / aguro leguak. Uzt LEG II 309. Diruarekin nahiago dugu / guk kurritu mundua. Mattin (in Xa EzinB 129). Lagun on horiekin kurritzean plazak / une batentzat uzten nau ohiko gaitzak. Xa Odol 318. [Amodioak] bihotzez bihotz mundu guzia kurri dezala hegalez. Ib. 322. Lau edo bost etxe kurritzen bazituzten arratseko. Etchebarne 46. Merkatu plaza hura, jendea beheretik gainera eta gainetik beherera [...] kurritzen duena. Larre ArtzainE 90. Liburuak banatzen, Euskal Erri guzia punta batetik bestera korrituz. Albeniz 228.
    v. tbn. JAzpiroz 105. Kurritu: AstLas 67. MarIl 121. Casve SGrazi 52.
    azpiadiera-1.1
    (Con compl. en ines.).
    Txirrita tripa aundiya / birian korritua. (In Tx) B 158. Leku askotan korrituba da / Espaniyan da Frantziyan. Tx B II 142. Munduan korritua / euskalduna nerez; / ez nau engañatuko / edozeñek errez. Uzt LEG I 45.
    azpiadiera-1.2
    (Part. en función de adj.).Corrido, que tiene mundo.
    Oiek eman dituzten / gusto arrituak / arraiskatuak dira / gizon korrituak. Ud 63. Irurak korrituak / lagun amantiak. AzpPr 128. Gaurkoak etxetik goizik jalgiak dira, beren eskolatik haste, kurrituak, kanpo herrietan ibiliak mintzaira ikasten. Larre ArtzainE 216.
    azpiadiera-1.3
    Repasar.
    Berze arrosariorik formatu nahi baduk, kurritzak berze berthute jeneralak. EZ Man II 172. Examina errexkiago egiteko, bat-banazka kurritu behar ditu [...] Elizaren manamenduak. Brtc 54.
    sense-2
    2. (H), kurritu (Urt I 353; kh- Lecl, H).
    (Aux trans. e intrans.).Correr, fluir. "Courir, couler. Urak korritu, kurritzen du, l'eau coule, court. [...] Izerdiak alde orotarik korritzen dio: (propre) izerdia alde orotarik dario" H.
    Aiza zazue nere baratzera, eta kurri dezatela aren ganik urrin onek. Echn Cant 4, 16 ((Dv heda)). Ur]r[ak korritzen du. "El agua corre". Volt 203. Ibaiño batek kurritzen du, ura lodi eta barna. JE Ber 74. Atsalaskari alegera [...] egiten dute, ardoa ausarki kurriturik. Zub 22. Eta hango odol guztiak korritzen ziren bere zainetatik. Arti Ipuin 47.
    azpiadiera-2.1
    Odola guti edo aski biziatua edo gaizki kurritua dutenen artean. GAlm 1946, 2.
    sense-3
    3. (Aux. intrans.).Avergonzarse.
    Neska gaxoa ainbat zidin / afrontadu ta korridu. Lazarraga (B), 1179vb.
    sense-4
    4. (-du V; H (V, G)), kurritu (S; H (L, BN, S)), korri (Lar). Ref.: A Morf 753; Lrq (kurritü).
     (Aux. trans.). Correr. "Correr, [...] lasterregin, korri" Lar. "Correr parejas, bikoaldeak korri" Ib. "Courir, aller vite" H. "Courir" Lrq. Tr. Documentado desde principios del s. XIX en autores septentrionales no suletinos. Al Sur, se encuentra, desde mediados del s. XIX, en Iturriaga, Arana, Orixe y en bersolaris y diálogos populares guipuzcoanos, así como algún vizcaíno moderno como Etxaburu; muchos de los meridionales emplean el part. korri (aunque quizá podrían interpretarse como korri (egin) ).
    Orein hestuak egarriaz / ur-bururat / kurritzen ohi du lehiaz. Monho 86. Aurrera korri, / atzera korri / beti ezpata airean. It Fab 205. Zoiñek lasterrago kurri / desafio zion egin. Gy 57 (v. tbn. en contexto similar Ox 75 kurri). Jarraiyozute beti, Euskaldunak orri / bere antzera bizirik, zeruraño korri. Aran SIgn 214. Zezenak laja ditu / lau lagun elbarri [...] / batzuek anka-pian, / al zuenak korri, / urrenguan obe da / segurutik jarri. Xe 206. Oraindikan aprendiz gaude, / eztegu asko korritzen. Ud 65. [Treñeruak] kostadun zitun pala ederrak / korritutzeko urian. Arrantz 124. [Premiyua] artutzeko larri / berak gorde sarri / artu eta korri. AzpPr 25 (v. tbn. 85 korri). Onratutzeko intentzioan / Birjiña Amaren jaiotza / arri ta korri geren lekura / ai guk genekarren poza. Noe 29. Tira, tira, korri azkar. Alz Bern 52 (v. tbn. 49 korri). Orrenbeste arrautza / jan izan banuan / oraindik geiago' re / korrituko nuan. Tx B I 159. Lañoak fuerte korritu zuten / ura tapatu artean. Ib. 52. Bire luzian ez du korritu / laster jo zuan arroka. Ib. 187. Getarik gogor eraso dio [...] / uiñak adin bat korrituz. Or Eus 396. Mâietik altxa eta ikullura korri. Ib. 369. Juanito txistulaixak gaur be korritu dau majo. (V-gip). Gand Eusk 1956, 220. Betikan gora ezin diteke / askoz ariñago korri. Basarri 93. Gure untziak asko korrietan dau. Berriat Bermeo 387. Txalo jo zuan sarjento batek eta korri, astoari arre! arre! esanaz. Salav 102. Korritzen degu emengo / trolebusen pare. Azpillaga (in Uzt Noiz 31). Juateko esan ziraten / iñola al baneza, / gogozko bide baten / korritzen erreza. Uzt Sas 315. [Mutillak] gaubaz ixillik dabiltz / korritutzen ankaz / txakur asko ipintzen / dituztela zaunkaz. Uzt LEG I 44. Zer jazoten zan konturatu giñanean, geu be ixildu ta korri besteen atzetik. Etxabu Kontu 30. Ogei ta amar lagunek korritu genduan. Albeniz 40.
    v. tbn. Sor Gabon 62. JAzpiroz 151. BBarand 52.
    azpiadiera-4.1
    (Con compl. directo).
    Atenasen munduko txapeldun bi milla metro korritzen. FEtxeb 137. Amar kilometro korritu bearko zuten. Albeniz 116.
    azpiadiera-4.2
    Andar. "Marcher. Haurra hasi dea kurritzen?, l'enfant a-t-il commencé à marcher?" Lh. "Korridu, caminar. Korriduten, caminando (V-ger)" Holmer ApuntV. Tr. En esta acepción sólo lo hallamos al Norte.
    Bertutez bertute / hegaldaka bezala / kurritzen dutela / justuak beti. Monho 84. Zuhurrek askotan, irudi langosta, / kurritzen dute gibelka. Gy 270. Sainduak ere kurritu zuen aintzina. Eta ibili zen bi egunez [...] oihanez-oihan. Jnn SBi 115. Ezar netzazke abarkak eta zalhuago kurri nezake. Ib. 143. Berak hautsi ziozkala zeruko bidean kurritzetik gibela zezaketen traba guziak. Ib. 78. Irakur eta kurri aitzina. HU Zez 144. Lur batetarik salto / ia bertzera kurri / hemen gabiltza suelto / nigar egingarri. Balad 233. Egunak eta gauak elgar hilez kurri. Ox 19. Ongi bazkaldurik hola, errexki kurritu zuten arratsalde hartan. "Ils marchèrent avec entrain". Barb Leg 144. [Hoinbertze edan ondoan] kurritzean ageri zuen xuxen egoiteko indar poxi bat egiten zuela. JEtchep 97. Bethi arrangura, han edo hemen min, ezin kurri. Ib. 98s. Goiti ez du kurritu nahi / ezin geldi gain-beheran. Xa EzinB 28 (ref. a la bicicleta). Etxerakoan, anitz aldiz, ahateak ere xuxenago kurritzen baitzuen! Etchebarne 46.
    azpiadiera-4.2.1
    (Aux. intrans.).
    Ehun mila gizon zirenaz geroz harmekin kurritzen [...] Pariseko karriketan. Elsb Fram 110. [Mutikoa] haren sahetsean kurritu zen; jarraikitzen zitzaion, urhats ttipika. JEtchep 115. Aldiz, denbora freskoarekin [ardiak] kurritzen ziren lepotik eta goiti. Etchebarne 70s. Etxetik eta Baigorrirainoko hori bai, gainerakoan ez ginen hanbat kurritzen. Larre ArtzainE 87.
    azpiadiera-4.3
    (Aux. trans.).Navegar.
    Menturaz denbora xarrez kurritzen bazindu Olandako kostan [...]. INav 61. Kurrizazu suestean eta noizere deskubrituko baituzu senadia [...]. Ib. 15. Baia deskubritzen duzunean ez sobera kurri aitziñat, zerren barraxoko alderat baxak baitire. Ib. 127.
    azpiadiera-4.4
    (Aux. trans.).Correrse, propagarse (la voz, una noticia... ). "Courir, se répandre, se propager" H.
    Zeren Jainkoaren Ebanjelio Sainduak kurritu behar baitzuen hitzkuntza guzietarik mundu-herri guzian barrena. ES 394. [Sekretua] ahotik ahora nola kurrituz yend-artean. Gy 150. Harrieten arrangurek laster kurritu zuten Baionaraino. Ox 199. Pentsa, berriak ez zuenetz kurritu herri guzian. Lf Murtuts 37. Berialaxen zuan / bozak korritua, / pobriaren artian / zala partitua. Uzt Sas 274.
    azpiadiera-4.4.1
    (Aux. intrans.).Yadanik erran dut, berririk bitzienak laster kurritzen zirela. Elsb Fram 71. Aldatzailearen oharra: Parisen kurritzen da ipuin berdina. Mde Pr 126.
    azpiadiera-4.5
    Correr, pasar (los años).
    Gizona bajatzia / ni ez nau arritzen / urtiak korritzen, / ajiak berritzen. AzpPr 85.
    azpiadiera-4.6
    Bainan behar zuten bat eta bestearen orenek batean kurritu. Larre ArtzainE 27.
    azpiadiera-4.7
    (Aux. intrans.).Andar, ir de un sitio a otro, vagabundear; viajar, recorrer el mundo.
    Zure solasez / batere ez naiz harritu. / Gazte denboran, toki berean / ni ere bainaiz kurritu. Etcham 224. Euskalerriko egonaldiak ez dit uste nuen ona egin. [...] Ez naiz batere korritu eta Zuberoan egon naiz aldi guztian. Mde Pr 197. Ha, zer plazerra nuken zure entzutea horien guzien kondatzen! Zer xantza duzun hola kurriturik! Larz Iru 138. Ai, Pantxo, Pantxo... Zu lagun, Kalifornian kurrituz, fandangotan, bizitzekoa irabaz ginezake. Ib. 52. Gaurko gazteak [...] / gasta bakarrik eta hor kurri. Xa EzinB 130.
    azpiadiera-4.7.1
    Jaunak, debaldetan dire kurritzen ene begiak zuen gainean [...] ez dute akusatzailerik baizik edireten zuen artean. Elsb Fram 107s.
    sense-5
    5. Torear. v. 1 jokatu (9).
    Amandria neria nizaz / bi erdi egin zanian / [...] zazpi zezen korritu ere / enparantzian. Balad 47 (tbn. en Or Eus 116 y Etxde AlosT 95s). Ezagutu zuen [...] hango zezen-plaza zaharrean, zekorrak korritzen ziren artean. Arti Ipuin 57.
    sense-6
    6. Asentarse, digerirse (la comida).
    Bazkaria etzakola kurritzen, abiatu da kafe bero bat behar zuela hartu. Herr 24-12-1959, 2.
    sense-7
    7. Correr (un telón).
    Teloia korriturik, komedia hau akabatzen da. Arti Tobera 289.
    sense-8
    8. (Ref. a un gasto).Correr (a cargo de).
    Ostatua eta libersioa zuen kargura korrituko da. Arti Tobera 265.
    sense-9
    9. Rendir, dar rédito. Cf. 2 korritu.
    Orduan jarri zituzten [bost milla pezetak] korrituan. Korritu zuten ederki. BBarand 182.
    sense-10
    10. Funcionar.
    Lehen lehenik ez zitzakon [apezari] iduritzen eskola ongi kurritzen zela. Etchebarne 102.
    sense-11
    11. Difundir, hacer correr (noticias, etc.). v. korriarazi (2).
    Berriak ere kurrituko ditu Donibaneko bide juntetan jende haizinatu eta astia frango duenak. Larre ArtzainE 315.
    sense-12
    12. "Norbaitekin tratua izan; hitz egin, hitzezko harremana izan. Geo nik etzakit noiz hasiko zan, urte dexente in ote zian hola, haiekin korritze etzala" ZestErret.
    azpisarrera-1
    KORRI AHAL GUZTIAN.
    Tanto como se puede correr.
    Astoak korri-aal guzian etorri zitzaion laguntzera Santxo Panza. Berron Kijote 94.

    korritu

    korritu
    << kargamendu 0 / 0 kutsu >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper