Harremana

    OEH - Bilaketa

    176 emaitza inola bilaketarentzat

    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    jaun.
    tradizioa
    Tr. Jaun es la forma gral. Se documenta xaun en un ej. de CatSal 71 (junto al más frec. jaun ). En textos roncaleses se documentan además jein en Mendigacha, CatR, Hualde (Mt 2, 13) y en un villancico roncalés (MEst Ezka 141 ap. DRA , que tbn. cita la var. xaun en el mismo villancico; en realidad podría tratarse de xan 'comer', como aparece en la vers. recogida por San Martin (ap. Iker 2, 220)); en menor proporción aparece en este dialecto jin en un ej. de Mendigacha y CatR (27 baijina ) y jain en un documento de 1569 (BruR 106). Hay xon (baxona 'sí, señor') en CatSal (cf. Bon-Ond 163: baijona en Elcano y baijone en Goñi) y kaun en CatAe (ezkauna, pero 40 bai jauna ); cf. kaun, dirigido a un personaje meridional, en EGAlm 1890, 40. Se encuentra la grafía <-ao- > en algunos textos suletinos; hay tbn. yaon bisílabo, por razones métricas, en Hiribarren (Esk 43). En DFrec hay 1575 ejs. de jaun y 57, dialectales vizcaínos, de yaun. Para su pronunciación cf. Azkue: "Al sur del Bidasoa la pronunciación española de esta palabra va invadiendo el AN y V"; y, s.v. i: "Jauna se dice en Vc,... conservándose solamente en Otxandiano y cercanías el antiguo bizcaíno dxauna. Muchos en la costa pronuncian kauna , como también en Kose, Kulian, por "José, Julián", etc. Ez Kauna, no señor, dicen también en el valle de Aezkoa. Jaun en vez de xaun dicen en Sal y jein o jin en R. Es muy curioso lo que sucede en Sal con esta palabra: en el catecismo dicen ez Jauna, bai Jauna y en la conversación ordinaria se valen de bai xona, etxauna ". v. tbn. FHV 170 y 174.
    Onom.: Jaun Eneco. (1100) Arzam 298. Lope Iaun Ortire semea. (1131) Ib. 298. Iaun Çuria de Iriverri. (1224) Ib. 298. Lope Iauna. (1211) GLarr SJ 141. Eneco Jauna. (s. XIII) Ib. 109. Jaurbaracea. (Irache, 1258) Lac VM 39.
    sense-1
    1. (gral.; Lcc, Volt 117, SP, Urt I 177, VP, Lar, Añ, Lecl (y-), Arch VocGr (y-), VocBN (y-), Gèze, Dv); jein (R; Dv (R)); jin (S, R); jeun (V-arrig); jon ( DRA ); xaun (Ae, Sal, R); kaun (V-m, Ae); jain; xon Ref.: Bon-Ond 151; A (jaun, jein, yeun, jin, kaun, xaun); EI 345; Lrq; Iz To, R 291; Izeta BHizt (yaun); Etxba Eib; Elexp Berg.
    Señor, noble; señor, amo, dueño. "Dominus domus [vocant] iaona" Voc. de Aimery Picaud (TAV 2.2.12). "Pribado de señor, Jaunan pribadua" Lcc. "Sieur, seigneur" SP. "Etxeko iauna, le maître de la maison" Ib. "Amo, señor" VP 47v. "Cacique, Señor de vasallos entre los Indios, Kazikea, Jauna" Lar. "Patrón de la casa: (c.) etxa jauna, burua" Añ. "Le maître" Arch VocGr. "Jaun, propriétaire de maison, monsieur" Dv. "1. maître, seigneur qui a l'autorité. [...] Etxeko iauna, id. etxajauna (V, G), le maître de la maison, le chef de la famille. Etxeko iaunak hola nahi du. [...] Absolut. et parlant de quelqu'un qui a la principale autorité, qui est le chef. Iauna nahi nuke ikhusi, je voudrai voir Monsieur" H. "Gure seme hargina, Amerikan aberasturik, ethorri zaiku jaun bat egina, [...] devenu un Monsieur" Ib. "Yeun (V-arrig), cacique, persona que en determinados pueblos o regiones ejerce excesiva influencia política" A. "Jaunak deritxe Arratian lan gogorrik egiteke aukeran jan eta bizi diren aberatsei" EEs 1926, 151 nota. "Gazteluko erregiak ziran Bizkaiko jaunak" Etxba Eib. En AxN se explica primu (56) por jaun. Cf. VocNav s.v. jaunado. Cf. etxejaun, ETXEKO JAUN. Tr. De uso general en todas las épocas y dialectos.
    Ozaetako jaun gazteak. Mondr 39. Eroan ditu ango [Lasturko] jauna eta andrea. MLastur 29. Ieinkoa iaun den gauza ororen zu zirade andere. E 105. Ezein iaunek eztu nahi [...] / pagatu soldatarik zerbitzatu gaberik. Ib. 11. Nik diotsut ziratela Iaun guzien Iauna. Henri 6. Hik rege, prinze, iaun, iustiziér edo berzela kargudun ezarri dituán guziak. Lç ABC B, 5v. Gorte iaun bat. Lç Io 4, 46. Zerbitzari haren iaunak [...] zorra kita ziezon. Lç Mt 18, 27 (He, TB, Samper, Echn, Ur, Ip, Hual, SalabBN, Ol, Leon, IBk, BiblE na(g)usi, Ker ugazaba). Amaeka ilabete / neure jauna [='mi marido'] goza nezan. Lazarraga 1197r. Jandoneanez Bautistea, / Zeruan santu argia: / mundu guztian zelebratzen da / jaun onen eguzaria. Ib. (B), 1198vb. Jaunak asko daude, geiago bear daude. "Mucho tienen los señores, más han menester". RS 85. Hanbat jaun prinzipal. CartEsp 459. Iainkoaren gañen ezta jaunik. Volt 253. Beren buruen Iaun diradela. Ber Doc 165v. Nihor ezagutzen eztut / nik iaun nere gañean. EZ Noel 72. S. Mateok diño Iaunen foruan: [...]. EgiaK 87. Zelan dira lurreko Iaun? "¿Cómo poseen la tierra?". Cap 83. Iaunetan zein da latzena? Ezdeuseti iauntzera heldu dena. O Pr 259. Senar duenak iaun du. Ib. 406. Eztu desirik nihoren iaun izaiteko, baina bai Jainkoaren azpiko bethi bizitzeko. SP Imit III 54, 2. Izanen tuste bertze jaunek / zeiñek bere Probintziak. Gç 113. Parlamenteko jaunekin. ES 165. Bürzagi eta jaun bizi zireno [...]. Mst I 3, 5. Lurraren gañean diran errege ta jaunik andienak. Cb Eg III 347. Senarra bere jabe edo jaunzat artu ezkero. Ib. 374. François Revolekua [...] Momurreko baron, Dona Mariako jaun. Mercy 10.
    ( s. XIX) Jaun baten serbitzariak gera. AA I 556. Zaarrak ta gaztiak, jaun dirianak ta ez dirianak. fB Ic II 175. Errientak herritan yaun batzuk baitire. Hb Esk 171. Begira zenbat Errege, Erregiña, jaun, andiki ta aberats. Ur MarIl 45. Ez dabe iñoz isuri biar euren odol balijotsuaren tanta bakar bat ain edo beste Jaun eukitiagaitik. "Tal o cual Señor" (1854). BBatzarN 173. Gortheko jaun batekin. Laph 219. Jaun <jaon> gazte eijer bati eman neron konfindantza. ChantP 254. Jaun aberats baten etxian. Bv AsL 152. Nork serbitzen du jaun au? Arr May 114. Lurreko jaunik handienak eta apezpikuak berak ere. Jnn SBi 89. Baziren Hazparnen [...] gizon bitxi jostakin anitz; batzu jaun, bertzeak deus gabe. HU Aurp 162s. Bizkaiko Iaunaren agindu bat. A Ezale 1897, 239b.
    ( s. XX) Ez jaun ta ez morroi, ezaiz iñola emen izango. Ag G 273. Eskual-herriko zazpi etxeko jaunik hoberenak. Barb Sup 164. Zenbat jaun eta andiki. Otx 14. Alkatea, apaizen bat ta beste zenbait jaun. Lab EEguna 115. Eta zer ziok, ene maite, yaun naiz saskigille izateak. Or Mi 26. Ola-jaun eta ugazaben alkargo orreik. Eguzk GizAuz 24 (v. tbn. FLab in Munita 5 olajaun). Ipiñeko abade-etzea [...] Ipiñeko jaunena zala. Akes Ipiñ 15. Yaunek nagusie, uzaba edo agintarie esan gure dau ta basayaunek basoan yaune dana edo aginpidea daukena. Ib. 30. Bi letra ukan baitzituen, bat kontseiluko eta fabrikako jaunetarik. Zerb Azk 17. Ibar-jauna. (le bailli). Ib. 61. Bere burua errege, jaun ta aundikitzat [jo] . Vill Jaink 143. Baserriko jaun baten maizter bizi ziran. And AUzta 42. Burgoña Dukateko lurretan zan jaun, duke oso apal [bat] . Etxba Ibilt 475. Ango jaun nausixan zerbitzalle. Ib. 469. Menderatu berriak diran [...] probintzietan, bertako jendeen barrenak ez dirala [...] jaun berriaren alde [egoten] . Berron Kijote 166. Zalgizeko jaunaren errefrauak. MEIG VII 51.
    azpiadiera-1.1
    (Ref. a hombres de cualquier clase social). Tr. No hallamos ejs. seguros anteriores al s. XIX; en el XX es de uso gral.
    Jente hunek, entzun duzieia / jaun horren diskusa, / zoinek aipatzen beitu / afera bat kuriusa. AstLas 41. Asma ahalak erran zituen yaun batek sinhetsarazi nahiz lagunei Yainkorik etzela. Hb Egia 3. Hala da, zautan ihardetsi ene lagun yaunak. Elsb Fram 134. Pasteur deitu jaun jakintsun handia. HU Aurp 75. Bazen [...] jaun paristar jakintsun bat Lurderat ethorria. Arb Igand 7s. Gobiernuko jaunen egitekoa zela au. Goñi 86. Zu, Josetxo, kanta zaiozu jaun aberi "Urra Papito". Iraola 67. Eskual-Herriko jaun gazte batek / laguntza bat daut galdatu. Ox 140. Entzun neutsozan Bilbon bertako yaun bati, gaur diru-etxe baten buru [...] danari. Kk Ab II 190. Euskaltzaindiarengatik ta beste jaun batzuentzaz gaizki esaka ari giñan. Lab EEguna 86. MacDonalden antzera jaun onek be Marxen garrazkeriak txarresten ditu. Eguzk GizAuz 78. Au etzaiote yaun oiei ongi iduritu. Ldi IL 148. Neskatxa prestu bat joan zen jaun zuhur baten gana konseilu galdez. Lf Murtuts 35. Asko gutxi esanak gaude nortsu geran: jaun au Gomez Lekube ta ni Zubiburu. JAIraz Bizia 71. Erdozia jaunarengana joan nintzan. Jaun au transportista zan. Salav 39. Emen daukagun Patxi jaun onek / pagatuko'itu puruak. Uzt Noiz 80. Iradi ta gañerako donostiar jaun agurgarriei. MEIG I 41.
    azpiadiera-1.2
    (Uso adj.).
    Hanbatenaz deabrua iaunago eta nabusiago. Ax 83 (V 57). Pattin ethorri zaiku / aberats jadanik. [...] / Nor da orai herrian / Pattin bezein jaunik? Zby RIEV 1909, 226. Urguluz hanturik [...] jaun baino jaunago beharrezko errabiaz beterik. HU Zez 211. [Laphurtar] jaunenak edo buruenak bakarrik aipatuko ditut. Or EEs 1927, 196. [Etxepareren eskuarak] jaun emaiten du; usaian baino jaunago menturaz; ez ordean behin ere jaunegi, aberastu-berri ergelaren pare. Ox (in Lf ELit 283). Ixillik jaunago ager denarena. "Se muestra más señor callando". Or Poem 548. Dirurik ezarren, jaun agertzen da arrantzalea. Erkiag Arran 116. Bidebagekeria gogorragoa, iaregiagoa ta iaunagoa da zuzentasuna baino. Zait Plat 136. Etzen hasi oihuka... Jaunegi, hola bere gogoaren agertzeko arrotz batzuen aintzinean. "Trop Monsieur". Ardoy SFran 230. Seme gaztena, lur lanetan artzeko "jaunegi". Ib. 283. Bera baino jaunago bat hor zuen begien aitzinean. Ib. 237.
    v. tbn. Larre ArtzainE 256.
    azpiadiera-1.3
    (Como primer miembro de comp.). Para la forma jaur- en composición cf. jauretsi, jaurerri, jauraga, jauraldi... y iaur-gehien en Oihenart (v. infra JAUN-GEHIEN); cf. el topónimo Jaurbaracea citado supra.
    Xapel egalduna eta yaun-soinekoak alde bat utzirik. Zub 87. Yaun-makilla izaki, alkian exeritzen dana. 'El que ahora detenta el poder y el trono'. Zait Sof 117.
    sense-2
    2. (AN-ulz ap. Iz Ulz (s.v. bai); Mic 9r <x->, Lar, Aq 62 (R), Añ, Arch VocGr (y-), Gèze, H).
    (Como tratamiento respetuoso). "Monseñor, Monsiur, títulos. Jauna, nere Jauna" Lar. "Fórmula de responder un inferior, zer atsegin jauna; zer atsegin andrea" Aq 62. "Monseñor" Añ. Tr. De uso general en todas las épocas y dialectos.
    Miraz nago, iauna, nola batere ezten asaiatu bere lengoaje propriaren faboretan heuskaraz zerbait obra egitera. E 5. Oi, arren, jauna, ixilik bego, / ze besat orrelakorik. Lazarraga 1171r. Ene Iaun Tarbeko ipizpiku ilustrisimoari. Harb ã 6r. Ikhusazue, iaunak, zer egiten duen usantzak. Ax 88 (V 59). --Ze egun dakar? --Iluna, jauna. Mic 12r. --Da Iaungoikoa gorputzagaz egina? --Ez Iauna. Zubia 147. Jauna, etzenuen zuk gari bihi ona ereini alor onetan? Mb IArg I 200. Mintza zaite, Jauna, zure zerbitzaria zure entzuterat dago. Lg I 252. Niri esaten deuste Peru batzuk, bestiak Periko. Ez dot nik, umeetati bere, Jaunaren izenik enzuten, ta gitxiago Donenik . Mg PAb 56. Ikusi zindue Jesukristo jaiotzen? --Ezkauna. CatAe 20. (22 bai Jauna y Jangoiko gure Jauna) --Aren ama bizi izan zena gero beti birjen? --Baxona, beti birjen. CatSal 27. (CatR 27 baijina) Ez hatik lotsa, Jaun maitea. Laph 77. Erradazut, Jauna, ez othe laiteke bada eder Igande guziez gizon andana bat mahain sainduetan ikhustea? Arb Igand 111. Niri ez zuk jaunik esan. Zuk niri seme esan bear deustazu. Ag Kr 123. Jokaldi bat bakarra egingo det, jaunak. TAg Uzt 182. Barkatu jauna, ikusi duzuia gizon bat hemendik pasatzen? Lf Murtuts 42. Jaun Guztiz Argia: [...]. NEtx Nola 11. Abadeari jauna ta berori esan bear zaiola. And AUzta 68.
    (V-gip ap. Etxba Eib; Lar, VocBN (y-), H). (Acompañando a un nombre propio, de parentesco, cargo o profesión). "Nunciatura, Dignidad de Nuncio, Nunziatura, Nunzio Jaunaren goiendea" Lar. "Nous disons yaun mera, sieur maire; yaun erretora. L'usage des Basques ne permettant point l'emploi de l'adjectif personnel ene; ainsi nous ne disons jamais ene yaun merra, ene yaun erretora" VocBN. "Qualificatif respectueux en parlant de quelqu'un. Iaun auzaphezari dagokona da [...]. Zure aita Iaunak onhesten badu, si Monsieur votre père le trouve bon" H. "La tradition semble indiquer que jaun et andere se plaçaient mieux jadis devant les noms propres. Ex.: jaun Pirot, andere Bixenta, andre Madalen [...]. Devant les noms de profession, cette construction est encore régulière. Ex.: andere serora [...], jaun mirikua [...], jaun auzapheza" Lf Gram 158. "Tratamiento dado a las autoridades civiles y eclesiásticas. Y también a los mayores. Alkate jauna eta abade jauna ziran alkarregaz" Etxba Eib. Cf. apetxaun, artxaun.
    Tr. De uso gral. Al Norte aparece generalmente precediendo al nombre, cargo o profesión y tras éstos al Sur. Hay, con todo, excepciones, principalmente en autores septentrionales. Así, acompañando a un nombre, tenemos al Norte: O (ap. Urq RIEV 1908, 700) Zalgiz jaunarenak; Monho 36 Mentaberri jaunarentzat; Laph 16, 100 y 146 Iñazio jauna; JE Bur 116 Taft jauna; Ox 54 Xalbador jaunak; Etcham 217 Ernandorena jauna; Lf Murtuts 5 Zanpagarai jaunak; Zerb Azk 50 De Cange jaunak; Larz Iru 9 Larzabal jaunari; Ardoy SFran 215 Shimatsu jauna; Larre ArtzainE 120 Sabarots jauna (v. tbn. más ejs. infra); acompañando a un cargo o profesión: E 55 iuje jauna; Etch 348 artzañ jauner; Gy 200 abade yaun, 13 erretor yaunak, 154 yeneral yaunari; Hb Esk 120 baldar-aphez yauna; Laph 8 gobernadore jauna, 17 premu jauna, 35 peregrin jauna, 149 anaia jauna; Zby RIEV 1908, 85 alkate jaunak; Jnn SBi 132 enperadore jauna, 23 erostaile jauna, 30 salbatzaile jauna; Arb Igand 8 paristar jauna; HU Aurp 76 Pasteur jaun zenak; Ox 22 miriku jaunek, 72 irakasle jaun; Lh in Const 14 Constantin jaun zenaren paperetan; Barb Sup 37 y 40 alkate-jauna; Etcham 169 ihiztari jauna; Mattin 110 ostaler jauna; Ardoy SFran 214 gobernadore jauna; Balad 93 espus jauna.
    Para autores meridionales, en los testimonios más antiguos, que corresponden a textos vizcaínos (Abendaño 2 y LHaro 1) encontramos jaun precediendo al nombre: Jaun Peru Abendañokok y Jaun Diaoz Arokoa; acompañando a un cargo o profesión tenemos: jaun irakasle en Izt C 5 y Kk Ab I 40; jaun opispo en Izt C 471; jaun sukaldari en Otx 97; jaunkonte, jaun alkate en SMitx Aranz 67 y 100; jaun apez en Etxde JJ 84; jaun filosofu, jaun politiku en Vill Jaink 141 y 130.
    Se documentan además janartor 'señor párroco', contracción de jaun erretor en ArmUs 1900, 80 y jaunortor en Zby Eskual 18-8-1911, 4. Cf. HU Zez 176: "Jaun Oihanburu edo Jaun Errekarte? Ez eta Errekarte edo Oihanburu jauna. Izenaren aitzinean ala ondotik, bardin gaizki doa jaun hori. Oihanburuko jauna ba; Errekarteko jauna ba; eta etxeko jauna ere ba. Bainan eskualdunak bere sinaduratzat dakarren izena bera berik aski izen da gehiagoko forra[ra]durik gabe".
    Kondestable Jauna. Condest 3. Iaun erregek. E 231 (v. tbn. MRos 11.1r, Mb IArg I 260, AA II 70, Elzb PAd 62, Inza Azalp 138 jaun errege; Sorabila 4, Mendieta 114, MRos 10.1r, Etchart 3.1v, Bp I 22, Balad 92 (S), Elzb PAd 65, Arr May 158, Ox 131, Barb Leg 69 errege jaun). Baionako Iaun Bikario Jeneralaren manuz. Mat XVII. Pierrez Iauna. Volt 279 (v. tbn. 196). Mateo Burato jaunak. BLeiz 47. Ofiziale jaunaren aurrean. Ib. 46. Iaun iujeak. EZ Man I 62. Iaun Migel de Oiharart. EZ Man II 3. Iaun Etxaus neure iabe noblea. EZ Eliç V. Almirante jauna. EgiaK 87. Peru jauna deretxan bategaz. Mic 12r. Iarri zen Iaun Konrad Doktoraren eskuetan. SP Phil 16. Hala dio S. Agustin iaunak. Tt Onsa 128 (v. tbn. 88, 89ss.). Aitea, Semea da Espiritu Santu Iauna. Zubia 148 (v. tbn. VJ 5, Cap 27). Jaun apezküpiak. Bp I 65. Alkate jauna. Acto 85. Jaun Michel Churio, Donibaneko erretor. In Ch pról. Juez jaunei. Mb IArg I 211. Apostol Jaun S. Pablok. Ib. 64. Soldadu jaun onek arrazoi andia zeukan. Cb EBO 18. Yaun soberanoa. Lg II 127. Jaun Claudio Fleuri abadeak. Ub 1. Nere osaba jaun. VMg XV (v. tbn. Etch 110 ene osaba jauna). Eta jaun erretora edo jaun bikarioa ethorriko da. MarIl 14. Irizar jauna. Izt C 166. Garaziko semea da Sallaberry yauna. Hb Esk 76 (v. tbn. 76, 102, 110). Jagi zan Bilboko Apoderadu jauna. (1866). BBatzarN 237. Nagusi jauna. Bil 77. Jaun Peñari erraiten dio. Laph 112. Jaun zaldizko bat. Ib. 141. Yaun Erremundegibeherek iskribatzen dik. Elzb PAd 76. Ainbeste Obispo jaun ta jakintsuren erdian. Bv AsL 161. Jaun Freppel. Arb Igand 19. [Eskuaraz erraiten dute] jaun jujea, jaun mera, jaun axuanta. [...] Karguaren izenarekin jauna. HU Zez 177. Jaun esposa. Ib. 176. Amando iauna. Ag AL 52. D'Abbadi jaun orrek. AzpPr 32. Jaun Kuntiari goraintzi. Balad 80. Jaun San Gabriel. Ib. 185. Kalian zer berri da / ene anaia jauna? Ib. 180. Konfesore jaunek. CatUlz 42. Bikario jinari. Mdg 135. Jaun Mattin eta Jaun Pettan. Ox 97. Jaun kapitaina. Barb Leg 138. Beterinaio jaun onek. Tx B 174. Areiltza yauna. Kk Ab II 75. Apaiz jaunarekin. Alz Ram 65. Azkue jauna. FIr 178. Apez jauna. Ib. 189. Yaun Anbrusi. Or Mi 4. Lendakari yaunak. Ldi IL 93. Apaiz jaun Martinek eta Agerrek. TAg Uzt 104. Jaun dotorra. Lf Murtuts 32. Pagenstecher eta Prince Jaunek ere [...]. Mde Pr 325. Lafitte jaun apezak. Zerb Azk 49. Bere parroko Jaun estimauari. Bilbao IpuiB 136. Zaitegi jaunaz [...]. Lf in Zait Plat XIII. Agur, Jaun Mentaberry! Larz Iru 24. Jaun esposaren lehen [...] herrian. "Seigneur époux". Ardoy SFran 60. Alkate jaun eta agintariak. Alzola Atalak 78. Ala dio Garate iaunak. Ibiñ Virgil 93n. Corominas jaunak. MIH 204. "Parropiako anderiak" eta jaun erretorak. MEIG I 233. Bi apaiz jaun. Ib. 234.
    (Junto con On, Don, Musde).
    D. Juan jauna. Mic 13r (tbn. en Mg PAb 55). Calahorra eta Calzadako Obispo Jaun Don Andres Porras. Oe 1. Don Francisco Longa jauna. Astar II VIII. Musde Defis jauna. Etch 516 (v. tbn. 172). On Antornio Arzac jaunari. AB AmaE 377 (v. tbn. 183). San Damiango apaiz, jaun D. Pedrori. Bv AsL 43. Guztiz eregi Jaun On Antonio Maria Cascajares. Itz Azald 54. On Meltxor jauna. Iraola 26. Don Alvaro Jaunari. Ardoy SFran 305. Don Kijote jauna. Berron Kijote 30.
    (En fábulas, cuentos, etc., aplicado a animales).
    Asto jauna. VMg 74. Agur otso jauna. AA III 491. Leoi yaunari. Zav Fab RIEV 1907, 542. Bele jauna. Arch Fab 75. Egun on, yaun bele. Gy 1. Gure yaun lehoiña. Ib. 177 (v. tbn. 52 lehoi yauna, 76 otso yauna). Gau on, jaun astoa. Ox 118 (126 amiamoko jauna, 87 bele jauna). Axeri jauna. Barb Leg 138. Goroxuma beltxa sar adi; bazko yauna, yalki adi (S). A EY IV 307. Eguzki jaunak. NEtx LBB 195.
    sense-3
    3. (V-ger-gip; Lar, Añ, H); jein (R-is) Ref.: Ort Voc; ContR 520; Etxba Eib.
     Señor (ref. a Dios). "En la misma lengua de Cantabria no hay otro nombre propio y simple a Dios dedicado sino sólo éste de Iauna, que significa Señor" Gar Comp 93. "Aleluya, elizan dioguna, esan nai du, alaba ezauze Jauna" Lar. "Con el Señor, Jaunarekin, Jaunagaz, Jaunareki" Ib. "Jauna, ez naiz ni diña nere etxean sar zaitezen, Señor, no soy digno [...]" Ib. (s.v. digno). "Ascensión del Señor, Jaunaren zeruratzea" Ib. "Jesu Christo, Jesu Kristo gure Jauna" Lar y Añ. "Jaune il naixu! Exclamación que denota gran sufrimiento. Jaune miserikordidxen! (Como la anterior)" Ort Voc. v. jainko, jaungoiko. Tr. De uso gral. en todas las épocas y dialectos.
    Jaunatizula egun hon. ZalbaSM 75. Zeruetako Jauna. fJZ 99. Iesus Krist gure Iaun eta Salbadore. Lç Adv ** 2r. Zeruan, Jaun andia, zure aurrean. Miserere 334. Alabatzen dot zeruan Jauna. Lazarraga 1170v. Jaunorrek ez dindala ondasunik. Ib. 1186r. Agur Maria graziaz betea, Jauna da zurekin. OracAr 110. Sinistatzen dut Jaun poderosoaren baitan. CredoZan 1. Ene Kreatzaillea [...], ene Iauna, ene Iainkoa. Mat 264. Egiten duela Iaunonek bere Ebanjelioan erakusten diguna. Ber Trat 54r. Umeak hazi zintuen / Iaunaren beldurrean. EZ Noel 155. Kristo gure Iaunak. Cap 148. Indazu Iauna, zeruko zuhurzia. SP Imit III 27, 5. Urte askotan zeuek dozu / osasunaren faltea. / Jaunak dizula ebiltea. BBizk 38. Maria graziaz bethia, Iauna da zureki. Bp I 42. O Jauna balia dakidala! Cb Eg II 111. Sakrifizioen ofrendatzerat Jaunaren etxean. Lg I 342. Zoin egünez gure Iauna egin izan da gizon? CatLan 8. Ai Jauna! Errukia bekatari oneaz! Añ EL1 141. Jaunaren pakean ill zan. Gco I 455. Jaunaren laguntzarekin bizitza onari jarraitzen diozula. AA III 621. D. J.J. Santestebanek, Jaunaren 1849garren urtean. Echag 239. Ardüra erraiten düzü [...] Jauna dela zieki. UskLiB 30. Nik Jaunaren bakera deithu eta zuk gerlara jo. Dv LEd 208. Lenago gabiltzanak / Jaunaren graziyan / orain paratu gaitu / kolera biziyan. Xe 174. Amar dira Iaunaren / legeko aginduak. Azc PB 21. Jaunaren eguna bada igandea. Arb Igand 64. Zein da geure Jaunagazko dogun eginbearra? KIkV 56. Israelek ezagutu zuan Jaungoikoa jauntzat. Inza Azalp 130. Jaun-maitale diranak / Zorionekoak! Enb 114 (cf. infra JAUN-MAITASUN). Modu ortako emakumia / Jaunak konserba dezala. Tx B II 214. Igo ziran yauretxera (Yaunaren etxera) otoitz egitera. Ir YKBiz 342. Zaude Jaunarekin! NEtx Antz 91. Jaunak osasun eman daiola / gaur bezela etortzeko. (In Mattin 26). Entzun, Jaun Zerukoa, gu denen otoitza. Xa Odol 325. Jaunak be eskuz itxita eukan / Gernika erri maitea. FEtxeb 37. Sinesmen sendoa, Jaunaren sabel beroan zalantzarik gabe etzana. MIH 33s.
    azpiadiera-3.1
    Arratsaldean adoretako / iaun baltz ardantegikoa.Azc PB 77 (Ur PoBasc 255 Jaun baltza).
    azpiadiera-3.2
    Jesús sacramentado. v. infra GURE JAUN.
    Gaixoren bati Jauna eruan bear jakonean. Ag Kr 88. Jaunaren aurretik ilizjiran ibilli bear zanean, an urtengo eban Jaun estalkiaren makilla bat jasoten. Ib. 88.
    azpiadiera-3.3
    (Ref. a otros dioses).
    Apolo zan Olimpon / Iaunik galantena. Azc PB 293 (Ur PoBasc 196 Jaunik; v.tbn. PB 296). Iupiter Iauna. Ib. 359. Iaun andia izanarren / Apolo zeruan / ezpalitz legez Iauna / bizi zan munduan. Ib. 293.
    sense-4
    4. Amante (de una mujer).
    Presuntegian zen batez zerbait jeloskeria edo proba ükhenik, uste ükhen zian emaztiak "jaun" <jaon> bat hartü ziala. Peillen Igela 83.
    azpisarrera-1
    ELIZ-JAUN; ETXEKO JAUN. v. eliza, etxeko.
    azpisarrera-2
    GURE JAUN. Jesús sacramentado. v. JAUN SAKRAMENTATU.
    Eruan egijola Gure Jauna, komulgau nai ebalako. JJMg BasEsc 242. Gaxoari agirian eroaten jakon Gure Jauna etxera. Etxabu Kontu 35.
    azpisarrera-3
    GURE JAUNA HARTU. "Comulgar: [...] (c.) gure Jauna artu" Añ. "Viático sacramental: (c.) gure Jauna artutea, biatikua" Ib. "Comunión sacramental: [...] (c.) gure Jauna artzea" Ib. v. jaunartu.
    Mezentzuteko, konfesetako, Gure Yauna artuteko. Añ EL2 6. Goiz atan Gure Iauna artzeko ustean ziran. Ag AL 109. Noizbait artu leiteke Gure Jauna, baraurik ez dagoala? Itz Azald 161 (v. tbn. 168).
    v. tbn. Inza Azalp 104. FIr 133.
    azpisarrera-4
    JAINKO JAUN. v. JAINKO.
    azpisarrera-5
    JAUNA; AI JAUNA; AI GURE JAUNA (Exclam.). (No se han incluido en este apartado ejs. vocativos del tipo Ai jauna! Zelan konfesatuko nas ondo Zuk lagundu ezik? (Añ EL1 152)).
    Jauna! Ta zein kaskarrak diran nere almen guziak bear dudanarentzat. Txill Let 37. Jo gora, jo bera; ardien aztarranik ez... Jauna! Nun geldi ote-zaizkit? NEtx Antz 50. Ai gure Jauna! Au ez da bizitzea! Ib. 125 (v. tbn. 129). Jauna! Nexka ori ordu onetan emen orren bakarrik! NEtx LBB 53. Ai, Jauna! Aren arpegia! Ib. 91.
    azpisarrerakoSense-5.1
    --Ta, dizkiozun guztiok egiak dirala nola dakizu? --A, jauna, jauna! Nik ondotxo ezagutzen det Usoa.Etxde AlosT 45. Jauna! Jauna! Illoba auek eragiten dizkiguten okerrak! NEtx LBB 140 (v. tbn. 46).
    azpisarrera-6
    JAUNA HARTU. v. jaunartu.
    azpisarrera-7
    JAUNAK BAKARRIK DAKI. Sólo Dios sabe. v. JAUNGOIKOAK BAKARRIK DAKI.
    Jaunak bakarrik daki / nostik norakua. Ur MarIl 126.
    azpisarrera-8
    JAUNAK BADAKI; JAUNAK DAKI. Sabe Dios, quién sabe; Dios sabe, sólo Dios sabe. v. JAINKOAK DAKI, JAUNGOIKOAK DAKI.
    Ezkutau da luditik / Jaunak daki zegaitik. Enb 88. Jaunak daki Elkanok / zer ikusi zitun. Basarri 44 (28 Jaunak badaki). Jaunak badaki zoin barnatik zitudan maite. Ardoy SFran 294.
    azpisarrerakoSense-8.1
    Etxeko jaunak dio, leihoen hestean: / "Jaunak dakien zerbeit gertatzera doa".Iratz 39.
    azpisarrera-9
    JAUNAK NAHI BADU. Si Dios quiere. v. JAUNGOIKOAK NAHI BADU.
    Egunen batean, Jaunak nai badu, maitasun orren lore mardula aurtxo bat izango da. MAtx Gazt 29. Jaunak nai badu, jaialdi ortan / or izango naiz zurekiñ. MMant 124. Ez da izango atzena, Jaunak nai badu. AZink 166.
    azpisarrera-10
    JAUNAK ZERUA DIOLA. Que en paz descanse (litm. 'que el Señor le dé el cielo').
    Il zen gizarajoa, eta berari ere zerua diola gure Jaunak. Ostolaiz Auspoa 182, 80.
    azpisarrera-11
    JAUN-ALABA. Hija (del señor de una casa).
    Bainan jaun-alabak burrasoekin, gazte lagunekin eskuaraz ele... beautzue! HU Aurp 216.
    azpisarrera-12
    JAUNA LAGUN. Dios mediante. v. JAUNGOIKOA LAGUN.
    Eta Jauna lagun, kantuz aidatu bear dizkiagu inguru guziak. NEtx Nola 20 (v. tbn. Antz 59). Jauna lagun, lenbaitlen idatzi nai nituzke. MAtx Gazt 12 (v. tbn. 45). Oraingo honetan, Jauna lagun, nahi eta nahi ez bota behar dut plazara. PMuj (in MEIG I 91). Lezioren bat emango diot / Jauna lagun oraindikan. Olea 250. Ez da, Jauna lagun, azkena izango. MEIG VIII 57.
    azpisarrera-13
    JAUN-ANDERE; JAUN-ANDRE. (Pl.).
    a) Señor y señora; hombre y mujer.
    Alo jaun anderiak / orai ziradie espusatürik. 'Seigneur et Dame'. Xarlem 210. Baigorriko hegalian [...] / jaun-andere biga dira ageri. Bordel 93. Arrokiga Hegiluzeko jaun anderen hilzen gañen. 'La Dame et du sieur Hégilus de Roquiague'. Etch 624. Ahalik eta ongi arthatzen dute haurra jaun-andre aberats horiek. Arb Igand 88. Agur, jaun andereak. HU Aurp 182 (ref. a padre e hija). Bere gurasoak, jaun-andra ospetsu ta aundiki jatorrikoak ziran. Belaus Andoni 3. Etxe batean omen ziren jaun andre batzu, adin batetara ja helduak biak. "Un homme et une femme". Barb Leg 23. Biak penetan gertatu ziren / jaun-andre espos gazteak. Etcham 152 (v. tbn. HU Aurp 163 jaun andere espos maiteak). Anton eta Karmen jaun-andreak. NEtx Nola 26. Etxeko jaun-andrak beintzat, pozarren daukadaz. Erkiag BatB 151. Ugazaba jaun-andrak kanpoan dirala. Ib. 155. Mocoty jaun-andreek [...]. Osk Kurl 21. Etzuten holako gogoetarik Etxeberriko jaun anderek. "Le Maître et la Maîtresse d'Etxeberria". Ardoy SFran 67. v. tbn. Gy 98 (yaun-andreak). Jnn SBi 172 (jaun-andreak). StPierre 24 (jaun andere batzu). Or Eus 143 (jaun-andreak). Etxde AlosT 46 (jaun-andreak), JJ 187 (etxeko jaun-andreak). Larz Iru 36 (jaun andereak). Larre ArtzainE 221.
    b) (A Morf 590). Señores y señoras; hombres y mujeres.
    Zure dohain-onetako haur, Iaun Andrekin batean. Lç Dedic * 7r. Haur . elibat jaun anderen arropan! 'En costume de dames et messieurs'. Etch 482. Plaza bazter guziak dire jendez beltzak / halere bakan arras jaun andre arrotzak. Ox 181. Ene bihotz guzitik urrikari zaituztet jaun andereak. JE Ber 69. Or emenka daude / zenbait jaun andere. "Algunos señores y damas". Or Poem 524. Begirapenezko jaun-andre artekoak. "Entre personas de respeto". NEtx Nola 10. Jaun-andre asko [...] kanporuntz hasi ziran. Osk Kurl 178. Hor konpon, jaun-andreak! MEIG VII 37.
    v. tbn. AstLas 28 (jaun andere hoiek). HU Zez 73 (jaun-andre). Lab EEguna 76 (jaun andreak).
    (Como fórmula de saludo). Señoras y señores.
    (Publiko jendeari mintzatuaz). Gabon jaun andreok! Lab SuEm 199. Egun on, jaun-andreok! NEtx LBB 194. Agur jaun anderiak, / berheziki neskatila gaztiak. Casve SGrazi 26. Jaun-andreak: Hemen, gaur [...]. MIH 233.
    v. tbn. Ox 108 (jaun andereak). Etxde JJ 96 (jaun-andreak). Lek SClar 102 (jaun, andreak).
    (jaun-andrexkila).
    Jaun-andrexkilen janhari hauta / duk ongarritik behar jin! Ox 143.
    azpisarrera-14
    JAUN HANDI (SP; Lar, Arch VocGr ); JAUN HAUNDI. a) "Ricohombre, ricohome, dignidad de los Señores antiguos, jaunandia" Lar. "Fier, fière" Arch VocGr 207. v. jaundi.
    Prinze eta iaun handiek. E 259. Monsieur Chanfarron jaun andia (s. XVI). TAV 3.1.16. Dei bazeneza errege bat edo iaun handi bat lekhuko. Ax 262 (V 175). Jaun anditan sortu banaiz [...] naiz andiak, naiz txikiak, jauna esango didate. Auspoa 48, 128 (ap. ELok 356). Korteko jaun andi bat. Cb Eg III 230. Errege edo Jaun andien aurrean. Mg CC 229. Asto bat bidez bide bazoen / Jaun-handi zaldi baten ondotik. Arch Fab 191. Laster ikusiko nazute jaun aundi egiña. Bv AsL 32. Begira zenbat prinzipe eta jaun andi. Arr May 56. Lekobide Bizkaiko gizonen iaun andiak ezeban bere buruan zuk beste argitasun. Ag AL 104. Ez zen ez halako aphez-etxerik edo jaun handien jauregirik. Barb Sup 14. Erraondoko malkarretan, noski bai agertu orduko jaun aundi. "Será usted como Rotschild". Mok 10. Ugazaba aberatsak [...]. Jaun andi onein eretxiz, gizartekeriak [...]. Eguzk GizAuz 26. Atorra, lepokoa ta galtzerdik zurik. Jaun aundiren bat izan bear zun. JAIraz Bizia 34. Gaixtagin baten eite gehiago bazuen, jaun handi baten baino! JEtchep 83. Japoniako erregearenzat eta jaun handientzat. Ardoy SFran 208 (289 jaun haundi). Edozein jaun andi Ondarroara etorrenean, musikeagaz artzen zan. Etxabu Kontu 33.
    v. tbn. O Pr 260 (i-). SP Phil 130 (i-). Tt Onsa 2 (i-). Bp II 24. fB Ic III 297. Etch 474. Gy 315 (y-). Hb Esk 217 (y-). Laph 36. Elzb PAd 61 (y-). Azc PB 332 (i-). Arb Igand 32. HU Zez 187. Const 40. Enb 66. Iratz 104. Zerb IxtS 74. Mde Pr 103. Xa Odol 94. Jaun (h)aundi: Bordel 181. ArgiDL 47. Inza Azalp 27. Zub 67 (y-). Or QA 79 (y-). Bilbao IpuiB 250. Etchebarne 143. Larre ArtzainE 243.
    (Uso pred.). "En grande toilette (homme ou garçon)" Lrq.
    b) (Ref. a Dios).
    O Iaun handia, zeurenez / duzu zeure izatea. EZ Noel 139. O Jaun andia! Kriatura guziak alabatu ta bedeikatu zaitzatela. Cb Eg III 281. Karidade Santuban ta Jaun andijaren beraren bildur santuban bizi izateko. fB Ic III 357.
    v. tbn. Harb 135 (i-). Hm 41 (i-). Gç 111. Acto 34. LE Prog 100. Añ EL1 166. AA III 317. CatLlo 74. Dv LEd 181. UNLilia 3 <jaon>. AB AmaE 176. Jnn SBi 21. ArgiDL 43. Jaun aundi: Bordel 190. Auspoa 97, 124. KIkG 84. Ldi BB 48 (y-). Or BM 68 (i-). NEtx Antz 118.
    "Jaun Handia se dit de Jésus-Christ dans l'Eucharistie. Jaun handia ekharri diote eriari, on a porté le saint Viatique au malade" Dv. v. JAUN SAKRAMENTATU.
    Pasatzera doha / Iaun handia karrikan. // Egun berezia ohi da. / Besta Berri eguna / sakramendua ohoratzeko / ordenatu zaikuna. EZ Noel 122. Beren Jaun Andia artu baño len [...]. Mb IArg I 191 (190 zere Jaun andia artu). Bear dan jaierarekin prestatzen Jaun andia artzeko. AA I 440 (v. tbn. 441). Jaun Andia eraman zion. Arr May 198. Jaun Handia altxatu ondoan. Zby Pel 109. v. tbn. MarIl 55. Ud 146 (j.-aundiya).
    azpisarrera-15
    JAUN-HANDITU. "(Sc), s'habiller de ses habits de fêtes (hommes)" Lrq.
    azpisarrera-16
    JAUNAREN BELDURDUN; JAUNAREN BELDURREKO; JAUNAREN BELDURTI. Temeroso de Dios.
    Bearragoa da bizi laguna zintzoa eta Jaunaren beldurrekoa izatea. AA I 602. Zori onekoak Jaunaren beldurtiak. AA III 290. Gizon zuzen, Jaunaren bildurreko. Lard 14 (v. tbn. 28s). Gizon zuzentsua ta Yaunaren beldurduna zan. Ir YKBiz 27.
    azpisarrera-17
    JAUNAREN IZENEAN (Exclam.). ¡En el nombre de Dios!. v. JAUNGOIKOAREN IZENEAN.
    --Paulatxo! Jaunaren izenean, begiratu eizketzu ainbesteren alderdiak. --Ezagutzen ditut, zalduntxoen berri badakit. Ag G 372.
    azpisarrera-18
    JAUNARI ESKER. Gracias a Dios.
    Ta osasunez, Jaunari esker, / izan det naiko suerte. MMant 160. Baiña nik aurrera jarraitu nuan, Jaunari esker. AZink 61.
    azpisarrera-19
    JAUNARI ESKERRAK. Gracias a Dios. v. JAUNARI GRAZIAK.
    Jaunari eskerrak euskaldunen artean ez da zabaldu blasfemiazko izketa itsusirik. AA II 28. Baña azkenean ere, jaunari eskerrak, osasunarekin etorri naiz. Zab Gabon 55. Guk ba, Jaunari eskerrak, iñoren bearrik eztegu. Ag G 257. Zu ta ni ere, Jaunai eskarrak / biok euskaldun osoak. Enb 99. Aurten bauku, mutillak! / eskarrak Jaunari / zegaz poz emon geure / mutikotxuari. Enb 169. --Ongi, ta i? --Ederki, Jaunari eskerrak. Lek EunD 17. Ez zan jazo ezer graberik ainbeste olako eta ganerako guztietan, Jaunari eskerrak. Gerrika 139. Iru seme-alaba genduzkan, Jaunari eskerrak, eta ala oriek ere eraman giñuzen aurretik. Insausti 189. Gaur berriz, Jaunari eskerrak, luzaroan aditu ditut haren hitzak. MEIG I 59.
    v. tbn. Astar II 35. Urruz Zer 34. A Ardi 30. ArgiDL 32. MendaroTx 29. Ldi IL 23 (y-). ABar Goi 53. Munita 111. NEtx LBB 170. MAtx Gazt 81. Salav 37.
    azpisarrerakoSense-19.1
    Ona etorri naxan azkero, / eskerrik asko Jaunari, / joan gura dot ekustera. Lazarraga 1164v.
    azpisarrera-20
    JAUNARI GRAZIAK. Gracias a Dios. v. JAUNARI ESKERRAK.
    Auzo onak dauzkagu, / Jaunari graziyak. Afrika 134. Ni ez naiz, Jaunari graziyak, ezer dakitana. Iraola 43. Goizeko beatzitako / asten da ojuka / Jaunai graziyak eztarri / ederra badauka. JanEd II 126. Ankak sano ditugu / Jaunari graziyak! Uzt LEG II 307. Zeñek jana badago, / Jaunari graziak. Olea 194.
    v. tbn. Xe 180. Ud 161. AzpPr 32. PE 70.
    azpisarrera-21
    JAUNARI NAHI DAKIOLA; JAUNARI NAHI EZ DAKIOLA; JAUNARI HALA NAHI DAKIOLA. Que Dios (no) lo quiera; (no) quiera Dios (que).
    Ori pensatzea da guzia galtea. Jaunari nai ezdakiola. Cb Eg II 283. Jaunari nai dakiola gure biotzak jaiera onetara mugitzea. AA III 316 (v. tbn. 334, 363 y 405s). Jaungoiko gure Jaunari nai degiola gauza oek guziak zuzendu ta eraentzea. Aran SIgn 209. Ala nai dakiola Jaunari! Banoa esku-zapi billa. NEtx Antz 125.
    azpisarrera-22
    JAUNARREN. Por Dios.
    Emen / ezkaizubez itxi Jaunarren. Enb 108 (v. tbn. 165).
    azpisarrera-23
    JAUNAZKO (Adnom.). De Dios.
    Haz itzazue [haurrak] instrukzionetan eta Iaunazko remonstrazionetan. Lç Eph 6, 4 (He Jaunaren arauera). Dakigularik bada Iaunazko iziapena zer den gizonak ditugu federa erekharten. "La frayeur du Seigneur". Lç 2 Cor 5, 11.
    azpisarrera-24
    JAUN BEDEINKATUA (bedin- V-gip). "Interj. ¡Dios Bendito! Jaun bedinkatua! Zer eiñ dozu emon detsuten diruagaz?" Etxba Eib.
    azpisarrera-25
    JAUN EGILE. Dios creador.
    Guraso santuak beti leiatu izan dira Jaun-Egilleaganako esker-ona Kristauen biotzetan sarerazotzen. Lard III. Etzan beñere arrotu Jaun Egillearen aurrian. Ag Serm 269. [Poetak] badantzu bere baitan hizlari --ez bere goiko edo kanpoko Jaun Egile bat, baizik bera ere den Arima orokorra. Mde Pr 373.
    azpisarrera-26
    JAUN EGIN (Lcc, H). a) "Enseñorarse" Lcc. "Se rendre maître, s'emparer" H. Cf. Hb: "Jaurregin, v. jauregi", de donde Lhande: "jauregin (Hb). var. de jaunegin". v. jaundu.
    Iaun egin zait amodioa. Gç sg. H (pero no lo encontramos en dicho autor).
    b) "Prendre, se donner en extérieur des manières de maître, d'un Monsieur. Eztagoka sehiari iaun egitea, il ne convient pas au serviteur de faire le maître" H.
    azpisarrera-27
    JAUNEN JAUN. Señor de señores (ref. a Dios). "Beti badire yaunein yaunek" Izeta BHizt2.
    Regén Regeak eta iaunén Iaunak. Lç 1 Tim 6, 15 (He, TB (y- / J-), Ol (y-), Ker, IBk, IBe, BiblE jaunen Jaun). Erregeen errege eta Iaunen Iaun. Mat 271 (v. tbn. Brtc 90). Indigne izanez Iaunen Iaunari nerori mintzatzeko. EZ Man II 171. Iuje ororen iujia, Iaunen Iauna. Tt Onsa 80. Jaunen Jaunari erakusteko urrikirik biziena. Ox 73.
    azpisarrerakoSense-27.1
    [Ez zen pestarik] Eskual-Herrian Oxalde bertsularia gabe. Orai duela mendetsu bat drixolari jaunen jaun bazabilan. Ox 201.
    azpisarrera-28
    JAUN-HERRI. v. jaurerri.
    azpisarrera-29
    JAUN ETA ANDRE (Pl.). Señores y señoras; damas y caballeros; hombres y mujeres. v. JAUN-ANDERE (b).
    Yaun eta andre batzuek aurkhitzen ziren bazkari handi batean. Hb Egia 3. Frantziako izenik handienak eta ederrenak ekhartzen dituzten yaun eta andereak. Elsb Fram 180. Herrietarik etorriak jaun eta andere anitz. HU Aurp 169. Ohartzen baikira gure otoen sahetsetik jaun eta andre multxo bat zalu badoazila. JE Ber 68. Jaun ta andreak: [...]. Lek SClar 122. Gorteko jaun eta andre minberek. Zerb Azk 54.
    azpisarrerakoSense-29.1
    (jaun eta andre handi).
    Eman zien okasione Pariseko iaun eta andre handiri [...]. Tt Onsa 92. Zenbat ez dire [...] hemen bizi, bertzerenaren gainean, jaun eta andre handi? Bazter guziak zorrez beteak, eta ez iduri deusen eskasik baduketela. HU Zez 68. Zapeldunak, irakasleak, jaun eta andere andiak. FIr 155. Errege, erregina, jaun eta andre handi. Lf (in Casve SGrazi 11).
    azpisarrerakoSense-29.2
    (j. eta anderetxo).
    Jaramon geiago zegien an zeuden jaun eta anderetxo ariei. TAg Uzt 156.
    azpisarrera-30
    JAUN ETA BURU. Dueño y señor. v. JAUN ETA JABE.
    Anima guzien arzai, jaun ta buru. Mb IArg I 142. Gure Jaun eta buru egingo bide dek. Arr GB 94.
    v. tbn. Inza Azalp 44.
    azpisarrera-31
    JAUN ETA BURUZAGI. Dueño y señor. v. JAUN ETA JABE.
    Hartzen die bere jaun eta bürüzagi deebria, adoratzen die. Bp I 87. Irabazle bakar bat gelditu zen jaun eta buruzagi. MEIG IX 28.
    azpisarrera-32
    JAUN ETA ERREGE. Dueño y señor. v. JAUN ETA JABE.
    Zurekin da munduaren / Iaun eta Erregea. EZ Noel 42. Garaitirik handiena da bere buruaren jaun eta errege iartzea. SP Imit III 53, 2. Jesu-Kristo Zeru-lurren jaun eta Errege soberanoa da. Arb Igand 92. Urbiako artzai ospetsua, Aloña mendiko jaun ta erregea. Ag G 357.
    v. tbn. Ax 576 (V 370) (i-). Lard 121. Inza Azalp 139. Vill Jaink 18.
    azpisarrera-33
    JAUN ETA JABE (jaun da jabe V-gip, G-azp). Ref.: Elexp Berg; ZestErret. Dueño y señor.
    Bere iaun eta iabe Bernard Leheteri, Bernard Etxeparekoak. E 5. Rege anzo, gauza guzien gaineko Iaun eta Iabe ezarri izanik. Lç Adv ** 4r. Bere buruaren iaun eta iabe. Ax 346 (V 229). Betiko erresumaren Jaun ta Jabe da Jesus maitagarria. Mb IArg I 341. Beraren jaiot-etxeko jaun ta jabeak eskubidea emanik. Izt C 475. Gurera morroi sartu ta bertako jaun ta jabe izatea? Ag G 273 (Kr 60 jaun da jabe). Orañ Alcala Zamora dago / Españiko jaun da jabe. Tx B II 87. Zentzu orotan / sudurra du jaun ta jabe. Or Eus 225. Eta geroztik Engelandarrak dira izan han jaun eta jabe. Mde Pr 208. Zeru ta Lurren Jaun da Jabea / Zu zera Jaunik onena! Basarri 39. Jakin zazute, jakin, emen ni nazutela jaun eta jabe. Lab SuEm 190. Maitasuna errez izan oi zan aren jaun eta jabe. Onaind STeresa 14. Dakienak daki nolako nahastea genuen jaun eta jabe 1900 inguruan. MEIG VII 71.
    v. tbn. Ch III 21, 3 (i-). Brtc 182. Echag 56. Dv LEd 58. Lard 547. Arr May 73. KIkV 21. KIkG 14. ArgiDL 33. Inza Azalp 136. Jaukol Biozk 61. MendaroTx 307. Anab Usauri 106. TAg Uzt 262 (205 j. da j.). Eguzk GizAuz 41. Gand Elorri 86. MAtx Gazt 49. Vill Jaink 175. Zait Plat 31 (i-). Jaun da jabe: Urqz 79. AzpPr 84. Moc Damu 7. MendaroTx 48. Etxde AlosT 58. Munita 104. Olea 153. BBarand 104. Jaun ta jabe: CatBurg 13. Añ LoraS 146. Ill Pill 3. Enb 41 (98 j. eta jaube). EArzdi in Kk Ab II 5. SMitx Aranz 179. Berron Kijote 17. Jaun eta jaube: Ur MarIl 61. Itz Azald 211. Otx 28. BEnb NereA 164. Ayesta 105. Jaun ta jaube: Añ EL2 9 (y-). AB AmaE 439.
    azpisarrerakoSense-33.1
    (Uso pred.).
    Lesaka, iturrietako urak eta errekak kaleetan jaun eta jabe ibiltzen diraneko erria. Anab Poli 72.
    azpisarrera-34
    JAUN ETA JABETASUN. Cualidad de dueño y señor (sentido fig.).
    Neurriak ez zukeen jaun eta jabetasun hori erregela haustea bekatu larria izan balitz. MIH 388.
    azpisarrera-35
    JAUN ETA JAINKO. Dios y Señor.
    Othoitz egiteaz [...] gure Jaun eta Jainkoari. Gç 59. Zere Jaun eta Jainkoa amatuko dezu lenengo. Lard 411.
    v. tbn. Dv LEd 152.
    azpisarrera-36
    JAUN ETA JAUNGOIKO. Dios y Señor.
    Gure etsaieteik libra gitzazu, gure Jaun eta Jangoikoa. CatAe 2. (CatSal 3 Jaun eta Jangoiko; CatR 3 Jeina eta Jangeikua; KIkV 6, KIkG 4, ArgiDL 12 Jaun eta Jaungoiko) Gure Jaun eta Jaungoikoari zor diogun onra. AA II 39. Amaduko dozu zeure Jaun eta Jaungoikua. Astar II 1. Gure Jaun ta Jaungoikoak egin gaitu gu. Ag Serm 438.
    v. tbn. El 4. Ur MarIl 26. Arr May 35. Goñi 95. Inza Azalp 60. Jaun da Jangoiko: Arz 53. Jaun eta Jangoiko: CatLlo 90. Jaun ta Jaungoiko: JJMg BasEsc 48. CatLlo 18. Bv AsL 41. ArgiDL 43.
    azpisarrera-37
    JAUN ETA NAGUSI. Dueño y Señor. Cf. Ber Trat 114r: [Imma zeritzon mutil gazte batek] izandu zuela aunitz iaun eta nagusi. v. JAUN ETA JABE.
    Hartzen dute bere iaun eta nabusi deabrua. Mat 106. Gizona delarik ordenatua, emaztearen iaun eta nabusi izaiteko. Ax 344 (V 229). Bertatik abiatu zan guzien jaun eta nagusi izaten. Arr GB 15 (v. tbn. May 88). Platon, hil-eta ere, Sarkaldeko jeinu gehienek jaun eta nagusi ezagutu dute. Lf (in Zait Plat XIV). Zelatak, bekaizkeriak ageri dira jaun ta nagusi. Vill Jaink 177. Ogiya jaten galazi / izanagatik merezi, / erriko jaun da nagusi. MendaroTx 99.
    v. tbn. Gy 234 (y-). Zait Plat 35 (i-).
    azpisarrera-38
    JAUN ETSI. v. jauretsi.
    azpisarrera-39
    JAUN-ETXE. v. jauretxe.
    azpisarrera-40
    JAUN-GEHIEN; JAUR-GEHIEN.
    a) Señor soberano.
    Ager ziten [Betlemen] [...] / hiru zuhur batetan / hirurak herri handien / Iaur-gehien. O Po 60. b) (Ref. a Dios).
    Lürraren kreazalia eta gaiza ororen Jaun gehiena. Bp I 29.
    v. tbn. UskLiB 51. CatS 118.
    azpisarrera-41
    JAUN JABE. Dueño y Señor. v. JAUN ETA JABE.
    Jerusalendarren ta munduko guzien jaun-jabe ta errege da Jesus maitagarria. Mb IArg I 268. Kanta giozu / neure yaun yaubeari / nigaiti Sakramentuan / niretzat dagoanari. Añ EL2 181s. Jaun Jabea daukate aragiz jantzirik. "Han visto a su Señor". Or Eus 145.
    azpisarrera-42
    JAUN JAINKO. Señor Dios.
    O Jesus, arima gustien / eroszaille Jaun Jainkoa. Gç 190. Ni naiz zure Jaun Jainkoa. Ub 26. Ez dezu zure Jaun Jainkoaren izena aotan artuko. Lard 78.
    v. tbn. Or Aitork 206 (i-).
    azpisarrera-43
    JAUN JAUNGOIKO. Señor Dios. v. JAUNGOIKO JAUN.
    Iesu Kristo geure Iaun Iaungoiko. Bet 8. Amatuko dezu zure Jaun Jaungoikoa zure biotz guziaz. AA II 105. Jesu-Kristo gure Jaun Jaingoiko. Legaz 3 (65 j. jangoiko).
    v. tbn. AB AmaE 436. Itz Azald 82. J. Jangoiko: Añ CatAN 29.
    azpisarrerakoSense-43.1
    Kristo Jaun Jangoiko-gizonaren gorputz eta odola.Mb IArg I 390.
    azpisarrera-44
    JAUN JESUKRISTO. Señor Jesucristo.
    Eneas, Jaun Jesu-Kristok sendatzen zaitu. Lard 496. Gure Jaun Jesukristo. CatSal 11. Zu nere Jaun Jesukristo. Bv AsL 41.
    v. tbn. Cb CatV 10. Añ EL2 167 (y-). CatAe 10. Ag AL 36 (i-). Itz Azald 159. KIkV 114. KIkG 83. ArgiDL 116. Or Aitork 178 (i-).
    azpisarrera-45
    JAUN JESUS. Señor Jesús.
    Ene Jaun Jesus, nere espiritua ar ezazu. Lard 490 (v. tbn. 494).
    v. tbn. Or Aitork 23 (i-).
    azpisarrera-46
    JAUN-MAITASUN; JAUMAITASUN.
    a) Caridad.
    Gai ontan jaumaitasuna edo karidadea baño zuzentasuna naiago dutelako, jaumaitasuna asko eztala diotenak ere bai-dira. JBDei 1919, 226 (v. tbn. 358). b) Amor a Dios.
    Kurtziak kendu dabez / ikastolatik / guri Jaun-maitasuna / kentzia gaitik. Enb 109.
    azpisarrera-47
    JAUN-MAIZTER ERAKETA. Feudalismo, sistema feudal.
    Erdiko eunkietan jaumaizter eraketa izan zala. "Sistema del feudalismo". Zink Crit 66.
    azpisarrera-48
    JAUN-MENE (Lar H). "Aristocracia, gobierno de muchos nobles, jaun menea" Lar.
    azpisarrerakoSense-48.1
    "Aristocrático, jaun menekoa" Lar.
    azpisarrera-49
    JAUN-HOBI; JAUROBI. "Mausolée, jaurobi, jaun-hobi, errege-hilkarri" T-L.
    azpisarrera-50
    JAUN ON.
    a) (Ref. a Dios). Buen Señor.
    O Iaun hona, zu zirade gure kreazalia. E 71. Hunela zuten Iaun ona / iuduek hillarazi. EZ Noel 98. Artu al dituz an ildakoak / Jaun onak bere eskuan! FEtxeb 41. Goiko Jaun onak emango al digu / eramateko indarra! MEIG I 41.
    v. tbn. Hm 87 (i-). SP Phil 61. Gç 41. Cb Eg II 18. Mg CC 194. AA I 610. Dv LEd 93. Azc PB 29 (i-). Jnn SBi 142. KIkV 115. Ox 138. Enb 63. Tx B 161. Laux BBa 70. Jaukol Biozk 85. Ldi BB 100. Iratz 45. SMitx Aranz 198. Or Aitork 279. NEtx Nola 18. Gand Elorri 102. SM Zirik 60. Balad 241. Xa Odol 286. AZink 75.
    b) "Januna, [...] hostia" Deen I 62. v. JAUN SAKRAMENTATU.
    c) (Como tratamiento de respeto).
    --Zer diok? [...] --Yaun ona, ez othoi hasarra. Hb Egia 133. Sar zaitezte jaun onak. Ongi etorri! HU Zez 171. D. Resurrecion M. ene jein ona: [...]. Mdg 125. Ene jein ona: karta kontan isartan daud [...]. Ib. 129. Elgezabal Basili jaun onak egiña. Enb 86. Gure apaiz jaun onak egiten digun emaitz bat da. Alz Ram 122.
    azpisarrera-51
    JAUN-ORDE.
    a) "Arrière sieur" SP. b) "Jaun-orde, homme marié avec una veuve maîtresse de maison" Dv. c) Gobernador.
    Ioan zirean [...] / Bizkaiko iaun-ordean / epai-toki aurrera. Azc PB 145s (Ur PoBasc 192 gobernadore jaunen). Bizkai-Iaun-ordeak. Ib. 143 (Ur PoBasc 191 gobernadoriak). Eliza atantxe [...] batzen zirean Bizkaiko aldunak Iaun-ordea buru ebela. A Ezale 1897, 239b.
    azpisarrera-52
    JAUN-PANZART; JAUN-PERNAT. "(S), médius" Lh.
    azpisarrera-53
    JAUN SAKRAMENTATU. Jesús sacramentado. v. GURE JAUN, JAUN HANDI (b), JAUN ON (b).
    Ta komekátzea, ta asistitzea Jaun Sakramentatuaren funzionerá debozioréki. LE Prog 106. Danok konpesatzera / juan giñan goizian / Jaun Sakramentatuba / artzeko pozian. PE 112.
    v. tbn. Cb Eg III 236. Arr GB 78.
    azpisarrera-54
    JAUN-SEME.
    Euskaldun lurrez-lur, jaun-seme itsasoz-itsaso, eta etxeko-seme arraio guztiengatik. "Hidalgo por mar, hidalgo por el diablo". Berron Kijote 105.
    azpisarrera-55
    JAUN TTIPI. Pequeño señor.
    Edo zoin jaun ttipi ala handi bere izenaz deitzen delarik. HU Zez 176.
    azpisarrerakoSense-55.1
    Gastuak ordean izituko ditu asko etxeko-jaun ttipi.Dv Lab 334 (134 etxeko jaun ttipi).
    azpisarrera-56
    JAUN ZERUKO; ZERUKO JAUN. Señor celestial, Dios.
    Zeruko Jaunagaz. fJZ 99. Irekiko dezu ene aoa / alaba zaitzadan, Jaun zerukoa. Miserere 334. Zeruko Jaunaren fede santua. Lazarraga 1169v. Oi, Jaun Zerukoa! Ib. 1152r. Iaun zeruko hillen eta bizien erregea. EZ Man II 82. Zeruko jaunarekin. Acto 369. Jaun zerukoak ala deu gura. Ib. 18. Zure aita da Zeruko Jauna, / ama mantxarik gabea. Echag 106. Jakizu bada zeruko Jauna dela jaun guzien artean handiena. Dv LEd 231. Iaun zerukoak saritu zaitzala. Ag AL 50. Jaun zerukoa kartsuki deituz. Etcham 120. Zeruko Jaunak orrenbeste zorion guretzat gordea balu. NEtx Nola 31. Au da suertea zeuen denporan / Jaun Zerukoak emona. FEtxeb 123.
    v. tbn. zeruko Jaun: O Po 23. Azc PB 27. Ox 143. Etxde JJ 231. Or Aitork 182. Arti Ipuin 46. Jaun zeruko: FrantzesB I 83. Jnn SBi 95. MendaroTx 54. Yanzi 59. Basarri 34. Xa Odol 218. Insausti 97.
    azpisarrera-57
    JAUN-ZOR.
    "La pecha concejil que debe la villa de Arruazu al dicho palacio [...] veinte y cinco reales en dinero por la pecha que llaman jaunzorra" (Asiáin, 1659). LexHNav I 89.

    jaun

    jaun
    << jainkoarren 0 / 0 kakotxa >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper