Tr. Más empleado al Norte que al Sur. Korritu es la forma propia de la tradición meridional y kurritu de la septentrional y de la baztanesa. En DFrec hay 10 ejs. de korritu, meridionales, y 2 de kurritu.
sense-1
1.
(-duV-gip ap. ElexpBerg; H);
kurritu (H). (Aux. trans.).Recorrer."Courir, parcourir. Hiri guzia korritu, kurritu dut"H.
"Berri horrek bazterrak korritu, kurritu ditu"Ib."Mundu asko korridu dau orrek"ElexpBerg.
Tr. Documentado al Norte en Haranburu (en un ej. de dudosa interpr.), Gasteluçar y algunos pocos autores de los ss. XIX y XX (pero cf. con el sentido de 'repasar' ejs. de Etcheberri de Ziburu y Baratciart). Al Sur, aunque aparece ya en Lazarraga, no lo volvemos a encontrar hasta finales del s. XIX, en textos populares guipuzcoanos (tbn. en algún vizcaíno moderno como Ayesta (114)).
Zegaiti zu zara, dudadu baga, / korridu badidi ondo mundua, / beste guztietan estimadua. Lazarraga (B), 1180vb.
Huts egite horretara nola bethi ohituak baitkara eta ardura usanzak berak kurritzen baiteraku. (Interpr?). Harb 195.
Bañan ago, Fransez Xabier / lurrik asko duk kurritu: / geldi adi. Gç 195.
Eskandala izigarriak / eman ditutzu orotan. / Kurritu ditutzun herriak / mintzo dire paperetan. Monho 42.
Nola kurritzen baitu / montaña eta sasi / ladronkerian baizik / ez dute ikasi. Bordel 177.
Berak egin untzitan kurrituz bazterrak. HbEsk 132.
Egun, burdinazko bideri esker, aise eta fite laiteke bide horren kurritzea. ElsbFram 90.
Oihu patarrakaz [...] abiatu ziren gaztelu famatu hartarat zeramaten karriken kurritzen. Ib. 77.
Itxaso dana korritu zuten / txalopan bander'artuta. EusJok 38.
Bertze mendirik kurrituko du apezgoko artzaingoan. Ox 21.
Askok bezela berrogei urte / mundu onetan korritu. TxB I 62.
Bazterra frango badiat kurriturik. JEBer 34.
Dupa-keta herri guzia kurritu zuten. LfMurtuts 15s.
Mundua kurritu zuen eta 1735ean liburu eder bat argitaratu. ZerbAzk 75.
Ondo korrituak ta ikasiak zeuzkan Gipuzkoako mendi-bideak. AZavala(inGoñi 10).
Korritu degu biok / bodega guztia.Olea 184.
Ez dirade makalak / orien eguak / korritutzen dituzte / aguro leguak. UztLEG II 309.
Diruarekin nahiago dugu / guk kurritu mundua. Mattin(inXaEzinB 129).
Lagun on horiekin kurritzean plazak / une batentzat uzten nau ohiko gaitzak. XaOdol 318.
[Amodioak] bihotzez bihotz mundu guzia kurri dezala hegalez. Ib. 322.
Lau edo bost etxe kurritzen bazituzten arratseko. Etchebarne 46.
Merkatu plaza hura, jendea beheretik gainera eta gainetik beherera [...] kurritzen duena.LarreArtzainE 90.
Liburuak banatzen, Euskal Erri guzia punta batetik bestera korrituz. Albeniz 228.
v. tbn. JAzpiroz 105. Kurritu: AstLas 67. MarIl 121. Casve SGrazi 52.
azpiadiera-1.1
(Con compl. en ines.). Txirrita tripa aundiya / birian korritua. (In Tx)B 158.
Leku askotan korrituba da / Espaniyan da Frantziyan. TxB II 142.
Munduan korritua / euskalduna nerez; / ez nau engañatuko / edozeñek errez. UztLEG I 45.
azpiadiera-1.2
(Part. en función de adj.).Corrido, que tiene mundo. Oiek eman dituzten / gusto arrituak / arraiskatuak dira / gizon korrituak. Ud 63.
Irurak korrituak / lagun amantiak. AzpPr 128.
Gaurkoak etxetik goizik jalgiak dira, beren eskolatik haste, kurrituak, kanpo herrietan ibiliak mintzaira ikasten.LarreArtzainE 216.
azpiadiera-1.3
Repasar. Berze arrosariorik formatu nahi baduk, kurritzak berze berthute jeneralak. EZMan II 172.
Examina errexkiago egiteko, bat-banazka kurritu behar ditu [...] Elizaren manamenduak. Brtc 54.
sense-2
2.
(H);
kurritu (Urt I 353; kh- Lecl, H). (Aux trans. e intrans.).Correr, fluir."Courir, couler. Urak korritu, kurritzen du, l'eau coule, court. [...] Izerdiak alde orotarik korritzen dio: (propre) izerdia alde orotarik dario"H.
Aiza zazue nere baratzera, eta kurri dezatela aren ganik urrin onek. EchnCant 4, 16 ((Dvheda)).
Ur]r[ak korritzen du. "El agua corre".Volt 203.
Ibaiño batek kurritzen du, ura lodi eta barna. JEBer 74.
Atsalaskari alegera [...] egiten dute, ardoa ausarki kurriturik. Zub 22.
Eta hango odol guztiak korritzen ziren bere zainetatik. ArtiIpuin 47.
azpiadiera-2.1
Odola guti edo aski biziatua edo gaizki kurritua dutenen artean. GAlm 1946, 2.
4.
(-duV; H(V, G));
kurritu (S; H(L, BN, S));
korri (Lar)
Ref.:
AMorf 753;
Lrq(kurritü). (Aux. trans.).Correr."Correr, [...] lasterregin, korri"Lar.
"Correr parejas, bikoaldeak korri"Ib."Courir, aller vite"H.
"Courir"Lrq.
Tr. Documentado desde principios del s. XIX en autores septentrionales no suletinos. Al Sur, se encuentra, desde mediados del s. XIX, en Iturriaga, Arana, Orixe y en bersolaris y diálogos populares guipuzcoanos, así como algún vizcaíno moderno como Etxaburu; muchos de los meridionales emplean el part. korri (aunque quizá podrían interpretarse como korri (egin) ).
Orein hestuak egarriaz / ur-bururat / kurritzen ohi du lehiaz. Monho 86.
Aurrera korri, / atzera korri / beti ezpata airean. ItFab 205.
Zoiñek lasterrago kurri / desafio zion egin. Gy 57 (v. tbn. en contexto similar Ox 75 kurri).
Jarraiyozute beti, Euskaldunak orri / bere antzera bizirik, zeruraño korri. AranSIgn 214.
Zezenak laja ditu / lau lagun elbarri [...] / batzuek anka-pian, / al zuenak korri, / urrenguan obe da / segurutik jarri. Xe 206.
Oraindikan aprendiz gaude, / eztegu asko korritzen. Ud 65.
[Treñeruak] kostadun zitun pala ederrak / korritutzeko urian. Arrantz 124.
[Premiyua] artutzeko larri / berak gorde sarri / artu eta korri. AzpPr 25 (v. tbn. 85 korri).
Onratutzeko intentzioan / Birjiña Amaren jaiotza / arri ta korri geren lekura / ai guk genekarren poza. Noe 29.
Tira, tira, korri azkar. AlzBern 52 (v. tbn. 49 korri).
Orrenbeste arrautza / jan izan banuan / oraindik geiago' re / korrituko nuan. TxB I 159.
Lañoak fuerte korritu zuten / ura tapatu artean. Ib. 52.
Bire luzian ez du korritu / laster jo zuan arroka. Ib. 187.
Getarik gogor eraso dio [...] / uiñak adin bat korrituz. OrEus 396.
Mâietik altxa eta ikullura korri. Ib. 369.
Juanito txistulaixak gaur be korritu dau majo. (V-gip). GandEusk 1956, 220.
Betikan gora ezin diteke / askoz ariñago korri. Basarri 93.
Gure untziak asko korrietan dau. BerriatBermeo 387.
Txalo jo zuan sarjento batek eta korri, astoari arre! arre! esanaz. Salav 102.
Korritzen degu emengo / trolebusen pare. Azpillaga(inUztNoiz 31).
Juateko esan ziraten / iñola al baneza, / gogozko bide baten / korritzen erreza. UztSas 315.
[Mutillak] gaubaz ixillik dabiltz / korritutzen ankaz / txakur asko ipintzen / dituztela zaunkaz. UztLEG I 44.
Zer jazoten zan konturatu giñanean, geu be ixildu ta korri besteen atzetik.EtxabuKontu 30.
Ogei ta amar lagunek korritu genduan. Albeniz 40.
v. tbn. Sor Gabon 62. JAzpiroz 151. BBarand 52.
azpiadiera-4.1
(Con compl. directo). Atenasen munduko txapeldun bi milla metro korritzen.FEtxeb 137.
Amar kilometro korritu bearko zuten.Albeniz 116.
azpiadiera-4.2
Andar."Marcher. Haurra hasi dea kurritzen?, l'enfant a-t-il commencé à marcher?"Lh.
"Korridu, caminar. Korriduten, caminando (V-ger)"HolmerApuntV.
Tr. En esta acepción sólo lo hallamos al Norte.
Bertutez bertute / hegaldaka bezala / kurritzen dutela / justuak beti. Monho 84.
Zuhurrek askotan, irudi langosta, / kurritzen dute gibelka. Gy 270.
Sainduak ere kurritu zuen aintzina. Eta ibili zen bi egunez [...] oihanez-oihan. JnnSBi 115.
Ezar netzazke abarkak eta zalhuago kurri nezake. Ib. 143.
Berak hautsi ziozkala zeruko bidean kurritzetik gibela zezaketen traba guziak. Ib. 78.
Irakur eta kurri aitzina. HUZez 144.
Lur batetarik salto / ia bertzera kurri / hemen gabiltza suelto / nigar egingarri. Balad 233.
Egunak eta gauak elgar hilez kurri. Ox 19.
Ongi bazkaldurik hola, errexki kurritu zuten arratsalde hartan. "Ils marchèrent avec entrain".BarbLeg 144.
[Hoinbertze edan ondoan] kurritzean ageri zuen xuxen egoiteko indar poxi bat egiten zuela. JEtchep 97.
Bethi arrangura, han edo hemen min, ezin kurri. Ib. 98s.
Goiti ez du kurritu nahi / ezin geldi gain-beheran. XaEzinB 28 (ref. a la bicicleta).
Etxerakoan, anitz aldiz, ahateak ere xuxenago kurritzen baitzuen! Etchebarne 46.
azpiadiera-4.2.1
(Aux. intrans.). Ehun mila gizon zirenaz geroz harmekin kurritzen [...] Pariseko karriketan. ElsbFram 110.
[Mutikoa] haren sahetsean kurritu zen; jarraikitzen zitzaion, urhats ttipika. JEtchep 115.
Aldiz, denbora freskoarekin [ardiak] kurritzen ziren lepotik eta goiti.Etchebarne 70s.
Etxetik eta Baigorrirainoko hori bai, gainerakoan ez ginen hanbat kurritzen. LarreArtzainE 87.
(Aux. trans.).Correrse, propagarse (la voz, una noticia... )."Courir, se répandre, se propager"H.
Zeren Jainkoaren Ebanjelio Sainduak kurritu behar baitzuen hitzkuntza guzietarik mundu-herri guzian barrena. ES 394.
[Sekretua] ahotik ahora nola kurrituz yend-artean. Gy 150.
Harrieten arrangurek laster kurritu zuten Baionaraino. Ox 199.
Pentsa, berriak ez zuenetz kurritu herri guzian. LfMurtuts 37.
Berialaxen zuan / bozak korritua, / pobriaren artian / zala partitua. UztSas 274.
azpiadiera-4.4.1
(Aux. intrans.).Yadanik erran dut, berririk bitzienak laster kurritzen zirela.Elsb Fram 71. Aldatzailearen oharra: Parisen kurritzen da ipuin berdina. Mde Pr 126.
azpiadiera-4.5
Correr, pasar (los años). Gizona bajatzia / ni ez nau arritzen / urtiak korritzen, / ajiak berritzen. AzpPr 85.
azpiadiera-4.6
Bainan behar zuten bat eta bestearen orenek batean kurritu. LarreArtzainE 27.
azpiadiera-4.7
(Aux. intrans.).Andar, ir de un sitio a otro, vagabundear; viajar, recorrer el mundo. Zure solasez / batere ez naiz harritu. / Gazte denboran, toki berean / ni ere bainaiz kurritu. Etcham 224.
Euskalerriko egonaldiak ez dit uste nuen ona egin. [...] Ez naiz batere korritu eta Zuberoan egon naiz aldi guztian. MdePr 197.
Ha, zer plazerra nuken zure entzutea horien guzien kondatzen! Zer xantza duzun hola kurriturik!LarzIru 138.
Ai, Pantxo, Pantxo... Zu lagun, Kalifornian kurrituz, fandangotan, bizitzekoa irabaz ginezake. Ib. 52.
Gaurko gazteak [...] / gasta bakarrik eta hor kurri. XaEzinB 130.
azpiadiera-4.7.1
Jaunak, debaldetan dire kurritzen ene begiak zuen gainean [...] ez dute akusatzailerik baizik edireten zuen artean. ElsbFram 107s.
sense-5
5.Torear.v. 1 jokatu (9). Amandria neria nizaz / bi erdi egin zanian / [...] zazpi zezen korritu ere / enparantzian. (Cantar de Alostorrea). Balad 47 (tbn. en Or Eus 116 y Etxde AlosT 95s).
Ezagutu zuen [...] hango zezen-plaza zaharrean, zekorrak korritzen ziren artean. ArtiIpuin 57.
sense-6
6.Asentarse, digerirse (la comida). Bazkaria etzakola kurritzen, abiatu da kafe bero bat behar zuela hartu. Herr 24-12-1959, 2.
sense-7
7.Correr (un telón). Teloia korriturik, komedia hau akabatzen da. ArtiTobera 289.
sense-8
8.(Ref. a un gasto).Correr (a cargo de). Ostatua eta libersioa zuen kargura korrituko da. ArtiTobera 265.
sense-9
9.Rendir, dar rédito.Cf. 2 korritu. Orduan jarri zituzten [bost milla pezetak] korrituan. Korritu zuten ederki.BBarand 182.
sense-10
10.Funcionar. Lehen lehenik ez zitzakon [apezari] iduritzen eskola ongi kurritzen zela. Etchebarne 102.
sense-11
11.Difundir, hacer correr (noticias, etc.).v. korriarazi (2). Berriak ere kurrituko ditu Donibaneko bide juntetan jende haizinatu eta astia frango duenak. LarreArtzainE 315.
sense-12
12."Norbaitekin tratua izan; hitz egin, hitzezko harremana izan. Geo nik etzakit noiz hasiko zan, urte dexente in ote zian hola, haiekin korritze etzala"ZestErret.
azpisarrera-1
KORRI AHAL GUZTIAN. Tanto como se puede correr.
Astoak korri-aal guzian etorri zitzaion laguntzera Santxo Panza. BerronKijote 94.