Harremana

    OEH - Bilaketa

    176 emaitza inola bilaketarentzat

    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    1 bikain.
    etimologikoa
    Etim. De bihi (bit- ) + gain; v. SHLV 113.
    sense-1
    I. (Sust).
    azpiadiera-1.1
    1. pikain (L, BN-mix ap. A ; O-SP 228,231, SP, Lar, Lar Sup, Dv, H).
    Primicia, parte mejor de una cosa. "C'est le plus pur ou friand morceau d'une viande ou mangeaille" O-SP 228. "Le plus friand morceau d'une viande" Ib. 231. "(Quinta) essencia, pikaina, izan gorena, izan txauena" Lar. "Nata, la flor de la cosa, gaña ta pikaña" Lar Sup. "Il se dit de ce qui est de meilleur, qui tient le dessus et [qui] est préférable" H. Tr. Documentado hasta el s. XX en Axular, Larramendi, Hiribarren y Duvoisin, con p- inicial en los septentrionales.
    Gaiñak, pikaiñak, eta hautuak bertzeren, hondarrak eta arbuioak Iainkoaren. Ax 181 (V 123). Eta nik naastu edozeiñ Santuri dagokan argipilla batean, Doktore guzien erpiña, Santu guzien bikaña, Teologo guzien gallurra, Fedearen obea, Eleizaren kutuna, itz batean, Agustiñ au, guzientzat jaiorikako atsegiña eta poza? Lar SAgust 4. Urrun bilhatzen ditu zeruko pikainak [Durizburuk] . Hb Esk 150. Ez aski izatea gorphutzen dohainak, / Baituzte mihiz ere urrezko pikainak. Ib. 74. Urthe hek deitzen ziren bestiazko anak, / Geroko zirelarik arimen pikainak. Ib. 100. Astearteak dire bertze gauzetako, / Oihal, bihi, yanari, eskuz aldatzeko. / Eskaldun pikainentzat Donibane bego, / Ez diteke yendea nihon maiteago. Ib. 128 (sg. H: 'Les premiers des basques'; más bien parece significar 'los mejores productos vascos'). Jaunari eskaintzen badiozu zure uzten pikaina, ogi-buru oraino onthuak ez direnetarik, suan xigortuko dituzu, ogia bezala xehatuko dituzu, eta hula eginen duzu zure pikainen eskaintza Jaunari. Dv Lev 2, 14 (Ur zure autatuenak, Ol zure askiñen opari, Bibl lehen-fruituak). Horiek gizonetarik erosiak izatu dire, Jainkoari eta Bildotsari pikain bezala. Dv Apoc 14, 4 (Lç primizia, TB lenbiziak, Echn primiziatzat, Ip lehentxak, IBk lehen fruitu). Euskal herriari eta euskarari eskaini dizkiola [Orixek] bere bizitza luze eta lanpetuaren fruiturik gehienak eta onenak, etengabeko ahaleginen gaina eta bikaina. MIH 290. Zalduntxoak baitziren, izan ere, orduko jauntxoak edota behintzat orduko jauntxoen gaina eta pikaina. MEIG III 126.
    azpiadiera-1.2
    2. (Lar, Dv, H).
    Nata. "Nata" Lar. "Bikaiñ-a (G), bikaiñ (V), crème de lait" Dv. "(G), nata" A (que cita un ej. de It Dial). v. gain, esnegain.
    Berezi bear da bikaña eta ifiñi erretillu batean gazi antz piska bat artu dezan arteraño. It Dial 84 (Ur guena, Dv gaina, Ip gaña). Gauza ikusia da bikaña ona bada guria ona izango dala. Ib. 81. Oloa da aleetan esne eta bikañik geiena eta onena ematen duena. Ib. 81.
    sense-2
    II. (Adj.).
    azpiadiera-2.1
    (V-ger-gip, G, AN-gip; VocCB , Dv, H, Zam Voc (G)), pikain (L; H). Ref.: A (bikain, pikain); Iz ArOñ; Elexp Berg; Gte Erd 286.
     Excelente. "Denbora bikaña dago, hace un tiempo soberbio o excelente" VocCB (→) Dv. "Ce qui est excellent, les plus haut" H. "No se usa en Eibar sino como voz culta" Etxba Eib. Tr. Además de en Etcheberri de Ziburu y Harizmendi, hay testimonios en textos meridionales desde principios del s. XIX (aumentando su uso desde principios del s. XX). El único autor moderno septentrional en el que lo hemos encontrado es J. Etchepare. La forma pikain es utilizado por los dos autores septentrionales primeramente citados. En DFrec hay 95 ejs. de bikain, 14 de bikaiñ, 6 de bikañ y uno de pikain, todos ellos meridionales.
    Hala khendu baitzioen lehen zuen pozoña, / Eta eman ithurriek zuten gustu pikaña. EZ Man II 59. Erabil itzatzu, Iauna, / Arren ene ezpainak, / Eta dizkitzudan xuxen / Laudorio pikainak. Hm 36. Ipiñi zuan Jaunak masti eder-bikaiñ bat. AA III 356. Zeñaren bidez urte osoan izango ditugun iori sagar eder bikain mamitsuak. Izt C 145. Aek uste baino gauza bikañagoak egiten dirala Gipuzkoako arkaiztarteetan. Ib. 156. Izendatu ditudan zuaitz oen artean ugaritsuenak, bikañenak, eta ondasunik geiena ematen dutenak dira Aretxa ta Pagoa. Ib. 125. Judu andientsu eta bikañenai gaztigatu zien. Lard 531. Ogeita amar milla gizon bikañ erriaren alde batera gauaz bialdu zituen. Ib. 113. Erri guziyan zeren dakazun / neskatx bikañaren fama. Bil 106. Aiskide bikañ da mamikoa bizi izandu zan. Aran SIgn 72. Jardunbide Espirituzkoen liburu miragarriaren parterik geiena ta bikañena. Ib. 30. Arraungilliak onak jarrita, / patroia berriz bikaña. Xe 284. Txertubi itzaia da / entero bikaña. Ud 154. Eiztari bikañak dituk oiek. Zab Gabon 64. Perlatxo bikaña. Otag (in FrantzesB II 133). Kanta aiñ bikaiñ, aiñ ospatsu au, / Etzaigu illko iñola. AB AmaE 140. Nekeetan oi ditugu, lorerik bikañenak, / Frutarik gozoenak Zerurako bildu. Ib. 108. Eta nola doai-eskeñi edo ofrendetan gauzik bikañena eraman bear baitan. Arr May 7. Gaztelu ere dago / kantari bikaña. AzpPr 113. Ogi bikaina ta ardao zuria / esteak berotuteko. Azc PB 118 (Ur PoBasc 169 fiña). Il zan euskaldun bikaiñ argidotarra. Ag AL 92.
    ( s. XX.) Gizon bikaña egoan, osasun itxura andikoa. Ag Kr 218. Korrikalari bikaña. Iraola 90. Esan dautsie erriko abadia dala eskuz pelotaririk bikañena. Kk Ab I 97. --Nor da Jaungoikoa? --Izan diteken izakirik bikañena. KIkG 11. Gizonaren doairik / bikain ta onena, / Jaungoikoak emanda / duan adimena. JanEd II 112. Zarauzko erriyan jokatu degu / apustura bat bikaña. EusJok 21. Izkuntza obeto ikasteko, idazlari bikaiñenak zer zioten irakurtzen oitua zegoen. Etxeg Itzald II 90. Jaungoikoa da esan edo gogora al dittekean baño gauza bikañagoa ta arrigarriagoa. Inza Azalp 20. Berebiziko sermoi eder, bikaña, egin zigun. Muj PAm 8. Dantzarako soñu bikaña entzun eban. Altuna 15. Pitxi bikaña. Jaukol Biozk 47. Edeski (kondaira) bikain au erren-elbarri gelditua ezin nuan etsi. (Quijote IX). Ldi RIEV 1929, 207. Gerratoki bikaña zala. Or SCruz 66. Gaiñera izkerazale bikaiña izan zen Mistral. Or Mi V. Ixen onegaz argitaldu da / Euzkel idazti bikaña. Enb 139. Formalarentzat ez dira oiek / oso arrazoi bikañak. Tx B I 72. Domingo Agirre, Zumaiako idazle bikaina. JE Ber 100. Nere nagusi onaren alaba bikañarekin. Lab EEguna 105. Neska bikaña. Laux BBa 74. Irakatsi bikaña emon eutsan bakandereari. Otx 153. Eusko-oikuntza bikañen zaindari oberena euskera omen. Ldi IL 52. Yan-edanaldi bikañak egiten zituen egunero. Ir YKBiz 307. Arkeoloji eta Etnografiari eskatu bear izan dizkiegu lantxo onetan darabiltzkigun oñarririk bikañenak. JMB ELG 9. Biotz-indar bikain batek eragiñak. Ldi (in Or BM 10). Izlari bikaña. Eguzk GizAuz 66. Yainkoek gizonei eman dizkieten ogasunik bikaiñena duzu sena. Zait Sof 180. Zuriz jantzi zaitu! Bai eder zuria! / margo bikain, margo denen nagusia. Or Poem 547. Alberto piano jotzalle ona zan. Bikaña. JAIraz Bizia 25. Oturuntz on baten ondoren bertso saio bat baita euskaldunaren atsegingarririk bikañena. Etxde JJ 270. Argumendurik bikainenak ere ez dio aburua aldaraziko. Mde Pr 138. Eta nik adierazi-ala ulertzen zutenak, ikasle bikañak ziran. Or Aitork 98. Ontziak dituen makiña bikain indartsuak dirala-ta. Erkiag Arran 162. Berritsu galanta, sermolari bikaña ta zalapartazalea. Anab Poli 45. Eguraldi bikaña dator. Txill Let 45. Lore-mendia zen bere gorputz bikaina. Arti MaldanB 205. Agirre Lendakari bikañari [...] eskeñi. Ugalde Iltz 3. Erri bikain batek badaki ots eztia ateraten. Zait Plat 72. Zeu artu zindun gogoz asmo bikaiñetan / alako Semearen Ama zintekezan. Gand Elorri 133. Materia soillaz osatutako ori baiño askozaz aundiago ta bikaiñagoa. Vill Jaink 57. Laguntzarik bikañenak. MAtx Gazt 11. Baiña nere ustez nekazaritza beti izango da poesi-iturri bikaiñagoa egungo gizarte-auzi lazgarriak baiño. Ibiñ Virgil 25. Gure mendien edertasuna, / bikaña zera benetan. Uzt Sas 331. Beraz, izan zaiteze bikaiñak, zeruko zuen Aita bikaiña danez. Ker Mt 5, 48 (Lç perfekt, He, Dv, Samper perfet, Echn, Hual perfekto, TB konpli, Ip oro-hun, Ur on oso, Ol oso oso, IBk on-on). Alaba pare bikaiña dauka. JAzpiroz 161. Onek ere bertsotan poliki egiten zuan, eta abots bikaiña. Insausti 29. Esaldi horiek badute noski zentzurik, baina ez dakit musika eder edo poema bikain baten zentzua oso bestelakoa ote den. MIH 89. Kritikorik sonatuenek maiz egin izan dute kolpe huts, obrarik bikainenak txarretsiz eta txepelenak goraipatuz. Ib. 137.
    v. tbn. Arrantz 106. Lh Yol 11. GMant Goi 69. KIkV 16. ArgiDL 66. Alz Ram 111. TP Kattalin 189. Yanzi 73. MendaroTx 231. Aitzol in Laux BBa VIII. TAg Uzt 161. EA OlBe 22. SMitx Aranz 92. Munita 86. Basarri 39. And AUzta 130. Auspoa 39, 9. Osk Kurl 11. Gazt MusIx 70. Salav 106. NEtx LBB 364. Alzola Atalak 116. Olea 63. Azurm HitzB 33. Berron Kijote 184. Alkain 154. Ataño TxanKan 235. Onaind STeresa 53. MMant 54.
    azpiadiera-2.1.1
    (Tras gen.). (Lo) excelente de, (la) perfección de.
    Zuk aiek bikainduz atsegin dizaizkizun, ez Zu makets izanik aien bikaiñean bikaindu bear zinduken gisan. "Eorum perfectione". Or Aitork 380. Birjiñen gara lirain, Andrane Maria, / zure bikaiñak nire biotz kantaria / igurtzi daroa. "Tu belleza". Gand Elorri 130. Luzaroko begitu bat / gauaren bikaiñarentzat. Ib. 101.
    sense-3
    III. (Adv.).
    azpiadiera-3.1
    Magníficamente. "Bikaiñ jokatu dau Zezeagak" Ib. "Gutxi erabilia" Ib. v. bikainki.
    Iñor bai al da euskaldunik sagardua bikaiñ eraten ez dakiyanik? Artetx Itzald II 49. Bene-benetan guziok nai badegu aguro ta bikain piztuko gerala. Ib. 65s. Bikain jokatu ziran arraunlariak! TAg Uzt 221s. Ariztizabaldar Juan, il arte ain bikain jokatua. NEtx Antz 15. Ori gauza bikain esana! Or QA 126. Bikain niñoian neure lagun onakaz [...] zalpurdietan. Onaind STeresa 92. Ala, bikain pasa zuten. Insausti 189.
    azpiadiera-3.1.1
    En abundancia.
    Euria bikain egiten zuan Ernanin. Insausti 25.
    azpisarrera-1
    BIKAIN-AURKI. Mejor, más excelente. Cf. 3 aurki.
    Brokel dantza egin oi dute Gipuzkoako erri bikaiñ aurkietan. Izt D 97. Azkenean balio izaten dabe zubajetarako bikain arkiak bost eun bana erreal ta geiago. 'Los mejores'. Izt C 152. Egun onetan il zituzten irureun ta geiago Franzes bikain arkienak. Ib. 356. Non arrantzaleak eseri eta bikañ-arkiak esleitu eta txarrak bazterrera botatzen dituzten. Arr Bearg 107 (ap. DRA).
    azpisarrera-2
    BIKAIN-BIKAIN (Forma con reduplicación intens.). "Garia bikañ bikaña dago, le froment est magnifique" Dv (tomado de VocCB, aunque en éste aparece bikañ-bikañekoa).
    Erri bikain-bikainaren lenengo ametsa Pitagorak izan zuen. Zait Plat 60. Ahapaldi bikain bikaiñak ateratzen deuz. Or (in Gazt MusIx 50). Jainkoak amaseigarren mendeari egiñiko mesede bikain-bikaiña izan zala Teresa Deuna. Onaind STeresa 116.
    azpisarrera-3
    BIKAIN-BIKAINEKO. "Garia bikañ-bikañekoa dago, el trigo está magnífico o de lo mejor" VocCB. "Bikañ-bikañekoa, merveilleusement douce" Dv (traduciendo el ej. de SBaroj).
    --Gazia al dago ura edo geza dago? --Bikañ bikañekoa! SBaroj CancB I 4, 51.
    azpisarrera-4
    BIKAINXEAGO. Algo mejor.
    Bikanxiago nitzan ni ere / len sasoiko nitzanian. Larre (in Uzt Noiz 117).

    bikain

    bikain
    << bigundu 0 / 0 bikote >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper