1.
(V-ger-gip, G-azp, AN-gip);
entendatu (AN-mer);
entenitu;
enteintu (AN-larr)
Ref.:
Bon-Ond 158; Iz ArOñ (akordau), UrrAnz ; Holmer ApuntV ; Gte Erd 293. Entender, comprender."Ardo onak apar gutxi eta entenditzen eztuanak itz-gutxi (G-azp)"AEF 1921, 56."Alkar ez entenditzea izan da (AN-gip), ez diote elkarri entenditu (G-azp)"GteErd 293.
v. 1 aditu (2), ulertu. Tr. Documentado en autores meridionales desde mediados del s. XVII, se encuentra sobre todo en catecismos, bersolaris y textos de carácter popular. La forma entenditu es la más extendida; entendatu aparece en textos alto-navarros meridionales y de los dialectos pirenaicos (cf. entendimentu ); entenitu sólo lo encontramos en el s. XX. En DFrec hay 6 ejs. de entenditu.
Nork, onki entendaturik gauza oro, zure parezera kondemnaturen baitute. MRos 14.1r.
Bear dozu orain ulertu eta entendidu. Cap 154 (ed. 1893).
Entenda zazien ongi. SermAN 5r.
Ongi entendaturik paternosterra. El 26.
Obeto entendidu daizun. Urqz 7.
Norzuk entendietan dozuz besterik gurasotzat?Oe 105.
Zer entendietan dozu Zeruak, lurra, eta beste gauza guztiak gaiti? Ib. 50.
Ezdezakéna niórk enténda dén diña. LEOng 33v.
Zer entenditzen duzu Infernuaz. CatB 30.
Yakinik eta entendidurik Aita guria. CatLlo 14.
Zuk zer entendatzen duzu Kristoren gizonas?CatOrb2 951 (CatOrb1 937 entendatzen, CatLiz 937 entendi-).
Nor bertzeik entendatzen da aitetamen izenas?CatAe 44.
Zer entendatzen xu Kristoren gizonaz?CatR 13.
Duenak bearri entendatzeko, entendazala. SamperMt 13, 43 (Lç enzun, Ur aditu, Or entzun).
Itzik ere entenditzen / ez diot nik beintzat. Xe 226.
Erriko jente langille ta nekazariak ezin entenditu dituen dotrinak. AgSerm 199.
Edozein aldetako euskaran ere erraz entenditu liteke. Goñi 20.
Eztezu ulertzen edo entenditzen, Uxabi?UrruzZer 100.
Zer entenidu Jose Manuri / aiek ei jotsean emon. EusJok II 108.
Entenditu detela. TxB I 263.
Au ezin entenditu / dizut nik iñola.(In Alkain 100).
Eztu entenditzen jan ditekeenik janari hain gozo bat. ArtiIpuin 26.
Mandatua eman nuen telefonoz, baina eznaute entenitu. Ib. 80.
Arek amerikano zaarra entenditu [= 'entendió que se refería a']. AndAUzta 51.
Guri berriz ezere entenditzen ez. AnabAprika 33.
Entenituko al du / amak esatian?Mattin 146.
Besteak ere entenditu zezaten, erderaz egin nituan itz batzuk. BAyerbe 155.
v. tbn. Ud 150. Noe 47. CatUlz 19. EusJok II 109. Yanzi 192. Salav 69. Azurm HitzB 33. Gerrika 209. Entendatu: LarraSerm 59. Entenitu: Uzt Auspoa 67, 112. Alkain 110.
azpiadiera-1.1
"Enteniten zu? ¿Lo comprendes? Lo tienen como muletilla"(V-ger). OrtVoc.
azpiadiera-1.2
(Con ines.).Entender de, saber de. Bertsotan batere entenditzen zutenak. Insausti 19.
azpiadiera-1.3
(Con aux. intrans. bipersonal). Ez zait ortan ezertxo entenditzen. AnabUsauri(ed. 1986) 53 (ed. 1931, 65 ez dut ezer ere ulertu).
azpiadiera-1.4
(Intrans.).Entenderse. Zuekaz eziñ leiteke iñor entendidu. AgKr 187 (en boca de un personaje que habla un vascuence muy castellanizado).
Uste dut ederki entenituko garela. ArtiTobera 274.
Urrengoa, Juanito. Onekin izan da entenditzen zaillena. Gaiztoena dalako? Ez. JAzpiroz 216.
2."Gauza baten jakintsun dela edo artarik deusik ez dakiela adiarazteko diote: Ortan entenditzen zaiona edo guri ezpaizauku konprenitzen"FIr 158.
v. 1 aditu (6).
sense-3
3.(Part. en función de adj.).Entendido, conocedor.v. 2 aditu. Patroi entenditua. Arrantz 15.
Gizon entenditua / dago nerekiko; / sagarduaren sisa / ill digu betiko. JanEd I 16.
Ametza omen dago / gizon arrittue / itxuraren kontrako / entendittue. (In MujPAm 55).
azpisarrera-1
ENTENDITU ERAGIN.
Hacer entender. Orduan, izan ere, zazpi urtekoak, bederatzi eta amabi zeuzkatenak ere gela batean ikasten genduan, eta danai parean pareko erakusketak egiten etzan giro. Entenditu eragiten ere naiko lan. Insausti 73.
azpisarrera-2
ENTENDITZEN EMAN. Dar a entender.
--Zetako esaten dozu dagoala jarririk? --Guri entendietan emoteko bere glorian daukan atsegina ta deskansua. Oe 65.