OEH - Bilaketa
176 emaitza inola bilaketarentzat
Sarrera buruan (4)
Sarrera osoan (172)
- adar
- adardun
- adargabe
- ahal
- ahalguz(t)idun
- ahalorotasun
- aho
- aiher
- aitamen
- aitzurkada
- aixer
- aizkora
- alain
- albiste
- alboraka
- aldendu
- aleunka
- amets
- antsia
- antzina
- 1 aparatu
- apartatu
- apeta
- apurtu
- arandu
- arin
- aritze
- 1 aroi
- arren
- 2 arrolatu
- 2 artetu
- 1 askatu
- askotxo
- asmatu
- 1 astun
- atondo
- atzeman
- atzeraka
- aukera
- aurpegi
- aurreratu
- 1 ba-
- bai
- bakar
- balent
- bandera
- 1 barren
- barru
- barrurakor
- behar izan
- behinola
- bekatu
- belauniko
- berez
- bertan
- berton
- besamotz
- beste
- bestela
- 1 beta
- bete
- betikide
- 2 bide
- bigundu
- 1 bikain
- bikote
- bitarte
- bizibide
- 1 borroka
- dena dela
- diauta
- disimulatu
- dohaikabe
- ehola
- ehula
- ehunla
- elkar
- entenditu
- 1 eraman
- ere
- erregelamendu
- esker
- eskumotz
- estu
- ez
- ezelan
- ezer
- ezezko
- 1 ezin
- eztei
- gatibatu
- geroenean
- gizon
- gogo
- halaxen
- handikigo
- hari
- harrotu
- hartaratu
- 1 hartze
- hasiera
- hautsi
- hauxe
- herri
- hobetsi
- horixe
- horrela
- horretarainotu
- hotsare
- ihola
- ihula
- injuria
- inolan
- inon
- irudikor
- izakari
- jainko
- jainkoarren
- jaun
- kakotxa
- kaltegarri
- kapaz
- kargamendu
- 1 korritu
- kutsu
- lore
- lortu
- 1 manera
- 1 marka
- minarazi
- mingaineratu
- mintzoera
- motz
- nehola
- nihola
- nolabait
- odol
- oharkabetasun
- ohartarazi
- oin
- oinarri
- oinazpiko
- 3 ondo
- orainaldi
- oroimingarri
- ospatu
- platika
- plazazale
- saltsa
- sinesmen
- 1 su
- susperrarazi
- toki
- udare
- ukitu
- unetxo
- utzarazi
- utzi
- uztartu
- zaldi
- 1 zanga
- zehar
- zentzun
- zer
- zergai
- zikoizkeria
- zirkinaldi
- zomorrotu
- zoriongabe
- 1 zorro
- zuztar
- ñola
goiburua
beste.
tradizioa
Tr.
De uso general en todas las épocas y dialectos. Beste lo emplean los autores occidentales y suletinos. Ber(t)ze los labortanos, los alto-navarro meridionales y algunos de los septentrionales; en un texto del valle de Guesálaz (en el extremo sur-occidental del AN-mer) del s. XVIII y en el manuscrito de Zabalegui del mismo siglo se encuentra algún ejemplo de beste (tbn. bezte en el segundo) junto al más frecuente berze. En textos bajo-navarros, hasta principios del s. XX, se encuentra casi siempre ber(t)ze (ya en Detchepare, FPrBN,
CatLan, etc.; tbn. en Oihenart, Egiateguy y en Tartas); pero el mixano Lopez emplea beste, y M. Elissamburu beste y bertze. Varios autores bajo-navarros del s. XX usan ambas formas: Barbier, Zubiri, Etchamendi, Xalbador; tbn. Mirande y Larzabal. Arradoy emplea sólo beste; Oxobi y J. Etchepare sólo bertze. Emplean la forma con fricativa Leiçarraga, Etcheberri de Ziburu, Sauguis, M. Dassança, Eguiateguy, CatLan,
CatB,
CatR,
CatSal y Mendigacha; aparece junto a bertze en varios autores labortanos clásicos: Pouvreau, Argaignarats, P. Detcheverry, Chourio, CatLav y Mihura. En Detchepare, Beriayn, Voltoire, CatUt y Lizarraga, así como en otros varios textos, las grafías <-rz-,
-rç-, -rc-> pueden corresponder tanto a la dorsal fricativa como a la africada. La forma besze se recoge en un texto de Larráinzar de principios del s. XX. En DFrec hay 4397 ejs. (201 septentrionales) de beste y 121 (90 sept.) de bertze.
Onom.:
Yrigoyen Echeverçea. (1366) Arzam 174.
sense-1
1.
(V, G, AN-larr-ulz-gip-5vill, BN-arb-baig-ciz-mix, R-is-uzt, S; Lar, Añ, Gèze, Dv, H);
bertze (AN-mer-ulz-5vill, B, L, BN, Sal; SP, Urt Gram 50, Ht VocGr , Lecl, VocBN , Hb, H; berze BN-baig-ad, R-vid; Urt I 493, Lar, Añ (AN));
besta (V-gip);
besze;
beze (BN-bard)
Ref.:
Bon;
A (bertze, berze, beste);
Lrq
; Sacaze 35; Iz ArOñ (besta), R 393; Izeta BHizt2 (bertze); Holmer ApuntV; Etxba Eib ; Gte Erd 203.
Sacaze no separa los datos de bertze y berze. Beste además de en AN de Larraun y Guipúzcoa, se emplea en gran parte de los valles de Basaburúa (Mayor y Menor) e Imoz; en Baja-Navarra, aunque son frecuentes las vacilaciones entre beste y ber(t)ze, de modo aproximado se puede afirmar que beste predomina en las hablas de Mixe, Cize y en buena parte de Arberoa. En Roncalés de Isaba y Uztarroz beste y en el resto de los pueblos ber(t)ze.
(Con sintagma nominal determinado, con artículo o demostrativo). Otro. "Essotro, beste hori, berze hori" Lar. "Estotro, (V, G) bestau; (AN) berzeau; (c.) besteori, besteau" Añ. "Bertzaldiraino, jusqu'à l'autre fois" Hb. "Bestekaldera, al otro lado, por otro lado" Etxba Eib (v. tbn. bestekalde, bestekaldia "el otro lado" en Elexp Berg). Gram. Generalmente se coloca antes del sintagma nominal (cuando no está elidido). Sin embargo, pueden preceder a beste cuantificadores indefinidos como zenbait, anitz, asko etc., interrogativos como zer, zein, zenbat, nor, etc., pronombres indefinidos como deus, inor, así como edozein, zernahi (como pronombres indefinidos o acompañados de sust.), o en ocasiones adverbios del tipo inon. También los sintagmas con sufijo -(z)ko y -(r)en se sitúan, sin que cambie su significado, indistintamente antes o después de beste. Tr. De uso gral. Hay algunos ejs. (en Mondr y Lazarraga) en los que aparece pospuesto al sintagma nominal. La elisión de la vocal final de beste, bertze ante alde (menos frecuente ante aldi; cf. tbn. BESTE ORDUZ y bestalde) se encuentra en la tradición septentrional ya en Leiçarraga, en el catecismo de Laneufville, en Duhalde y más a menudo a partir de mediados del s. XIX: así en Hiribarren (Esk 143), Duvoisin (LEd 207), Inchauspe (Dial 108), Laphitz (60), Elizanburu, J. Etchepare, Barbier, Etchamendi (235), Iratzeder (135), Lafitte (Murtuts 22), Mirande, J. B. Etchepare (27), Larzabal (Iru 110), Arradoy o Xalbador (118); al Sur, sin embargo, los ejemplos son del s. XX: Enbeita (95), Kirikiño (Ab II 85), T. Agirre (Uzt 6), Zaitegi (Sof 30), San Martin (Zirik 73), Bilbao (IpuiB 256), Villasante, Labayen (SuEm 185) y N. Etxaniz. A partir de los años 60, en algunos autores occidentales como Aresti, Zaitegi (Plat 22), Onaindia, Ibiñagabeitia (Virgil 98) o N. Etxaniz (LBB 84), se encuentra tbn. bestekalde.
Laster baten igaro zan / uraz alde bestean. Mondr 40s. Andria, minza albaitzinde berze aldian emiago. E 174. Haur da ene manamendua, batak berzea maite duzuen, nik maite ukhan zaituztedan bezala. Lç ABC A, 6v (sobre bat y batzu dominados por beste det., v. bat, batzu). Biandaz eta berze behar ditugun gauzéz. Ib. B, 4r. Maria Magdalena eta Maria berzea ethor zitezen sepulkrearen ikhustera. Lç Mt 28, 1 (He Maria bertzea, TB, HeH, Dv, Echn, SalabBN, Leon bertze Maria, Hual, Samper berze Maria, Ur, Ip, Or, Ker, IBk, IBe beste Mari(a), Ol beste Mari ura). Goitixeago ekusi neben / beste alderutz eginik. Lazarraga 1159r. Banekarren esku bestean / listra onezko dardoa. Ib. (B), 1181rb. Jaun Santi Laurenti esku batean euri bestean ilinti. RG A, 6. Aretx asko dan urtea, besteak baño ez obea. RS 109. Beste berri segurorik eztugu presentean. (c. 1597). CartEsp 460 (en una carta que mezcla rasgos labortanos y meridionales). Emen dago gerturik / Erioa eta bizia: / Elizak erraten digu / bata nola bertzea. Aldaz 103ss. Meza, besperak eta bertze elizako ofizioak. Mat 111. Gañerako Elizaren berze Zeremoniak. EZ Man I 32. Zeren hala egiteaz, batean ezpada bertzean, periletan iar zindezke huts egiteko. Ax 224 (V 149). Alde batetik duzun guztia probei emanagatik, baldin bertzetik, bekhatutan bazaude. Ib. 220 (V 147). Batari harriaz, berziari ogiaz. Saug 2. Etxirik murmuraziñoari [...] eta beste alperreko berbai. Cap ed. 1893, pró. Har ezazu Birjina sakratua eta bertze sainduak ararteko. SP Phil 43. Bethi dakizula eta orhoitzen zarela bertze gauza dela tentazionearen sentitzea, eta bertze bat haren konsentitzea. Ib. 435. Bauko sabidurie geeigo besteak bano edo beste moduko diferenziarik? VJ 5. Besteok ezer eztakigula / Gipuzkoan ei dinoe. BBizk 11.
( s. XVIII) Lekhuko dira Eginhardo, eta mende hartako bertze Istoriolari Carlo Magnok eginikako gauzez iskiribatu dutenak. ES 113. Ez iuia bertzeez temerarioki. Ch I 14, 1. Bertzez bezala, bekhatu mortal hartaz ere egiazko damu bat izan gabe. CatLav 280. (V 139) Argandik eta arekin egin zituen beste Doktore Santuen izarrak. Lar SAgust 11. Gaiza laidable bat da bekhanki kanporat jalkitia [...] eta beste gizonen ikhusi nahirik ez ükheitia. Mst I 20, 6. Orietatik zenbait Jangoiko berari bakarrik dagozkanak dira ta besteak besteei dagoztenak. Mb IArg I 153. Ni ez ikusteagatik begiak beste aldera biurtzen dituzte. Cb Eg II 101. Gure nekazarien eriotzaren gañean beste konsiderazio onak. Cb Eg III 347. Besteak baño geiago izan nai edo erabagako gurari bat. Cb CatV 56. Urguilleriazko eta bertzez gorago izan nahizko sentimendu guziak. Lg II 171. Hetarik batzu peritu dire subaz, bertzeak uraz. Mih 100. Prozesiogáu edo bérzea inbeárda sin fálta. LE Prog 108. Huni eman behar dirakogozu besten gañan preferenzia. AR 89.
( s. XIX) Konfesinuan bertan bere buruba garbitu, bestia akusau. Mg CO 69. Nire beste alabia. Mg PAb 107. Erleak eztabiltz bestebaga lora batik bestera. Añ LoraS 63. Bereziki sehiak eta bertze bere menekoak erasiaz. Dh 68. Anas, Kaipas ta beste Judeako juezak. fB Ic II 166. Aita izango da seme bataren adiskidiago, bestiaren baino. Ib. 208. Bada agaz bizi biarko dozu, batori edo bestiori ill artian. fB Ic III 372. Aitak erakusten eutseen etxian eskolia, jaijegun ta beste biar arteetan. JJMg BasEsc 28. Igandetan eta berze besta egunetan. CatB 49. Zenbait othoitz eta gauza bertze doktrinako liburuetan ez direnak. CatLuz 2. Zeren hotan dago bizitze huntako urostasuna eta bertzeko esperantza. Ib. 29. Sakramenduen berthuteaz, eta bertze ala kanpoko ala barneko grazia oste gabekoez. Jaur 172. Aitak beste haurreki erosi tzikanak. Etch 180. Batak jan, besteak lan, / da erakeria. It Fab 97. Bereala asiko dira besteak, batak emango dabela onelako, besteak orrelako. Izt C 239. Bertzek nola niri, bertzer hala egiten daiet nik. Gy 117. Igande batetik besterañoko zortzi egunak. Lard 473. Iñurrijen artian batzuk dira arrak, bestiak emiak, bestiak ez arrak ez emiak. Ur Dial 30. Gorphutza oihal lodiz estalia, gerria kalamuzko zinta batez inguratua, oin bat hutsik, bertzea eri zuelakotz espartin xar batekin. Laph 34. Batian arrastaka, / bestian erori. JanEd I 39. Leongo erriberan, ibaiaz beste aldetik. Bv AsL 124. Orgabideaz bertze aldeko sasi baten xokoan. Elzb PAd 40. Mendiaz bertzaldean nintzelarik antxuekin. Ib. 75. Konfesatzera eta komulgatzera, edo onelako beste gauz onetara. Arr May 10. Beha daude nor zertan / Hobendun kausi, / [...] Deus ez nahiz bertzetan / Onik ikhusi. Zby RIEV 1909, 105. Eta biak bat bertzea bezein berandetsiak zagozin. Jnn SBi 117. Eskualdunak hitz dautzuete, oraikoan ahantzi bazaio ere, bertze aldian aski goiz jakin-araziko dautzuetela. Ib. 96s. Mariaren haurzaroa ezta izan Adamen ondoko beste haurrena üdüri. Ip Hil 33. Eta horra nola jendaia giristinoak diren bethi bertzeak ez bezalako eta hainitzez hobeak. Arb Igand 66. Gure osaba Joxe-Manuelen etxeko beste bizitzan. Moc 16. Greziatar da beste Sortaldeko kristiñauak. Ag AL 109.
( s. XX) Ankartu zren bi emazte; batak zion iror ogeita zortzi urte; eta berziak ogeita borz. Mdg 125. Bertzea... edo Beskoitzen erraiten dena, bezea? Eskual 20-11-1908, 2 (ap. DRA ). Mutikoen batzuek ere asi ziran esaten, aiek ere Ama Birjiña ikusten zutela, eta ez dakit zer beste berriketa. Goñi 86. Ta oker urtengotzuez burubide guztiok Eladiri isten ezpotzazue ibilten, beste erriko neskatillak dabiltzan lez. Echta Jos 158. Zuek, batorrek eta besteorrek bear dozuez zigorrada batzuk. Ib. 62. Ura bizi izan bazan, beste zakurrak zaunka egingo ziakan. Iraola 99. Eskualdunek egiten dugu gizalde bat bertzetarik berezia, ez bakarrik bizi giren tokiaz. JE Bur 174. Aldakorra: atzo beste iritzia zeukan. Ag G 332. Noiznai komeni dira / olako eztariak, / bestaldian obeki / ernatu begiak. 'Otra vez'. Noe 117. Bainan, hala hala, nor ethorri da sekulan, han, bertzalde hartan, deusere ez dela erraitera? Barb Sup 58. Musean partida bat gero, eta... bertze Igandeak arte. Ib. 2. Beldurrez bezala asi zen atarira nun ta gure gizonari bertze ekengana bere zizpa zuzentzeko bidea ekentzen ziola. FIr 139. Ez dugu zeren izan / batzu besten jelos. Etcham 208. Zeu orretan bazagoz, zeu ilgo zaitugu ta bestia ainduko dogu. Kk Ab II 25. Handik bertze urthean. "Une année après". Barb Leg 143. Ori, ama, bertz'aldian ekarriko dut. "À la prochaine fois". Ib. 145. Esku batean ogi-puska ta bestean ollasko-izterra. Ldi IL 49. Ibaiaren bertzaldeko bospasei laborari-etxe pollitak. JE Ber 9. Yudak, Iskariotek ez, besteak esan zion. Ir YKBiz 451. Bestaldean bizi da, paganuen atse-baratzeko aingeru antzean. Mde Pr 269. Ardi hura etzuen bertzeak baino maiteago. JEtchep 55. Etzitela xoxo bat bezala egon, besten beldurrez. Ib. 94. Andrea maitale batekin eskapatu zitzaiola bestekaldera, eta atzean zoakola. Arti Tobera 279. Eriotzaz bestaldeko munduan. Vill Jaink 99. Hariz beste puntatik. Osk Kurl 26. Atsegiñezko baratzaren bestekaldean. Onaind (in Gazt MusIx 157). Beste bizitzako Alejandro izena dun mutillari, pekaturako griña sortu zaio biotz-barruan. MAtx Gazt 45. Eta, atxik daitak edari hortarik xorta bat, bertz'aldiko ere... Larz Senper 34. Mugatik beste aldeko baserri batean. Alzola Atalak 56. Lapurdin gaindi eta Bidasotik bestaldean. Ardoy SFran 14. Mundu huntako ontasunak ez badira besteko baliatzen. Ib. 307. Bertze paperen artian, ikusi nun eskritura bat. Auspoa 77-78, 32. Atzeratxoago, mai txiki bat, paperez eta beste lanerako gauzez betea. NEtx LBB 193. Europak itsasoz bestaldera bialtzen zuan jendetza ura. Ib. 34. Bertze anea ere, kolonel zena, joan zen gaitz horrekin berarekin. Etchebarne 145. Peruk, inolaz ere, beste hariko ezpala dirudi. MIH 335.
v. tbn. Zav Fab RIEV 1909, 35. JMB ELG 68. Eguzk GizAuz 121. Anab Aprika 72. Izeta DirG 52. Balad 144. Bertze: INav 6. Brtc 13. Hb Egia 11. HU Zez 23.
(Con sintagma nominal determinado, con artículo o demostrativo). Otro. "Essotro, beste hori, berze hori" Lar. "Estotro, (V, G) bestau; (AN) berzeau; (c.) besteori, besteau" Añ. "Bertzaldiraino, jusqu'à l'autre fois" Hb. "Bestekaldera, al otro lado, por otro lado" Etxba Eib (v. tbn. bestekalde, bestekaldia "el otro lado" en Elexp Berg). Gram. Generalmente se coloca antes del sintagma nominal (cuando no está elidido). Sin embargo, pueden preceder a beste cuantificadores indefinidos como zenbait, anitz, asko etc., interrogativos como zer, zein, zenbat, nor, etc., pronombres indefinidos como deus, inor, así como edozein, zernahi (como pronombres indefinidos o acompañados de sust.), o en ocasiones adverbios del tipo inon. También los sintagmas con sufijo -(z)ko y -(r)en se sitúan, sin que cambie su significado, indistintamente antes o después de beste. Tr. De uso gral. Hay algunos ejs. (en Mondr y Lazarraga) en los que aparece pospuesto al sintagma nominal. La elisión de la vocal final de beste, bertze ante alde (menos frecuente ante aldi; cf. tbn. BESTE ORDUZ y bestalde) se encuentra en la tradición septentrional ya en Leiçarraga, en el catecismo de Laneufville, en Duhalde y más a menudo a partir de mediados del s. XIX: así en Hiribarren (Esk 143), Duvoisin (LEd 207), Inchauspe (Dial 108), Laphitz (60), Elizanburu, J. Etchepare, Barbier, Etchamendi (235), Iratzeder (135), Lafitte (Murtuts 22), Mirande, J. B. Etchepare (27), Larzabal (Iru 110), Arradoy o Xalbador (118); al Sur, sin embargo, los ejemplos son del s. XX: Enbeita (95), Kirikiño (Ab II 85), T. Agirre (Uzt 6), Zaitegi (Sof 30), San Martin (Zirik 73), Bilbao (IpuiB 256), Villasante, Labayen (SuEm 185) y N. Etxaniz. A partir de los años 60, en algunos autores occidentales como Aresti, Zaitegi (Plat 22), Onaindia, Ibiñagabeitia (Virgil 98) o N. Etxaniz (LBB 84), se encuentra tbn. bestekalde.
Laster baten igaro zan / uraz alde bestean. Mondr 40s. Andria, minza albaitzinde berze aldian emiago. E 174. Haur da ene manamendua, batak berzea maite duzuen, nik maite ukhan zaituztedan bezala. Lç ABC A, 6v (sobre bat y batzu dominados por beste det., v. bat, batzu). Biandaz eta berze behar ditugun gauzéz. Ib. B, 4r. Maria Magdalena eta Maria berzea ethor zitezen sepulkrearen ikhustera. Lç Mt 28, 1 (He Maria bertzea, TB, HeH, Dv, Echn, SalabBN, Leon bertze Maria, Hual, Samper berze Maria, Ur, Ip, Or, Ker, IBk, IBe beste Mari(a), Ol beste Mari ura). Goitixeago ekusi neben / beste alderutz eginik. Lazarraga 1159r. Banekarren esku bestean / listra onezko dardoa. Ib. (B), 1181rb. Jaun Santi Laurenti esku batean euri bestean ilinti. RG A, 6. Aretx asko dan urtea, besteak baño ez obea. RS 109. Beste berri segurorik eztugu presentean. (c. 1597). CartEsp 460 (en una carta que mezcla rasgos labortanos y meridionales). Emen dago gerturik / Erioa eta bizia: / Elizak erraten digu / bata nola bertzea. Aldaz 103ss. Meza, besperak eta bertze elizako ofizioak. Mat 111. Gañerako Elizaren berze Zeremoniak. EZ Man I 32. Zeren hala egiteaz, batean ezpada bertzean, periletan iar zindezke huts egiteko. Ax 224 (V 149). Alde batetik duzun guztia probei emanagatik, baldin bertzetik, bekhatutan bazaude. Ib. 220 (V 147). Batari harriaz, berziari ogiaz. Saug 2. Etxirik murmuraziñoari [...] eta beste alperreko berbai. Cap ed. 1893, pró. Har ezazu Birjina sakratua eta bertze sainduak ararteko. SP Phil 43. Bethi dakizula eta orhoitzen zarela bertze gauza dela tentazionearen sentitzea, eta bertze bat haren konsentitzea. Ib. 435. Bauko sabidurie geeigo besteak bano edo beste moduko diferenziarik? VJ 5. Besteok ezer eztakigula / Gipuzkoan ei dinoe. BBizk 11.
( s. XVIII) Lekhuko dira Eginhardo, eta mende hartako bertze Istoriolari Carlo Magnok eginikako gauzez iskiribatu dutenak. ES 113. Ez iuia bertzeez temerarioki. Ch I 14, 1. Bertzez bezala, bekhatu mortal hartaz ere egiazko damu bat izan gabe. CatLav 280. (V 139) Argandik eta arekin egin zituen beste Doktore Santuen izarrak. Lar SAgust 11. Gaiza laidable bat da bekhanki kanporat jalkitia [...] eta beste gizonen ikhusi nahirik ez ükheitia. Mst I 20, 6. Orietatik zenbait Jangoiko berari bakarrik dagozkanak dira ta besteak besteei dagoztenak. Mb IArg I 153. Ni ez ikusteagatik begiak beste aldera biurtzen dituzte. Cb Eg II 101. Gure nekazarien eriotzaren gañean beste konsiderazio onak. Cb Eg III 347. Besteak baño geiago izan nai edo erabagako gurari bat. Cb CatV 56. Urguilleriazko eta bertzez gorago izan nahizko sentimendu guziak. Lg II 171. Hetarik batzu peritu dire subaz, bertzeak uraz. Mih 100. Prozesiogáu edo bérzea inbeárda sin fálta. LE Prog 108. Huni eman behar dirakogozu besten gañan preferenzia. AR 89.
( s. XIX) Konfesinuan bertan bere buruba garbitu, bestia akusau. Mg CO 69. Nire beste alabia. Mg PAb 107. Erleak eztabiltz bestebaga lora batik bestera. Añ LoraS 63. Bereziki sehiak eta bertze bere menekoak erasiaz. Dh 68. Anas, Kaipas ta beste Judeako juezak. fB Ic II 166. Aita izango da seme bataren adiskidiago, bestiaren baino. Ib. 208. Bada agaz bizi biarko dozu, batori edo bestiori ill artian. fB Ic III 372. Aitak erakusten eutseen etxian eskolia, jaijegun ta beste biar arteetan. JJMg BasEsc 28. Igandetan eta berze besta egunetan. CatB 49. Zenbait othoitz eta gauza bertze doktrinako liburuetan ez direnak. CatLuz 2. Zeren hotan dago bizitze huntako urostasuna eta bertzeko esperantza. Ib. 29. Sakramenduen berthuteaz, eta bertze ala kanpoko ala barneko grazia oste gabekoez. Jaur 172. Aitak beste haurreki erosi tzikanak. Etch 180. Batak jan, besteak lan, / da erakeria. It Fab 97. Bereala asiko dira besteak, batak emango dabela onelako, besteak orrelako. Izt C 239. Bertzek nola niri, bertzer hala egiten daiet nik. Gy 117. Igande batetik besterañoko zortzi egunak. Lard 473. Iñurrijen artian batzuk dira arrak, bestiak emiak, bestiak ez arrak ez emiak. Ur Dial 30. Gorphutza oihal lodiz estalia, gerria kalamuzko zinta batez inguratua, oin bat hutsik, bertzea eri zuelakotz espartin xar batekin. Laph 34. Batian arrastaka, / bestian erori. JanEd I 39. Leongo erriberan, ibaiaz beste aldetik. Bv AsL 124. Orgabideaz bertze aldeko sasi baten xokoan. Elzb PAd 40. Mendiaz bertzaldean nintzelarik antxuekin. Ib. 75. Konfesatzera eta komulgatzera, edo onelako beste gauz onetara. Arr May 10. Beha daude nor zertan / Hobendun kausi, / [...] Deus ez nahiz bertzetan / Onik ikhusi. Zby RIEV 1909, 105. Eta biak bat bertzea bezein berandetsiak zagozin. Jnn SBi 117. Eskualdunak hitz dautzuete, oraikoan ahantzi bazaio ere, bertze aldian aski goiz jakin-araziko dautzuetela. Ib. 96s. Mariaren haurzaroa ezta izan Adamen ondoko beste haurrena üdüri. Ip Hil 33. Eta horra nola jendaia giristinoak diren bethi bertzeak ez bezalako eta hainitzez hobeak. Arb Igand 66. Gure osaba Joxe-Manuelen etxeko beste bizitzan. Moc 16. Greziatar da beste Sortaldeko kristiñauak. Ag AL 109.
( s. XX) Ankartu zren bi emazte; batak zion iror ogeita zortzi urte; eta berziak ogeita borz. Mdg 125. Bertzea... edo Beskoitzen erraiten dena, bezea? Eskual 20-11-1908, 2 (ap. DRA ). Mutikoen batzuek ere asi ziran esaten, aiek ere Ama Birjiña ikusten zutela, eta ez dakit zer beste berriketa. Goñi 86. Ta oker urtengotzuez burubide guztiok Eladiri isten ezpotzazue ibilten, beste erriko neskatillak dabiltzan lez. Echta Jos 158. Zuek, batorrek eta besteorrek bear dozuez zigorrada batzuk. Ib. 62. Ura bizi izan bazan, beste zakurrak zaunka egingo ziakan. Iraola 99. Eskualdunek egiten dugu gizalde bat bertzetarik berezia, ez bakarrik bizi giren tokiaz. JE Bur 174. Aldakorra: atzo beste iritzia zeukan. Ag G 332. Noiznai komeni dira / olako eztariak, / bestaldian obeki / ernatu begiak. 'Otra vez'. Noe 117. Bainan, hala hala, nor ethorri da sekulan, han, bertzalde hartan, deusere ez dela erraitera? Barb Sup 58. Musean partida bat gero, eta... bertze Igandeak arte. Ib. 2. Beldurrez bezala asi zen atarira nun ta gure gizonari bertze ekengana bere zizpa zuzentzeko bidea ekentzen ziola. FIr 139. Ez dugu zeren izan / batzu besten jelos. Etcham 208. Zeu orretan bazagoz, zeu ilgo zaitugu ta bestia ainduko dogu. Kk Ab II 25. Handik bertze urthean. "Une année après". Barb Leg 143. Ori, ama, bertz'aldian ekarriko dut. "À la prochaine fois". Ib. 145. Esku batean ogi-puska ta bestean ollasko-izterra. Ldi IL 49. Ibaiaren bertzaldeko bospasei laborari-etxe pollitak. JE Ber 9. Yudak, Iskariotek ez, besteak esan zion. Ir YKBiz 451. Bestaldean bizi da, paganuen atse-baratzeko aingeru antzean. Mde Pr 269. Ardi hura etzuen bertzeak baino maiteago. JEtchep 55. Etzitela xoxo bat bezala egon, besten beldurrez. Ib. 94. Andrea maitale batekin eskapatu zitzaiola bestekaldera, eta atzean zoakola. Arti Tobera 279. Eriotzaz bestaldeko munduan. Vill Jaink 99. Hariz beste puntatik. Osk Kurl 26. Atsegiñezko baratzaren bestekaldean. Onaind (in Gazt MusIx 157). Beste bizitzako Alejandro izena dun mutillari, pekaturako griña sortu zaio biotz-barruan. MAtx Gazt 45. Eta, atxik daitak edari hortarik xorta bat, bertz'aldiko ere... Larz Senper 34. Mugatik beste aldeko baserri batean. Alzola Atalak 56. Lapurdin gaindi eta Bidasotik bestaldean. Ardoy SFran 14. Mundu huntako ontasunak ez badira besteko baliatzen. Ib. 307. Bertze paperen artian, ikusi nun eskritura bat. Auspoa 77-78, 32. Atzeratxoago, mai txiki bat, paperez eta beste lanerako gauzez betea. NEtx LBB 193. Europak itsasoz bestaldera bialtzen zuan jendetza ura. Ib. 34. Bertze anea ere, kolonel zena, joan zen gaitz horrekin berarekin. Etchebarne 145. Peruk, inolaz ere, beste hariko ezpala dirudi. MIH 335.
v. tbn. Zav Fab RIEV 1909, 35. JMB ELG 68. Eguzk GizAuz 121. Anab Aprika 72. Izeta DirG 52. Balad 144. Bertze: INav 6. Brtc 13. Hb Egia 11. HU Zez 23.
azpiadiera-1.1
(Con cuantificadores).
"Oixan kortan artzai banek bidea badakei; beste banentako, eztakeinentako, galmendi da"
A s.v.
galmendi. En AxN se explica parte bat bedere (526) por beste zenb[a]it kausaz landara.
Tr. De uso gral. Es especialmente frecuente con bat y batzuk. En K. Enbeita y B. Enbeita se encuentra, en verso, bestat(zuk) = beste bat(zuk).
Juanikok eta beste askok / Eudela parte bertan. Mondr 36s. Ieinko ezten berze oro dago zure azpitik. E 107. Izurriz edo gerlaz edo zenbeit berze aflikzione motaz. Lç Ins A, 7r. A ta zu lako beste bi. Lazarraga 1201v. Bizi beste bat artuko dozu. Ib. 1173v. Lelengo bostak dira nezesidadekoak [...]; beste biak dira borondatezkoak. Bet 13. Kontent eztenak ezkiriba beza bertze Euskara hobeago batez. Mat XVI. Zeren agian ezpaitrama auzi ona, edo ez ongi informatus, edo berze asko maneras. Ber Trat 44v. Berze presuna guztiak uraz ziren fiñatu. EZ Man 95. Nafarroa behereko parte hetan, bertze anhitz lekhutan bezala. Ax 6 (V 3). Eta anhitz bertze obra miserikordiazkotan. Ib. 542 (V 348). Bertze ur bat bezala zen ur hura ere. Ib. 511 (V 329). Eta indazu berriz ere grazia bertze aldi batez geiagorik pairatzeko. SP Imit III 46, 5. Edo Kalbarioko mendiaren gainean, [...] edo zenbait bertze lekutan. SP Phil 122. Hura dela kausa, ethorzen zaiotela asko berze eritarzun gaizto. Mong 593. Urhez, zilarrez, zurez, harriz eta hanitz beste gaizaz. Bp I 84. Zelian, lürrian, ifernian eta beste lekü orotan. Ib. 29. Horlatan perfekzionea batzuek ezarten dute pratika edo debozione batzuetan, eta bertzeek bertze batzuetan. He Gudu 30. Bi aldiz Mairuetara ta beste biz Inglaterrara. Mb IArg I 196. Zazpi bizio onen kontra dagoz beste zazpi birtute. Oe 47. Egin zuen bertze zenbait mirakuillu ere. Lg II 153. Ez ain peligrósoa gaistakerietáko, nola bérze ásko ofizio. LE Prog 96. Lauretan hogei portüges ta ehün bat berze jende. Egiat 158. Belauniko jarri zan emakume gaizkindua beste an zeuden jende askorekin batera. Mg CC 224. Libru onegaz batera salduten da beste euskerazko Esku-libru bat. Añ LoraS 196. Au aditzera ematen digu gañera beste guziakiñ gertatu danak. AA III 568. Itsuak beste itsu bat badaroa, zer jazoko da? Ib. 157. Horiek eta holako bertze asko nahigabe. Dh 194. Elduten da eguna, eta etzaka faltako atxakijen bat beste Jairen baterako luzatuteko. Astar II 223. Hainitz bertzerekin baltsan iarririk. JesBih 393. Ene haurrek aski bertze / Errepas ukhanen diñe. Gy 98. Bertze alde batetan ikusten dut purgatorioa. Dv LEd 216s. Igeltsu, merla eta ehun bertze gauza. Dv Lab 130. Beste askotan egiten zuan bezela. Bv AsL 43. Makilatxua eta beste onelako gauza aberats asko. Ib. 160. Baliteke, Profeten erranetarik, bertzerik asko hemen ezagutarazi behar ginukenik. Jnn SBi 5. Bertze aldi batez ere, hainitz gauza guttiak egin zuen ezpaitzuten erre bizi-bizia. Ib. 73. Bestaldi batez gogoan ezari zeion debriak. Ip Hil 173. Beste illabete pasata ere / utsegin zuan plazuan. PE 149. Asko bertze ateraldi xuxen eta sarkorren artetik. HU Zez 134. Zerbait debrukeria ez othe zion ostalerak emana? Bertzaldiño batez hatik! Barb Sup 74. Lau bertsolari dagoz Jauriko etxien, / bat askan ta bi kortan, bestat eskatzien. Enb 162. Ta beste milla bider ere. Alz Txib 92. Beste hanitxek bezala. Const 38. [Catalunyatzaz] Eizagirre yaunak itz-egingo dizute luzaroago beste egunen batean, Cambó ta ango beste zenbait abertzale aipatu adiskide baititu. Ldi IL 170. Baña nola asi itzanan izketan beste geiago gabe, mutil ezagun-ez batekin? TAg Uzt 125 (cf. BESTE GABE). Pick-up-aren besoa atzeratu zuen eta beste aldi bat entzun zuen. Mde Pr 149. Lendik eta jatorriz, beste era batera zan. Lek SClar 117. Emaztea beste batekin dabilkiola jakinda. Etxde JJ 149. Bertzaldi batez, buruz buru mintzatuko gira gauza hortaz. JEtchep 89. Ori beste kontu bat da. Vill Jaink 150. Batzuek ondo konpontzen dira, / bestatzuk ezin atondu. BEnb NereA 174. Orrek zapuzten bazaitu, arkituko duzu beste Alexiren bat. Ibiñ Virgil 35. Bertze guzien gainekoa da aurten gertatu zautana. Xa Odol 328. Orain beste lan batzutan ibiltzen da. BAyerbe 82. Horra beraz bertze hamabortz egunak pasatuak. Etchebarne 92. Anai zarra be emen egoan, eta beste asko be bai ezagutzen nituanak. Gerrika 113. Eta horrelaxe [...] aipa daitezkeen beste hamaika eta hamaika. MIH 74.
v. tbn. JAIraz Bizia 55. Erkiag BatB 149. Bertze: Egiat 184.
Juanikok eta beste askok / Eudela parte bertan. Mondr 36s. Ieinko ezten berze oro dago zure azpitik. E 107. Izurriz edo gerlaz edo zenbeit berze aflikzione motaz. Lç Ins A, 7r. A ta zu lako beste bi. Lazarraga 1201v. Bizi beste bat artuko dozu. Ib. 1173v. Lelengo bostak dira nezesidadekoak [...]; beste biak dira borondatezkoak. Bet 13. Kontent eztenak ezkiriba beza bertze Euskara hobeago batez. Mat XVI. Zeren agian ezpaitrama auzi ona, edo ez ongi informatus, edo berze asko maneras. Ber Trat 44v. Berze presuna guztiak uraz ziren fiñatu. EZ Man 95. Nafarroa behereko parte hetan, bertze anhitz lekhutan bezala. Ax 6 (V 3). Eta anhitz bertze obra miserikordiazkotan. Ib. 542 (V 348). Bertze ur bat bezala zen ur hura ere. Ib. 511 (V 329). Eta indazu berriz ere grazia bertze aldi batez geiagorik pairatzeko. SP Imit III 46, 5. Edo Kalbarioko mendiaren gainean, [...] edo zenbait bertze lekutan. SP Phil 122. Hura dela kausa, ethorzen zaiotela asko berze eritarzun gaizto. Mong 593. Urhez, zilarrez, zurez, harriz eta hanitz beste gaizaz. Bp I 84. Zelian, lürrian, ifernian eta beste lekü orotan. Ib. 29. Horlatan perfekzionea batzuek ezarten dute pratika edo debozione batzuetan, eta bertzeek bertze batzuetan. He Gudu 30. Bi aldiz Mairuetara ta beste biz Inglaterrara. Mb IArg I 196. Zazpi bizio onen kontra dagoz beste zazpi birtute. Oe 47. Egin zuen bertze zenbait mirakuillu ere. Lg II 153. Ez ain peligrósoa gaistakerietáko, nola bérze ásko ofizio. LE Prog 96. Lauretan hogei portüges ta ehün bat berze jende. Egiat 158. Belauniko jarri zan emakume gaizkindua beste an zeuden jende askorekin batera. Mg CC 224. Libru onegaz batera salduten da beste euskerazko Esku-libru bat. Añ LoraS 196. Au aditzera ematen digu gañera beste guziakiñ gertatu danak. AA III 568. Itsuak beste itsu bat badaroa, zer jazoko da? Ib. 157. Horiek eta holako bertze asko nahigabe. Dh 194. Elduten da eguna, eta etzaka faltako atxakijen bat beste Jairen baterako luzatuteko. Astar II 223. Hainitz bertzerekin baltsan iarririk. JesBih 393. Ene haurrek aski bertze / Errepas ukhanen diñe. Gy 98. Bertze alde batetan ikusten dut purgatorioa. Dv LEd 216s. Igeltsu, merla eta ehun bertze gauza. Dv Lab 130. Beste askotan egiten zuan bezela. Bv AsL 43. Makilatxua eta beste onelako gauza aberats asko. Ib. 160. Baliteke, Profeten erranetarik, bertzerik asko hemen ezagutarazi behar ginukenik. Jnn SBi 5. Bertze aldi batez ere, hainitz gauza guttiak egin zuen ezpaitzuten erre bizi-bizia. Ib. 73. Bestaldi batez gogoan ezari zeion debriak. Ip Hil 173. Beste illabete pasata ere / utsegin zuan plazuan. PE 149. Asko bertze ateraldi xuxen eta sarkorren artetik. HU Zez 134. Zerbait debrukeria ez othe zion ostalerak emana? Bertzaldiño batez hatik! Barb Sup 74. Lau bertsolari dagoz Jauriko etxien, / bat askan ta bi kortan, bestat eskatzien. Enb 162. Ta beste milla bider ere. Alz Txib 92. Beste hanitxek bezala. Const 38. [Catalunyatzaz] Eizagirre yaunak itz-egingo dizute luzaroago beste egunen batean, Cambó ta ango beste zenbait abertzale aipatu adiskide baititu. Ldi IL 170. Baña nola asi itzanan izketan beste geiago gabe, mutil ezagun-ez batekin? TAg Uzt 125 (cf. BESTE GABE). Pick-up-aren besoa atzeratu zuen eta beste aldi bat entzun zuen. Mde Pr 149. Lendik eta jatorriz, beste era batera zan. Lek SClar 117. Emaztea beste batekin dabilkiola jakinda. Etxde JJ 149. Bertzaldi batez, buruz buru mintzatuko gira gauza hortaz. JEtchep 89. Ori beste kontu bat da. Vill Jaink 150. Batzuek ondo konpontzen dira, / bestatzuk ezin atondu. BEnb NereA 174. Orrek zapuzten bazaitu, arkituko duzu beste Alexiren bat. Ibiñ Virgil 35. Bertze guzien gainekoa da aurten gertatu zautana. Xa Odol 328. Orain beste lan batzutan ibiltzen da. BAyerbe 82. Horra beraz bertze hamabortz egunak pasatuak. Etchebarne 92. Anai zarra be emen egoan, eta beste asko be bai ezagutzen nituanak. Gerrika 113. Eta horrelaxe [...] aipa daitezkeen beste hamaika eta hamaika. MIH 74.
v. tbn. JAIraz Bizia 55. Erkiag BatB 149. Bertze: Egiat 184.
azpiadiera-1.2
(Con pronombres indefinidos).
Deus berze probetxurik etzaiku ethorten. Lç Ins C, 5v. Hasteak gaitzak direla errana duk komunki; / Hunen gañean egiñen dik zenbait berzek hobeki. EZ Man I 4. Zuek kantatzen duzue / beregainki airea, / zein ezpaita berze nihork / posible kantatzea. EZ Noel 154. Deus bertze berririk? Gç 68. Eziñ bertze nihori fida nakioke zuri baizen. Ch I 345. Gazterik alargundu zen beste zenbaiten gisan muduko dama bat. Mb IArg I 206. Etzuen munduan bertze deusere, baizik ardi ttipi bat. Lg I 306. Berén edo bertze norbaiten medios. LE Prog 108. Ikasten ditue beste zenbaitek liburuetan arkitzen diran orazio, edo erregu egokiren batzuek. AA III 321. Bertze iñor bezain gu ere tresor zale baikare. Gy 44. Zertako ez ezar bertze norbeit haren ordain auzapez? HU Aurp 128. Euskalerriko aingerua beste norbaitek eroango eutsalakoan. Ag AL 126. Ez du beretzat ez dirurik eta ez beste eskañi zaizkan ezer ere artu. Goñi 98. Ez al dezu beste ezer esateko? Iraola 81. Ene begiak bertze zerbeiti ohartzen dira. JE Bur 166. Bertze deuseren beharrik ez nuke. Barb Sup 157. Sagutei bat ezarri bearko deutsegu, beste ezerk eztau balio ta. Or Tormes 53. Zeuri beste iñok egitea nai etzeunkanik, besteri ez egiozu egin. Eguzk GizAuz 96. Beste ezertarako gauza eztanak egiten ei dau biarra. SM Zirik 103. Beste zerbaiten billa ari gerala. Vill Jaink 127. Bazen beste norbait ere hor gaindi. Ardoy SFran 95. Etzuan beste ezertxoren bearrik izango. Albeniz 102. Beste norbaiten laguntza behar izaten baita. MEIG VIII 38.
Deus berze probetxurik etzaiku ethorten. Lç Ins C, 5v. Hasteak gaitzak direla errana duk komunki; / Hunen gañean egiñen dik zenbait berzek hobeki. EZ Man I 4. Zuek kantatzen duzue / beregainki airea, / zein ezpaita berze nihork / posible kantatzea. EZ Noel 154. Deus bertze berririk? Gç 68. Eziñ bertze nihori fida nakioke zuri baizen. Ch I 345. Gazterik alargundu zen beste zenbaiten gisan muduko dama bat. Mb IArg I 206. Etzuen munduan bertze deusere, baizik ardi ttipi bat. Lg I 306. Berén edo bertze norbaiten medios. LE Prog 108. Ikasten ditue beste zenbaitek liburuetan arkitzen diran orazio, edo erregu egokiren batzuek. AA III 321. Bertze iñor bezain gu ere tresor zale baikare. Gy 44. Zertako ez ezar bertze norbeit haren ordain auzapez? HU Aurp 128. Euskalerriko aingerua beste norbaitek eroango eutsalakoan. Ag AL 126. Ez du beretzat ez dirurik eta ez beste eskañi zaizkan ezer ere artu. Goñi 98. Ez al dezu beste ezer esateko? Iraola 81. Ene begiak bertze zerbeiti ohartzen dira. JE Bur 166. Bertze deuseren beharrik ez nuke. Barb Sup 157. Sagutei bat ezarri bearko deutsegu, beste ezerk eztau balio ta. Or Tormes 53. Zeuri beste iñok egitea nai etzeunkanik, besteri ez egiozu egin. Eguzk GizAuz 96. Beste ezertarako gauza eztanak egiten ei dau biarra. SM Zirik 103. Beste zerbaiten billa ari gerala. Vill Jaink 127. Bazen beste norbait ere hor gaindi. Ardoy SFran 95. Etzuan beste ezertxoren bearrik izango. Albeniz 102. Beste norbaiten laguntza behar izaten baita. MEIG VIII 38.
azpiadiera-1.2.1
(En aposición, recibiendo el mismo suf. de decl.).
Baldin haién artean nehork berzek egin eztituen obrák egin ezpanitu. Lç Io 15, 24. Iaun honi bear zaio ofrezitu sakrifizioa eta ez iori berzeri. Ber Trat 16v. Nehork bertzek ez iakinagatik ere zure falta. Ax 435 (V 284). Ezpaitu deusez ere bertzez, konturik egiten. Ib. 343 (V 228). Geurok hautaturik, eta ez nihork bertzek ordenaturik. SP Phil 249. Ihork bestek eztütükian dohañak. Bp II 89. Mahometek, Calbinok, eta Lutherok, eta ez nihork bertzek ere. ES 122. Nihork berzek zuzenez eziñ galde diezakeguna. He Phil 251. Iñork bestek ez bezala moldaturik. Cb EBO 4. Iñoren besteren ondasunak. Añ EL2 152.
Baldin haién artean nehork berzek egin eztituen obrák egin ezpanitu. Lç Io 15, 24. Iaun honi bear zaio ofrezitu sakrifizioa eta ez iori berzeri. Ber Trat 16v. Nehork bertzek ez iakinagatik ere zure falta. Ax 435 (V 284). Ezpaitu deusez ere bertzez, konturik egiten. Ib. 343 (V 228). Geurok hautaturik, eta ez nihork bertzek ordenaturik. SP Phil 249. Ihork bestek eztütükian dohañak. Bp II 89. Mahometek, Calbinok, eta Lutherok, eta ez nihork bertzek ere. ES 122. Nihork berzek zuzenez eziñ galde diezakeguna. He Phil 251. Iñork bestek ez bezala moldaturik. Cb EBO 4. Iñoren besteren ondasunak. Añ EL2 152.
azpiadiera-1.3
(Con interrogativos).
Zer berze oihal taillu duzu? Volt 250. Sakramentuez ostean ze beste gauza daukagu lagunetako elexan? Cap 67. Zenbat arrisku handi ezkon artean? [...] Zenbat haurren giristinoki altxatzeko? Zenbat bertze barnetik eta kanpotik? Brtc 225. Zoin berze persona zerratzen tü Ait-Amen hitzak? CatLan 89. Zorigatx onen aldean ze beste gatxek bildurtu bear gaitu? Añ LoraS 28. Ze bestek indartu zituan Santuak, gu legez argal sentikorrak zirianak? Ib. 126. Eta zer besterik, uste dozue, jazoko litekela zuen arimetan? Ib. 116. Bakartadia, antza, ta zeinbat beste atsakaba? Mg CO 15. Haren axkidek erranik ere hori, bertze nork erran du? Hb Egia 66. Nor bertzeik entendatzen da aitetamen izenas? CatAe 44. Beste zertarako egon behar zuen berrogei egunean beren gauakiñ aoan ezer sartu gabe? Arr May 121s. Bainan bertze zer lekukotasun behar dugu. Lap 409 (V 186). Beste zeintzuk eskubide emoten dituz Kruzada Santuko Buleak? Itz Azald 118. Beste zein desbardintasun aurkituten da? Ib. 180. Jaungoikozko onoimenez gañera beste zein onoimen sortzen dituzte Sakramentuak gure animetan? KIkG 68. Gitarra, atabal eta ez dakit oraino bertze zoin musikek harrotzen zitztelarik dantzako aireak. JE Ber 94. Zu ta ni kenduta, beste nori dagokio au? Zait Sof 35. Deklarazio biak berdinak badira, ze beste proba nahi duzue, egia diogula? Arti Tobera 283. Mundu huntako personaiak ihaurri dira eta mota guzietakoak: errege, erregina [...], jende hiltzale, preso-zain, zigorkari, eskale eta nik dakita bertze nor! Lf (in Casve SGrazi 11). Ea beste nork erakuts ditzakeen bildurik horrenbeste edizio, itzulpen, hiztegi eta nolanahiko azterketa. MEIG V 31.
Zer berze oihal taillu duzu? Volt 250. Sakramentuez ostean ze beste gauza daukagu lagunetako elexan? Cap 67. Zenbat arrisku handi ezkon artean? [...] Zenbat haurren giristinoki altxatzeko? Zenbat bertze barnetik eta kanpotik? Brtc 225. Zoin berze persona zerratzen tü Ait-Amen hitzak? CatLan 89. Zorigatx onen aldean ze beste gatxek bildurtu bear gaitu? Añ LoraS 28. Ze bestek indartu zituan Santuak, gu legez argal sentikorrak zirianak? Ib. 126. Eta zer besterik, uste dozue, jazoko litekela zuen arimetan? Ib. 116. Bakartadia, antza, ta zeinbat beste atsakaba? Mg CO 15. Haren axkidek erranik ere hori, bertze nork erran du? Hb Egia 66. Nor bertzeik entendatzen da aitetamen izenas? CatAe 44. Beste zertarako egon behar zuen berrogei egunean beren gauakiñ aoan ezer sartu gabe? Arr May 121s. Bainan bertze zer lekukotasun behar dugu. Lap 409 (V 186). Beste zeintzuk eskubide emoten dituz Kruzada Santuko Buleak? Itz Azald 118. Beste zein desbardintasun aurkituten da? Ib. 180. Jaungoikozko onoimenez gañera beste zein onoimen sortzen dituzte Sakramentuak gure animetan? KIkG 68. Gitarra, atabal eta ez dakit oraino bertze zoin musikek harrotzen zitztelarik dantzako aireak. JE Ber 94. Zu ta ni kenduta, beste nori dagokio au? Zait Sof 35. Deklarazio biak berdinak badira, ze beste proba nahi duzue, egia diogula? Arti Tobera 283. Mundu huntako personaiak ihaurri dira eta mota guzietakoak: errege, erregina [...], jende hiltzale, preso-zain, zigorkari, eskale eta nik dakita bertze nor! Lf (in Casve SGrazi 11). Ea beste nork erakuts ditzakeen bildurik horrenbeste edizio, itzulpen, hiztegi eta nolanahiko azterketa. MEIG V 31.
azpiadiera-1.3.1
(En aposición, recibiendo el mismo suf. de decl.).
Eta nok bestek osatu leio? AB AmaE 60.
Eta nok bestek osatu leio? AB AmaE 60.
azpiadiera-1.4
(Con edozein, zernahi, etc.).
Iura eztezazuela ez ez zeruaz, ez lurraz, ez edozein berze iuramenduz. Lç Iac 5, 12 (He bertze zernahi gauzez, Dv edozein bertze gauzaz, IBe beste edozergatik; TB beste yuramentu zerbaitez). Penitenziak eta edozein bertze obra on batek ere. Ax 203 (V 136). Ala nizan neure ianian edo edanian edo bertze zer nahi baita lanian. Tt Onsa 87. Edo dela Greka, edo dela Latina, edo dela zein nahi bertze. ES 168. Kentzeko pekatu jatorrizkoa eta beste edozein bateatzen dan argan arkitzen dana. CatBurg 35. Konfesorez, libruz edo edozein beste bidez. Mb IArg I 118. Pekatu orijinala, eta bai beste edozeñ. Oe 76s. Justiziari dagozkan egitekoetan ezezen, beste edozein gauzatan ere debekatua dago. Ub 181. Beste zer nahi gisatan. Mercy 8. Ezi berze edozeñék kunplidezákela erreglagáu. LE Prog 96. Ogia, ura, edo bertze zer nahi den Elizaz benedikatua denik. Brtc 55. Au bera gertatzen da gogo gabe artzen dan beste janari edozeñekin. AA I 452. Ahoko eta bertze edo-zein sentsutako atsegina gatik . Dh 54. Ari, miesa, seda, eta beste edozeinbere gauza. Astar II 74. Yoko, etse, edo beste edozein galbideti. Añ EL2 59. Hobe dugu bertze zer nahi arbola landatzea ametza baino. Dv Lab 318. Naiz ori ta beste zernai gauza're. Bil 78. Bai frantsesaren aldean, bai eta bertze edozoin erdaren aldean. Arb Igand 17. Arimazaina edo beronen baiemona daukan beste edozein abade. Itz Azald 130. Txukun da beste edozeñ baño garbiago. Ag Kr 102. Erlisione naturala baizik etzuelakotz onesten, debekatu zeien bertze edozoinen erakustea. JE Bur 43. Anastasio, Xobadoa eta bertze edozoinen kontra. Zerb Azk 113. Txarriek erosteko nai beste edozetarako. Akes Ipiñ 35. Oiei edo neri zer agintzen diguzu, naiz zure aurretaz, naiz beste edozertaz. Zait Plat 106. Eskual-Herrian, bertze edozoin eskualdetan bezenbat gizon hiltze gertatzen dela. Larz Senper 20. Beste edozeinek adina balio du nere usteak. MIH 84.
Iura eztezazuela ez ez zeruaz, ez lurraz, ez edozein berze iuramenduz. Lç Iac 5, 12 (He bertze zernahi gauzez, Dv edozein bertze gauzaz, IBe beste edozergatik; TB beste yuramentu zerbaitez). Penitenziak eta edozein bertze obra on batek ere. Ax 203 (V 136). Ala nizan neure ianian edo edanian edo bertze zer nahi baita lanian. Tt Onsa 87. Edo dela Greka, edo dela Latina, edo dela zein nahi bertze. ES 168. Kentzeko pekatu jatorrizkoa eta beste edozein bateatzen dan argan arkitzen dana. CatBurg 35. Konfesorez, libruz edo edozein beste bidez. Mb IArg I 118. Pekatu orijinala, eta bai beste edozeñ. Oe 76s. Justiziari dagozkan egitekoetan ezezen, beste edozein gauzatan ere debekatua dago. Ub 181. Beste zer nahi gisatan. Mercy 8. Ezi berze edozeñék kunplidezákela erreglagáu. LE Prog 96. Ogia, ura, edo bertze zer nahi den Elizaz benedikatua denik. Brtc 55. Au bera gertatzen da gogo gabe artzen dan beste janari edozeñekin. AA I 452. Ahoko eta bertze edo-zein sentsutako atsegina gatik . Dh 54. Ari, miesa, seda, eta beste edozeinbere gauza. Astar II 74. Yoko, etse, edo beste edozein galbideti. Añ EL2 59. Hobe dugu bertze zer nahi arbola landatzea ametza baino. Dv Lab 318. Naiz ori ta beste zernai gauza're. Bil 78. Bai frantsesaren aldean, bai eta bertze edozoin erdaren aldean. Arb Igand 17. Arimazaina edo beronen baiemona daukan beste edozein abade. Itz Azald 130. Txukun da beste edozeñ baño garbiago. Ag Kr 102. Erlisione naturala baizik etzuelakotz onesten, debekatu zeien bertze edozoinen erakustea. JE Bur 43. Anastasio, Xobadoa eta bertze edozoinen kontra. Zerb Azk 113. Txarriek erosteko nai beste edozetarako. Akes Ipiñ 35. Oiei edo neri zer agintzen diguzu, naiz zure aurretaz, naiz beste edozertaz. Zait Plat 106. Eskual-Herrian, bertze edozoin eskualdetan bezenbat gizon hiltze gertatzen dela. Larz Senper 20. Beste edozeinek adina balio du nere usteak. MIH 84.
azpiadiera-1.5
(Con adverbios del tipo edonon, inon, nonbait, noranahi, etc.).
Cf. BESTE BEHIN (s.v. behin).
Beste iñun diran Eleizaak inprimierazotzen ditue ateratzen dituen Kantaak. GavS 6. [Ona] nola irten ziran, beste nonbait negar-malkorik samiñenak [...] isurtzeko. Lard 5. Bertze nonbait landatzeko. Dv Lab 327. Jainkoak bertze norapait deitzen nau. Laph 98. Han dut, han, nik orduan egin, alafede baietz, ene ahal guzia. Bertze nihoiz ez. HU Zez 138. Aitzgorriko bizkarretik ikusten dana ezta beste iñondik gure Euskalerrian ikusten. Ag G 10. Beste iñola izan eztitteken egitzat dauzkagu auek. Inza Azalp 25. Bertze norapeit. Barb Sup VI. Beste iñon baño geiago. Eguzk GizAuz 63. Beste edonon be. Ib. 117. Ez duzu zeren bertze nihorat joan ogiketa. Zerb IxtS 50. "Onela Iainko-Maisu onek lenago ematen dio beste iñola baiño". Ta beste nonbait [...]. Or QA 163. Zeian salerosleen mai-ondoetan naiz beste non-nai. Zait Plat 86. Beste nunbait zuen beti-ta gehiago Frantsesek gogoa. Ardoy SFran 121. Seme-alabak beste nolabait ekarri bear genituzkela. NEtx LBB 120. Auxe da eguna, beste iñoiz ez bezela nere besoaren kemena agertuko dana. Berron Kijote 195. Nik ere beste norabait alde egingo diat. Alkain 153. Beste nonbait aipatzen den gizarte poesiaraino. MEIG I 217.
Beste iñun diran Eleizaak inprimierazotzen ditue ateratzen dituen Kantaak. GavS 6. [Ona] nola irten ziran, beste nonbait negar-malkorik samiñenak [...] isurtzeko. Lard 5. Bertze nonbait landatzeko. Dv Lab 327. Jainkoak bertze norapait deitzen nau. Laph 98. Han dut, han, nik orduan egin, alafede baietz, ene ahal guzia. Bertze nihoiz ez. HU Zez 138. Aitzgorriko bizkarretik ikusten dana ezta beste iñondik gure Euskalerrian ikusten. Ag G 10. Beste iñola izan eztitteken egitzat dauzkagu auek. Inza Azalp 25. Bertze norapeit. Barb Sup VI. Beste iñon baño geiago. Eguzk GizAuz 63. Beste edonon be. Ib. 117. Ez duzu zeren bertze nihorat joan ogiketa. Zerb IxtS 50. "Onela Iainko-Maisu onek lenago ematen dio beste iñola baiño". Ta beste nonbait [...]. Or QA 163. Zeian salerosleen mai-ondoetan naiz beste non-nai. Zait Plat 86. Beste nunbait zuen beti-ta gehiago Frantsesek gogoa. Ardoy SFran 121. Seme-alabak beste nolabait ekarri bear genituzkela. NEtx LBB 120. Auxe da eguna, beste iñoiz ez bezela nere besoaren kemena agertuko dana. Berron Kijote 195. Nik ere beste norabait alde egingo diat. Alkain 153. Beste nonbait aipatzen den gizarte poesiaraino. MEIG I 217.
azpiadiera-1.5.1
Zure konsolazionea eta probetxua nihon bertzetan bilhatzen baduzu.SP Imit II 7, 3. Eliz barrunbean baizik, ez da iñon bestetan bekatuen barkamenik. Ub 151.
azpiadiera-1.6
(V, G, AN-gip; VP, Lar, Lar Sup, Aq, Añ, H);
bertze (AN, L, BN; SP, Ht VocGr, Dv, H)
Ref.:
A (beste); Garbiz Lezo 196; Elexp Berg.
.
(Indet.). "Abalienare, bertzerenegitéa" Urt I 16. "Bertzerena, d'autrui" Ht VocGr. "Bertzetan, ailleurs" Ib. "Besteren partez egin" VP 12v. "Acomodarse al gusto, besteren erara jarri" Lar. "Adúltero, besterenaz aragizko bekatugillea" Ib. "(Buscar la) paja en el oído, es buscar fácilmente ocasión para reñir y hacer mal, belarria besteri kilikatu" Ib. "No piensa en otra cosa que, eztu gogorik bestetan" Ib. "Escarmentar, besteren buruan zentzatu" Lar Sup y Añ. "Subintrar, be[s]teren urrena, urrengo sartzea" Lar in Aq 1436. "Bertzeren, qui est à autrui. Bertzerena ez da ukitzeko, il ne faut pas toucher ce qui est à autrui" Dv. "Ez goan bertzetara ene billa, n'allez pas me chercher ailleurs" Ib. "Bertzetan, bestetan, ailleurs, en d'autres lieux" H (cf. infra BESTETAN). "Bertzeren (AN, BN, L), ajeno" A. "Besteren (V, G), ajeno" Ib. "Bestez (AN-gip), por mediación de otro" Garbiz Lezo 196. "Bestetaz, por mediación de otro" Ib. 197. "Alguien, alguna otra persona. Nik ezer falta baneban enintzan fango bestegana billa, e. Ni San Antonioana" Elexp Berg. "Besten odola aldau (besteren odola aldatu), odol-transfusioa egin" ZestErret. Tr. A causa de la ambigüedad formal que existe entre el plural y el indeterminado en ergativo, en dativo y en los casos locales para la mayor parte de los autores septentrionales (bestek, p. ej., puede ser tanto ergativo plural como indeterminado), hay muchos ejemplos de difícil clasificación. Con todo, se puede afirmar que en la tradición septentrional este uso es cada vez menos frecuente a partir de mediados del s. XIX, excepto en alguna expresión lexicalizada (v. infra BESTE ORDUZ), mientras que no se aprecia ésto al Sur. Hallamos en salacenco la forma berzren, genitivo indeterminado con síncopa.
Nik nahien dudanian berzek besoan daratza. E 135. Ni gathibu nadukana kaptiba da berzeren. Ib. 133. Nork beria baiezila emazterik ez hunki; / berzerena eztazala ebatsi ez eduki. Ib. 47. Ni emen naizala etzuen skribatu bear berzeri <berçeri>. CartIrañ 60. Jaungoikoai honra eta gozoa, ez besteri. Lcc tí. Eta bere sasoinean fruktuak renda dietzoioten [mahasti iabeak] berze laborariri bere mahastia alokaturen. Lç Mt 21, 41. Ezen ni-ere gizon nauk berzeren meneko. Ib. 8,9 (He, HeH bertzeren, Ur, Ur (V), Ip, Ol, IBk besteren; Echn bertze baten, SalabBN bertze gizon bati, Samper berze batzuri; TB bertzen, Dv bertzeen, Hual berzen; Ker iñoren). Berzek egin drauzkigun falták. Lç Ins E 7r. Etzaiku Iainkoa bere Hitzaz baizen komunikatzen berze moienez? Ib. F, 1r. Berze remedioz batez-ere ezin delibra ez enpara ahal gaitezkela. Ib. G, 4r. Berze formaz eta berze hitzez usatzeko libertatean bagara ere. Ib. E 7v. Sekula bestek oi eztagian / artu atrebimenturik. Lazarraga 1184r. Gogoau baldin badot bestegana. Ib. 1186r. Bestek ez legez Pieruk surra. "Tiene Pedro la nariz diferente de los otros". RG A, 22. Badegiok iñori, eingo deusk bestek iri. RS 13. Beretzat dana besterentzat. Ib. 106. Gure Iankoak daki hori, eta zuk ere bai, eta ez bertzek. Mat 296. Bertzeren bekhatuak bertzeren direlarik. Ib. 31s. Bertzeren arteko gaitzerizkoak eta etsaitasunak iraungirik. Ib. 160. Andre ederrok orduan danzatu oi dira besterekin. PasqTo 24. Berzek ezin iakin diro gauza hain ehortzia. EZ Man I 119. Urguilluak Gormantetik berzela tu tormentak / Berze maneraz Paillartak, berzez Lukurariak. Ib. 109. Guztiz ere ez desira lagunaren esposa. / Berzeren ona hain guti, beharko duk iduki. Ib. 12. Berze aldiz zuek frogatu duzuen bezala hainitz kautelaz munduak gure bizitzea akometatzen du. Harb 261. Ez luke ez berriz haserretzeko, bertze abisuren beharrik. Ax 281 (V 188). Ez gehiago emazte harengana, eta ez bertze halakotara bihurtzeko. Ib. 371 (V 244). Bertzek egiten duen ongiaz. Ib. 238 (V 159). Noren zara bada beldur? Ez nehoren bertzeren: zeure buruaren, zeure kontzientziaren. Ib. 434 (V 282). Hillez gero, bertzeren eskuz, bertzeri eragiteko. Ib. 236 (V 158). Bertzeren buruko zorria dakusa, eta ez bere lepoko xerria. O Pr 96. Berzeren larruiaz korreiak luze. Saug 72. Gogoa daukala beste lekutan. Cap 95. Pekatu da bestek baño geiago edugiten deseatzea modu onean? Ib. 53. Ikhas zure borondatearen hautsten eta bertzerenaren egiten gauza guzietan. SP Imit III 13, 2. Kartetan eta bertze iokotan iragaiten. SP Phil 426. O orai balire hemen, / Handikan itzuliak: / Bertze bidez eramanen / Lituzkete biziak. Arg DevB 14. Besteren hona ebats eztezala. FPrS 14. Bertze maneraz bizi. Gç 178. Beste lekutan salbadu ezin geizkean? CatAnz 4. Besteri gogo theiüreki sogitia. Bp I 96.
( s. XVIII) Bertzeren ganik errezibitzen dugun gauzaren aithortzera. ES 149. Alferrik bilha lezake bertzetan Jesusen baithan kausitzen duen baiño zerbait hobeagorik. Ch I 25, 6. Bertzeren iuiatzen hari dena. Ib. 14,1. Bertzeren borondateari. Ch III 13, 1. Galde besteri, edo, nai badezue, niri. Lar Cor 152. Nola sumetituko da bertzeren manua egitera? He Gudu 65. Haiñitzez gehiago balio baitute, ezen ez bertze xedez egiten diren akzione haiñitz. Ib. 72. Eztezazüla orano besteren erranez edo eginez jüjamentü temeraririk egin. Mst III 25, 1. Bestek an asi zuen lana bukatzera. Mb IArg I 371. Uste nuen Jangoikoak nenderamala [...] Aita S. Ignazioren seme on egitera, eta ez bestetara; baña bestetarako ere bide zela Jangoikoaren bide hau ezagutu nuen. Ib. 51. Besteren begitan edo norbait ohar diteken eran. Ib. 140. Bekatu gaistoak dirala batek besteri eragiten diozkanak. Ib. 142. Besteren buruan kalte au ikusi ta nola begiak argitzen ezdituzu? Cb Eg II 62. Zuek Jainkoaren beraren Persona, beste gizon edo Aingeruk ez bezala egiten dezute. Ib. 5. Zugan ta ez bestegan. Cb Eg III 268. Bertzeren hutsak punitu nahi dituztenak. Lg I 242. Nola atxikitzen da berzeren huntarzüna. CatLan 96. Kuidádo ez atenditzeas sazerdótea [...]; berze gisas, zoáz gáldua. LE Prog 108. Bertzerenaz jabetzen direnek. Brtc 64. Berzeren hona eztük irritsatüren. Egiat 200. Berze medioz. Ib. 219. Eriotzak ezpada, bestek askatu ezin dezakean [...] ezkonz-lokarria. Ub 221. Eriotzako horduan, beste denboraz baño portitzago. Ib. 214. Kastigurik lotsagarriena ta treshondragarriena, esklabo edo besteren pekoai baizik ematen etzitzaiena. Ib. 90.
( s. XIX) Euskeriak daukaz berba joko, bestek ez legezkuak. Mg PAb 200. Ez nai izatea bertzeren gauza. Añ CatAN 39. Guri euskun amoreak ta ez bestek, igaro eragiten eutsezala ain neke garratz minak. Añ LoraS 92. Besteren onaz tristatzea edo besteren gaitzaz poztutzea. Gco II 21. Eta gizona bestegana joaten bada. AA I 581. Beren gogoa ta biotza itzultzen ditue beste aldetara. AA III 422. Edo liburuaz edo bestez baliatzen zerala. Ib. 412. Eztakizu konfesioa bakoitzak berak, ez bestez egiñ bear duala? Ib. 528. Dakusanean bere burua bere ta bertzeren hanbat eta hanbat bekhatuz kargatua! Dh 144. Hortan datza, eta ez bertzetan, egiazko seindutasuna. Ib. 233. Eta zuk esaniko gauzia inok ezpekijan, eta guztijak beuken beste modutakotzat, [...]. Astar II 103. Guraari txarrak bakarrik ez deutsa norberari baino, besteri kalterik egiten. fB Ic II 247. Bestegaz ezkonduten itxiko ez deutsalako. fB Ic III 360. Baina emazte ona Jaungoikuak baino, bestek emon ezin legijola. Ib. 332. Gogoa beste lekutan dogula. Añ EL2 96. Ez eta ere nai izatea berzeren gauza. CatB 46. Norberari edo besteri birao egiten deutsenak. CatLlo 44. Bertzeren esposik ez desiratzea. CatLuz 5. Ezpatüzü besterenak errendatzen eta arraparatzen. UskLiB 88. Bakhartasunean edo bertzerekin baltsan. MarIl 6. Bestek eraman dik hik behar kolpia. Etch 127. Besteri konsejua / nai dionak eman. It Fab 22. Lurraren berezko griñatik datorrela, eta ez bestetatik. Izt C 137. Besteren mentsak ikhusten tugu, ez aldiz guriak, / Guretzat ezti, besterenzat ozmin gutuzu. Arch Fab 184s. Bestegaz zuazalako, ez nortzukbait zakuzelako. Ur MarIl 60. Noiz nahi bertzeren prest eskolatzera / Eta afera orotan sudurra sartzera. Gy 180. Mendi oin guzia da ithurritan gaindiz; / Harat zohan eria omen bertze aldiz. Hb Esk 97. Zure emazteak bestek artuko ditu. Lard 193. Makilla eta aballarekin beste arma gabe. Ib. 165. Zer bestek baño geiago egiten dezute? Ib. 382. Arpegiz arpegi, eta besteri ez bezala itzegiten ziola. Ib. 88. Badira uliak zaldi eta bertze abereei sudur mizpiretarik eta bertze lekhutarik sartzen zaizkotenak. Dv Dial 33 (It, Ur beste lekuetatik, Ip beste lekhietarik). Beren eta berzren artean bakea izartzen dienak. CatSal 71. Ez naizatea berzren gauzarik. Ib. 47. Frantzian, bertze tokitan bezala. Elsb Fram 161. Zure arimaren galtzeko eta bertzerenaren galarazteko. Laph 81. Zerbütxari eta besteren eskü pian direnak oro. CatS 47. Ez eta ere nai izatea bertzeren gauzik. Legaz 29. Edo zekialakoz Obispo jaunaren penitenzia zala edo beste motiburengatik. Bv AsL 48. Zure tontorrak euskeraz / Zainduten dabez euren izenak, / Aldatu baga bestegaz. AB AmaE 425. Bertsuak ipintzera / nua ni besteri, / lenago bestek ori / egin dit neri. AzpPr 35. Bertzerena ebatsirik. HU Zez 68. Balakite, bertze begiz beha lezagukete. HU Aurp 200. Ezkonduten danean / ezta bestegaiti / ezpada erriz kanpora / ibilteagaiti. Azc PB 236. Jaungoikoak berak ezpada bestek. Itz Azald 174.
( s. XX) Plazan eta mendian etzen besteren gañean itz egiten. Goñi 106. Bertzeren diruekin / egiñez eskola. Auspoa 97, 28. Nire biotzean eztago besterentzat lekurik. Echta Jos 323. Bai al daki bestek? Ag G 283. Argiro esan bear dizut beste aldetatik jakingo etzendukean berri au. A Ardi 87. Besteri kendutako izen ona. KIkG 59. Harrixabaletako nausiak hitzemanik zian alaba besteri. Const 35. Akorda eta goberna / Bertzeri erran gabe. LuzKant 116. Adiskide zulako, ez bestegatik il omen zuten. Or SCruz 90s. Buruz-buru ezin zutela bi sail eken garaitzea, gure gizona bertze gisaz jokatu zen. FIr 145. Bestek egiña jatia. Tx B I 217. Neri despeida eman baño len / besterengana juana. Ib. 140. Geiago naizik izan / besteren esposa. Yanzi 95. Natanael ori beste izenez Bartolomeo deritzan Apostolua. Ir YKBiz 54n. Urka-bear bakoitzak bere egin-okerra / berez naiz bestez, ba zun koplatzeko oitura. Or Eus 120. Trankart egiteko baño bestetarako eztirala-ta. Eguzk GizAuz 85. Zaitu eitzatzu zere gauzak besterenetan sartu gabe. TAg Uzt 166. Zuri zor dizudala, ez besteri. Zuk yarein dituzulako, beste gizakumek ez. Zait Sof 138. Beste tokitan lana utsean egiten al dute. Munita 71. Norberaren edo besteren ez jakinean. Mde Pr 337. Ez dut uste bertze lekhutara joanen naizela. Ib. 64. Sukaldean atxeman bazituzten beintzat ezin diteke beste moduz izan. Etxde JJ 137. Bestegan zer dut maite, arengan maite ez dutana nardatzeko. Or Aitork 93. Ez aldi-aldak, ez beste aldartek Argandik askatzen eta ialkiarazten ez duna. "In nullam tamen temporum varietatem et vicissitudinem". Ib. 353. Nolako gogoz begiratu diodan nik dakit, eta ez bestek. Txill Let 39. Gabontzak beste modutan aituten dau bizi-modua. Erkiag BatB 154. Bainan Frantsesen beharra bazen beste lekutan ere. Ardoy SFran 205. Ez dira asko estutzen oiek / besteri pena ematen. Uzt Sas 253. Bertzerenaz beztituz haundi esperantzan. Xa Odol 225. Besterentzako egiten dabe / gure anaiok naikua. FEtxeb 208. Besterekin sartuta bazaude, beti bildurrez zaude. Albeniz 236. Orixeren ondoren orpoz orpo ibiltzea bestetara jo gabe. MIH 266.
v. tbn. (para textos septentrionales del s. XX) Casve SGrazi 54. Bertze: CatJauf 91. Etcham 84. Zerb Azk 5.
(Indet.). "Abalienare, bertzerenegitéa" Urt I 16. "Bertzerena, d'autrui" Ht VocGr. "Bertzetan, ailleurs" Ib. "Besteren partez egin" VP 12v. "Acomodarse al gusto, besteren erara jarri" Lar. "Adúltero, besterenaz aragizko bekatugillea" Ib. "(Buscar la) paja en el oído, es buscar fácilmente ocasión para reñir y hacer mal, belarria besteri kilikatu" Ib. "No piensa en otra cosa que, eztu gogorik bestetan" Ib. "Escarmentar, besteren buruan zentzatu" Lar Sup y Añ. "Subintrar, be[s]teren urrena, urrengo sartzea" Lar in Aq 1436. "Bertzeren, qui est à autrui. Bertzerena ez da ukitzeko, il ne faut pas toucher ce qui est à autrui" Dv. "Ez goan bertzetara ene billa, n'allez pas me chercher ailleurs" Ib. "Bertzetan, bestetan, ailleurs, en d'autres lieux" H (cf. infra BESTETAN). "Bertzeren (AN, BN, L), ajeno" A. "Besteren (V, G), ajeno" Ib. "Bestez (AN-gip), por mediación de otro" Garbiz Lezo 196. "Bestetaz, por mediación de otro" Ib. 197. "Alguien, alguna otra persona. Nik ezer falta baneban enintzan fango bestegana billa, e. Ni San Antonioana" Elexp Berg. "Besten odola aldau (besteren odola aldatu), odol-transfusioa egin" ZestErret. Tr. A causa de la ambigüedad formal que existe entre el plural y el indeterminado en ergativo, en dativo y en los casos locales para la mayor parte de los autores septentrionales (bestek, p. ej., puede ser tanto ergativo plural como indeterminado), hay muchos ejemplos de difícil clasificación. Con todo, se puede afirmar que en la tradición septentrional este uso es cada vez menos frecuente a partir de mediados del s. XIX, excepto en alguna expresión lexicalizada (v. infra BESTE ORDUZ), mientras que no se aprecia ésto al Sur. Hallamos en salacenco la forma berzren, genitivo indeterminado con síncopa.
Nik nahien dudanian berzek besoan daratza. E 135. Ni gathibu nadukana kaptiba da berzeren. Ib. 133. Nork beria baiezila emazterik ez hunki; / berzerena eztazala ebatsi ez eduki. Ib. 47. Ni emen naizala etzuen skribatu bear berzeri <berçeri>. CartIrañ 60. Jaungoikoai honra eta gozoa, ez besteri. Lcc tí. Eta bere sasoinean fruktuak renda dietzoioten [mahasti iabeak] berze laborariri bere mahastia alokaturen. Lç Mt 21, 41. Ezen ni-ere gizon nauk berzeren meneko. Ib. 8,9 (He, HeH bertzeren, Ur, Ur (V), Ip, Ol, IBk besteren; Echn bertze baten, SalabBN bertze gizon bati, Samper berze batzuri; TB bertzen, Dv bertzeen, Hual berzen; Ker iñoren). Berzek egin drauzkigun falták. Lç Ins E 7r. Etzaiku Iainkoa bere Hitzaz baizen komunikatzen berze moienez? Ib. F, 1r. Berze remedioz batez-ere ezin delibra ez enpara ahal gaitezkela. Ib. G, 4r. Berze formaz eta berze hitzez usatzeko libertatean bagara ere. Ib. E 7v. Sekula bestek oi eztagian / artu atrebimenturik. Lazarraga 1184r. Gogoau baldin badot bestegana. Ib. 1186r. Bestek ez legez Pieruk surra. "Tiene Pedro la nariz diferente de los otros". RG A, 22. Badegiok iñori, eingo deusk bestek iri. RS 13. Beretzat dana besterentzat. Ib. 106. Gure Iankoak daki hori, eta zuk ere bai, eta ez bertzek. Mat 296. Bertzeren bekhatuak bertzeren direlarik. Ib. 31s. Bertzeren arteko gaitzerizkoak eta etsaitasunak iraungirik. Ib. 160. Andre ederrok orduan danzatu oi dira besterekin. PasqTo 24. Berzek ezin iakin diro gauza hain ehortzia. EZ Man I 119. Urguilluak Gormantetik berzela tu tormentak / Berze maneraz Paillartak, berzez Lukurariak. Ib. 109. Guztiz ere ez desira lagunaren esposa. / Berzeren ona hain guti, beharko duk iduki. Ib. 12. Berze aldiz zuek frogatu duzuen bezala hainitz kautelaz munduak gure bizitzea akometatzen du. Harb 261. Ez luke ez berriz haserretzeko, bertze abisuren beharrik. Ax 281 (V 188). Ez gehiago emazte harengana, eta ez bertze halakotara bihurtzeko. Ib. 371 (V 244). Bertzek egiten duen ongiaz. Ib. 238 (V 159). Noren zara bada beldur? Ez nehoren bertzeren: zeure buruaren, zeure kontzientziaren. Ib. 434 (V 282). Hillez gero, bertzeren eskuz, bertzeri eragiteko. Ib. 236 (V 158). Bertzeren buruko zorria dakusa, eta ez bere lepoko xerria. O Pr 96. Berzeren larruiaz korreiak luze. Saug 72. Gogoa daukala beste lekutan. Cap 95. Pekatu da bestek baño geiago edugiten deseatzea modu onean? Ib. 53. Ikhas zure borondatearen hautsten eta bertzerenaren egiten gauza guzietan. SP Imit III 13, 2. Kartetan eta bertze iokotan iragaiten. SP Phil 426. O orai balire hemen, / Handikan itzuliak: / Bertze bidez eramanen / Lituzkete biziak. Arg DevB 14. Besteren hona ebats eztezala. FPrS 14. Bertze maneraz bizi. Gç 178. Beste lekutan salbadu ezin geizkean? CatAnz 4. Besteri gogo theiüreki sogitia. Bp I 96.
( s. XVIII) Bertzeren ganik errezibitzen dugun gauzaren aithortzera. ES 149. Alferrik bilha lezake bertzetan Jesusen baithan kausitzen duen baiño zerbait hobeagorik. Ch I 25, 6. Bertzeren iuiatzen hari dena. Ib. 14,1. Bertzeren borondateari. Ch III 13, 1. Galde besteri, edo, nai badezue, niri. Lar Cor 152. Nola sumetituko da bertzeren manua egitera? He Gudu 65. Haiñitzez gehiago balio baitute, ezen ez bertze xedez egiten diren akzione haiñitz. Ib. 72. Eztezazüla orano besteren erranez edo eginez jüjamentü temeraririk egin. Mst III 25, 1. Bestek an asi zuen lana bukatzera. Mb IArg I 371. Uste nuen Jangoikoak nenderamala [...] Aita S. Ignazioren seme on egitera, eta ez bestetara; baña bestetarako ere bide zela Jangoikoaren bide hau ezagutu nuen. Ib. 51. Besteren begitan edo norbait ohar diteken eran. Ib. 140. Bekatu gaistoak dirala batek besteri eragiten diozkanak. Ib. 142. Besteren buruan kalte au ikusi ta nola begiak argitzen ezdituzu? Cb Eg II 62. Zuek Jainkoaren beraren Persona, beste gizon edo Aingeruk ez bezala egiten dezute. Ib. 5. Zugan ta ez bestegan. Cb Eg III 268. Bertzeren hutsak punitu nahi dituztenak. Lg I 242. Nola atxikitzen da berzeren huntarzüna. CatLan 96. Kuidádo ez atenditzeas sazerdótea [...]; berze gisas, zoáz gáldua. LE Prog 108. Bertzerenaz jabetzen direnek. Brtc 64. Berzeren hona eztük irritsatüren. Egiat 200. Berze medioz. Ib. 219. Eriotzak ezpada, bestek askatu ezin dezakean [...] ezkonz-lokarria. Ub 221. Eriotzako horduan, beste denboraz baño portitzago. Ib. 214. Kastigurik lotsagarriena ta treshondragarriena, esklabo edo besteren pekoai baizik ematen etzitzaiena. Ib. 90.
( s. XIX) Euskeriak daukaz berba joko, bestek ez legezkuak. Mg PAb 200. Ez nai izatea bertzeren gauza. Añ CatAN 39. Guri euskun amoreak ta ez bestek, igaro eragiten eutsezala ain neke garratz minak. Añ LoraS 92. Besteren onaz tristatzea edo besteren gaitzaz poztutzea. Gco II 21. Eta gizona bestegana joaten bada. AA I 581. Beren gogoa ta biotza itzultzen ditue beste aldetara. AA III 422. Edo liburuaz edo bestez baliatzen zerala. Ib. 412. Eztakizu konfesioa bakoitzak berak, ez bestez egiñ bear duala? Ib. 528. Dakusanean bere burua bere ta bertzeren hanbat eta hanbat bekhatuz kargatua! Dh 144. Hortan datza, eta ez bertzetan, egiazko seindutasuna. Ib. 233. Eta zuk esaniko gauzia inok ezpekijan, eta guztijak beuken beste modutakotzat, [...]. Astar II 103. Guraari txarrak bakarrik ez deutsa norberari baino, besteri kalterik egiten. fB Ic II 247. Bestegaz ezkonduten itxiko ez deutsalako. fB Ic III 360. Baina emazte ona Jaungoikuak baino, bestek emon ezin legijola. Ib. 332. Gogoa beste lekutan dogula. Añ EL2 96. Ez eta ere nai izatea berzeren gauza. CatB 46. Norberari edo besteri birao egiten deutsenak. CatLlo 44. Bertzeren esposik ez desiratzea. CatLuz 5. Ezpatüzü besterenak errendatzen eta arraparatzen. UskLiB 88. Bakhartasunean edo bertzerekin baltsan. MarIl 6. Bestek eraman dik hik behar kolpia. Etch 127. Besteri konsejua / nai dionak eman. It Fab 22. Lurraren berezko griñatik datorrela, eta ez bestetatik. Izt C 137. Besteren mentsak ikhusten tugu, ez aldiz guriak, / Guretzat ezti, besterenzat ozmin gutuzu. Arch Fab 184s. Bestegaz zuazalako, ez nortzukbait zakuzelako. Ur MarIl 60. Noiz nahi bertzeren prest eskolatzera / Eta afera orotan sudurra sartzera. Gy 180. Mendi oin guzia da ithurritan gaindiz; / Harat zohan eria omen bertze aldiz. Hb Esk 97. Zure emazteak bestek artuko ditu. Lard 193. Makilla eta aballarekin beste arma gabe. Ib. 165. Zer bestek baño geiago egiten dezute? Ib. 382. Arpegiz arpegi, eta besteri ez bezala itzegiten ziola. Ib. 88. Badira uliak zaldi eta bertze abereei sudur mizpiretarik eta bertze lekhutarik sartzen zaizkotenak. Dv Dial 33 (It, Ur beste lekuetatik, Ip beste lekhietarik). Beren eta berzren artean bakea izartzen dienak. CatSal 71. Ez naizatea berzren gauzarik. Ib. 47. Frantzian, bertze tokitan bezala. Elsb Fram 161. Zure arimaren galtzeko eta bertzerenaren galarazteko. Laph 81. Zerbütxari eta besteren eskü pian direnak oro. CatS 47. Ez eta ere nai izatea bertzeren gauzik. Legaz 29. Edo zekialakoz Obispo jaunaren penitenzia zala edo beste motiburengatik. Bv AsL 48. Zure tontorrak euskeraz / Zainduten dabez euren izenak, / Aldatu baga bestegaz. AB AmaE 425. Bertsuak ipintzera / nua ni besteri, / lenago bestek ori / egin dit neri. AzpPr 35. Bertzerena ebatsirik. HU Zez 68. Balakite, bertze begiz beha lezagukete. HU Aurp 200. Ezkonduten danean / ezta bestegaiti / ezpada erriz kanpora / ibilteagaiti. Azc PB 236. Jaungoikoak berak ezpada bestek. Itz Azald 174.
( s. XX) Plazan eta mendian etzen besteren gañean itz egiten. Goñi 106. Bertzeren diruekin / egiñez eskola. Auspoa 97, 28. Nire biotzean eztago besterentzat lekurik. Echta Jos 323. Bai al daki bestek? Ag G 283. Argiro esan bear dizut beste aldetatik jakingo etzendukean berri au. A Ardi 87. Besteri kendutako izen ona. KIkG 59. Harrixabaletako nausiak hitzemanik zian alaba besteri. Const 35. Akorda eta goberna / Bertzeri erran gabe. LuzKant 116. Adiskide zulako, ez bestegatik il omen zuten. Or SCruz 90s. Buruz-buru ezin zutela bi sail eken garaitzea, gure gizona bertze gisaz jokatu zen. FIr 145. Bestek egiña jatia. Tx B I 217. Neri despeida eman baño len / besterengana juana. Ib. 140. Geiago naizik izan / besteren esposa. Yanzi 95. Natanael ori beste izenez Bartolomeo deritzan Apostolua. Ir YKBiz 54n. Urka-bear bakoitzak bere egin-okerra / berez naiz bestez, ba zun koplatzeko oitura. Or Eus 120. Trankart egiteko baño bestetarako eztirala-ta. Eguzk GizAuz 85. Zaitu eitzatzu zere gauzak besterenetan sartu gabe. TAg Uzt 166. Zuri zor dizudala, ez besteri. Zuk yarein dituzulako, beste gizakumek ez. Zait Sof 138. Beste tokitan lana utsean egiten al dute. Munita 71. Norberaren edo besteren ez jakinean. Mde Pr 337. Ez dut uste bertze lekhutara joanen naizela. Ib. 64. Sukaldean atxeman bazituzten beintzat ezin diteke beste moduz izan. Etxde JJ 137. Bestegan zer dut maite, arengan maite ez dutana nardatzeko. Or Aitork 93. Ez aldi-aldak, ez beste aldartek Argandik askatzen eta ialkiarazten ez duna. "In nullam tamen temporum varietatem et vicissitudinem". Ib. 353. Nolako gogoz begiratu diodan nik dakit, eta ez bestek. Txill Let 39. Gabontzak beste modutan aituten dau bizi-modua. Erkiag BatB 154. Bainan Frantsesen beharra bazen beste lekutan ere. Ardoy SFran 205. Ez dira asko estutzen oiek / besteri pena ematen. Uzt Sas 253. Bertzerenaz beztituz haundi esperantzan. Xa Odol 225. Besterentzako egiten dabe / gure anaiok naikua. FEtxeb 208. Besterekin sartuta bazaude, beti bildurrez zaude. Albeniz 236. Orixeren ondoren orpoz orpo ibiltzea bestetara jo gabe. MIH 266.
v. tbn. (para textos septentrionales del s. XX) Casve SGrazi 54. Bertze: CatJauf 91. Etcham 84. Zerb Azk 5.
azpiadiera-1.6.1
(Sin sufijos casuales ni determinantes. A menudo aparece en correlación con bat o con otro beste).
"Beste gizon egon, estar cambiado, ser otro, ser distinto"
Gketx Loiola.
Cf. EZ BAT ETA EZ BESTE (s.v. bat).
Beste amore bilatuko nax [='me buscaré otro amor'] / amore bear banadi. Lazarraga 1165r. Gatza lora ditean artean beste gauza lekuske. "Otra cosa se vería". RS 145. Beste gauza enzunik ta ekusirik ilgo gara. "Vistas y oídas otras cosas". Ib. 212. Saruk bat uste, tresnatzen dauenak beste. "Uno piensa el overo, otro quien le apareja". Ib. 335. Bere ordain ezin bidal berze konparitzera. EZ Man I 84. Bein alde bat eta bein beste. Mb IArg II 312. Egin yoat au ta beste. Zav Fab, RIEV 1907, 535. Bat eta beste peste. Sor AKaik 134. Eliza bat eta beste baiño geiago iaso zituen. Ag AL 168. Gertaera bat eta beste, eta geiago. Etxeg (in Muj PAm 22). Asi zan probetan bat eta beste. "Una y otra". Or Tormes 45. Al neban lez, beste egin neban. "Disimulando lo mejor que pude". Ib. 67. Iauna, "izan" eta "bizi" ez baitira Zugan bat eta beste, "bikain izan" eta "bikain bizi"" orobat baitituzu. Or Aitork 16. Ezagun etzaitunak, baten orde beste dei lezake. Ib. 9. Gogoa bat, gorputza beste baita. "Aliud enim animus, aliud corpus". Ib. 261. Eta beste gizon biur ninteken une ua urbillago, ta ni izutuago. Ib. 205. Guk batean bat, bestean beste. Anab Aprika 35.
Beste amore bilatuko nax [='me buscaré otro amor'] / amore bear banadi. Lazarraga 1165r. Gatza lora ditean artean beste gauza lekuske. "Otra cosa se vería". RS 145. Beste gauza enzunik ta ekusirik ilgo gara. "Vistas y oídas otras cosas". Ib. 212. Saruk bat uste, tresnatzen dauenak beste. "Uno piensa el overo, otro quien le apareja". Ib. 335. Bere ordain ezin bidal berze konparitzera. EZ Man I 84. Bein alde bat eta bein beste. Mb IArg II 312. Egin yoat au ta beste. Zav Fab, RIEV 1907, 535. Bat eta beste peste. Sor AKaik 134. Eliza bat eta beste baiño geiago iaso zituen. Ag AL 168. Gertaera bat eta beste, eta geiago. Etxeg (in Muj PAm 22). Asi zan probetan bat eta beste. "Una y otra". Or Tormes 45. Al neban lez, beste egin neban. "Disimulando lo mejor que pude". Ib. 67. Iauna, "izan" eta "bizi" ez baitira Zugan bat eta beste, "bikain izan" eta "bikain bizi"" orobat baitituzu. Or Aitork 16. Ezagun etzaitunak, baten orde beste dei lezake. Ib. 9. Gogoa bat, gorputza beste baita. "Aliud enim animus, aliud corpus". Ib. 261. Eta beste gizon biur ninteken une ua urbillago, ta ni izutuago. Ib. 205. Guk batean bat, bestean beste. Anab Aprika 35.
azpiadiera-1.7
(Con partitivo, en oraciones negativas, interrogativas o condicionales).
"¡(No) falta más!, besterik bear ez genduke"
Añ.
"Besterik zeu baño, ez deilla alperrik etorri"
Etxba Eib.
Cf. infra BESTERIK GABE.
Tr. De uso gral.
Ezein ere lengoajerik / ez franzesa ez berzerik / orai ezta erideiten / heuskararen parerik. E 255. Berzerik batre eztelarik. Lç Gal 1, 7 (Dv ez baita bertzerik, Ker besterik ez dago, IBk ez da beste ebanjeliorik, Bibl besterik ez da). Orrela gura dozun azkero, / ezin neike besterik. Lazarraga 1172r. Jaunak ez digun / oi ta gaztigu besterik. Ib. 1203r. Presentean ezta besterik ofrezitzen dino denik zure señoriari gastigatzeko. CartEsp 463. Nai dudan nik hark nai duena, eta ez berzerik. Ber Trat 59v. Ea inor dadukan zu]k[ baize besterik. CartAzp 125s. Bada mundu haur ezta bertze gauzarik, gure heriotzera kondenaturik gaudenon garzele bat baizen. Ax 59 (V 38). Ea bere burua alabadu dabeenz egin daben pekatuagaz, edo besterik alabadu eban edo mobidu eban pekatu egiteko. Cap 105. Hura bera gatik bertzerik ezpaliz ere. SP Phil 56. Sugerik edo berze alimale lizunik han egon ez dadin. Mong 594. Esta berze arraziorik zer bilatu. SermAN 7. Baldin bertze biderik hartzen baduzu. He Gudu 89. Agindu dizkidaten errezoak beti egin ditut, Aita. --Ta besterik ez? Cb Eg III 388. Ez da bertze biderik zeruan sartzeko. Lg II 214. Etzakela egin besterik baizik obedezitu aginzen zizkion gauze guzietan. (AN-olza, s. XVIII). FLV 1973, 390. Ene zorigaitzak ez du / Helas! bertze nebririk / Jainko guziz boteretsu / Baten kolera baizik. Monho 122. Bada konsiderazioa eta orazioa ezta besterik, ezpada fedeko egiak gogoratzea. Gco I 394. Ezpadago besterik nor itxi lagunduten. Astar II 203. Behar othe da deus bertzerik guri haren desira arazteko? Jaur 373. Bada ez zan arkitzen / argan beste miñik. It Fab 83. Gorputzez etzan besterik baño geiagoa. Lard 144. Bertze arbolarik ethorriko ez den lekhu tzarretan heldu da hura. Dv Lab 322. Kharrua eztela besterik hur gogortia baizik. Ip Dial 119. Orañ beste lanik eztaukagun eta naierara jostatu geran ezkero. Arr May 33. Bertzenaz, ez da bozik ez bertzerik, ez litake behar zuzenez nehon neholako majoritaterik zuzenaren kontra. HU Aurp 83. Etzun besze armarik Indietara joan zen denboran. (AN-ulz, 1905). FLV 1988, 269. Arrantzalien estualdia baizen beste auturik etzan ibilli Arranondon. Ag Kr 17. Baldin gauzek bertzerik bururat eman balezadatet. JE Bur 41. Martiñ besterik ezeko ezkongaia zan. Ag G 215. Leaburu, besterik ez bezelakoa al da? A Ardi 67. Alemanak lau urtez etzuela bertzerik egin bere tzarkeriez Frantziaren amodioa finkatze baizik. StPierre 22. Dominikak etzian besterik galtegiten. Const 19. Eztot uste oneganik beste onurarik urten legijenik. Otx 130. Badakizute zer besterik egin degun? Ldi IL 140. Ez du egundaino bertze deusik erran. Zerb IxtS 68. Eztiñagu besterik bear denen aotan ibiltzeko. NEtx Antz 39. Ibilli egin bear da, bai, ez dago beste soluziorik. Txill Let 122. Garbi jokatu bearra dogu, / ez dago beste biderik. BEnb NereA 133. Bertze berririk bai al da? Izeta DirG 43. Ez eben beste ondorenik Zaldunori asarre jartzia baño. Etxba Ibilt 475. Ez nuen bertzerik nahi, zeren semea joan beharra zen fitesko soldado. Etchebarne 123. Ez artu beste gauzik, ez pastillik eta ez besterik. Ostolaiz 134. Beste gauzarik ez zan ikusten. Gerrika 104.
Ezein ere lengoajerik / ez franzesa ez berzerik / orai ezta erideiten / heuskararen parerik. E 255. Berzerik batre eztelarik. Lç Gal 1, 7 (Dv ez baita bertzerik, Ker besterik ez dago, IBk ez da beste ebanjeliorik, Bibl besterik ez da). Orrela gura dozun azkero, / ezin neike besterik. Lazarraga 1172r. Jaunak ez digun / oi ta gaztigu besterik. Ib. 1203r. Presentean ezta besterik ofrezitzen dino denik zure señoriari gastigatzeko. CartEsp 463. Nai dudan nik hark nai duena, eta ez berzerik. Ber Trat 59v. Ea inor dadukan zu]k[ baize besterik. CartAzp 125s. Bada mundu haur ezta bertze gauzarik, gure heriotzera kondenaturik gaudenon garzele bat baizen. Ax 59 (V 38). Ea bere burua alabadu dabeenz egin daben pekatuagaz, edo besterik alabadu eban edo mobidu eban pekatu egiteko. Cap 105. Hura bera gatik bertzerik ezpaliz ere. SP Phil 56. Sugerik edo berze alimale lizunik han egon ez dadin. Mong 594. Esta berze arraziorik zer bilatu. SermAN 7. Baldin bertze biderik hartzen baduzu. He Gudu 89. Agindu dizkidaten errezoak beti egin ditut, Aita. --Ta besterik ez? Cb Eg III 388. Ez da bertze biderik zeruan sartzeko. Lg II 214. Etzakela egin besterik baizik obedezitu aginzen zizkion gauze guzietan. (AN-olza, s. XVIII). FLV 1973, 390. Ene zorigaitzak ez du / Helas! bertze nebririk / Jainko guziz boteretsu / Baten kolera baizik. Monho 122. Bada konsiderazioa eta orazioa ezta besterik, ezpada fedeko egiak gogoratzea. Gco I 394. Ezpadago besterik nor itxi lagunduten. Astar II 203. Behar othe da deus bertzerik guri haren desira arazteko? Jaur 373. Bada ez zan arkitzen / argan beste miñik. It Fab 83. Gorputzez etzan besterik baño geiagoa. Lard 144. Bertze arbolarik ethorriko ez den lekhu tzarretan heldu da hura. Dv Lab 322. Kharrua eztela besterik hur gogortia baizik. Ip Dial 119. Orañ beste lanik eztaukagun eta naierara jostatu geran ezkero. Arr May 33. Bertzenaz, ez da bozik ez bertzerik, ez litake behar zuzenez nehon neholako majoritaterik zuzenaren kontra. HU Aurp 83. Etzun besze armarik Indietara joan zen denboran. (AN-ulz, 1905). FLV 1988, 269. Arrantzalien estualdia baizen beste auturik etzan ibilli Arranondon. Ag Kr 17. Baldin gauzek bertzerik bururat eman balezadatet. JE Bur 41. Martiñ besterik ezeko ezkongaia zan. Ag G 215. Leaburu, besterik ez bezelakoa al da? A Ardi 67. Alemanak lau urtez etzuela bertzerik egin bere tzarkeriez Frantziaren amodioa finkatze baizik. StPierre 22. Dominikak etzian besterik galtegiten. Const 19. Eztot uste oneganik beste onurarik urten legijenik. Otx 130. Badakizute zer besterik egin degun? Ldi IL 140. Ez du egundaino bertze deusik erran. Zerb IxtS 68. Eztiñagu besterik bear denen aotan ibiltzeko. NEtx Antz 39. Ibilli egin bear da, bai, ez dago beste soluziorik. Txill Let 122. Garbi jokatu bearra dogu, / ez dago beste biderik. BEnb NereA 133. Bertze berririk bai al da? Izeta DirG 43. Ez eben beste ondorenik Zaldunori asarre jartzia baño. Etxba Ibilt 475. Ez nuen bertzerik nahi, zeren semea joan beharra zen fitesko soldado. Etchebarne 123. Ez artu beste gauzik, ez pastillik eta ez besterik. Ostolaiz 134. Beste gauzarik ez zan ikusten. Gerrika 104.
azpiadiera-1.8
(Con partitivo, en oraciones afirmativas).
"Bada bertzerik ere, il y en a d'autres"
SP.
"Otra cosa, besterik, berzerik"
Lar, Añ.
"Ori besterik da, cela est différent, autre chose"
H.
"Hemen bertzerik diagu, nous avons du nouveau ici"
Ib.
"Besterik da: a) (L, R-uzt) [sic], es lo contrario. b) (V, G), es muy distinto"
A.
Tr. De uso gral.
Itzul zaitez, urda ardiori, eze ezta ori zure joan bidea, eze zuk joan bear induen lekuan berzerik doa. "En vuestro lugar otro ha ido". (Cizur, 1552) ReinEusk2 87. Berzerik har ezazu, niri uztazu. E 207. Berriz igor zezan berze zerbitzaririk, zioela. "Il envoya d'autres serviteurs". Lç Mt 22, 4 (Ip beste mithilik; TB bertze senbait sehi, Echn bertze zerbitzanteak; He, HeH, Dv, SalabBN, Leon bertze (...) batzu, Ur, Ur (V), Ol, Or, Ker, IBk, IBe beste (...) batzu(e)(k)). Hura ardietsi duenean, hasten da bertze sentimendurik hartzen. SP Imit III 39, 2. Beste santu eta santa askogaz [...], San Joakin, Andra Santa Ana [...], San Rafael edo besterik. VJ 16. --Nola hori? --Hirur mila jenteren kristitziaz, zoñi hanitz besterik jarraiki baitziren. Bp II 75. Besterik izanen da datorren aldian. Mb IArg I 234. Aren juizioak emengoetatik besterik dirala. Cb Eg II 66. Eta besterik esatea da herejia. AA I 550. Hargatik bakhotxari bere bihotzak eta debozioneak eragin diotzoke, bai horren, bai bertze geien gainean, bertze gogoetadurarik ere, eta bai sor-araz bertze sentimendurik. Dh 109. Elbarri, itsu, mutu, gor eta beste miñantzik zeukan guztia. Lard 378. Bada, bestegatik egiten dezuten juzgua, zuekatik ere egingo da; eta besterik neurtzen dezuten kanarekin, zuek ere neurtuak izango zerate. Ib. 384. Haren naturaleza eta izaitea, gorphutzaren naturalezatik osoki bertzerik dire. Lap 401 (V 183). Bainan bertzerik oraino erran du Barthou minixtroak. HU Aurp 82. Bainan, badute bertze zaitzalerik. JE Bur 195. Hamabost urte huntan hanitx apez eta hanitx besterik hil dira Üskal Herrian Santa Graziako erretor zenaren gainen egia jakin gabe. Lh (in Const 13). Hori bertzerik da! Barb Sup 151s. Beste gizonik biurtu zan. Or SCruz 127. Ene odolkera egiten du ixtillu onen errudun bakar. Baña, yardun auen azpian besterik dago. Ldi IL 58. Errusin besterik egin dabela badakigu. Eguzk GizAuz 43. Ba-dek, arranotan, beste oberik zerbait. TAg Uzt 79. Bainan hik bertze sukarrik, bertze surik huen. Iratz 189. Bi komentu horiek laster sor-arazi zuten bertzerik. Zerb IxtS 106. Ori ala da. Baiña besterik da gizonaren parterik nobleena kontuan artzen badugu. Vill Jaink 120. Beste aberastasunik zuen arek gogoan! Ardoy SFran 151. Eta orduan banuen segur bertzerik kasko gibelean. Etchebarne 123. Gu erdi-aldeko epel horietakoak gaituzu, besterik baino gehiago. MIH 140.
Itzul zaitez, urda ardiori, eze ezta ori zure joan bidea, eze zuk joan bear induen lekuan berzerik doa. "En vuestro lugar otro ha ido". (Cizur, 1552) ReinEusk2 87. Berzerik har ezazu, niri uztazu. E 207. Berriz igor zezan berze zerbitzaririk, zioela. "Il envoya d'autres serviteurs". Lç Mt 22, 4 (Ip beste mithilik; TB bertze senbait sehi, Echn bertze zerbitzanteak; He, HeH, Dv, SalabBN, Leon bertze (...) batzu, Ur, Ur (V), Ol, Or, Ker, IBk, IBe beste (...) batzu(e)(k)). Hura ardietsi duenean, hasten da bertze sentimendurik hartzen. SP Imit III 39, 2. Beste santu eta santa askogaz [...], San Joakin, Andra Santa Ana [...], San Rafael edo besterik. VJ 16. --Nola hori? --Hirur mila jenteren kristitziaz, zoñi hanitz besterik jarraiki baitziren. Bp II 75. Besterik izanen da datorren aldian. Mb IArg I 234. Aren juizioak emengoetatik besterik dirala. Cb Eg II 66. Eta besterik esatea da herejia. AA I 550. Hargatik bakhotxari bere bihotzak eta debozioneak eragin diotzoke, bai horren, bai bertze geien gainean, bertze gogoetadurarik ere, eta bai sor-araz bertze sentimendurik. Dh 109. Elbarri, itsu, mutu, gor eta beste miñantzik zeukan guztia. Lard 378. Bada, bestegatik egiten dezuten juzgua, zuekatik ere egingo da; eta besterik neurtzen dezuten kanarekin, zuek ere neurtuak izango zerate. Ib. 384. Haren naturaleza eta izaitea, gorphutzaren naturalezatik osoki bertzerik dire. Lap 401 (V 183). Bainan bertzerik oraino erran du Barthou minixtroak. HU Aurp 82. Bainan, badute bertze zaitzalerik. JE Bur 195. Hamabost urte huntan hanitx apez eta hanitx besterik hil dira Üskal Herrian Santa Graziako erretor zenaren gainen egia jakin gabe. Lh (in Const 13). Hori bertzerik da! Barb Sup 151s. Beste gizonik biurtu zan. Or SCruz 127. Ene odolkera egiten du ixtillu onen errudun bakar. Baña, yardun auen azpian besterik dago. Ldi IL 58. Errusin besterik egin dabela badakigu. Eguzk GizAuz 43. Ba-dek, arranotan, beste oberik zerbait. TAg Uzt 79. Bainan hik bertze sukarrik, bertze surik huen. Iratz 189. Bi komentu horiek laster sor-arazi zuten bertzerik. Zerb IxtS 106. Ori ala da. Baiña besterik da gizonaren parterik nobleena kontuan artzen badugu. Vill Jaink 120. Beste aberastasunik zuen arek gogoan! Ardoy SFran 151. Eta orduan banuen segur bertzerik kasko gibelean. Etchebarne 123. Gu erdi-aldeko epel horietakoak gaituzu, besterik baino gehiago. MIH 140.
azpiadiera-1.8.1
Eta handik aitzinago iraganik, ikhus zitzan berzerik bi anaie, Iakes Zebedeoren semea, eta Ioannes haren anaiea. "Deux autres frères". Lç Mt 4, 21 (He bertze bi abride, TB berze bi anaia). Orduan ioaiten da eta hartzen ditu berekin berzerik zazpi spiritu bera baino gaixtoagoak. "Sept autres esprits". Ib. 12, 45. Eta eramaiten ziraden berzerik bi gaizgile ere harekin hil eraziteko. "Deux autres aussi qui étaient malfaiteurs". Lç Lc 23, 32.
sense-2
2.
(Tras instr., en frases negativas o interrogativas absolutas).
Otro (...) que.
"Ezta zutaz bertzerik, il n'y a que vous"
SP.
"Ez dakion eman zure iduriaz bertze iduririk [...] (Lg); id. zure iduriaz bertzerik. Zutaz bertzerik eztut maite, je n'aime pas un autre que vous"
H.
"Zutaz bertzerik ez da (BN-lab)"
Gte Erd 16.
Tr. Usado al Norte desde Dechepare, al Sur hallamos ejs. desde mediados del s. XIX.
Nik ogenik eznuiela hongigitez berzerik. E 229. Gure kondemnatzez bertze egitekorik ukhan eztutenék. Lç Ins F, 7r. Eztuk ukhanen nizaz berze Iainkorik. Lç ABC A, 5v. Han denak penarik eztu tristeziaz berzerik. EZ Man I 127. Handigoaz berze deusik / ez baitzuen pensatzen. EZ Noel 72. Zuzaz bertzerik / Nehor maiterik / Eztudalarik herrian. O Po 11. Desditxatuak eztu adiskiderik bere molsaz bertzerik. O Pr 111. Zeren eztuten ikusten eta iaten elhurraz bertzerik. SP Phil 171. Eskuaraz bertze hitzkuntzarik ez jakin arren. ES 400. Etzedila egin testamentik [...] Erromakoaz bertze hitzkuntzetan. Ib. 401. Bertze zimendurik ezen nihork ezin ezar dezake, ja ezarria denaz bertzerik. He 1 Cor 3, 11. Oferi daitekea sakrifiziua Jinkuaz berzer? CatLan 135. Mundu bazterretan / Arriskubaz besterik / Ez dot aurkietan. Ur MarIl 126. Zaragarra eta ezkabia ez dira har mota batzuez bertzerik. "[Ils] ne sont autres qu'une espèce de vers". Dv Dial 36 (It ar mueta batzuek besterik, Ur batzuk baño, Ip batzü baizik). Hik bahiena semerik / Berterretxez besterik? ChantP 214. Ez dut gehiago atxiki nahi zure legeaz bertzerik. Arb Igand 195. Anbizionerik gabe, Zeliaren irabaztiaz besterik! Ip Hil 144. Ez ginuen janaz bertze gogoetarik. StPierre 29. Ez dute Jainkoaren legeaz bertzerik. Ox 24. D'Esquer-ez eta Haritchabalet-ez besterik ez ahal zen hanbat zin egin zienik eskualde huntan. Const 25. Ahamenik ez dut harturik, [...] kafe ttirritta batez bertzerik. Barb Sup 21. Guk Yainkoaz beste aitarik eztugu. Ir YKBiz 324. Ez duk ukhanen nitaz bertze Jainkorik. Zerb IxtS 38. Memento batez ez zen mekanikaren arrabotsaz bertzerik adituko. Lf Murtuts 45. Lamiñek ez dute izenaz beste zer ikustekorik Phrygeiako Erreginarekin. Mde Pr 267. Ta nere mallagoari dagokionaz besterik ez dut egingo. Txill Let 138. Buruzagiek ere ez dute herriaren onaz bertze kezkarik beharko. Lf (in Zait Plat XVII). Gaur Nitaz bertze laguntzailerik ez baitukezu munduan! Xa Odol 328. Estali-bearreko ura estaltzeko bear ziranez beste soiñekorik gabe. Berron Kijote 125.
Nik ogenik eznuiela hongigitez berzerik. E 229. Gure kondemnatzez bertze egitekorik ukhan eztutenék. Lç Ins F, 7r. Eztuk ukhanen nizaz berze Iainkorik. Lç ABC A, 5v. Han denak penarik eztu tristeziaz berzerik. EZ Man I 127. Handigoaz berze deusik / ez baitzuen pensatzen. EZ Noel 72. Zuzaz bertzerik / Nehor maiterik / Eztudalarik herrian. O Po 11. Desditxatuak eztu adiskiderik bere molsaz bertzerik. O Pr 111. Zeren eztuten ikusten eta iaten elhurraz bertzerik. SP Phil 171. Eskuaraz bertze hitzkuntzarik ez jakin arren. ES 400. Etzedila egin testamentik [...] Erromakoaz bertze hitzkuntzetan. Ib. 401. Bertze zimendurik ezen nihork ezin ezar dezake, ja ezarria denaz bertzerik. He 1 Cor 3, 11. Oferi daitekea sakrifiziua Jinkuaz berzer? CatLan 135. Mundu bazterretan / Arriskubaz besterik / Ez dot aurkietan. Ur MarIl 126. Zaragarra eta ezkabia ez dira har mota batzuez bertzerik. "[Ils] ne sont autres qu'une espèce de vers". Dv Dial 36 (It ar mueta batzuek besterik, Ur batzuk baño, Ip batzü baizik). Hik bahiena semerik / Berterretxez besterik? ChantP 214. Ez dut gehiago atxiki nahi zure legeaz bertzerik. Arb Igand 195. Anbizionerik gabe, Zeliaren irabaztiaz besterik! Ip Hil 144. Ez ginuen janaz bertze gogoetarik. StPierre 29. Ez dute Jainkoaren legeaz bertzerik. Ox 24. D'Esquer-ez eta Haritchabalet-ez besterik ez ahal zen hanbat zin egin zienik eskualde huntan. Const 25. Ahamenik ez dut harturik, [...] kafe ttirritta batez bertzerik. Barb Sup 21. Guk Yainkoaz beste aitarik eztugu. Ir YKBiz 324. Ez duk ukhanen nitaz bertze Jainkorik. Zerb IxtS 38. Memento batez ez zen mekanikaren arrabotsaz bertzerik adituko. Lf Murtuts 45. Lamiñek ez dute izenaz beste zer ikustekorik Phrygeiako Erreginarekin. Mde Pr 267. Ta nere mallagoari dagokionaz besterik ez dut egingo. Txill Let 138. Buruzagiek ere ez dute herriaren onaz bertze kezkarik beharko. Lf (in Zait Plat XVII). Gaur Nitaz bertze laguntzailerik ez baitukezu munduan! Xa Odol 328. Estali-bearreko ura estaltzeko bear ziranez beste soiñekorik gabe. Berron Kijote 125.
azpiadiera-2.1
(En frases afirmativas o interrogativas parciales).
Otro que, otro diferente de.
"Gaztainaz bertzerik jan ditake (BN-lab)"
Gte Erd 15.
"Zützaz besterik jin da (S)"
Ib.
16.
Hunez berze federik, edo Iesus Kristez den salbamenduaz berzerik predikaturen duen guzia. Lç Adv *** 4r. Deitzen dira [obra] miserikordiazkoak eta ez iustiziazkoak, zeren zenbait behar ordu premiazkoz bertzetan, debozinozkoak eta borondatezkoak baitira. Mat 22s. Hitzez berzerik behar da / haurrak haziren badira. Saug 66. Bere senharraz bertzerekin izan zela. Ax 130 (V 86). Zeren erreginak bere senharraz bertzerik ere dastatu baitzuen. Ib. 410 (V 267). Hala zutaz bertze ematen darozkidatzun <datoz-> guziak xume zaizkit, eta eztire asko enetzat. SP III 21, 2. Ikusten duzu biolenziaz berze gainerako guziak egiten tugula. CartUrruñ 136. Jainkoaz eta salbamenduaz bertzerik billatzen duenak. Ch I 17, 2. Salbamendukotz on diren gauzez bertzetan gogoaren ematea. Ib. 2,2. Debekatzen diotegu hautaz berzerik irakhastea. CatLav A, 4v (V 5). Konfrarian badate jaun direktorraz besterik [...] priore bat, bi konseiller, sakristain bat, tresorier bat. Mercy 36. Ene itxurapena ametsez bertzerik zela. MarIl 98. Banitateko banitatea, hartaz bertzerik bilhatzea. Jaur 144. Parioaz bertzetan da hura oraiño dostatzen. Gy 58. Herritarrez bertzentzat, khirats arantzeak. Hb Esk 31. Nabarretez bertzerik baduzu zuk gogoan. Laph 25. Hilen ehorzteaz eta haur ttipien bateiatzeaz bertze lanik baduela. HU Zez 30. Nor izanen da zuetaz bertzerik, eskualdun ohidura on guzien [...] begiratzale? HU Aurp 198. Pozoinaren hobenaz bertzerik bazuen ixtudianten bizkarrean ezartzeko. StPierre 35. Antxixarburuko Beñatez bertzerik kausitzen ahal zinduke bide hortan. Barb Sup 176. Gutiz gehienek badute arranoen ondotik ibiltzeaz bertzerik! Zerb Azk 38. Egiaz besterik maite dutenek. Or Aitork 273. Artzainek [...] beren buruen onaz besterik begiratzen dutela uste duzulako. Zait Plat 135. Hor bazüzün espantüaz besterik. Casve SGrazi 28. Erromak hauzi horretan, Aita Mokoroaz beste gidaririk izan zuelako behar bada. MIH 397s.
Hunez berze federik, edo Iesus Kristez den salbamenduaz berzerik predikaturen duen guzia. Lç Adv *** 4r. Deitzen dira [obra] miserikordiazkoak eta ez iustiziazkoak, zeren zenbait behar ordu premiazkoz bertzetan, debozinozkoak eta borondatezkoak baitira. Mat 22s. Hitzez berzerik behar da / haurrak haziren badira. Saug 66. Bere senharraz bertzerekin izan zela. Ax 130 (V 86). Zeren erreginak bere senharraz bertzerik ere dastatu baitzuen. Ib. 410 (V 267). Hala zutaz bertze ematen darozkidatzun <datoz-> guziak xume zaizkit, eta eztire asko enetzat. SP III 21, 2. Ikusten duzu biolenziaz berze gainerako guziak egiten tugula. CartUrruñ 136. Jainkoaz eta salbamenduaz bertzerik billatzen duenak. Ch I 17, 2. Salbamendukotz on diren gauzez bertzetan gogoaren ematea. Ib. 2,2. Debekatzen diotegu hautaz berzerik irakhastea. CatLav A, 4v (V 5). Konfrarian badate jaun direktorraz besterik [...] priore bat, bi konseiller, sakristain bat, tresorier bat. Mercy 36. Ene itxurapena ametsez bertzerik zela. MarIl 98. Banitateko banitatea, hartaz bertzerik bilhatzea. Jaur 144. Parioaz bertzetan da hura oraiño dostatzen. Gy 58. Herritarrez bertzentzat, khirats arantzeak. Hb Esk 31. Nabarretez bertzerik baduzu zuk gogoan. Laph 25. Hilen ehorzteaz eta haur ttipien bateiatzeaz bertze lanik baduela. HU Zez 30. Nor izanen da zuetaz bertzerik, eskualdun ohidura on guzien [...] begiratzale? HU Aurp 198. Pozoinaren hobenaz bertzerik bazuen ixtudianten bizkarrean ezartzeko. StPierre 35. Antxixarburuko Beñatez bertzerik kausitzen ahal zinduke bide hortan. Barb Sup 176. Gutiz gehienek badute arranoen ondotik ibiltzeaz bertzerik! Zerb Azk 38. Egiaz besterik maite dutenek. Or Aitork 273. Artzainek [...] beren buruen onaz besterik begiratzen dutela uste duzulako. Zait Plat 135. Hor bazüzün espantüaz besterik. Casve SGrazi 28. Erromak hauzi horretan, Aita Mokoroaz beste gidaririk izan zuelako behar bada. MIH 397s.
azpiadiera-2.2
(Beste sin determinantes ni sufijos, tras instr., en frases negativas o interrogativas absolutas).
Aparte de, además de.
Jesüsen izenaz beste, ezta izen ederragorik. Ip Hil 27. Bere seme bakarraz beste, sendikorik etzula. TAg Uzt 65. Helenaz beste, iñork ez zuen ikusi senar gaztea. Mde Pr 184. Ez zuan beste biderik artzen, zaldiak berak artu nai zuanez beste. Berron Kijote 42. Bere ezpata ateratzez-beste ez zuan ezertxo ere aal izan. Ib. 105. Ez du segur aski inork pentsatu ere 'nahiago lukeen' hori Urlia edo Sandia, mintzatzen denaz beste, izan daitekeenik. MIH 389. Ez zuen esateko moduan deus desegin, zenbait ohitura kaxkarrez beste. MEIG VII 34.
Jesüsen izenaz beste, ezta izen ederragorik. Ip Hil 27. Bere seme bakarraz beste, sendikorik etzula. TAg Uzt 65. Helenaz beste, iñork ez zuen ikusi senar gaztea. Mde Pr 184. Ez zuan beste biderik artzen, zaldiak berak artu nai zuanez beste. Berron Kijote 42. Bere ezpata ateratzez-beste ez zuan ezertxo ere aal izan. Ib. 105. Ez du segur aski inork pentsatu ere 'nahiago lukeen' hori Urlia edo Sandia, mintzatzen denaz beste, izan daitekeenik. MIH 389. Ez zuen esateko moduan deus desegin, zenbait ohitura kaxkarrez beste. MEIG VII 34.
azpiadiera-2.2.1
(En frases afirmativas o interrogativas parciales).
Hanitzek galdu zituzten, gauzez bertze, espos lagunak eta haurrak. Prop 1893, 117s. Igandeaz beste, zein jaietan degu Meza entzun bearra? KIkG 61. Besteiroz beste, ezur-mamiz ezagutzen nuenik, Aldaxoro tolosarra, ozta-ozta. Ldi IL 22. Askok zuten bada gogoa han-hemenka barreiaturik utzi zituen ipui eta nolanahiko izkirimiriak, liburutxo batean hil ondoan atera zizkiotenez beste, bildurik eta berriz argitaraturik ikusteko. MEIG III 67.
Hanitzek galdu zituzten, gauzez bertze, espos lagunak eta haurrak. Prop 1893, 117s. Igandeaz beste, zein jaietan degu Meza entzun bearra? KIkG 61. Besteiroz beste, ezur-mamiz ezagutzen nuenik, Aldaxoro tolosarra, ozta-ozta. Ldi IL 22. Askok zuten bada gogoa han-hemenka barreiaturik utzi zituen ipui eta nolanahiko izkirimiriak, liburutxo batean hil ondoan atera zizkiotenez beste, bildurik eta berriz argitaraturik ikusteko. MEIG III 67.
azpiadiera-2.3
(V-gip, G-azp-goi, AN-gip-5vill)
Ref.:
Gte Erd 15, 16, 35.
(Besterik o bien beste + sintagma nominal en partitivo, en frases negativas o interrogativas absolutas, precedido de sintagma nominal en caso absoluto (tbn. sustantivo verbal) o de participio). Otro (...) que; otro que, otra cosa que. "Zu besterik iñor bizi al da? (G-azp), zu besterik ba al zan iñor? (G-azp, AN-5vill)" Gte Erd 15. "Arreba besterik ez det (V-gip, G-azp-goi) [...], ez du inor maite, ama besterik (AN-gip)" Ib. 35. "Dirua besterik ez zeukan (G-azp, AN-gip-5vill)" Ib. 35. "Orrek dirua bertzerik ez dauke (B)" Ib. 35. "Jan besterik ez degu egiten (G-azp)" Ib. 35. Tr. Documentado casi exclusivamente en la tradición guipuzcoana (tbn. hay ejemplos en Arrese Beitia y algunos bersolaris alto-navarros); en el s. XX se extiende a algunos autores vizcaínos, e incluso a algún septentrional como Xalbador.
Eztarauskiola mingañari, barrunbeari dirakiena ta gañez dariona besterik. Lar Carta a Mb 277. Heren gorputza beste gauzarik gogoan etzeukela. Ub 38. Etzion Adani eman emazte bat besterik. AA I 559. Guk ez degu zure emazteen izenarekin onratuak izatea besterik nai. Ib. 600. Beste anziñako Santuak etzuen alabaña izan Jaungoikoaren aurrean [...] ibiltzea beste libururik. AA III 329. Errian kaltea besterik egiten ez duana. Ib. 469. Ezta gogora ekarri besterik. Ib. 532. Eztegula arkituko / paretak besterik. Echag 45. Badakizu izotza ur gogortua besterik ez dala. It Dial 119 (Ur besterik ezpada ur gogortua, Dv ur gogortuaz bertzerik, Ip eztela besterik ur gogortia baizik). Plazetara joatea / besterik ez degu. It Fab 168. Bere gurasoai Euskara beste itzkuntzarik entzun bagekoa. Izt C 14. Bertako jaiotarrak besterik ez dabillen Erri txiki batean. Ib. 143. Zaldi orri nik / ez det esperorik / ezer ikusterik / ezurrak besterik. Bil 41. Alde guzietatik gerra-soñu, zalaparta eta iskanbilla besterik etzetorren. Arr GB 12. Burua besterikan / etzuen ageri. Xe 207. Ori besterik ezpada. Ib. 185. Arkaitz eta arrieta besterik etzan bakardade illun batian. Bv AsL 151. Ura, te eta laudanoa besterik artu gabe. Urruz Urz 49. Asmatu besterik ez dago. Sor Bar 93. Dirua beste Jaungoikorikan ezagututzen ez dekan ori! Apaol 47. Maldiziyo bertzerik / erraiten eztu-ta. Auspoa 97, 32. (ib. 70 besterik) Eztaukazue abadeagana joatea besterik. Ag Kr 109. Ez du galdetzen diotena besterik erantzuten. Goñi 98. Lurdesko gauzak ez dirala sorginkeriak besterik. Ib. 81. Arrese ta gañerakoak? Urrikarri batzuek besterik ez! Iraola 43. Ollo zaletxoa izatea beste paltarik gabeko emakumea. Urruz Zer 68. Ez da Jaungoiko bat besterik. KIkG 12. Egur moztutzen asi besterik ez zuen egin eta gazte-pilla bat agertu zan. Muj PAm 51. Ogeita amalau eskupeta besterik etzitun bildu. Or SCruz 73. Ura besterik edaten ez duan gizona bertsolari? Lab EEguna 96. Maitasun aiotsak besterik ote dira? "¿Son otra cosa que gemidos y voces del amor?". Aitzol (in Laux BBa VIII). Nere Aitak irakatsi didana besterik esaten eztudala. Ir YKBiz 323. Orduerdi betez ez du iñork entzun ekaitzaren orroa besterik. TAg Uzt 132. Ez du txoriena beste agurrik izaten. Ib. 74. Oteketa besterik / ezpanu izandu. Yanzi 107. Bazter guziak zikindu besterik egiten ez duten sasiak. Munita 22. Iainkoa beste pozik ez dut nai: au da zoriona. Or Aitork 271. Ixilik egon beste alderdirik etzeukak. Etxde JJ 149. An baizen lur murritz eta azala besterik ez diran lurretarako. Erkiag Arran 12. Nere ona besterik ez duala nai. NEtx Antz 40. Poli beste jaberik an ez zan. Anab Poli 23. Amen esan besterik ez dok egin bearko. Bilbao IpuiB 230. Ezin erabaki. Zalantza ta kezka besterik ez. MAtx Gazt 53. Begiratu genduan kontrario asko ote zegoan ilda, bañan etzegoan bakar batzuk besterik. Salav 99. Euskaldunen txistuai / ondo begiratu, / iru zulo besterik / beragan ez ditu. BEnb NereA 222. Egia da ez dedala zu beste maiterik. NEtx LBB 355. Ez du ikusko zalapartaren / indarra beste biderik. Olea 90. Garai aietan ez bainuen nik Basarri beste lagunik. Uzt Sas 174. Han etzen egun hartan zu bertzerik eskas! Xa Odol 140. Ez naizela batxillerra besterik. Berron Kijote 210. Eguerdi arte artan ez det uste negarra besterik egin nuanik. JAzpiroz 49. Bera zaintzeko, indarrak besterik eztabe arreskau. Gerrika 218. Lana besterik ez nuan buruan. Albeniz 41. Nahi izanez gero, ez zuten beren arteko konponketa egin besterik, nork berea jasoaz ala semeak gurasoei dirua emanaz. MIH 150.
(Besterik o bien beste + sintagma nominal en partitivo, en frases negativas o interrogativas absolutas, precedido de sintagma nominal en caso absoluto (tbn. sustantivo verbal) o de participio). Otro (...) que; otro que, otra cosa que. "Zu besterik iñor bizi al da? (G-azp), zu besterik ba al zan iñor? (G-azp, AN-5vill)" Gte Erd 15. "Arreba besterik ez det (V-gip, G-azp-goi) [...], ez du inor maite, ama besterik (AN-gip)" Ib. 35. "Dirua besterik ez zeukan (G-azp, AN-gip-5vill)" Ib. 35. "Orrek dirua bertzerik ez dauke (B)" Ib. 35. "Jan besterik ez degu egiten (G-azp)" Ib. 35. Tr. Documentado casi exclusivamente en la tradición guipuzcoana (tbn. hay ejemplos en Arrese Beitia y algunos bersolaris alto-navarros); en el s. XX se extiende a algunos autores vizcaínos, e incluso a algún septentrional como Xalbador.
Eztarauskiola mingañari, barrunbeari dirakiena ta gañez dariona besterik. Lar Carta a Mb 277. Heren gorputza beste gauzarik gogoan etzeukela. Ub 38. Etzion Adani eman emazte bat besterik. AA I 559. Guk ez degu zure emazteen izenarekin onratuak izatea besterik nai. Ib. 600. Beste anziñako Santuak etzuen alabaña izan Jaungoikoaren aurrean [...] ibiltzea beste libururik. AA III 329. Errian kaltea besterik egiten ez duana. Ib. 469. Ezta gogora ekarri besterik. Ib. 532. Eztegula arkituko / paretak besterik. Echag 45. Badakizu izotza ur gogortua besterik ez dala. It Dial 119 (Ur besterik ezpada ur gogortua, Dv ur gogortuaz bertzerik, Ip eztela besterik ur gogortia baizik). Plazetara joatea / besterik ez degu. It Fab 168. Bere gurasoai Euskara beste itzkuntzarik entzun bagekoa. Izt C 14. Bertako jaiotarrak besterik ez dabillen Erri txiki batean. Ib. 143. Zaldi orri nik / ez det esperorik / ezer ikusterik / ezurrak besterik. Bil 41. Alde guzietatik gerra-soñu, zalaparta eta iskanbilla besterik etzetorren. Arr GB 12. Burua besterikan / etzuen ageri. Xe 207. Ori besterik ezpada. Ib. 185. Arkaitz eta arrieta besterik etzan bakardade illun batian. Bv AsL 151. Ura, te eta laudanoa besterik artu gabe. Urruz Urz 49. Asmatu besterik ez dago. Sor Bar 93. Dirua beste Jaungoikorikan ezagututzen ez dekan ori! Apaol 47. Maldiziyo bertzerik / erraiten eztu-ta. Auspoa 97, 32. (ib. 70 besterik) Eztaukazue abadeagana joatea besterik. Ag Kr 109. Ez du galdetzen diotena besterik erantzuten. Goñi 98. Lurdesko gauzak ez dirala sorginkeriak besterik. Ib. 81. Arrese ta gañerakoak? Urrikarri batzuek besterik ez! Iraola 43. Ollo zaletxoa izatea beste paltarik gabeko emakumea. Urruz Zer 68. Ez da Jaungoiko bat besterik. KIkG 12. Egur moztutzen asi besterik ez zuen egin eta gazte-pilla bat agertu zan. Muj PAm 51. Ogeita amalau eskupeta besterik etzitun bildu. Or SCruz 73. Ura besterik edaten ez duan gizona bertsolari? Lab EEguna 96. Maitasun aiotsak besterik ote dira? "¿Son otra cosa que gemidos y voces del amor?". Aitzol (in Laux BBa VIII). Nere Aitak irakatsi didana besterik esaten eztudala. Ir YKBiz 323. Orduerdi betez ez du iñork entzun ekaitzaren orroa besterik. TAg Uzt 132. Ez du txoriena beste agurrik izaten. Ib. 74. Oteketa besterik / ezpanu izandu. Yanzi 107. Bazter guziak zikindu besterik egiten ez duten sasiak. Munita 22. Iainkoa beste pozik ez dut nai: au da zoriona. Or Aitork 271. Ixilik egon beste alderdirik etzeukak. Etxde JJ 149. An baizen lur murritz eta azala besterik ez diran lurretarako. Erkiag Arran 12. Nere ona besterik ez duala nai. NEtx Antz 40. Poli beste jaberik an ez zan. Anab Poli 23. Amen esan besterik ez dok egin bearko. Bilbao IpuiB 230. Ezin erabaki. Zalantza ta kezka besterik ez. MAtx Gazt 53. Begiratu genduan kontrario asko ote zegoan ilda, bañan etzegoan bakar batzuk besterik. Salav 99. Euskaldunen txistuai / ondo begiratu, / iru zulo besterik / beragan ez ditu. BEnb NereA 222. Egia da ez dedala zu beste maiterik. NEtx LBB 355. Ez du ikusko zalapartaren / indarra beste biderik. Olea 90. Garai aietan ez bainuen nik Basarri beste lagunik. Uzt Sas 174. Han etzen egun hartan zu bertzerik eskas! Xa Odol 140. Ez naizela batxillerra besterik. Berron Kijote 210. Eguerdi arte artan ez det uste negarra besterik egin nuanik. JAzpiroz 49. Bera zaintzeko, indarrak besterik eztabe arreskau. Gerrika 218. Lana besterik ez nuan buruan. Albeniz 41. Nahi izanez gero, ez zuten beren arteko konponketa egin besterik, nork berea jasoaz ala semeak gurasoei dirua emanaz. MIH 150.
azpiadiera-2.3.1
(En frases afirmativas o interrogativas parciales).
Moisesen legeak ere Jainko bakarra besterik adoratzea debekatzen zuen. Lard 518. O zugatz dontsu agurgarria! Lauburu baga, / zer ziñateke erretako zur bat besterik? AB AmaE 64.
Moisesen legeak ere Jainko bakarra besterik adoratzea debekatzen zuen. Lard 518. O zugatz dontsu agurgarria! Lauburu baga, / zer ziñateke erretako zur bat besterik? AB AmaE 64.
azpiadiera-2.3.2
(Dv).
(Beste sin det. ni suf.). "Zu beste iñor ez dago emen (G-azp)" Gte Erd 132.
Sinista zazu mundu guztiyan / ez dala iñor ni beste, / zu maitatzeko kapaz danikan / merezi dezun ainbeste. Bil 67. Labean ez baduzu ondar aiek beste. "Más que aquello poco". Or Eus 114. Teseu beste ez bedi gelditu, gertakizunak yakiteko. Zait Sof 151. Sententziaren azpian firmatu beste, eztut egiten. Arti Tobera 282.
(Beste sin det. ni suf.). "Zu beste iñor ez dago emen (G-azp)" Gte Erd 132.
Sinista zazu mundu guztiyan / ez dala iñor ni beste, / zu maitatzeko kapaz danikan / merezi dezun ainbeste. Bil 67. Labean ez baduzu ondar aiek beste. "Más que aquello poco". Or Eus 114. Teseu beste ez bedi gelditu, gertakizunak yakiteko. Zait Sof 151. Sententziaren azpian firmatu beste, eztut egiten. Arti Tobera 282.
azpiadiera-2.3.3
(Besterik con ergativo).
Nik uste det iñork etzubela ikusi... nagusiyak besterik. Sor AKaik 122.
Nik uste det iñork etzubela ikusi... nagusiyak besterik. Sor AKaik 122.
azpiadiera-2.4
(Tras ablativo).
"Zutarik bertze nehor (BN-lab)"
Gte Erd 15.
azpiadiera-2.5
(Beste en aposición respecto a un sintagma nominal, en frases negativas; toma el mismo sufijo de declinación que el sintagma y va siempre en modo indeterminado).
Otro que, otra cosa que.
"Inork eztaki, Mirenek bestek (G-azp, AN-gip), inguru honetan gurean bestetan ez da urik (G-azp)"
Gte Erd 35.
"Ez inori esan, apezari besteri (AN-gip)"
Ib.
35.
Ez nadilla bildurtu zuri besteri gaitzesteaz, ez eta nai ere zuri besteri ederresteaz. Lar STomas 1. Ez, ez dezake, Amak berak bestek neurtu. Lard 464. Amoriyoz maitatzen / ez daki nik bestek. Bil 136. Zuk bestek ez dit esan / lotsik ez dedanik. AzpPr 42. Malentxok bestek eztuala ikusiko. Ag G 175. Josek bestek ezpazakin ere. Inza Azalp 55. Eta Erromako Eleizak bestek, onelako ontasun edo deuntasunik ez daukan ezkeroz, au da egiazko Eleiza. Ib. 93. Ark bestek ez du nere gogorik atxikiko. Or Mi 92. Jainkuak bestek eztu / nik ainbat sufritu. Tx B II 101. Biotzez bestez ez zadan ikus. "No le vea yo más que con el corazón". Or BM 34. Alegiz bestez ari ez baziran ere. Or Aitork 55. Mintzoak diagon gauza bera, berriz, ez diteke sumaz uki ta ez dut ikusi nere gogoan bestetan. Ib. 257. Uzten zaitunak bestek etzaitu galtzen. Ib. 87. Ez dutala aukerarik Meza entzuteko [...] Igandetan bestetan. Or QA 123. Ez dagoala Donostiarik / gure lurrean bestetan. Basarri 158. Jainkoak bestek ez daki. MAtx Gazt 19. Txorakeriz bestez etzirala mintzatzen. Ib. 34. Ain zuzen maitemiñak / ez baitu sendatzerik / begiz begi ikustez bestez. Gazt MusIx 185. Basarri ori nik, loa galtzeko bestetarako ez det. TxGarm BordaB 163. Gauz ura zer zan ez nekian nik / pelikuletan bestetan. AZink 70.
Ez nadilla bildurtu zuri besteri gaitzesteaz, ez eta nai ere zuri besteri ederresteaz. Lar STomas 1. Ez, ez dezake, Amak berak bestek neurtu. Lard 464. Amoriyoz maitatzen / ez daki nik bestek. Bil 136. Zuk bestek ez dit esan / lotsik ez dedanik. AzpPr 42. Malentxok bestek eztuala ikusiko. Ag G 175. Josek bestek ezpazakin ere. Inza Azalp 55. Eta Erromako Eleizak bestek, onelako ontasun edo deuntasunik ez daukan ezkeroz, au da egiazko Eleiza. Ib. 93. Ark bestek ez du nere gogorik atxikiko. Or Mi 92. Jainkuak bestek eztu / nik ainbat sufritu. Tx B II 101. Biotzez bestez ez zadan ikus. "No le vea yo más que con el corazón". Or BM 34. Alegiz bestez ari ez baziran ere. Or Aitork 55. Mintzoak diagon gauza bera, berriz, ez diteke sumaz uki ta ez dut ikusi nere gogoan bestetan. Ib. 257. Uzten zaitunak bestek etzaitu galtzen. Ib. 87. Ez dutala aukerarik Meza entzuteko [...] Igandetan bestetan. Or QA 123. Ez dagoala Donostiarik / gure lurrean bestetan. Basarri 158. Jainkoak bestek ez daki. MAtx Gazt 19. Txorakeriz bestez etzirala mintzatzen. Ib. 34. Ain zuzen maitemiñak / ez baitu sendatzerik / begiz begi ikustez bestez. Gazt MusIx 185. Basarri ori nik, loa galtzeko bestetarako ez det. TxGarm BordaB 163. Gauz ura zer zan ez nekian nik / pelikuletan bestetan. AZink 70.
azpiadiera-2.5.1
(Tras adv.).
Urtean bein bestetan ez aut ikusten. Lek EunD 13 (v. tbn. bein bestetan KIkG 67).
Urtean bein bestetan ez aut ikusten. Lek EunD 13 (v. tbn. bein bestetan KIkG 67).
azpiadiera-2.5.2
(En frases afirmativas o interrogativas parciales).
Nork, Jainkoak bestek, bekatuak barkatu ditzake? Lard 389. Zuen laratzak bestek ba zekik / darabiltzuten nâstea. Or Eus 182.
Nork, Jainkoak bestek, bekatuak barkatu ditzake? Lard 389. Zuen laratzak bestek ba zekik / darabiltzuten nâstea. Or Eus 182.
sense-3
3.
(Tras instr.).
Lo(s) demás (exceptuando...).
"Nitaz bertzeak, tous excepté mois"
SP.
"Batez bertzeak, tous sauf un"
Dv.
"Bigez bestiak hun dira (S)"
Gte Erd 16.
"Petiriz bestiak ito ziren (S)"
Ib. 35.
v. EZ BESTE.
Mundu guztia ethorri zen egun batez hartara / Batez berzeak erori non baitziren faltara. EZ Man I 95. Noeren denboran, zortzi presunaz berze guztiak uholde batez hondatu eta akhabatu zituen. Ax 141 (V 93). Oro, bere buruaz bertzeak, / dezaguzke gaizki erraileak. O Pr 374. Haien begirazaliak oro nitzaz bertziak elgian hillik kolpez. Tt Onsa 51. Guztiak juzgau ebeen, Daniel santubaz bestiak [...]. Bada, oker pensau ebeen dirianak, Danielez bestiak. fB Ic II 231. Bigerren plata agertü zeneko / Nitzaz bestiak jarri ziren franko harro. Etch 324. Hamabi presunetan bazen familia, / aitaz bertze guziak ohian eria. Oxald (in AstLas 72). Etsai hilez bertzeak ihesi dohazko. Zby RIEV 1908, 605. [Ilargiak iguzkiari ilundu dio] lehenik kokots alde bat, gero bertzea; gero gaineko hegiño batez bertze guzia. HU Zez 94. Laugarren urthean mozten dira adar nausiaz bertze guziak. Dv Lab 353. Athe-leihoak hetsi ziren, batez bertzeak oro. Barb Sup 142. Gütiz bestek hartzen zien Haritxabaleten eretzeko bestiak beno haboroxe den bati zor den errespetia. Const 26.
Mundu guztia ethorri zen egun batez hartara / Batez berzeak erori non baitziren faltara. EZ Man I 95. Noeren denboran, zortzi presunaz berze guztiak uholde batez hondatu eta akhabatu zituen. Ax 141 (V 93). Oro, bere buruaz bertzeak, / dezaguzke gaizki erraileak. O Pr 374. Haien begirazaliak oro nitzaz bertziak elgian hillik kolpez. Tt Onsa 51. Guztiak juzgau ebeen, Daniel santubaz bestiak [...]. Bada, oker pensau ebeen dirianak, Danielez bestiak. fB Ic II 231. Bigerren plata agertü zeneko / Nitzaz bestiak jarri ziren franko harro. Etch 324. Hamabi presunetan bazen familia, / aitaz bertze guziak ohian eria. Oxald (in AstLas 72). Etsai hilez bertzeak ihesi dohazko. Zby RIEV 1908, 605. [Ilargiak iguzkiari ilundu dio] lehenik kokots alde bat, gero bertzea; gero gaineko hegiño batez bertze guzia. HU Zez 94. Laugarren urthean mozten dira adar nausiaz bertze guziak. Dv Lab 353. Athe-leihoak hetsi ziren, batez bertzeak oro. Barb Sup 142. Gütiz bestek hartzen zien Haritxabaleten eretzeko bestiak beno haboroxe den bati zor den errespetia. Const 26.
sense-4
4.
(Como adj. calificativo, uso pred.).
Diferente.
Cf. infra BESTE ETA BESTE.
Haragi guzia ezta haragi ber-bat, baina berze da gizonén haragia, eta berze, abren haragia; eta berze arrainena, eta berze xoriena. Lç 1 Cor 15, 39 (He bertze... bertze...; TB, Dv bat... bertze bat..., IBe gauza bat... beste bat...). Iakinik bertze gauza bat dela oren laurden batez gogoan iragan zaikun banaloria airatua, eta hagitz berzeago gure bihotzean trikatu dena egun bat. SP Phil 158. Gizonik elurra aterpe; / lurralde gizenik gabe; / gure Euskalerriaz ain guziz beste! "¡Todo tan diferente de nuestro país!". Ldi BB 140. Goretsi orde gaiztetsi balute, [...] ez nindun su ta gar ipiñiko. Gauzak ez lirake beste, ez eta gizon bera ere, baizik eta esaleen griña. "Et res non aliae forent". Or Aitork 94. Berez bezala dator horrexegatik [...] Urtegiro haiek eta Egunkari hau elkarrekin berdintzea nahiz formari nahiz mamiari dagokionez, elkarrengandik hain guztiz beste direlarik ere. MIH 300.
Haragi guzia ezta haragi ber-bat, baina berze da gizonén haragia, eta berze, abren haragia; eta berze arrainena, eta berze xoriena. Lç 1 Cor 15, 39 (He bertze... bertze...; TB, Dv bat... bertze bat..., IBe gauza bat... beste bat...). Iakinik bertze gauza bat dela oren laurden batez gogoan iragan zaikun banaloria airatua, eta hagitz berzeago gure bihotzean trikatu dena egun bat. SP Phil 158. Gizonik elurra aterpe; / lurralde gizenik gabe; / gure Euskalerriaz ain guziz beste! "¡Todo tan diferente de nuestro país!". Ldi BB 140. Goretsi orde gaiztetsi balute, [...] ez nindun su ta gar ipiñiko. Gauzak ez lirake beste, ez eta gizon bera ere, baizik eta esaleen griña. "Et res non aliae forent". Or Aitork 94. Berez bezala dator horrexegatik [...] Urtegiro haiek eta Egunkari hau elkarrekin berdintzea nahiz formari nahiz mamiari dagokionez, elkarrengandik hain guztiz beste direlarik ere. MIH 300.
sense-5
5.
(V; Añ, Dv, H)
Ref.:
A; Holmer ApuntV; Elexp Berg; Gte Erd 3, 147, 191, 232.
(Partícula comparativa de igualdad). "Tanto como" Añ. "Emen beste, tanto como aquí. Al dodan beste, tanto como puedo (Ur MarIl)" A. "Dan beste be(re), cabalmente" A EY III 255. "Zelan irabazi biziteko beste diru (V-arr)" Gte Erd 3. "Orrek beste merezi dozu zeuk pe (V-arr-gip)" Ib. 232. Tr. General en autores vizcaínos (tbn. en obras en dialecto guipuzcoano) desde principios del s. XIX ; antes hallamos un ej. no del todo seguro de Eguiateguy. En el s. XX lo emplean algunos guipuzcoanos como Lizardi, T. Agirre o Berrondo. Cf. infra BESTEAN, BESTEKO(b, c);
v. adina, bezainbat.
Biñatziak urthe hartzen dian beste, negükal herio zereio jiten. Egiat 190. Semiak ta Espiritu Santubak badauke Aitak beste eskubide, indar edo poderio? CrIc 42. Ematen ezpadu zerbait limosnaz, ez diot Zakeo penitenteak beste, baña bai Konfesoreak modu onean agintzen diona. Mg CC 148. Esango zenduke abade izateko beste badakijala. Mg PAb 154. Kantatuko bazendu Birigarro batek beste. VMg 16. Pozturik Eba jakiñ naijagaz Jangoikuak beste. JJMg BasEsc 33. Irakurri egizubeez San Inazioren Exerzizijuetako liburu zorijonekua ta beste nai dozubeen beste. Ib. 94. Baneuka zeruba, esan oi dabee, opa deustazun beste edo geijago ori kosta iatana legez. Astar II 59. Artu, artu, naiko beste. Ib. 215. Zure begijak argi egingo dabee izar eder bik beste. Ur MarIl 61. Bearra egiñ arren zu lako seik beste. AB AmaE 226. Ezteutsa iñok nire Sorterriari zuk beste ondo egiterik emon. Ag AL 104. Zenbatu ezin leitekezan beste. Itz Azald 75. Gogartetuizu gura dozun beste. Ag Kr 73s. Gertau jakan Mundakan egotea erriko jantzarazo egunetan, nai eban beste olgateko. Echta Jos 277. Ibilli nok Gaztelan lan-billa, ta ozta-ozta gosiaz ez ilteko beste aurkitu dodanian, Goikuari eskarrak. Kk Ab I 13. Zorra zuritzeko beste ba da. "Hay para nos entregar la deuda". Or Tormes 98. Lan egin al dan beste. Enb 50. Edan nai dozuben beste. Otx 111. Ba-zan eulizkua, barriz, estatu bakotxian ixara bat baltzittuteko beste. Ib. 159. Maite ditut gallurrak / argiak ez beste... "Amo las cumbres más que las ama la luz". Ldi BB 16. Euskel-idazleak, edozein idazlek beste, tokia bear du. Ldi IL 69. Orrein ordaña ekarri ta apostoluen oñetan ipinten ebelako ta lander bakotxari bear eban beste, ortik emoten yakolako. Eguzk GizAuz 13. Ezin eben umientzako beste irabazi. Bilbao IpuiB 211. Olan beintzat ez dogu Gerniken beste galduko. Ib. 201. Trabeneriegandik lortuko eban betekada on baterañoko beste. Ib. 93. Ai! Jakin izan baneu gaur beste. SM Zirik 25. Leengo beste, edo bear bada, leen baiño geiago. Erkiag Arran 159. Kafe ta puro, kopak nai beste. BEnb NereA 67. Eztut uste poztu naizenik iñoiz [...] itsas-huntzira aitarekin joaten nintzanean beste. Osk Kurl 82. Premia duten beste artu bear dute. Vill Jaink 19. Bizia nai duzun beste luzaturik ere. Ib. 111. Zaldunari lagundurik, ez arek nai eban beste. Etxba Ibilt 484. Ekin idazute aal-beste. Berron Kijote 55. Iruntsi eziñeko bolak ziran an gengozan askorentzat; txistua arpegira botatia beste zan neuretzat. Gerrika 202.
(Partícula comparativa de igualdad). "Tanto como" Añ. "Emen beste, tanto como aquí. Al dodan beste, tanto como puedo (Ur MarIl)" A. "Dan beste be(re), cabalmente" A EY III 255. "Zelan irabazi biziteko beste diru (V-arr)" Gte Erd 3. "Orrek beste merezi dozu zeuk pe (V-arr-gip)" Ib. 232. Tr. General en autores vizcaínos (tbn. en obras en dialecto guipuzcoano) desde principios del s. XIX ; antes hallamos un ej. no del todo seguro de Eguiateguy. En el s. XX lo emplean algunos guipuzcoanos como Lizardi, T. Agirre o Berrondo. Cf. infra BESTEAN, BESTEKO
Biñatziak urthe hartzen dian beste, negükal herio zereio jiten. Egiat 190. Semiak ta Espiritu Santubak badauke Aitak beste eskubide, indar edo poderio? CrIc 42. Ematen ezpadu zerbait limosnaz, ez diot Zakeo penitenteak beste, baña bai Konfesoreak modu onean agintzen diona. Mg CC 148. Esango zenduke abade izateko beste badakijala. Mg PAb 154. Kantatuko bazendu Birigarro batek beste. VMg 16. Pozturik Eba jakiñ naijagaz Jangoikuak beste. JJMg BasEsc 33. Irakurri egizubeez San Inazioren Exerzizijuetako liburu zorijonekua ta beste nai dozubeen beste. Ib. 94. Baneuka zeruba, esan oi dabee, opa deustazun beste edo geijago ori kosta iatana legez. Astar II 59. Artu, artu, naiko beste. Ib. 215. Zure begijak argi egingo dabee izar eder bik beste. Ur MarIl 61. Bearra egiñ arren zu lako seik beste. AB AmaE 226. Ezteutsa iñok nire Sorterriari zuk beste ondo egiterik emon. Ag AL 104. Zenbatu ezin leitekezan beste. Itz Azald 75. Gogartetuizu gura dozun beste. Ag Kr 73s. Gertau jakan Mundakan egotea erriko jantzarazo egunetan, nai eban beste olgateko. Echta Jos 277. Ibilli nok Gaztelan lan-billa, ta ozta-ozta gosiaz ez ilteko beste aurkitu dodanian, Goikuari eskarrak. Kk Ab I 13. Zorra zuritzeko beste ba da. "Hay para nos entregar la deuda". Or Tormes 98. Lan egin al dan beste. Enb 50. Edan nai dozuben beste. Otx 111. Ba-zan eulizkua, barriz, estatu bakotxian ixara bat baltzittuteko beste. Ib. 159. Maite ditut gallurrak / argiak ez beste... "Amo las cumbres más que las ama la luz". Ldi BB 16. Euskel-idazleak, edozein idazlek beste, tokia bear du. Ldi IL 69. Orrein ordaña ekarri ta apostoluen oñetan ipinten ebelako ta lander bakotxari bear eban beste, ortik emoten yakolako. Eguzk GizAuz 13. Ezin eben umientzako beste irabazi. Bilbao IpuiB 211. Olan beintzat ez dogu Gerniken beste galduko. Ib. 201. Trabeneriegandik lortuko eban betekada on baterañoko beste. Ib. 93. Ai! Jakin izan baneu gaur beste. SM Zirik 25. Leengo beste, edo bear bada, leen baiño geiago. Erkiag Arran 159. Kafe ta puro, kopak nai beste. BEnb NereA 67. Eztut uste poztu naizenik iñoiz [...] itsas-huntzira aitarekin joaten nintzanean beste. Osk Kurl 82. Premia duten beste artu bear dute. Vill Jaink 19. Bizia nai duzun beste luzaturik ere. Ib. 111. Zaldunari lagundurik, ez arek nai eban beste. Etxba Ibilt 484. Ekin idazute aal-beste. Berron Kijote 55. Iruntsi eziñeko bolak ziran an gengozan askorentzat; txistua arpegira botatia beste zan neuretzat. Gerrika 202.
azpiadiera-5.1
(Tras duin, dun).
"Tanto como [...] duin, dun beste"
Añ.
Tr. Lo emplea Añibarro, aunque sólo en sus primeras obras.
Meza batek balio dau Jesu Kristoren Eriotzeak dun beste. Añ EL1 84 (EL2 94 Jesukristoren pasiñoak alagiña). Adibide dun beste lora dituan Lora-sorta bat. Añ LoraS 9. Atsotxo sinple ezer eztakian batek amadu lei Jangoikoa, munduan dan gizon jakintsu letradunik dun beste. Ib. 88. Anis garau batek balio daben dun beste gauzarik. Ib. 188.
Meza batek balio dau Jesu Kristoren Eriotzeak dun beste. Añ EL1 84 (EL2 94 Jesukristoren pasiñoak alagiña). Adibide dun beste lora dituan Lora-sorta bat. Añ LoraS 9. Atsotxo sinple ezer eztakian batek amadu lei Jangoikoa, munduan dan gizon jakintsu letradunik dun beste. Ib. 88. Anis garau batek balio daben dun beste gauzarik. Ib. 188.
azpiadiera-5.2
(Con izan, con el sentido de 'ser (valer...) tanto como').
"Bazara zu ni beste jate autuan"
Etxba Eib.
.
Galdetu zioen bere umeai Idia beste ote zan. VMg 39. Enaizelako kantuz zu zeraden beste. AB AmaE 410. Gizona dan aldetik, beste edozeiñ aiña bada; euskalduna dan aldetik, edozeiñ euskaldun beste. Ag AL 94. Ori da bildotxa otsoaren auan ipintea beste. Ag Kr 135. Errege beste bada noski. Ag G 258. Etzan iñor beren aita izan zan beste. Ib. 18. Eguzki-azpian ez / Gazte-beste, iñor. Ldi UO 30. Amar emakume be ez zireala gizon bat beste. Bilbao IpuiB 165. Apainduri apur bategaz, banintzake edozein zaldiren beste. Ib. 20.
Galdetu zioen bere umeai Idia beste ote zan. VMg 39. Enaizelako kantuz zu zeraden beste. AB AmaE 410. Gizona dan aldetik, beste edozeiñ aiña bada; euskalduna dan aldetik, edozeiñ euskaldun beste. Ag AL 94. Ori da bildotxa otsoaren auan ipintea beste. Ag Kr 135. Errege beste bada noski. Ag G 258. Etzan iñor beren aita izan zan beste. Ib. 18. Eguzki-azpian ez / Gazte-beste, iñor. Ldi UO 30. Amar emakume be ez zireala gizon bat beste. Bilbao IpuiB 165. Apainduri apur bategaz, banintzake edozein zaldiren beste. Ib. 20.
azpiadiera-5.3
(-t(z)eko beste izan 'ser tanto como para, ser capaz de').
Eta arek gibelaldetik egin zion erasoari eusteko beste ez izan da, sasiartean txinbulika erori zan Zito. TAg Uzt 103. Zar eta andreak ez omen ziran / araño igotzeko beste. SMitx Aranz 59. Basatiak eurak ere gorritzeko beste. Vill Jaink 84. Au itzaltzeko beste ezpaita nainor. "Apaga mis enojos, pues que ninguno basta a deshacellos". Onaind (in Gazt MusIx 205).
Eta arek gibelaldetik egin zion erasoari eusteko beste ez izan da, sasiartean txinbulika erori zan Zito. TAg Uzt 103. Zar eta andreak ez omen ziran / araño igotzeko beste. SMitx Aranz 59. Basatiak eurak ere gorritzeko beste. Vill Jaink 84. Au itzaltzeko beste ezpaita nainor. "Apaga mis enojos, pues que ninguno basta a deshacellos". Onaind (in Gazt MusIx 205).
azpiadiera-5.4
(Seguido de sust.).
Egizozu nai beste gaitz. Mg CC 247. Biar dan beste denbora. Mg CO 23. Ezin kontadu beste kostunbre. Ib. 10. Parkatu deustazun beste bidar, librau nozula edo atera nozula inpernuti. fB Ic I 68. Emon ezin daben beste dote eskatutia. fB Ic III 358. Lekobide Bizkaiko gizonen Iaun andiak ezeban bere buruan zuk beste argitasun da besoetan zuk beste indar. Ag AL 104. Amak lengo-beste ardura artuten ezeutsalako. Echta Jos 241. Non etxean beste babes? Non aukera geiago? Ag G 374. Bada nik zuben aita ixateko beste urte dodaz. Kk Ab I 19. Langilleak or sartu dauan lanak beste balio dauko. Eguzk GizAuz 51. Onek beste lan eta onek baizen ondo egiten ei-dau arek. Ib. 176. Orretarako bear zan beste diru batu zuenean. TAg Uzt 173. Nik beste urte baeunkazan milla bider entzungo endun ba. Bilbao IpuiB 39. Osaba izebekin nahi beste denporaren iragaitera. Osk Kurl 91.
Egizozu nai beste gaitz. Mg CC 247. Biar dan beste denbora. Mg CO 23. Ezin kontadu beste kostunbre. Ib. 10. Parkatu deustazun beste bidar, librau nozula edo atera nozula inpernuti. fB Ic I 68. Emon ezin daben beste dote eskatutia. fB Ic III 358. Lekobide Bizkaiko gizonen Iaun andiak ezeban bere buruan zuk beste argitasun da besoetan zuk beste indar. Ag AL 104. Amak lengo-beste ardura artuten ezeutsalako. Echta Jos 241. Non etxean beste babes? Non aukera geiago? Ag G 374. Bada nik zuben aita ixateko beste urte dodaz. Kk Ab I 19. Langilleak or sartu dauan lanak beste balio dauko. Eguzk GizAuz 51. Onek beste lan eta onek baizen ondo egiten ei-dau arek. Ib. 176. Orretarako bear zan beste diru batu zuenean. TAg Uzt 173. Nik beste urte baeunkazan milla bider entzungo endun ba. Bilbao IpuiB 39. Osaba izebekin nahi beste denporaren iragaitera. Osk Kurl 91.
azpiadiera-5.4.1
(Dv (que cita Ur Dial)).
(Tras partitivo).
Lurrak ona izateko euko biar dau buztiñik beste ondar. Ur Dial 44 (It buztin ainbat ondar, Dv hanbat buztin nola legar, Ip büztin bezañbat hariña).
(Tras partitivo).
Lurrak ona izateko euko biar dau buztiñik beste ondar. Ur Dial 44 (It buztin ainbat ondar, Dv hanbat buztin nola legar, Ip büztin bezañbat hariña).
azpiadiera-5.4.2
(Tras ines.).
"Sagarretan beste madari jan dot (V-arr)"
Gte Erd 147.
azpiadiera-5.5
(Con adjetivos y adverbios).
Tan como.
"Tan blanco como la nieve, edurra adiña (beste) zuria"
Añ.
v. bezain.
Maia beste luze diran aulki bi alboetan. Ag Kr 19. Imini neban argitxu au ta... len beste ilun. Kk Ab I 71. Ezin leike asmatu, [...] jakitun hitzen ordezko berba barrixak bihar litzaken beste ariñ. Osk Kurl 119.
Maia beste luze diran aulki bi alboetan. Ag Kr 19. Imini neban argitxu au ta... len beste ilun. Kk Ab I 71. Ezin leike asmatu, [...] jakitun hitzen ordezko berba barrixak bihar litzaken beste ariñ. Osk Kurl 119.
sense-6
6.
(Sin det. ni sufijos, precedido de instr.).
Contra.
Cf. ALDEZ BESTE (s.v. alde).
Iri nagusi galgarrietan / jun dira [oiturak] zuzenez beste. "Se han abolido contra toda ley". Or Eus 408. Eta, oituraz beste, [...] etxera dijoa artez. TAg Uzt 28s. Berak nai ezik eta gogoz-beste. Or Aitork 139. Gizonek gaiztetsiak, Iainkoak onesten, edo aldez-beste. "Al contrario". Ib. 68. [Zenonek] zearretara, aldez bestetara, ta bidez beste [...], ab asurdo, alegia. Zait Plat 40.
Iri nagusi galgarrietan / jun dira [oiturak] zuzenez beste. "Se han abolido contra toda ley". Or Eus 408. Eta, oituraz beste, [...] etxera dijoa artez. TAg Uzt 28s. Berak nai ezik eta gogoz-beste. Or Aitork 139. Gizonek gaiztetsiak, Iainkoak onesten, edo aldez-beste. "Al contrario". Ib. 68. [Zenonek] zearretara, aldez bestetara, ta bidez beste [...], ab asurdo, alegia. Zait Plat 40.
azpisarrera-1
ALA BESTE.
U otra cosa. Cf. infra EDO BESTE; v. BAT ALA BESTE.
Jaun argitu bat, mediku ala bertze. HU Zez 106. Nafartar ala beste. "Navarrais ou autres". Ardoy SFran 107.
Jaun argitu bat, mediku ala bertze. HU Zez 106. Nafartar ala beste. "Navarrais ou autres". Ardoy SFran 107.
azpisarrera-2
ALDEAN BESTE;
ALDEREN BESTE;
ALDEZ BESTE.
v. alde.
azpisarrera-3
BANA BESTE;
BANAZ BESTE.
v. bana.
azpisarrera-4
BATA-BESTE;
BATA-BESTEAREKIN;
BATA ETA BESTEA;
BATAK BESTE-;
BAT ALA BESTE;
BATAZ... BESTEAZ...;
BAT-BESTE;
BAT-BESTEAN;
BAT-BESTEKO;
BATEAN... BESTEAN...;
BAT EDO BESTE;
BATEKO... BESTEKO...;
BATEKOZ BESTERA;
BATERA ETA BESTERA;
BATETIK BESTERA;
BATETIK... BESTETIK...;
BATEZ BESTE.
v. bat.
azpisarrera-5
BEHIN EDO BESTE.
v. behin.
azpisarrera-6
BESTEA
(Usado como interj.). "Ara bestia berriz!, otro que tal!" BeraLzM. "¡Hala, exagerado! --Elgetan metro erdi edur jaok. --Bestia! Ori eztok euk pe sinesten" Elexp Berg.
--Ni? Zurekin ezkontzean ez nintzan ikaratu, ta, zezenak ikaratuko nau? Ederki eman ere! --Ara bestia berriz. Zer nuan ba nik ikaratzeko? Urruz Zer 139. --Nor dute Juez? --Don Braulio. --Ara bestia! Ib. 100. --Orrelakorik! Zirikatzalle parea sartu zaiguna gaur etxean. --Ona emen bestea! Ezpageneki bezela. NEtx Antz 43. --Yolanda: aundia izango litzake, gero, gu biok elkarrekin lotzea. Burugabekeri aundiagorik asmatu al diteke? --Ara bestea! Ezta eskutik elduta, aldare aurrera eraman ba'nindu ere. NEtx LBB 150.
--Ni? Zurekin ezkontzean ez nintzan ikaratu, ta, zezenak ikaratuko nau? Ederki eman ere! --Ara bestia berriz. Zer nuan ba nik ikaratzeko? Urruz Zer 139. --Nor dute Juez? --Don Braulio. --Ara bestia! Ib. 100. --Orrelakorik! Zirikatzalle parea sartu zaiguna gaur etxean. --Ona emen bestea! Ezpageneki bezela. NEtx Antz 43. --Yolanda: aundia izango litzake, gero, gu biok elkarrekin lotzea. Burugabekeri aundiagorik asmatu al diteke? --Ara bestea! Ezta eskutik elduta, aldare aurrera eraman ba'nindu ere. NEtx LBB 150.
azpisarrera-7
BESTEAGOKORIK GABE.
Sin más dilación.
Bertzeagokorik gabe [...] badoha hekiekin oihan barnean. Prop 1894, 260.
Bertzeagokorik gabe [...] badoha hekiekin oihan barnean. Prop 1894, 260.
azpisarrera-8
BESTEAGORIK GABE.
"Bestiagorikgabe (S); avec le sens de: sans plus de façon, sans autre forme de procès, sans plus" Dv.
azpisarrera-9
BESTE HAINBAT.
v. hainbat.
azpisarrera-10
BESTE HAINBESTE.
v. hainbeste.
azpisarrera-11
BESTEAK BESTE
(V-m ap. A; bertzeak bertze H).
a)
Además de otros, entre otros; entre otras cosas. "Bertzeak berze (L), le reste à part, outre le reste" H.
Tr. Documentado en Etcheberri de Ziburu (cf. además bertzeak bertze direla en Axular y Pouvreau) y en autores posteriores a finales del s. XIX, tanto septentrionales como meridionales.
Eta bethi zare puxant, eta aberats moianez, / Orain aldiz etzaitela unha eskatzen naizenez; / Hartarakotz on ibarren isurtzera emana, / Oraingo hau egidazu berzeak berze dohaña <-n->. EZ Man II 11. Bestiak beste, oiek daukate / galani izugarriya. Xe 314. Kantinera gaisua, / bestiak beste, / alperrik bete'ituzte / amaika este. Ib. 214. Oituz geroz hartan, bertzeak bertze, / Zor edo hartze, / Ezin arnega daite, arras hil arte. LElsb (in Elzb Po 217). Bestiak beste, Santa Maria Aingeruen etxe santua [...] arkitzen zan bestiak ez bezelako tokian. Bv AsL 139. Bertzeak-bertze, [...] Zelze ttikia ere han zen. Jnn SBi 100. Ez dela gehiago nehon deus irabazpiderik, bertzeak bertze, konkurrentzia madarikatu horrek xahutzen dituela oro. HU Zez 37. Ez denetz bitxi, bertzeak bertze! HU Aurp 92. Ez niz, bertzeak bertze, orhoit janik nihun eskualde hotan bezalako saltsa onik. JE Ber 29. Bertzeak bertze, elizan bazuten eraikia harrizko saindu bat. Lf Murtuts 3. Orduan altxatu ziren, bertzeak bertze, Angouleme, Nantes, [...] eta Bordeleko . "roman" moldeko eliza-nausi ederrak. Zerb IxtS 103. Bertzeak bertze, badakigu [...] etxeko-alaba handiena zela korda-buru. Zerb Azk 32. Nolako Erdiaro-usaia darion, besteak beste, kopla ironiko oni. Lek SClar 122. Baña, besteak beste, onetarako jaio nauk ni! Txill Let 86. Bazter guzitan luto gogorra / zabaldu duan berria, / Besteak beste, ori bai dala / triste ta negargarria. Basarri 105. Besteak beste, nor noraginokoa zan emen ikusten dugu. Zait Plat 23. Eta irmetasun ori, besteak beste, betiko izateak egiten du. Vill Jaink 160. Ori ezin uka, besteak beste. Ib. 110. Garoa be irakurri eban aldi aretan, besteak beste. Alzola Atalak 113. Hau dio hor, bertzeak bertze. Xa Odol 33. Errexil, Uztapide, Mattin, azken hauk bertsolaritzako adiskideak, besteak beste... Larre ib. 14. Bestiak beste Urola erreka / arrats artan arrotua. Uzt Sas 161. Onela bada, ta besteak beste, igo zan berriz estribo-gaiñera. "No se diga más sino que fue de manera que". Berron Kijote 112. Besteak beste, katua maniatzen oso esku berezia zuan. MMant 21. Besteak beste, baserriko lan danak egiten oso ondo moldatzen gera, danok alkarri lagunduaz. BAyerbe 83. Pixua da, besteak beste, danera ezin iritxita ibilli bearra. Insausti 159. Ba, besteak beste, euskaraz egiteko gai ez nintzelako, itzulpen huts bati ekin nionean laster aski konturatu nintzenez. MIH 370. Eta nola ez, besteak beste, Lekuona jaunak, herri-hizkuntza zale porrokatuak, "besteari" halako mesedea egin dionean. Ib. 166.
b)
Otro tanto, lo mismo.
--Zer dirauskuzu, alabatxoa? --Nik, iauna, besteak beste. Ag AL 53.
Eta bethi zare puxant, eta aberats moianez, / Orain aldiz etzaitela unha eskatzen naizenez; / Hartarakotz on ibarren isurtzera emana, / Oraingo hau egidazu berzeak berze dohaña <-n->. EZ Man II 11. Bestiak beste, oiek daukate / galani izugarriya. Xe 314. Kantinera gaisua, / bestiak beste, / alperrik bete'ituzte / amaika este. Ib. 214. Oituz geroz hartan, bertzeak bertze, / Zor edo hartze, / Ezin arnega daite, arras hil arte. LElsb (in Elzb Po 217). Bestiak beste, Santa Maria Aingeruen etxe santua [...] arkitzen zan bestiak ez bezelako tokian. Bv AsL 139. Bertzeak-bertze, [...] Zelze ttikia ere han zen. Jnn SBi 100. Ez dela gehiago nehon deus irabazpiderik, bertzeak bertze, konkurrentzia madarikatu horrek xahutzen dituela oro. HU Zez 37. Ez denetz bitxi, bertzeak bertze! HU Aurp 92. Ez niz, bertzeak bertze, orhoit janik nihun eskualde hotan bezalako saltsa onik. JE Ber 29. Bertzeak bertze, elizan bazuten eraikia harrizko saindu bat. Lf Murtuts 3. Orduan altxatu ziren, bertzeak bertze, Angouleme, Nantes, [...] eta Bordeleko . "roman" moldeko eliza-nausi ederrak. Zerb IxtS 103. Bertzeak bertze, badakigu [...] etxeko-alaba handiena zela korda-buru. Zerb Azk 32. Nolako Erdiaro-usaia darion, besteak beste, kopla ironiko oni. Lek SClar 122. Baña, besteak beste, onetarako jaio nauk ni! Txill Let 86. Bazter guzitan luto gogorra / zabaldu duan berria, / Besteak beste, ori bai dala / triste ta negargarria. Basarri 105. Besteak beste, nor noraginokoa zan emen ikusten dugu. Zait Plat 23. Eta irmetasun ori, besteak beste, betiko izateak egiten du. Vill Jaink 160. Ori ezin uka, besteak beste. Ib. 110. Garoa be irakurri eban aldi aretan, besteak beste. Alzola Atalak 113. Hau dio hor, bertzeak bertze. Xa Odol 33. Errexil, Uztapide, Mattin, azken hauk bertsolaritzako adiskideak, besteak beste... Larre ib. 14. Bestiak beste Urola erreka / arrats artan arrotua. Uzt Sas 161. Onela bada, ta besteak beste, igo zan berriz estribo-gaiñera. "No se diga más sino que fue de manera que". Berron Kijote 112. Besteak beste, katua maniatzen oso esku berezia zuan. MMant 21. Besteak beste, baserriko lan danak egiten oso ondo moldatzen gera, danok alkarri lagunduaz. BAyerbe 83. Pixua da, besteak beste, danera ezin iritxita ibilli bearra. Insausti 159. Ba, besteak beste, euskaraz egiteko gai ez nintzelako, itzulpen huts bati ekin nionean laster aski konturatu nintzenez. MIH 370. Eta nola ez, besteak beste, Lekuona jaunak, herri-hizkuntza zale porrokatuak, "besteari" halako mesedea egin dionean. Ib. 166.
azpisarrerakoSense-11.1
(Besteak beste direla).
"Bertzeak bertze direla"
SP (sin trad.).
"De lo demás sea lo que fuere, berzeak berze direla"
Lar Sup.
"Bertzeak bertze direla egidazu ongi hau, outre, après tous les autres, faites-moi ce bien"
H.
"Bertzeak bertze direla (L, BN-baig) [...], en igualdad de circunstancias"
A.
Nola bertzeak bertze direla, alferkeriatik ihes egiteagatik ere behar den trabaillatu. Ax 21 (V 12). Zeren maiz kofesatzeaz, bertzeak bertze direla, aisia handi bat emanen diozu zeure buruari. Ib. 546s (V 351). Halarik ere, bertzeak bertze direla, jeneralki emaiten dute gustu handi bat Iainkoaren amorio sainduaz. SP Phil 148. Beraz bertzeak bertze direla, kontu iduki du orai haren serbitzatzeko ditutzun erresoluzioneen zure eragiteaz. Ib. 534. Zeren orduan, bertzeak bertze direla, eritasunak berak emanen baiteratzu egitekorik asko. FIr 186. Iakin bear lukete, Iainkoa entzun bezala ere egin ditekela, eta ortara, berez neke gutxiago luke, besteak beste dirala, ta batez ere Iainkoaren erabakia. Or QA 131.
Nola bertzeak bertze direla, alferkeriatik ihes egiteagatik ere behar den trabaillatu. Ax 21 (V 12). Zeren maiz kofesatzeaz, bertzeak bertze direla, aisia handi bat emanen diozu zeure buruari. Ib. 546s (V 351). Halarik ere, bertzeak bertze direla, jeneralki emaiten dute gustu handi bat Iainkoaren amorio sainduaz. SP Phil 148. Beraz bertzeak bertze direla, kontu iduki du orai haren serbitzatzeko ditutzun erresoluzioneen zure eragiteaz. Ib. 534. Zeren orduan, bertzeak bertze direla, eritasunak berak emanen baiteratzu egitekorik asko. FIr 186. Iakin bear lukete, Iainkoa entzun bezala ere egin ditekela, eta ortara, berez neke gutxiago luke, besteak beste dirala, ta batez ere Iainkoaren erabakia. Or QA 131.
azpisarrerakoSense-11.2
"Bertzeak bertze utzirik, emazu zure lanari, sans vous occuper des autres"
Dv.
Nere ustezko geiegikeri bakar oriek euskerari ongi ez datozkiola-ta, besteen iritzia beste, soildu egin ditut. Or Mi VI.
--Zer dirauskuzu, alabatxoa? --Nik, iauna, besteak beste. Ag AL 53.
azpisarrera-12
BESTEAK BESTEZ.
"Bertzeak bertzez (AN-5vill), en igualdad de circunstancias" A.
azpisarrera-13
BESTE ALDE.
v. bestalde.
azpisarrera-14
BESTE ALDE DELA;
BESTE ALDERA;
BESTE ALDETIK;
BESTE ALDEZ.
v. alde.
azpisarrera-15
BESTEAN.
azpisarrerakoSense-15.1
a)
(Comparativo de igualdad, que expresa cantidad).
Tanto como.
Apaindu al dan bestean ezer ezpalira bezela egin dituzten ofensa edo bekaturik itsusienak. Mg CC 155. Iraun zuen Jesusen Pasio santuak iraun zuen bestean. Ib. 244. Esanda daukazala biar bestian. Mg CO 234. Ur bedeinkaturik bear bestean ta erara ezpadago. CatBus 53. Bazkintza au alegiñetan dabil, aldi itxulaztu onek laketuten daun bestian, obekuntza au jaristeko. ForuAB 107. Aldeztuko zaitugu, al dogun bestian. Enb 53. Atalok, al bestean alkarrekin josi dodaz. Eguzk GizAuz 6. Lanerako gauza ziran bestean baño ez ebezan ugazabak aintzat artzen. Ib. 30. Piarres ahal bestean etxetik kanpo asi zen billatzen biotzaren atsegintasuna. Etxde JJ 32. Jaungoikoari, bai, emon zegikio nai bestean. Bilbao IpuiB 124. Soldadu izan bazarie, jakingo dozue, nik bestean, zer dan gabaz guardia egitea. Ib. 106. Eurak maixuak bestean irakurten ikasita. Etxabu Kontu 16.
Apaindu al dan bestean ezer ezpalira bezela egin dituzten ofensa edo bekaturik itsusienak. Mg CC 155. Iraun zuen Jesusen Pasio santuak iraun zuen bestean. Ib. 244. Esanda daukazala biar bestian. Mg CO 234. Ur bedeinkaturik bear bestean ta erara ezpadago. CatBus 53. Bazkintza au alegiñetan dabil, aldi itxulaztu onek laketuten daun bestian, obekuntza au jaristeko. ForuAB 107. Aldeztuko zaitugu, al dogun bestian. Enb 53. Atalok, al bestean alkarrekin josi dodaz. Eguzk GizAuz 6. Lanerako gauza ziran bestean baño ez ebezan ugazabak aintzat artzen. Ib. 30. Piarres ahal bestean etxetik kanpo asi zen billatzen biotzaren atsegintasuna. Etxde JJ 32. Jaungoikoari, bai, emon zegikio nai bestean. Bilbao IpuiB 124. Soldadu izan bazarie, jakingo dozue, nik bestean, zer dan gabaz guardia egitea. Ib. 106. Eurak maixuak bestean irakurten ikasita. Etxabu Kontu 16.
azpiadiera-1.1
Como, del mismo modo que; tan... como.
"Arek bestian joten eban soñua gure lagunak"
Etxba Eib.
"Aura bizi da gu bestian"
Elexp Berg.
Len bestian geratuten nas. Mg PAb 157. Martiñ, nazan bestean enozu ezautzen. AB AmaE 329s. Beste edozeiñ emakume bestean euskalduna naz ni. Ag AL 18. Euren berbeta txarrangandik urrindu eta iges egitea, eurak Eleizeagandik iges egiten dabeen bestean. Itz Azald 20. Ezeban ezer ulertu, ta len bestian juan zan. Kk Ab I 72. Bixi, barriz, euk gura bestian / Euzkadi, baratz loraz betian. Enb 192. Baiña ez Zezilik uste eban bestean ona. Bilbao IpuiB 28. Otzana, usakumaren antzera. Gozoa, marrubi eldua bestean. Erkiag Arran 97. Izan ere, inoren iduriko dan bestean ote da bakoitza, alakoa? Zait Plat 143. Askotan, biar zan bestian ondo eta gitxiagorik be ez. Gerrika 123. Onek guztiok derrigorrezko badira nabillen bestian bizirik jarraitzeko. Ib. 268.
Len bestian geratuten nas. Mg PAb 157. Martiñ, nazan bestean enozu ezautzen. AB AmaE 329s. Beste edozeiñ emakume bestean euskalduna naz ni. Ag AL 18. Euren berbeta txarrangandik urrindu eta iges egitea, eurak Eleizeagandik iges egiten dabeen bestean. Itz Azald 20. Ezeban ezer ulertu, ta len bestian juan zan. Kk Ab I 72. Bixi, barriz, euk gura bestian / Euzkadi, baratz loraz betian. Enb 192. Baiña ez Zezilik uste eban bestean ona. Bilbao IpuiB 28. Otzana, usakumaren antzera. Gozoa, marrubi eldua bestean. Erkiag Arran 97. Izan ere, inoren iduriko dan bestean ote da bakoitza, alakoa? Zait Plat 143. Askotan, biar zan bestian ondo eta gitxiagorik be ez. Gerrika 123. Onek guztiok derrigorrezko badira nabillen bestian bizirik jarraitzeko. Ib. 268.
azpiadiera-1.2
(besian Dv (que cita a Ur)).
De modo que, tanto como para.
Edanaz adimentuba astundu, illundu ta galtzeko bestian. CrIc 73. Garbituten da ura edan leitekian bestian. "De modo que se puede beber". Ur Dial 38 (It moduan, Ip, Dv bezala). Enago alako ziur-ziur, emen agirian esateko bestian. Kk Ab II 110. Erantzun eutsan aopean, ozta entzuteko bestean. Erkiag BatB 54. Jendeari, batez be beretarrai, txalo pillo bat atarateko bestean berba egin eban. Etxabu Kontu 112. Ez ain ondo, baña naiku ulertzeko bestian. Gerrika 208.
De modo que, tanto como para.
Edanaz adimentuba astundu, illundu ta galtzeko bestian. CrIc 73. Garbituten da ura edan leitekian bestian. "De modo que se puede beber". Ur Dial 38 (It moduan, Ip, Dv bezala). Enago alako ziur-ziur, emen agirian esateko bestian. Kk Ab II 110. Erantzun eutsan aopean, ozta entzuteko bestean. Erkiag BatB 54. Jendeari, batez be beretarrai, txalo pillo bat atarateko bestean berba egin eban. Etxabu Kontu 112. Ez ain ondo, baña naiku ulertzeko bestian. Gerrika 208.
azpiadiera-1.3
(Tras gen.).
"Ire bestian neuk pe jokatu neukek fubolian"
Elexp Berg.
azpisarrerakoSense-15.2
b)
En tanto como.
Salduko dogu nai dogun bestian. Astar II 174.
Salduko dogu nai dogun bestian. Astar II 174.
azpiadiera-2.1
(Tras gen.).
(Estimar algo) tanto como.
Bageunka geure arimia mundu onetako ondasun, irabazi, eta anditasunen bestian. Astar II 32.
Bageunka geure arimia mundu onetako ondasun, irabazi, eta anditasunen bestian. Astar II 32.
azpisarrera-16
BESTE BAT ARTE.
Hasta otra (fórmula de despedida).
Protxu on, protxu on eta beste bat arte. Zab Gabon 30. Oraiñ beste bat arte, / Juan Jose, ariyo. AzpPr 58. Beste bat arte, bagoaz orain zure limosna onarekin. Ib. 44. Orain banua, beste bat arte, / adios tabernariya. Tx B III 71. Ondo da. (Atzera juanaz). Beste bat arte. Alz Burr 18. Beno, beste bat arte. MEIG IX 92.
Protxu on, protxu on eta beste bat arte. Zab Gabon 30. Oraiñ beste bat arte, / Juan Jose, ariyo. AzpPr 58. Beste bat arte, bagoaz orain zure limosna onarekin. Ib. 44. Orain banua, beste bat arte, / adios tabernariya. Tx B III 71. Ondo da. (Atzera juanaz). Beste bat arte. Alz Burr 18. Beno, beste bat arte. MEIG IX 92.
azpisarrera-17
BESTE BATEAN.
"Beste baten, en otra ocasión" Elexp Berg.
Beste batean, garia garbitu, ta Nagusiari berea alde batera Santuak eman zion. Cb Eg III 337. Nosbait, zelan azoteetan dabeen; beste baten, zelan kurutzia lepuan dabela. fB Ic I 76. Beste batean Jainkoari otoitz egitera zijoazela, San Pablok ikusi zuen neskatx bat ondoren zerraikiena. Lard 512. Beste batean zu baño azixeagoko seme bat hill zan. Arr GB 82. Bazetorren beste batean eskolatik. Aran SIgn 52. Txiboak beste baten deitu zidan txio . AB AmaE 404. Orain ez degu astirik orretarako... Beste batean izango da. Apaol 42. Meza bat galdu dodala, eta beste baten gogo bagarik egon nazala denpora askoan. Itz Azald 144. Gaur ez, beste baten eztiñot baña, gaur ez! Ag Kr 178. Beste batean berriz eliz-gizon batek zillarrezko diru bat eskañi zion. Goñi 75. Beste batean polikiago / jokauko dute akaso. EusJok 60. Beste batian asitzerako / kontuak obeto atera. Tx B I 226. Beste batean, Malagan zirala, gabean ontziratu-bearra izan zuan opizialak. Anab Poli 47. Beste baten txapela oñean eta zapatea buruan ebala urten eban kalera. Bilbao IpuiB 144. Kostako jakon beste baten olakorik egitea! Ib. 202. Alabaina, au beste batean ikuskatuko dugu. Zait Plat 140.
v. tbn. AB AmaE 268. Bv AsL 169. Sor AuOst 100. Moc Damu 16. JanEd II 88. Muj PAm 50. Beste baten: Echta Jos 70.
Beste batean, garia garbitu, ta Nagusiari berea alde batera Santuak eman zion. Cb Eg III 337. Nosbait, zelan azoteetan dabeen; beste baten, zelan kurutzia lepuan dabela. fB Ic I 76. Beste batean Jainkoari otoitz egitera zijoazela, San Pablok ikusi zuen neskatx bat ondoren zerraikiena. Lard 512. Beste batean zu baño azixeagoko seme bat hill zan. Arr GB 82. Bazetorren beste batean eskolatik. Aran SIgn 52. Txiboak beste baten deitu zidan txio . AB AmaE 404. Orain ez degu astirik orretarako... Beste batean izango da. Apaol 42. Meza bat galdu dodala, eta beste baten gogo bagarik egon nazala denpora askoan. Itz Azald 144. Gaur ez, beste baten eztiñot baña, gaur ez! Ag Kr 178. Beste batean berriz eliz-gizon batek zillarrezko diru bat eskañi zion. Goñi 75. Beste batean polikiago / jokauko dute akaso. EusJok 60. Beste batian asitzerako / kontuak obeto atera. Tx B I 226. Beste batean, Malagan zirala, gabean ontziratu-bearra izan zuan opizialak. Anab Poli 47. Beste baten txapela oñean eta zapatea buruan ebala urten eban kalera. Bilbao IpuiB 144. Kostako jakon beste baten olakorik egitea! Ib. 202. Alabaina, au beste batean ikuskatuko dugu. Zait Plat 140.
v. tbn. AB AmaE 268. Bv AsL 169. Sor AuOst 100. Moc Damu 16. JanEd II 88. Muj PAm 50. Beste baten: Echta Jos 70.
azpisarrera-18
BESTE BEHIN.
v. behin.
azpisarrera-19
BESTE BERRIZ.
v. berriz.
azpisarrera-20
BESTE-BESTEKA.
v. besteka.
azpisarrera-21
BESTE BIRRITAN.
v. birritan.
azpisarrera-22
BESTE EGIN.
v. BEREAZ BESTE EGIN (s.v. 1 bere), BURUAZ BESTE EGIN (s.v. buru).
azpisarrera-23
BESTE EGUNEAN.
azpisarrerakoSense-23.1
a)
Al otro día, al día siguiente.
Fiestako eguna / pasatu ta gero, / beste egunian penia / etxera etorteko. DurPl 54. Lelengo egunian / sangrija besuan, / beste egunian purga / goxeko bostetan. Ib. 99. Biaramonean topau eben batel bat, [...]. Beste egunean, Puerto-Ricoko leorrak agertu orduko idoro eben [...] ontzi bat. Ib. 99. Biaramonean topau eben batel bat, [...]. Beste egunean, Puerto-Ricoko leorrak agertu orduko idoro eben [...] ontzi bat. Echta Jos 204. Illuntzerarte etzirean agertu Ondartzara. Beste egunean, urberen zanean, joan atxik-atx arrapatera [...] karramarroak. Ib. 17.
Fiestako eguna / pasatu ta gero, / beste egunian penia / etxera etorteko. DurPl 54. Lelengo egunian / sangrija besuan, / beste egunian purga / goxeko bostetan. Ib. 99. Biaramonean topau eben batel bat, [...]. Beste egunean, Puerto-Ricoko leorrak agertu orduko idoro eben [...] ontzi bat. Ib. 99. Biaramonean topau eben batel bat, [...]. Beste egunean, Puerto-Ricoko leorrak agertu orduko idoro eben [...] ontzi bat. Echta Jos 204. Illuntzerarte etzirean agertu Ondartzara. Beste egunean, urberen zanean, joan atxik-atx arrapatera [...] karramarroak. Ib. 17.
azpisarrerakoSense-23.2
b)
El otro día, hace unos días.
Beste egunean emon zeustana. "Aquello que me diste el otro día". Onaind (in Gazt MusIx 210).
Beste egunean emon zeustana. "Aquello que me diste el otro día". Onaind (in Gazt MusIx 210).
azpisarrera-24
BESTE ETA BESTE.
azpisarrerakoSense-24.1
a)
Muy diferente.
Hagitz bertze eta bertze dira Bakezko untzia [...] eta zure gorputz guziz garbia [...]. Xoil bertze eta bertze dira Lege-zaharreko sakrifizioak. "Et tamen valde magna distantia inter". SP Imit IV 1, 6. Denborak dakharkeien bezala bertze eta bertze eserzizak ederetsten tugu. "Diversa placent exercitia". Ib. 19, 5. Ianhariek, bertze eta bertze izanez [...] bethi kargatzen dute estomaka. SP Phil 389 (He 393 hainitz suertetako yanariek, Echve Dev 439 janari diferentiak). Partaletasunak bertze eta bertze dira, batak bertzearekin elkhartzen dituen ontasun diferenten arauera. Ib. 282s.
Hagitz bertze eta bertze dira Bakezko untzia [...] eta zure gorputz guziz garbia [...]. Xoil bertze eta bertze dira Lege-zaharreko sakrifizioak. "Et tamen valde magna distantia inter". SP Imit IV 1, 6. Denborak dakharkeien bezala bertze eta bertze eserzizak ederetsten tugu. "Diversa placent exercitia". Ib. 19, 5. Ianhariek, bertze eta bertze izanez [...] bethi kargatzen dute estomaka. SP Phil 389 (He 393 hainitz suertetako yanariek, Echve Dev 439 janari diferentiak). Partaletasunak bertze eta bertze dira, batak bertzearekin elkhartzen dituen ontasun diferenten arauera. Ib. 282s.
azpisarrerakoSense-24.2
b)
Otros y otros.
Aien atzetik beste ta beste / burruka-bage jun dira. "Detrás de ellas han pasado otras y otras sin luchar". Or Eus 263. Gordairu beretik eiotzen ditut lengo atzar-gauzen erraiñuak, naiz aietatik atereak, edo aietatik beste ta beste geroko eginkizun, gertakizun eta itxarokizun. Or Aitork 254.
Aien atzetik beste ta beste / burruka-bage jun dira. "Detrás de ellas han pasado otras y otras sin luchar". Or Eus 263. Gordairu beretik eiotzen ditut lengo atzar-gauzen erraiñuak, naiz aietatik atereak, edo aietatik beste ta beste geroko eginkizun, gertakizun eta itxarokizun. Or Aitork 254.
azpisarrera-25
BESTEETAN
(Las) otras veces.
Tr. Poco usado al Norte. v. BESTETAN.
Askotan jentil beren gorputzean sartu ta noizbait uzten ditu su ta gar egiñak [...]; besteetan otzez ta ikaraz galduak; besteetan miñez ta oñazez beteak. Mb IArg I 288. Batzuetan lurra arrailatu du gaixtaginen bizirik iresteko, bertzeetan itsasoan hondatu ditu bere etsaiak hekien desegiteko. Brtc 148. Mun egidazube eskuban besteetan legez. Mg PAb 93. Batzuetan Jesus onaren, besteetan Birjiña txit Santaren aurrera. AA III 583. Beste gauzatarako ez nintzanean prestu, eta oean besteetan baño astiroago egon bear izaten nebanean. Zav Fab, RIEV 1907, 91. Askotan ikusten ditut irteten erreka eta ibaietatik, besteetan lur bustitik, geiagotan eta geiago oraindik itsasotik. "Otras veces". It Dial 108 (Ur beste batzubetan, Dv bertze aldi batzuz, Ip bestaldian). Aurrak amabi urte zituenean, besteetan bezala, joan ziran. Lard 370. Batzuetan amodioz eta mainaka, bertzeetan larderia erakutsiz eta ikhara emanez, zuganatu nahi. Dv LEd 134. Zer garaitan jeikitzen da bestietan? Sor Bar 20. Malentxoganako maitetasun berria, batzuetan, anima barruan erne ta narotutako lilia bezela zan, usai gozoz bakarrik kordea kentzen zion lilia bezela; mamorro bat zirudian bestietan. Ag G 141. Sorgiñ atsoak batzutan beso gorriok zerura yaso, ta besteetan lurrera yalki. Or Mi 80. Zerurik goreneraño altxatzen nauzu batzuetan, eta ifernurik izugarrieneraño egozten besteetan. Txill Let 37. Urte batean egin genduan besteetan bezela, gozatu bat artuta. BBarand 51. Hizkuntza bizia hitz berrien premian da beti: bere baitarik sortzen ditu batzuetan, besterengandik hartu besteetan. MIH 109.
v. tbn. Cb EBO 53. Ud 121. Iraola 43. Goñi 119. Ldi UO 26. TAg Uzt 162. Insausti 37.
Askotan jentil beren gorputzean sartu ta noizbait uzten ditu su ta gar egiñak [...]; besteetan otzez ta ikaraz galduak; besteetan miñez ta oñazez beteak. Mb IArg I 288. Batzuetan lurra arrailatu du gaixtaginen bizirik iresteko, bertzeetan itsasoan hondatu ditu bere etsaiak hekien desegiteko. Brtc 148. Mun egidazube eskuban besteetan legez. Mg PAb 93. Batzuetan Jesus onaren, besteetan Birjiña txit Santaren aurrera. AA III 583. Beste gauzatarako ez nintzanean prestu, eta oean besteetan baño astiroago egon bear izaten nebanean. Zav Fab, RIEV 1907, 91. Askotan ikusten ditut irteten erreka eta ibaietatik, besteetan lur bustitik, geiagotan eta geiago oraindik itsasotik. "Otras veces". It Dial 108 (Ur beste batzubetan, Dv bertze aldi batzuz, Ip bestaldian). Aurrak amabi urte zituenean, besteetan bezala, joan ziran. Lard 370. Batzuetan amodioz eta mainaka, bertzeetan larderia erakutsiz eta ikhara emanez, zuganatu nahi. Dv LEd 134. Zer garaitan jeikitzen da bestietan? Sor Bar 20. Malentxoganako maitetasun berria, batzuetan, anima barruan erne ta narotutako lilia bezela zan, usai gozoz bakarrik kordea kentzen zion lilia bezela; mamorro bat zirudian bestietan. Ag G 141. Sorgiñ atsoak batzutan beso gorriok zerura yaso, ta besteetan lurrera yalki. Or Mi 80. Zerurik goreneraño altxatzen nauzu batzuetan, eta ifernurik izugarrieneraño egozten besteetan. Txill Let 37. Urte batean egin genduan besteetan bezela, gozatu bat artuta. BBarand 51. Hizkuntza bizia hitz berrien premian da beti: bere baitarik sortzen ditu batzuetan, besterengandik hartu besteetan. MIH 109.
v. tbn. Cb EBO 53. Ud 121. Iraola 43. Goñi 119. Ldi UO 26. TAg Uzt 162. Insausti 37.
azpisarrera-26
BESTE GABE
(beste bage Lar, Añ; beste baga Añ; berze gabe Lar, Añ (AN)). Sin más. "(Sin) más ni más" Lar. "Sin más ni más, beste baga" Añ. "(Sin) más ni más beste bage, (AN) berze gabe" Ib. v. BESTE GABERIK, BESTERIK GABE, BESTE ZER GABE.
Tr. Documentado exclusivamente en autores meridionales.
Beste gabe aurrera joan zan. Cb Just 76. Geu geurez, beste baga salba gentekez? Oe 40. "Egin bedi" esan ta beste gabe. Ub 7. Beste gabe eskomulgatuak. Mg CC 210. Bere itxura ederrak ikusita beste baga, zoraerazo eutsan mutillari. Mg PAb 106. Peligru ezagutuban, gura dabela, sartuten danak, egiten dau beste baga, pekatu. Mg CO 127. Ona nola gu ekusi ta beste gabe iges egin ta bota dituzten buruak ibaira. VMg 31. Zure onerako beste baga [...] artu dot, ta ondo gogo onaz, lan-neke labur au. Añ EL1 4. Au egin, ta beste baga, gelditu zirian [...] urak. Añ LoraS 6. Eta milla bizitza baginduz, bera danagatik, beste bage, merezi du guziak bere amorioan [...] enpleatzea. Gco II 78. Egiñik, nai ta beste baga, gauza guztijak ezerezetik. JJMg BasEsc 29. Utsian eta beste baga esatia. Astar II 111. "Arkera dago", entzutea beste bage daki edozein Euskaldunek ardia dala umea artu nairik dagoena. Izt C 168. Jesus gisa onetan zijoan ikasleak egiten, oraindañokoan atoz uts bat esatea beste gabe. Lard 373. Ama Birjiña bixitatzea bururatu zitzaion, bestegabe libre geratuko zalakoan. Arr May 82. Jo genduzan beste baga batek burutik bera. Ag Kr 91. Txanponik eman nai etziola ta beste gabe, aizkoraz zatitu zion burua. Ag G 64. Pekatu aundia egitetik alde egizu, ta beste gabe jaunartzeko gertu zaude. ArgiDL 43. "Santutxo" bat agertu zala-ta beste gabe "Jainko-epai" auxe naikoa izaten zan parrokia nun eregi bear zan erabakitzeko. SMitx Aranz 69. Gianetto nun dekan esaidak, eta beste gabe irea dek ordulari au. NEtx Antz 143. Izkera maketsez ialkitzen zituala-ta beste gabe. Or Aitork 32. Nork bere zeru-gaia jaiotako errian bertan arkitu al izatea, ez ote da berez, beste gabe, arras arrigarri? Txill Let 100. Beste gabe, irakurle, ar zazu bertsolari soil onen maitasun agurra. Basarri XX. Beste gabe paratu nintzen / herrietara bidean. Arti MaldanB 206. Aitorrera orokar au, ordea, naikoa ote dugu, beste gabe, Jainkoa badela jakiteko? Vill Jaink 27s. Liburu au ez da edozeñen eskutan nola-nai uzteko egiña, urte oietan dagola-ta beste gabe. MAtx Gazt 11.
Beste gabe aurrera joan zan. Cb Just 76. Geu geurez, beste baga salba gentekez? Oe 40. "Egin bedi" esan ta beste gabe. Ub 7. Beste gabe eskomulgatuak. Mg CC 210. Bere itxura ederrak ikusita beste baga, zoraerazo eutsan mutillari. Mg PAb 106. Peligru ezagutuban, gura dabela, sartuten danak, egiten dau beste baga, pekatu. Mg CO 127. Ona nola gu ekusi ta beste gabe iges egin ta bota dituzten buruak ibaira. VMg 31. Zure onerako beste baga [...] artu dot, ta ondo gogo onaz, lan-neke labur au. Añ EL1 4. Au egin, ta beste baga, gelditu zirian [...] urak. Añ LoraS 6. Eta milla bizitza baginduz, bera danagatik, beste bage, merezi du guziak bere amorioan [...] enpleatzea. Gco II 78. Egiñik, nai ta beste baga, gauza guztijak ezerezetik. JJMg BasEsc 29. Utsian eta beste baga esatia. Astar II 111. "Arkera dago", entzutea beste bage daki edozein Euskaldunek ardia dala umea artu nairik dagoena. Izt C 168. Jesus gisa onetan zijoan ikasleak egiten, oraindañokoan atoz uts bat esatea beste gabe. Lard 373. Ama Birjiña bixitatzea bururatu zitzaion, bestegabe libre geratuko zalakoan. Arr May 82. Jo genduzan beste baga batek burutik bera. Ag Kr 91. Txanponik eman nai etziola ta beste gabe, aizkoraz zatitu zion burua. Ag G 64. Pekatu aundia egitetik alde egizu, ta beste gabe jaunartzeko gertu zaude. ArgiDL 43. "Santutxo" bat agertu zala-ta beste gabe "Jainko-epai" auxe naikoa izaten zan parrokia nun eregi bear zan erabakitzeko. SMitx Aranz 69. Gianetto nun dekan esaidak, eta beste gabe irea dek ordulari au. NEtx Antz 143. Izkera maketsez ialkitzen zituala-ta beste gabe. Or Aitork 32. Nork bere zeru-gaia jaiotako errian bertan arkitu al izatea, ez ote da berez, beste gabe, arras arrigarri? Txill Let 100. Beste gabe, irakurle, ar zazu bertsolari soil onen maitasun agurra. Basarri XX. Beste gabe paratu nintzen / herrietara bidean. Arti MaldanB 206. Aitorrera orokar au, ordea, naikoa ote dugu, beste gabe, Jainkoa badela jakiteko? Vill Jaink 27s. Liburu au ez da edozeñen eskutan nola-nai uzteko egiña, urte oietan dagola-ta beste gabe. MAtx Gazt 11.
azpisarrerakoSense-26.1
(Tras instrumental o sociativo).
Sólo con.
Jainkoak bere nai-on utsez beste gabe, sinismenik etzuen Jendeak Jesu-Kristoren fede, sinismen ta graziara ekartea. Ub 102. Juanaz beste baga egin dau pekatu mortala. Mg CO 128. Badakit, enzunaz beste gabe [...], jardungo dutela siñuka ez gutxik. VMg IX. Enzunaz beste gabe, Bere nai izanaz beste gabe, nai duen guzia egiteko poderioa. Gco I 396. Gogoratuagaz beste baga, Jaungoikuak nai dabenian ta erraz kastigau leikezala zure pekatuak. Ur MarIl 82s. Bein ekustearekin beste gabe ikasi du ezkillak egiten. Zab Gabon 106. Serafin batek zeruko otslankai edo instrumentu bati ukitzeaz beste gabe, Aita san Franzisko [...] kordegabetua utzi zuen. Arr May 72. Uretan sartuaz beste baga edegiten dira [larrosak] . Izur JerOs 82. Bere zuaizti gaztea ongarritu egin zuan azal-atxurteaz beste gabe. Munita 63. Jorratxo orrekin beste gabe, ongarritu, zimaurtu egin dituzu. Ib. 42.
Jainkoak bere nai-on utsez beste gabe, sinismenik etzuen Jendeak Jesu-Kristoren fede, sinismen ta graziara ekartea. Ub 102. Juanaz beste baga egin dau pekatu mortala. Mg CO 128. Badakit, enzunaz beste gabe [...], jardungo dutela siñuka ez gutxik. VMg IX. Enzunaz beste gabe, Bere nai izanaz beste gabe, nai duen guzia egiteko poderioa. Gco I 396. Gogoratuagaz beste baga, Jaungoikuak nai dabenian ta erraz kastigau leikezala zure pekatuak. Ur MarIl 82s. Bein ekustearekin beste gabe ikasi du ezkillak egiten. Zab Gabon 106. Serafin batek zeruko otslankai edo instrumentu bati ukitzeaz beste gabe, Aita san Franzisko [...] kordegabetua utzi zuen. Arr May 72. Uretan sartuaz beste baga edegiten dira [larrosak] . Izur JerOs 82. Bere zuaizti gaztea ongarritu egin zuan azal-atxurteaz beste gabe. Munita 63. Jorratxo orrekin beste gabe, ongarritu, zimaurtu egin dituzu. Ib. 42.
azpisarrera-27
BESTE GABERIK.
Sin más.
Salbetako asko da Jangoikoagan sinistutea beste bagarik? Oe 35. Au gaiti beste bagarik, dino San Carlos, Milango obispo jaunak. fB Olg 132. Zerbait entzunda beste barik. Ag Kr 172. Ikusi ta beste barik / ilten deust biotza. Balad 98. Ez; baña otzanak / izan diralako, / gizonen eskura / etorri dira, / ta gizon ankerrak, / on izatearren, / beste barik sartu / dauz espetxera. GMant Goi 85. Eta lepokua sama-inguruban ezarri ta beste-barik etxetik urten zan. Altuna 67. Laneko orduak bardiñak izan dirala-ta beste barik, biei irabazi bardiña emotea bidegabe andia litzake. Eguzk GizAuz 118. Bere maite autetsiaren alboan egoalako beste barik, ganezka egin eutsan amosiozko esanbearrak. Erkiag Arran 102. Ara beste barik frakak bajatu ta nun ipiñi eban atzia zulo parian. SM Zirik 46. Eizan eguna eiñda, itxuli ziran eizariok beste barik jauregira. Etxba Ibilt 459. Aurrera pasetan itxi ei-dautse Karabiñeruek, beste barik. Alzola Atalak 56.
Salbetako asko da Jangoikoagan sinistutea beste bagarik? Oe 35. Au gaiti beste bagarik, dino San Carlos, Milango obispo jaunak. fB Olg 132. Zerbait entzunda beste barik. Ag Kr 172. Ikusi ta beste barik / ilten deust biotza. Balad 98. Ez; baña otzanak / izan diralako, / gizonen eskura / etorri dira, / ta gizon ankerrak, / on izatearren, / beste barik sartu / dauz espetxera. GMant Goi 85. Eta lepokua sama-inguruban ezarri ta beste-barik etxetik urten zan. Altuna 67. Laneko orduak bardiñak izan dirala-ta beste barik, biei irabazi bardiña emotea bidegabe andia litzake. Eguzk GizAuz 118. Bere maite autetsiaren alboan egoalako beste barik, ganezka egin eutsan amosiozko esanbearrak. Erkiag Arran 102. Ara beste barik frakak bajatu ta nun ipiñi eban atzia zulo parian. SM Zirik 46. Eizan eguna eiñda, itxuli ziran eizariok beste barik jauregira. Etxba Ibilt 459. Aurrera pasetan itxi ei-dautse Karabiñeruek, beste barik. Alzola Atalak 56.
azpisarrerakoSense-27.1
(Tras instrumental o sociativo).
--Jangoikoa zelanda guztiz poderosoa? --Bere gura izanagaz beste bagarik egiten dabelako gura daben guztia. Oe 50. Eurokaz beste bagarik nas naiko bestean aberatsa. Añ EL2 80. Arpegia ikusiaz beste bagarik asi zirean esaten. A BGuzur 114. [Arriak] malluagaz beste barik landutakoak zirudien. Ag AL 10. Eguzkiaren izpi samurrak / ikusiaz beste barik, / bere orritxo legun-bigunak / ipinten zabal-zabalik. GMant Goi 63. Aldian daruaazan belarri itzalak ikusijaz beste barik astua azana edonok igarriko euskek-eta. Otx 121. Mesede orreik langilleak alkartu ta indarra artuaz beste barik be eskuratu eikiezan. Eguzk GizAuz 33. Ikusiaz beste barik, artega ta geraka suma eban Iñese. Erkiag Arran 105.
--Jangoikoa zelanda guztiz poderosoa? --Bere gura izanagaz beste bagarik egiten dabelako gura daben guztia. Oe 50. Eurokaz beste bagarik nas naiko bestean aberatsa. Añ EL2 80. Arpegia ikusiaz beste bagarik asi zirean esaten. A BGuzur 114. [Arriak] malluagaz beste barik landutakoak zirudien. Ag AL 10. Eguzkiaren izpi samurrak / ikusiaz beste barik, / bere orritxo legun-bigunak / ipinten zabal-zabalik. GMant Goi 63. Aldian daruaazan belarri itzalak ikusijaz beste barik astua azana edonok igarriko euskek-eta. Otx 121. Mesede orreik langilleak alkartu ta indarra artuaz beste barik be eskuratu eikiezan. Eguzk GizAuz 33. Ikusiaz beste barik, artega ta geraka suma eban Iñese. Erkiag Arran 105.
azpisarrera-28
BESTE GABEZ.
Sin más. v. BESTE GABE.
Ikusi utsarekin beste gabez poztu zan. Bv AsL 175.
Ikusi utsarekin beste gabez poztu zan. Bv AsL 175.
azpisarrera-29
BESTEK EZTAKOTAN.
"Bestek eztakotan ibilli, tener un comportamiento original, extravagante. Mutillak! Bestek eztakotan ibiltzia gustatze jatzue beintzet" Elexp Berg.
azpisarrera-30
BESTEKO.
azpisarrerakoSense-30.1
a)
(Tras instrumental).
Diferente de.
Cf. besteko.
Hebengoaz berzekoa albaheza eskusa / Unsa enplegatu dukek heben eure denbora. E 243s. Goidelaraz besteko hizkuntzak. Mde Pr 22.
Hebengoaz berzekoa albaheza eskusa / Unsa enplegatu dukek heben eure denbora. E 243s. Goidelaraz besteko hizkuntzak. Mde Pr 22.
azpiadiera-1.1
Contrario a.
Legegoaz besteko / zenbait yolasek. Ldi UO 31. Malentxoren gogoaz besteko irteera ua zerbait gozatzearren, atergabeko itzjarioa zerabilkin Agerrek. TAg Uzt 148. Norbere gogoaz-besteko egitada bat. Erkiag Arran 62. Itxuraz bestekoa, zapoa saltalari. EZBB II 26.
Legegoaz besteko / zenbait yolasek. Ldi UO 31. Malentxoren gogoaz besteko irteera ua zerbait gozatzearren, atergabeko itzjarioa zerabilkin Agerrek. TAg Uzt 148. Norbere gogoaz-besteko egitada bat. Erkiag Arran 62. Itxuraz bestekoa, zapoa saltalari. EZBB II 26.
azpisarrerakoSense-30.2
b)
(Adnominal del comparativo).
"Orrek pe badaroia guk besteko bizimodua"
Elexp Berg.
cf. supra
(4)
; cf. tbn. BESTEAN.
Tr. Usado por autores vizcaínos y en el s. XX tbn. por algunos guipuzcoanos.
Amar pekatu mortal besteko pekatu eskerga bat. CrIc 118. Ezda asko Magdalenaren damua bestekoa ere, [pekatuak] agertzen ezpadira al didilla. Mg CC 102. Igarotzen dituzte urte asko ezin esan besteko pensamentu aragizkoai leku ematen diela. Ib. 163. O itsutasun ezin esan bestekua! Mg CO 113. Ez deustazula biar besteko laguntasun ta grazijarik emoten. Ur MarIl 49. Ezin esan leijan besteko anditasunagaz. Ib. 9. Baña badakit gaur bestekorik / [Eguzkiak] ez dituala ikusi. AB AmaE 35. Naiz da ez izan neuk nai besteko andia. Ib. 278. Etzalakoan bera besteko gizonik. Ib. 302. Ez daukalako bear besteko ezauperarik. Itz Azald 89. Kristok, [...] Aitak besteko zoriontasuna daukala. Ib. 35. Dirua kendu ezkero, ura besteko neskatxak badira. Ag G 45. Euzkadi gustija besteko zabalak bedar gozatsuz estaldubak. Kk Ab I 52. Bear ez besteko azibidez betiko galtzen nekusan yaiterri-gogoa. Or Mi III. Ik egin dauan besteko zorakeri garauba. Otx 136. Zor yaken besteko alogera. Eguzk GizAuz 139. Lurrean al besteko zoriona. Ib. 112. Marxek besteko izen, ospe ta entzuterik eztau lortu. Ib. 46. Bera besteko lagun batekin. TAg Uzt 34. Kontrabandoari ez nioken bear besteko arretarik ematen. Etxde JJ 41. Itzak ezpazioten barrenari nai besteko lasaialdirik ematen. Ib. 46. Bera besteko lagun batekin. TAg Uzt 34. Kontrabandoari ez nioken bear besteko arretarik ematen. Etxde JJ 41. Itzak ezpazioten barrenari nai besteko lasaialdirik ematen. Ib. 26. Juanito bestekoak egingo gareanean. Bilbao IpuiB 42. Baserritar sendo askorik ezagutu dodaz [...]. Baiña Joxe Migel bestekorik, bat bera be ez. Ib. 207. Milloe bat hogerleko arkitu baluen besteko bihotz taupadaz. Osk Kurl 197. Filadelfiako orkestiak besteko repertorioa zeukela. SM Zirik 20. Ez eban biar zan besteko gogor joten malluakaz. Ib. 69. Olerkari bikain besteko gogoetalari sakon zan. Zait Plat 5. Lenago izan zan besteko aberats ez. Alzola Atalak 74. Beraz, ez zan esaten zan besteko astuna. Etxabu Kontu 155. Ezin esan besteko eragozpenak, buru-austeak izan zituan. Onaind STeresa 93. Onek be beti emoten ebazan arazoren batzuk, baña ez sortukeran emon euskun bestekorik. Gerrika 243.
Amar pekatu mortal besteko pekatu eskerga bat. CrIc 118. Ezda asko Magdalenaren damua bestekoa ere, [pekatuak] agertzen ezpadira al didilla. Mg CC 102. Igarotzen dituzte urte asko ezin esan besteko pensamentu aragizkoai leku ematen diela. Ib. 163. O itsutasun ezin esan bestekua! Mg CO 113. Ez deustazula biar besteko laguntasun ta grazijarik emoten. Ur MarIl 49. Ezin esan leijan besteko anditasunagaz. Ib. 9. Baña badakit gaur bestekorik / [Eguzkiak] ez dituala ikusi. AB AmaE 35. Naiz da ez izan neuk nai besteko andia. Ib. 278. Etzalakoan bera besteko gizonik. Ib. 302. Ez daukalako bear besteko ezauperarik. Itz Azald 89. Kristok, [...] Aitak besteko zoriontasuna daukala. Ib. 35. Dirua kendu ezkero, ura besteko neskatxak badira. Ag G 45. Euzkadi gustija besteko zabalak bedar gozatsuz estaldubak. Kk Ab I 52. Bear ez besteko azibidez betiko galtzen nekusan yaiterri-gogoa. Or Mi III. Ik egin dauan besteko zorakeri garauba. Otx 136. Zor yaken besteko alogera. Eguzk GizAuz 139. Lurrean al besteko zoriona. Ib. 112. Marxek besteko izen, ospe ta entzuterik eztau lortu. Ib. 46. Bera besteko lagun batekin. TAg Uzt 34. Kontrabandoari ez nioken bear besteko arretarik ematen. Etxde JJ 41. Itzak ezpazioten barrenari nai besteko lasaialdirik ematen. Ib. 46. Bera besteko lagun batekin. TAg Uzt 34. Kontrabandoari ez nioken bear besteko arretarik ematen. Etxde JJ 41. Itzak ezpazioten barrenari nai besteko lasaialdirik ematen. Ib. 26. Juanito bestekoak egingo gareanean. Bilbao IpuiB 42. Baserritar sendo askorik ezagutu dodaz [...]. Baiña Joxe Migel bestekorik, bat bera be ez. Ib. 207. Milloe bat hogerleko arkitu baluen besteko bihotz taupadaz. Osk Kurl 197. Filadelfiako orkestiak besteko repertorioa zeukela. SM Zirik 20. Ez eban biar zan besteko gogor joten malluakaz. Ib. 69. Olerkari bikain besteko gogoetalari sakon zan. Zait Plat 5. Lenago izan zan besteko aberats ez. Alzola Atalak 74. Beraz, ez zan esaten zan besteko astuna. Etxabu Kontu 155. Ezin esan besteko eragozpenak, buru-austeak izan zituan. Onaind STeresa 93. Onek be beti emoten ebazan arazoren batzuk, baña ez sortukeran emon euskun bestekorik. Gerrika 243.
azpiadiera-2.1
(Tras gen.).
"Andria bada gizonan bestekua"
Elexp Berg.
Magdaleniaren besteko damuba. Mg CO 144. Osterantzeko gixonen bestekua zara zu zeu be. Otx 15. Artzak ez otsoak ez eben artu aren bestekorik. Bilbao IpuiB 187. Saguzaharren besteko indarra. Osk Kurl 65. Lagunari egin ziotenaren besteko txalo-zaparrada bat. Ib. 177.
Magdaleniaren besteko damuba. Mg CO 144. Osterantzeko gixonen bestekua zara zu zeu be. Otx 15. Artzak ez otsoak ez eben artu aren bestekorik. Bilbao IpuiB 187. Saguzaharren besteko indarra. Osk Kurl 65. Lagunari egin ziotenaren besteko txalo-zaparrada bat. Ib. 177.
azpisarrerakoSense-30.3
b)
(No adnominal).
Tanto como.
Ez dot nik mira Atzerriko Jendiak besteko Jauneri gerria eittia, etxian eskerrik geixen zor detsenak azpi-janian dittuenian, ondasun guztiak baño geixago ardura daben gauzian aurka. Etxba Eib 478.
Ez dot nik mira Atzerriko Jendiak besteko Jauneri gerria eittia, etxian eskerrik geixen zor detsenak azpi-janian dittuenian, ondasun guztiak baño geixago ardura daben gauzian aurka. Etxba Eib 478.
azpisarrerakoSense-30.4
c)
v. BATEKO... BESTEKO... (s.v. bat).
azpisarrera-31
BESTE MUNDU.
v. mundu.
azpisarrera-32
BESTE MUTIL.
"Beste mutilla, [el diablo] (litm. 'el otro muchacho') (V-arr-arrig-ger-m)" A EY I 358.
Tentazino-orduan beste mutilari kandela biaz argi egin bear jako. (V-m). A EY I 359.
Tentazino-orduan beste mutilari kandela biaz argi egin bear jako. (V-m). A EY I 359.
azpisarrera-33
BESTE HOINBESTE.
v. hoinbeste.
azpisarrera-34
BESTE HONENBESTE.
v. honenbeste.
azpisarrera-35
BESTE ORDUAN;
BESTORDIAN.
En otro momento. v. BESTE ORDUZ.
Zunbait ordüz estüdiuari emana, bestordian herabezti, orai phezü, aurkhixe arhin. "Nunc studiosus, nunc acediosus". Mst III 33, 1.
Zunbait ordüz estüdiuari emana, bestordian herabezti, orai phezü, aurkhixe arhin. "Nunc studiosus, nunc acediosus". Mst III 33, 1.
azpisarrera-36
BESTE ORDUZ
(A; bertze orduz Ht VocGr;
bestorduz H, A; bertzorduz L, BN ap. A; Ht VocGr, H). En otro tiempo, antaño. "Jadis" Ht VocGr 372. "Autrefois" Ib. 331. "Hace ya tiempo" A. v. behiala.
Tr. Documentado sobre todo en autores septentrionales, al Sur lo hallamos en Beovide, Orixe y Onaindia; cf. además berze horduz en Ubillos (171), tomado de algún texto septentrional. Entre los suletinos las formas sincopadas (bestorduz ) son más frecuentes, aunque no generales. Se encuentran las sincopadas tbn. en CatLan, Barbier, Orixe y en Lafitte (en éste junto a bertze orduz ).
Berze orduz eure Israeleko populuaren faltén korrejitzean usatu ukhan duán maledikzione guziak. Lç Ins A, 6r. Zure legeak hautxek dire, Sinaiko Mendian, / Berze orduz, Moiseri emanak Arabian. EZ Man I 12 (tbn. en Ub 171). Bertze orduz poetak erraiten zian bezala. Tt Onsa 132. Mezako sakrifizioan Jesüsek isurtzen dia bere odola, beste ordüz kürützian bezala? Bp I 76. [Bazko bestak] hanbat merexi baitü, non [...] bestordüz zortzi egün iraiten beitzian. Bp II 54. Bertze orduz Eskual herrirat ethorri izatu izan diren jende arrotzetarik. ES 98. Betri de Axular bertze-orduz Sarako Jaun Errotor zen, merezimendutsu hark. Ib. 147. Erran daite populu hauk, bertze orduz, lehoin errabiatu baten pare zirela. Lg I 226. Judako erresumakotzat zaduzkan, bertze orduz, bere grazia guziak. Ib. 210. Baldin Jesu-Kristok egiten baleraut bertze orduz Jaundone Petriri egin zioen galdea. Dh 244. "Izigarri da egun bat xoilki othoitzik egin gabe iragaitea" erraiten zioten bertze orduz lehenbiziko girixtinoei. Jaur 109. Bertze orduz ikhusi zutena hain azkar, hain eder, [...] ikhustea orai hain umil, hain ezti. Laph 152. Beste orduz Apostoluei Jesukristok erakutsi zien. Bv AsL 77. Oekin izandu zan Franzisko gisa berian nola Jesus beste orduz Samaritana eta Madalenarekin. Ib. 104. Bertze orduz, Frantzia guzia, eta partikulazki Eskual-Herria, altxatuko ziren bat batean, [...] holako munstrokerien kontra. Elsb Fram 151. Bertzorduz hemen etsai gaixtoa / Zutaz izan zen ehoa. Zby RIEV 1908, 285. Oroit zaite zure herrian berean, [...] nola iragaiten zen bertze orduz igande eguna. HU Zez 11. Bertze orduz, duela hamabortz, hamasei urte. HU Aurp 152. Belhainka erorten da, beste ordüz J. Paule Damaseko bidian erori zen bezala. Ip Hil 11 (ib. 126 bestordüz). Baxenabartar koblari aiphatua, hogoi-ta bortz aldi Eskualdun pesta bilkhuretan irri onik egin-arazi duena bertze orduz. Ox 201. Bertz'orduz bazen beraz bele bat zaharra. Barb Sup 61. Bas-herri batean, bertz'orduz, larunbat egun batez, etxek'andre bat ari zen laborearen egiten. Barb Leg 140. Txabolan gaztagiten bestorduz artzaia. "En otro tiempo". Or Eus 249. Bertze orduz, ba omen zen Itsasun erretor xahar bat. Lf Murtuts 3. Bazen bertzorduz aphez bat. Ib. 21. Bertze orduz neskatxa prestu bat joan zen jaun zuhur baten gana konseilu galdez. Ib. 35. Erran dezagun bertze orduz Larrunen bazela bizipide bat, orai nihori gogoratzen etzaiona: betizoen haztea. Zerb Azk 46. Eta Teresak, bidez doala, euria eskatzen Jainkoari alor zumel areintzat, beste orduz Eliasek Karmel mendian legez. Onaind STeresa 95.
Berze orduz eure Israeleko populuaren faltén korrejitzean usatu ukhan duán maledikzione guziak. Lç Ins A, 6r. Zure legeak hautxek dire, Sinaiko Mendian, / Berze orduz, Moiseri emanak Arabian. EZ Man I 12 (tbn. en Ub 171). Bertze orduz poetak erraiten zian bezala. Tt Onsa 132. Mezako sakrifizioan Jesüsek isurtzen dia bere odola, beste ordüz kürützian bezala? Bp I 76. [Bazko bestak] hanbat merexi baitü, non [...] bestordüz zortzi egün iraiten beitzian. Bp II 54. Bertze orduz Eskual herrirat ethorri izatu izan diren jende arrotzetarik. ES 98. Betri de Axular bertze-orduz Sarako Jaun Errotor zen, merezimendutsu hark. Ib. 147. Erran daite populu hauk, bertze orduz, lehoin errabiatu baten pare zirela. Lg I 226. Judako erresumakotzat zaduzkan, bertze orduz, bere grazia guziak. Ib. 210. Baldin Jesu-Kristok egiten baleraut bertze orduz Jaundone Petriri egin zioen galdea. Dh 244. "Izigarri da egun bat xoilki othoitzik egin gabe iragaitea" erraiten zioten bertze orduz lehenbiziko girixtinoei. Jaur 109. Bertze orduz ikhusi zutena hain azkar, hain eder, [...] ikhustea orai hain umil, hain ezti. Laph 152. Beste orduz Apostoluei Jesukristok erakutsi zien. Bv AsL 77. Oekin izandu zan Franzisko gisa berian nola Jesus beste orduz Samaritana eta Madalenarekin. Ib. 104. Bertze orduz, Frantzia guzia, eta partikulazki Eskual-Herria, altxatuko ziren bat batean, [...] holako munstrokerien kontra. Elsb Fram 151. Bertzorduz hemen etsai gaixtoa / Zutaz izan zen ehoa. Zby RIEV 1908, 285. Oroit zaite zure herrian berean, [...] nola iragaiten zen bertze orduz igande eguna. HU Zez 11. Bertze orduz, duela hamabortz, hamasei urte. HU Aurp 152. Belhainka erorten da, beste ordüz J. Paule Damaseko bidian erori zen bezala. Ip Hil 11 (ib. 126 bestordüz). Baxenabartar koblari aiphatua, hogoi-ta bortz aldi Eskualdun pesta bilkhuretan irri onik egin-arazi duena bertze orduz. Ox 201. Bertz'orduz bazen beraz bele bat zaharra. Barb Sup 61. Bas-herri batean, bertz'orduz, larunbat egun batez, etxek'andre bat ari zen laborearen egiten. Barb Leg 140. Txabolan gaztagiten bestorduz artzaia. "En otro tiempo". Or Eus 249. Bertze orduz, ba omen zen Itsasun erretor xahar bat. Lf Murtuts 3. Bazen bertzorduz aphez bat. Ib. 21. Bertze orduz neskatxa prestu bat joan zen jaun zuhur baten gana konseilu galdez. Ib. 35. Erran dezagun bertze orduz Larrunen bazela bizipide bat, orai nihori gogoratzen etzaiona: betizoen haztea. Zerb Azk 46. Eta Teresak, bidez doala, euria eskatzen Jainkoari alor zumel areintzat, beste orduz Eliasek Karmel mendian legez. Onaind STeresa 95.
azpisarrerakoSense-36.1
En otras ocasiones.
Baieta nik hala berze ordüz allegatü eta obtenitü heien kontre sentenzia. Etchart 8.1v. Agertu zitzaion errege hari, ez, bertze orduz bezala, laudatzeko haren zuhurtzia. Lg I 337. Behar gira egün hartan obra hun egitiari finkatü, debozionezko zonbait librüren leitzen, jarraikiago izan zerbitxü dibinuari, eta berzordüz baino erretiratiago. CatLan 141. Konfrai eta konfraiser emanik izan baliz beste ordüz zonbait induljenzia. Mercy 8. Egun hartan, behar zuela egin bertze orduz baino penitentzia handiagoa. Jnn SBi 55. Lantu du bertze orduz bersu hoberik. JE Bur 144.
Baieta nik hala berze ordüz allegatü eta obtenitü heien kontre sentenzia. Etchart 8.1v. Agertu zitzaion errege hari, ez, bertze orduz bezala, laudatzeko haren zuhurtzia. Lg I 337. Behar gira egün hartan obra hun egitiari finkatü, debozionezko zonbait librüren leitzen, jarraikiago izan zerbitxü dibinuari, eta berzordüz baino erretiratiago. CatLan 141. Konfrai eta konfraiser emanik izan baliz beste ordüz zonbait induljenzia. Mercy 8. Egun hartan, behar zuela egin bertze orduz baino penitentzia handiagoa. Jnn SBi 55. Lantu du bertze orduz bersu hoberik. JE Bur 144.
azpiadiera-1.1
"Veniet alita i aliquando, ethorriko da zenbeit aldiz, noizbait, bertze orduz"
Urt I 487.
azpisarrera-37
BESTE ORDUZKO.
De otro tiempo.
Gogorat ekhartzen nuen bertze orduzko Jainkoaren Amaren imaxina hura. MarIl 76.
Gogorat ekhartzen nuen bertze orduzko Jainkoaren Amaren imaxina hura. MarIl 76.
azpisarrera-38
BESTE HORRENBESTE.
v. horrenbeste.
azpisarrera-39
BESTE PARTEKO.
v. parte.
azpisarrera-40
BESTERA (Añ).
De otro modo. "(Qué) diferentemente, zein bestera" Añ. v. BESTETARA. Tr. Al Norte sólo lo hallamos (usado tras batera) en Pouvreau y una pastoral suletina.
Zelan egingo ditu [aktuak] errazen bestera eztakianak? CrIc 122. Zein bestera Dabid penitentiak! Mg CO 61. Ipuin berbera. Gauza batzuetan zerbait bestera eginda. Zav Fab RIEV 1907, 540. Burutazio triste oek beñgoan utzi, eta bestera pensatzen abiatu zan. Arr GB 65. Bat batean bestera pensatu zuen. "Mudó repentinamente de pensamiento". Aran SIgn 68. Gure erriko baserritar ezer ikusi gabeak bestera uste izanarren. A Ardi 18. Erri zergak bestera arautu litezkela uste degu. ForuAG 285. Aspaldiko jokerea bestera izan da. Eguzk GizAuz 167. Neri ola gertatu zaida; besteri baditeke bestera. Or QA 124. Iainkoaren itza bestera dago. Ib. 130. Yainkoak sortzen zetun an emenka. Bestera esan, Bera agertzen din olako ta alako lagun urkoetan. Ib. 53. Bestera erabaki zan, ematen zioten ahala baiñon eragozten zion zuzentasuna obetsiz. Or Aitork 143. Nere [...] arrazoiak aienekin erara ez-baiña bestera zeuden. Ib. 105. Ez ziarduan neskatxa arek bere amodioaren agerpena gordeten. Bestera ziarduan. Erkiag Arran 149. Bakarrean eta bestera bizi zan Lakedemoniko erria. Zait Plat 116. Ondarroaren menpean geratu zan; edo, bestera esanda, Ondarroaren zati lez geratu zan. Etxabu Kontu 221. Noizbait bestera asi bearko diagu. JAzpiroz 197. Zarata gitxiko eguna, olakuetan bestera oi dan arren. Gerrika 121. Gramatika aldetikako partiketa honelaxe genuke, segur, aski, aurrenik bederen. Bertsoaren aldetik berriz bestera zatitu behar. MEIG VI 143.
De otro modo. "(Qué) diferentemente, zein bestera" Añ. v. BESTETARA. Tr. Al Norte sólo lo hallamos (usado tras batera) en Pouvreau y una pastoral suletina.
Zelan egingo ditu [aktuak] errazen bestera eztakianak? CrIc 122. Zein bestera Dabid penitentiak! Mg CO 61. Ipuin berbera. Gauza batzuetan zerbait bestera eginda. Zav Fab RIEV 1907, 540. Burutazio triste oek beñgoan utzi, eta bestera pensatzen abiatu zan. Arr GB 65. Bat batean bestera pensatu zuen. "Mudó repentinamente de pensamiento". Aran SIgn 68. Gure erriko baserritar ezer ikusi gabeak bestera uste izanarren. A Ardi 18. Erri zergak bestera arautu litezkela uste degu. ForuAG 285. Aspaldiko jokerea bestera izan da. Eguzk GizAuz 167. Neri ola gertatu zaida; besteri baditeke bestera. Or QA 124. Iainkoaren itza bestera dago. Ib. 130. Yainkoak sortzen zetun an emenka. Bestera esan, Bera agertzen din olako ta alako lagun urkoetan. Ib. 53. Bestera erabaki zan, ematen zioten ahala baiñon eragozten zion zuzentasuna obetsiz. Or Aitork 143. Nere [...] arrazoiak aienekin erara ez-baiña bestera zeuden. Ib. 105. Ez ziarduan neskatxa arek bere amodioaren agerpena gordeten. Bestera ziarduan. Erkiag Arran 149. Bakarrean eta bestera bizi zan Lakedemoniko erria. Zait Plat 116. Ondarroaren menpean geratu zan; edo, bestera esanda, Ondarroaren zati lez geratu zan. Etxabu Kontu 221. Noizbait bestera asi bearko diagu. JAzpiroz 197. Zarata gitxiko eguna, olakuetan bestera oi dan arren. Gerrika 121. Gramatika aldetikako partiketa honelaxe genuke, segur, aski, aurrenik bederen. Bertsoaren aldetik berriz bestera zatitu behar. MEIG VI 143.
azpisarrerakoSense-40.1
(Precedido de batera).
"Ez batera eta ez bestera dagoana, indiferente"
VP
43v.
"Por ce o por be, batera edo bestera"
Lar,
Añ.
Nola zure borondatea batera edo bertzera zilhegi baita, plazerki hartuko zituen [gogoramendu hek . SP Phil 440. Batzuek batera, besteak bestera, guziok nekez bizi bear degula. Cb Eg III 341. Jangoikoa, Jesus [...] eskribidu dira J-agaz, bada batzuk esaten dabe Yangoikoa, Yesus, iabea, etc., eta J-agaz, nai batera bai bestera esango da. Oe 167. Nai dala batera, nai dala bestera, goguan jausten ez jakon laguna badauka etxian. fB Ic III 371. Zien abisa nai nüke, bena ezta denbora galzekorik, batiala edo bestiala gitian prepara bertarik. Abraham II 179 (ap. DRA ). Gizonak asmau arren gauzea batera, / Goikoak erabagi oi badau bestera. AB AmaE 297. Ezin aurkitu eta jakin al izan daitela euren jaubea, ez batera ez bestera eginiko alegin guztiakas bere. Itz Azald 118. Baña naiz batera naiz bestera izan, gizon bakotxak jauntzarik eleuke eukiko. Eguzk GizAuz 45. Naiz batera, naiz bestera, eztute lanerako gogorik ekarriko. Etxde JJ 29. Bion erkide dana, ba-danaren eta ez-danaren erkide dana, alegia, ez batera ta ez bestera ezin izenda ditekeana. Zait Plat 47. Batera nai bestera izan, neskamea estura gorrian jarri da. Erkiag BatB 157. Ez ote da gertatzen enzule batek batera eta besteak bestera aditzea? MIH 156.
Nola zure borondatea batera edo bertzera zilhegi baita, plazerki hartuko zituen [gogoramendu hek . SP Phil 440. Batzuek batera, besteak bestera, guziok nekez bizi bear degula. Cb Eg III 341. Jangoikoa, Jesus [...] eskribidu dira J-agaz, bada batzuk esaten dabe Yangoikoa, Yesus, iabea, etc., eta J-agaz, nai batera bai bestera esango da. Oe 167. Nai dala batera, nai dala bestera, goguan jausten ez jakon laguna badauka etxian. fB Ic III 371. Zien abisa nai nüke, bena ezta denbora galzekorik, batiala edo bestiala gitian prepara bertarik. Abraham II 179 (ap. DRA ). Gizonak asmau arren gauzea batera, / Goikoak erabagi oi badau bestera. AB AmaE 297. Ezin aurkitu eta jakin al izan daitela euren jaubea, ez batera ez bestera eginiko alegin guztiakas bere. Itz Azald 118. Baña naiz batera naiz bestera izan, gizon bakotxak jauntzarik eleuke eukiko. Eguzk GizAuz 45. Naiz batera, naiz bestera, eztute lanerako gogorik ekarriko. Etxde JJ 29. Bion erkide dana, ba-danaren eta ez-danaren erkide dana, alegia, ez batera ta ez bestera ezin izenda ditekeana. Zait Plat 47. Batera nai bestera izan, neskamea estura gorrian jarri da. Erkiag BatB 157. Ez ote da gertatzen enzule batek batera eta besteak bestera aditzea? MIH 156.
azpisarrerakoSense-40.2
"(Al) contrario"
Añ.
"[Gorrotoa al zion?] ...Bai zera! Bestera, oso maite zuen (G-azp)"
Gte Erd 203.
Jangoiko gustija daijanarena izan ezpalitz doktriña au, amaituko ebeen ainbeste Enperadore gogorren artian; baña gustija bestera jazo zan. Tormentubeen artian geituten ziran milagruak. JJMg BasEsc 39.
Jangoiko gustija daijanarena izan ezpalitz doktriña au, amaituko ebeen ainbeste Enperadore gogorren artian; baña gustija bestera jazo zan. Tormentubeen artian geituten ziran milagruak. JJMg BasEsc 39.
azpisarrerakoSense-40.3
En contra.
Cf. besteraka.
Iñor bestera badago, atera bedi. Or QA 104s.
Iñor bestera badago, atera bedi. Or QA 104s.
azpisarrerakoSense-40.4
(V-oroz, G ap. A
; H).
(Tras instr.). Al contrario de, en contra de, de modo diferente a.
Gogoaz bestera gauzea esatea. Oe 113 (H: 'dire une chose contrairement à sa pensée'). Esaten dau guzurra, goguaz ta ustiaz bestera berba egin dabelako. fB Ic II 172. Edo euren gogoaz bestera ezkondu badozuz. Añ EL2 141. Geratuten da guztija aldaturik, ikusten zituzala gauzaak lenguaz bestera. Ur MarIl 55. Bere gogo eta borondateaz bestera. Arr May 169. Galdetzen ziotenean, gogoz bestera erantzuten zieten. A Ardi 47. Ez diñat nik sinest-egi bezala ematen, Elizak esanaz bestera. Or QA 57. Bide yatorrez-bestera, aurra nola egiñerazi diteken. Ib. 103. Gero, aita erakarri zun, gogoz bestera ere, ni maisu ar nindezan. Or Aitork 138. Ark irakatsi zunaz bestera baderitzogu. Ib. 368. Bere gogoaz bestera bertaratu zalako. Zait Plat 19. Eguraldi txarrari arpegi ona ipiñi biar, gogoaz bestera geienetan. Gerrika 292.
(Tras instr.). Al contrario de, en contra de, de modo diferente a.
Gogoaz bestera gauzea esatea. Oe 113 (H: 'dire une chose contrairement à sa pensée'). Esaten dau guzurra, goguaz ta ustiaz bestera berba egin dabelako. fB Ic II 172. Edo euren gogoaz bestera ezkondu badozuz. Añ EL2 141. Geratuten da guztija aldaturik, ikusten zituzala gauzaak lenguaz bestera. Ur MarIl 55. Bere gogo eta borondateaz bestera. Arr May 169. Galdetzen ziotenean, gogoz bestera erantzuten zieten. A Ardi 47. Ez diñat nik sinest-egi bezala ematen, Elizak esanaz bestera. Or QA 57. Bide yatorrez-bestera, aurra nola egiñerazi diteken. Ib. 103. Gero, aita erakarri zun, gogoz bestera ere, ni maisu ar nindezan. Or Aitork 138. Ark irakatsi zunaz bestera baderitzogu. Ib. 368. Bere gogoaz bestera bertaratu zalako. Zait Plat 19. Eguraldi txarrari arpegi ona ipiñi biar, gogoaz bestera geienetan. Gerrika 292.
azpisarrera-41
BESTERAINO.
Hasta al punto que, hasta tanto como.
Aberastu zuan Mariaren anima geiago ta geiago oraindik, ezin esan besteraño. Ag Serm 299. [Sozialismuak] langille ta ugazaben arteko burrukea bear dan besteraño gazatuko baleu. Eguzk GizAuz 83.
Aberastu zuan Mariaren anima geiago ta geiago oraindik, ezin esan besteraño. Ag Serm 299. [Sozialismuak] langille ta ugazaben arteko burrukea bear dan besteraño gazatuko baleu. Eguzk GizAuz 83.
azpisarrera-42
BESTERAINOKO.
Tal que.
Ama Mariak Jesusi zion egiazko ezin esan dan besterañoko maitasuna. Ag Serm 173.
Ama Mariak Jesusi zion egiazko ezin esan dan besterañoko maitasuna. Ag Serm 173.
azpisarrera-43
BESTERAKO.
Diferente.
Beste bi guztiz besterakoak. 'Dos muy distintos'. Aran SIgn 11. Aurreko urte aretan besterakuak be askotan baziran arren. Insausti 269.
Beste bi guztiz besterakoak. 'Dos muy distintos'. Aran SIgn 11. Aurreko urte aretan besterakuak be askotan baziran arren. Insausti 269.
azpisarrerakoSense-43.1
(Tras instr.).
Contrario a.
Jaunaren gogoaz besterakoa etzala zeritzan guzia. Arr Bearg 348 (ap. DRA).
Jaunaren gogoaz besterakoa etzala zeritzan guzia. Arr Bearg 348 (ap. DRA).
azpisarrera-44
BESTERARA.
De otro modo. v. BESTERA.
Norbaitzuk besterara uste izan arren, bazitun aundiro atsegiten zioten gauzak. TAg Uzt 114.
Norbaitzuk besterara uste izan arren, bazitun aundiro atsegiten zioten gauzak. TAg Uzt 114.
azpisarrera-45
BESTERENTZAT BEHAR IZAN.
"Besteetzat ber izan (besterentzat behar izan), oinarrizko gauzak egiteko ere besteren lagunta ezinbestekoa izan; besteren beharra izan" ZestErret .
"Besteetzat ber izan (besterentzat behar izan), oinarrizko gauzak egiteko ere besteren lagunta ezinbestekoa izan; besteren beharra izan" ZestErret .
azpisarrera-46
BESTERENEZKO.
"Adjetivo, nombre, besteri ditxekan izena [...], alkarra, besterenezkoa" Lar.
azpisarrera-47
BESTERIK.
De otro modo. v. bestela.
Giristinotu beharrez hek bezala sutatuak ez izaitera, bertzerik, edo-zeinek etsituko zuen. Prop 1894, 104.
Giristinotu beharrez hek bezala sutatuak ez izaitera, bertzerik, edo-zeinek etsituko zuen. Prop 1894, 104.
azpisarrera-48
BESTERIK BESTE.
v. BESTEAK BESTE.
Baiñan, besterik beste, / Matxinoen poza / beti, tiriki-tauki, / mailluaren otsa. "Pero dejando a un lado lo demás". Or Eus 211.
Baiñan, besterik beste, / Matxinoen poza / beti, tiriki-tauki, / mailluaren otsa. "Pero dejando a un lado lo demás". Or Eus 211.
azpisarrera-49
BESTERIK EZARREN.
"Siquiera, [...], besterik ezarren" A Morf 693.
azpisarrera-50
BESTERIK EZEAN.
A falta de otra cosa, por no poder otra cosa. "A falta de..." Etxba Eib. "Besteik ezian ezta txarra ogi sikua" Elexp Berg.
Poztu zaitezte, besterik ezean, jakiteakin bizi naizela guztion onerako bear egiteko. Apaol 59. Len, besterik ezean nai niola esan zitekean; gaur, askoren artetik aukeratzen det. Ag G 372. Ez al daukazu edontziren bat ur au artzeko, pizka bat edan dagigun, besterik ezian? Otx 112. Bertoldinen txaldankerijak, [...], barre eragingo dautsube, edo, besterik ezian, Markolberen zurtasunaren eutsigarrijaz, atsegin ixango yatzuz. Ib. 6. Alperrik daitela ta, besterik ezean, / arri ta zur, begira daude zelaiean. "Ven que no pueden hacer más". Or Eus 103. Besterik ezean, idazle oiek beren liburuei jarri zizkien Itzaurreak [...] emango dizkizut. NEtx Nola 41. Besterik ezean, janariaren truk bere etxean morroi aritzeko gertu zegon. Etxde JJ 190. Norbait oekide eukitzearren menderatuko zitzaion besterik ezean. Ib. 169. Gure beribilari indar barri emoteko alegiñak egiten genituan, besterik ezean asmoz ta itzez, beintzat. Erkiag Arran 7. Besterik ezian alditxo baterako otxinduko gaituk baintzat. SM Zirik 45. Erri ontan eliza aiñakorik ezta ikusteko, ta antxe sartu gera besterik ezean. NEtx LBB 169. Alhambrako ipuiak, Andersenenak, Grim Anaienak-eta irakurri ebazan pozik, besterik ezean. Alzola Atalak 87. Edozein gauza zoriona da / zorionttoa / besterik ezean. Lasa Poem 92. Besterik ezean, ogi gogorra ere ogi. EZBB I 69. Besterik ezean, txakurren ongi-etoriak biotza poztu egin zidaken. Ataño TxanKan 222.
Poztu zaitezte, besterik ezean, jakiteakin bizi naizela guztion onerako bear egiteko. Apaol 59. Len, besterik ezean nai niola esan zitekean; gaur, askoren artetik aukeratzen det. Ag G 372. Ez al daukazu edontziren bat ur au artzeko, pizka bat edan dagigun, besterik ezian? Otx 112. Bertoldinen txaldankerijak, [...], barre eragingo dautsube, edo, besterik ezian, Markolberen zurtasunaren eutsigarrijaz, atsegin ixango yatzuz. Ib. 6. Alperrik daitela ta, besterik ezean, / arri ta zur, begira daude zelaiean. "Ven que no pueden hacer más". Or Eus 103. Besterik ezean, idazle oiek beren liburuei jarri zizkien Itzaurreak [...] emango dizkizut. NEtx Nola 41. Besterik ezean, janariaren truk bere etxean morroi aritzeko gertu zegon. Etxde JJ 190. Norbait oekide eukitzearren menderatuko zitzaion besterik ezean. Ib. 169. Gure beribilari indar barri emoteko alegiñak egiten genituan, besterik ezean asmoz ta itzez, beintzat. Erkiag Arran 7. Besterik ezian alditxo baterako otxinduko gaituk baintzat. SM Zirik 45. Erri ontan eliza aiñakorik ezta ikusteko, ta antxe sartu gera besterik ezean. NEtx LBB 169. Alhambrako ipuiak, Andersenenak, Grim Anaienak-eta irakurri ebazan pozik, besterik ezean. Alzola Atalak 87. Edozein gauza zoriona da / zorionttoa / besterik ezean. Lasa Poem 92. Besterik ezean, ogi gogorra ere ogi. EZBB I 69. Besterik ezean, txakurren ongi-etoriak biotza poztu egin zidaken. Ataño TxanKan 222.
azpisarrera-51
BESTERIK EZEKO.
Aquél, aquello con lo que hay que conformarse (a falta de otra cosa).
Martin besterik ezeko ezkongaia zan. Ag G 245.
Martin besterik ezeko ezkongaia zan. Ag G 245.
azpisarrera-52
BESTERIK EZINDA.
Por no poder otra cosa. v. BESTERIK EZINEAN.
Zaartzan, besterik ezinda, ezkontza gintziari emoten deutseenak. fB Olg 54. Besterik ezinda / kantatu beharko / neronen penari. Azurm HitzB 37.
Zaartzan, besterik ezinda, ezkontza gintziari emoten deutseenak. fB Olg 54. Besterik ezinda / kantatu beharko / neronen penari. Azurm HitzB 37.
azpisarrera-53
BESTERIK EZINEAN.
Por no poder otra cosa. v. BESTERIK EZINDA.
Zer erantzunik etzutela ipiñi zituen, eta besterik eziñean, Jesu Kristoren kontra añenekoak botatzen [...] asi ziran. Lard 515. Besterik eziñean da ondamuz beterik. Ag AL 76. Tuntuizek, besterik eziñian, eruapena artzia erabagi eban. Otx 39. Ori agintarien gogoko gauzea etzan izan; baña besterik eziñean, ez ikusi egiten eben. Eguzk GizAuz 131. Agindu zidaten esana egingo diñat; besterik eziñean bainatxion. Zait Sof 163. Besterik eziñean, txistua botatzen zion goitik beera gorrizkako oialari. Anab Poli 22. Anastasik emon ez? Baita biotz erdia be, besterik eziñean. Bilbao IpuiB 204. Beraz, itz ori etzaigu egiten arrotz. Besterik ezinean onartu dizut, beste zerbait adierazteko, ordea. Zait Plat 59. Besterik eziñean edo maitemindurik daudenean. Berron Kijote 171.
Zer erantzunik etzutela ipiñi zituen, eta besterik eziñean, Jesu Kristoren kontra añenekoak botatzen [...] asi ziran. Lard 515. Besterik eziñean da ondamuz beterik. Ag AL 76. Tuntuizek, besterik eziñian, eruapena artzia erabagi eban. Otx 39. Ori agintarien gogoko gauzea etzan izan; baña besterik eziñean, ez ikusi egiten eben. Eguzk GizAuz 131. Agindu zidaten esana egingo diñat; besterik eziñean bainatxion. Zait Sof 163. Besterik eziñean, txistua botatzen zion goitik beera gorrizkako oialari. Anab Poli 22. Anastasik emon ez? Baita biotz erdia be, besterik eziñean. Bilbao IpuiB 204. Beraz, itz ori etzaigu egiten arrotz. Besterik ezinean onartu dizut, beste zerbait adierazteko, ordea. Zait Plat 59. Besterik eziñean edo maitemindurik daudenean. Berron Kijote 171.
azpisarrera-54
BESTERIK GABE.
a)
Sin más. v. BESTE GABE.
Konsiderazino haur beror, bertzerik gabe, asko behar lizateke, ez gehiago gerotik gerora ibiltzeko. Ax 126 (V 83). Baina bai kontentatuko Pater nosterraren, Abe Mariaren eta Kredoaren bertzerik gabe erraiteaz. SP Phil 93. Orrekin besterik bage diruz betea geldituko dela esaten baliote. Mb IArg I 320. Belharrez eta ezkurrez hazten dira, bertzerik gabe. Dv Lab 284. Taloa, ta esnea / Jan arren bakarrik, / Besterik baga bizi / Naz pozez beterik. AB AmaE 354. Berak nai izateakin, besterik gabe, nai duan guztia egitten dualako. Inza Azalp 34. Mundu ontako gusto guziak / zeuzkan alde bat utzita, / kontentu zegon besterik gabe / zerua irabazita. Tx B I 42. Baña, besterik gabe, euskel-zale aberatsen laguntza, ta laguntza zabala, gabe, eztegu bearra osatzen. Ldi IL 74. Ta zu motela etzeran ezkero, besterik gabe igarri didazu. NEtx Nola 28. Eta besterik gabe erten zan. Etxde JJ 203. Arrixku ortan sartzea besterik gabe pekatu astuna litzakela. MAtx Gazt 68. Andregaiari erriak "Cuarta" gaitzizena ezarri zion besterik gabe. NEtx LBB 124. Besterik gabe zutik eusteko / bertsoak dira naikua. Olea 71. Gu hemen gaindi hiru edo lau / besterik gabe gabiltza, / langile hautarik ez duen / lantegia da murritza. Xa EzinB 57. Zin egiten badit, besterik gabe joaten utziko diot. Berron Kijote 61. Bizkarreko min piska bat eduki nin, baño besterik gabe pasa uan. Ataño TxanKan 229. Bereizgarri horietarik gehienak ezagunak genituen lehendik ere Orixerengan, baina ez derizkiet besterik gabe onestekoak. MIH 356.
v. tbn. ArgiDL 6. Zait Sof 44. Txill Let 24. Osk Kurl 48. Auspoa 39, 109. Lab SuEm 184.
Bera dela berzerik gabe adoratu behar dena. Lç Ins D 3r.
b)
(Uso adj.). Único, exclusivo.
Aragi-griñak, zaldun-ametsak, / Loiolako jauretxea, / dana ukatuta, lei bat bakarra / dizut, besterik gabea: / Zu ta Jesusen, Zu eta zure / euskal-semen ohorea. SMitx Aranz 168.
Konsiderazino haur beror, bertzerik gabe, asko behar lizateke, ez gehiago gerotik gerora ibiltzeko. Ax 126 (V 83). Baina bai kontentatuko Pater nosterraren, Abe Mariaren eta Kredoaren bertzerik gabe erraiteaz. SP Phil 93. Orrekin besterik bage diruz betea geldituko dela esaten baliote. Mb IArg I 320. Belharrez eta ezkurrez hazten dira, bertzerik gabe. Dv Lab 284. Taloa, ta esnea / Jan arren bakarrik, / Besterik baga bizi / Naz pozez beterik. AB AmaE 354. Berak nai izateakin, besterik gabe, nai duan guztia egitten dualako. Inza Azalp 34. Mundu ontako gusto guziak / zeuzkan alde bat utzita, / kontentu zegon besterik gabe / zerua irabazita. Tx B I 42. Baña, besterik gabe, euskel-zale aberatsen laguntza, ta laguntza zabala, gabe, eztegu bearra osatzen. Ldi IL 74. Ta zu motela etzeran ezkero, besterik gabe igarri didazu. NEtx Nola 28. Eta besterik gabe erten zan. Etxde JJ 203. Arrixku ortan sartzea besterik gabe pekatu astuna litzakela. MAtx Gazt 68. Andregaiari erriak "Cuarta" gaitzizena ezarri zion besterik gabe. NEtx LBB 124. Besterik gabe zutik eusteko / bertsoak dira naikua. Olea 71. Gu hemen gaindi hiru edo lau / besterik gabe gabiltza, / langile hautarik ez duen / lantegia da murritza. Xa EzinB 57. Zin egiten badit, besterik gabe joaten utziko diot. Berron Kijote 61. Bizkarreko min piska bat eduki nin, baño besterik gabe pasa uan. Ataño TxanKan 229. Bereizgarri horietarik gehienak ezagunak genituen lehendik ere Orixerengan, baina ez derizkiet besterik gabe onestekoak. MIH 356.
v. tbn. ArgiDL 6. Zait Sof 44. Txill Let 24. Osk Kurl 48. Auspoa 39, 109. Lab SuEm 184.
azpisarrerakoSense-54.1
Sin más que añadir.
Besterik gabe, zurearen zai gelditzen naiz. TxGarm BordaB 103. Anai-arrebak, besterik gabe / banoa bukatutzera. MMant 146.
Únicamente.
Besterik gabe, zurearen zai gelditzen naiz. TxGarm BordaB 103. Anai-arrebak, besterik gabe / banoa bukatutzera. MMant 146.
Bera dela berzerik gabe adoratu behar dena. Lç Ins D 3r.
Aragi-griñak, zaldun-ametsak, / Loiolako jauretxea, / dana ukatuta, lei bat bakarra / dizut, besterik gabea: / Zu ta Jesusen, Zu eta zure / euskal-semen ohorea. SMitx Aranz 168.
azpisarrerakoSense-54.2
Único, extraordinario, sin par.
v. BESTERIK GABEKO.
Orrengatik, bere eleder-gaian besterik gabea izaki-ta barkatu egin bear zaio. Berron Kijote 76.
Orrengatik, bere eleder-gaian besterik gabea izaki-ta barkatu egin bear zaio. Berron Kijote 76.
azpisarrera-55
BESTERIK GABEKO.
Único, sin par, extraordinario.
Ingalaterrako "palma" ori jaso ta gorde, besterik gabeko gauza bakartzat. Berron Kijote 80.
Ingalaterrako "palma" ori jaso ta gorde, besterik gabeko gauza bakartzat. Berron Kijote 80.
azpisarrera-56
BESTERIK GABERIK.
Sin más.
Salbe bat kantau eta besterik bagarik / sarri ikusten doguz libre arriskutik. Erkiag Arran 196. Besterik barik, Joxepak, artu astotxua, ta lengo bidetik urten eban taka-taka. Bilbao IpuiB 102. Kale gorrian besterik barik / ari begira jarriak. FEtxeb 197.
Salbe bat kantau eta besterik bagarik / sarri ikusten doguz libre arriskutik. Erkiag Arran 196. Besterik barik, Joxepak, artu astotxua, ta lengo bidetik urten eban taka-taka. Bilbao IpuiB 102. Kale gorrian besterik barik / ari begira jarriak. FEtxeb 197.
azpisarrerakoSense-56.1
Sin más que añadir.
Da eskerrik beroenak guztioi biotzez azken lau urtiotan ondo portau zarielako. Besterik barik. Gerrika 270.
Da eskerrik beroenak guztioi biotzez azken lau urtiotan ondo portau zarielako. Besterik barik. Gerrika 270.
azpisarrera-57
BESTERIKO.
Diferente, de otra clase, de otro tipo. v. BESTETARIKO.
Eta zenbat esan ditudan gauza, baterikuak edo besterikuak, egiten ez dira birgira ta alako funzinoietan? JJMg BasEsc 112. Euskal-errian eztago, Perrandes, besteriko arraiñik. A BeinB 59. Entzuten da, bai, besterikorik. Gerrika 184.
Eta zenbat esan ditudan gauza, baterikuak edo besterikuak, egiten ez dira birgira ta alako funzinoietan? JJMg BasEsc 112. Euskal-errian eztago, Perrandes, besteriko arraiñik. A BeinB 59. Entzuten da, bai, besterikorik. Gerrika 184.
azpisarrerakoSense-57.1
Eztezute jakin nai besterikoa zer dan? Gu katolikoak, kristau onak geralarik, Mari Zirtzil besterikoa, kristau txarra dala [...] Aita, arako Mister hura, zer izan zan? besterikoa. Alaba ere orixe, berberori: besterikoa, protestantea izan bear. A Ardi 53.
azpisarrerakoSense-57.2
Del otro sexo.
Mutikoai atzetik oratuta laguntzea baiño atsegiñago izaten yakan Nikanor-eri, besterikoai lagun-egitea. Erkiag BatB 73.
Mutikoai atzetik oratuta laguntzea baiño atsegiñago izaten yakan Nikanor-eri, besterikoai lagun-egitea. Erkiag BatB 73.
azpisarrera-58
BESTETAKO.
A) (Adnom.).
a)
De otro(s) lugar(es).
Lurreko regék norenganik hartzen dituzté tributak eta taillak? Beré haurretarik, ala bertzetakoetarik? "Des étrangers". Lç Mt 17, 25 (He, Ip atze, TB, Dv, Ur, Echn, SalabBN, Ol, Leon, Ker, IBk arrotz, Hual, Samper estraño). Heuskal-herrian relijionearen exerzizioa den lekhuko jendetara konsiderazione gehiago ukhan dut, ezen ez berzetakoetara. Lç ABC A 2v. An bertakoen eskuz egin etzuena bestetakoen eskuz egin naiez. Mb IArg II 300. Erromako, edo bestetako beren nobizioen artean. Cb Just 127. Hark nahi lukena da berak egotea, / yakinik bertzetako yenden agortea. Hb Esk 127. Holakoetan oro nahi litazke erran; bainan beldur gira luzatuz bertzetako berriei beren doi toki ez utz. HU Zez 129. Bertzetakorik aipatu gabe, zoazi Hazparnerat. Ib. 65. Bere, mendebal aldekoa, bestetako ere-ren kidetzat harturik. MEIG IV 94.
b)
De otras veces.
Egun batian, ikusi zuanian zetorkiola bestetako gisa itzegitera, ezkutatu zan Santua lotsaturik. Bv AsL 179. Dana beti lez, gauza guztiak bestetako antzetan. Erkiag Arran 185. Bazkaldu dau zeozer, baiña ez bestetako lekuan. Erkiag BatB 186. Gabon-sari legez emon euskuezanak: azukrie, bestetako doble; orixue be olan. Gerrika 64.
B) (Adv.). Para otra cosa. "Bertzetako naiz (sin trad.)" SP.
Tr. Sólo encontramos ejs. en contextos negativos.
Ezen berzetako eztuk / Gizona kreatua, / Baizen konplitzeko haren / Manamendu saindua. EZ Eliç 34. Zeren halakoak, hartako dira on eta ez bertzetako. Ax 358 (V 237). Ango soberbiak, jakiñ naiak, ondasunak, ta atsegin loiak zer serbitu didate? Leku desditxazko onetan sartzeko, ez bestetako. Cb Eg II 127. Bada, onelakoak atarako dira obeak ta ez bestetako. Añ GGero 256. Ez bertzerentzat, beretzat baizen, ez bertzetako, baizitare haren ezagutzeko, maithatzeko ta zerbitzatzeko. Dh 114. Lekhu zorigaitzezko hunetara sartzeko, ez bertzetako. Dv LEd 227. Murgindok dionez, gure Gipuzkoaren lepotik jan edan egiteko, bestetako ez omen ziran, eta ala ere Lizarragak karguak eta bizibideak eman aiei. Or SCruz 68. Langilleakin bakea nai dauan ugazabak, garbi jokatu bear dau, iruzurrak aserrea ekarteko baño bestetako eztira-ta. Eguzk GizAuz 152. Zurruterako bestetako ez dezue zuek begirik-eta. NEtx LBB 146.
Lurreko regék norenganik hartzen dituzté tributak eta taillak? Beré haurretarik, ala bertzetakoetarik? "Des étrangers". Lç Mt 17, 25 (He, Ip atze, TB, Dv, Ur, Echn, SalabBN, Ol, Leon, Ker, IBk arrotz, Hual, Samper estraño). Heuskal-herrian relijionearen exerzizioa den lekhuko jendetara konsiderazione gehiago ukhan dut, ezen ez berzetakoetara. Lç ABC A 2v. An bertakoen eskuz egin etzuena bestetakoen eskuz egin naiez. Mb IArg II 300. Erromako, edo bestetako beren nobizioen artean. Cb Just 127. Hark nahi lukena da berak egotea, / yakinik bertzetako yenden agortea. Hb Esk 127. Holakoetan oro nahi litazke erran; bainan beldur gira luzatuz bertzetako berriei beren doi toki ez utz. HU Zez 129. Bertzetakorik aipatu gabe, zoazi Hazparnerat. Ib. 65. Bere, mendebal aldekoa, bestetako ere-ren kidetzat harturik. MEIG IV 94.
Egun batian, ikusi zuanian zetorkiola bestetako gisa itzegitera, ezkutatu zan Santua lotsaturik. Bv AsL 179. Dana beti lez, gauza guztiak bestetako antzetan. Erkiag Arran 185. Bazkaldu dau zeozer, baiña ez bestetako lekuan. Erkiag BatB 186. Gabon-sari legez emon euskuezanak: azukrie, bestetako doble; orixue be olan. Gerrika 64.
B) (Adv.). Para otra cosa. "Bertzetako naiz (sin trad.)" SP.
Tr. Sólo encontramos ejs. en contextos negativos.
Ezen berzetako eztuk / Gizona kreatua, / Baizen konplitzeko haren / Manamendu saindua. EZ Eliç 34. Zeren halakoak, hartako dira on eta ez bertzetako. Ax 358 (V 237). Ango soberbiak, jakiñ naiak, ondasunak, ta atsegin loiak zer serbitu didate? Leku desditxazko onetan sartzeko, ez bestetako. Cb Eg II 127. Bada, onelakoak atarako dira obeak ta ez bestetako. Añ GGero 256. Ez bertzerentzat, beretzat baizen, ez bertzetako, baizitare haren ezagutzeko, maithatzeko ta zerbitzatzeko. Dh 114. Lekhu zorigaitzezko hunetara sartzeko, ez bertzetako. Dv LEd 227. Murgindok dionez, gure Gipuzkoaren lepotik jan edan egiteko, bestetako ez omen ziran, eta ala ere Lizarragak karguak eta bizibideak eman aiei. Or SCruz 68. Langilleakin bakea nai dauan ugazabak, garbi jokatu bear dau, iruzurrak aserrea ekarteko baño bestetako eztira-ta. Eguzk GizAuz 152. Zurruterako bestetako ez dezue zuek begirik-eta. NEtx LBB 146.
azpisarrera-59
BESTETAN
(bertzetan Dv, H). (Las) otras veces. "Les autres fois, d'autres fois, auparavant" H. En algunos de los ejs. citados podría ser en realidad variante de -eetan. v. BESTEETAN.
Batzuetan lakhet dugu triste gaudenean, eta bertzetan Iainkoa baitan alegera garenean. SP Imit I 19, 5. Debozionen khanbiatziak ere plazer egiten deikü, zeren gozo haboro edireiten beitügü batetan besta egünez, eta bestetan astegünez. Mst I 19, 5. Igaro osasuneko egun santu onek dibersiño askotarik [...] apartetan gareala; bestetan baño limosna geiago egiten dogula. Oe 153. Yaun-doni Yauni mintzo zitzaion presondegian, bertzetan bezala, zaraman bizitze gaixtoaz. Lg II 160. Baztubetan egijazko gorrotoz, bestetan intenzinoe edo gogo baga. Mg CO 250. Joateko erromeria batera, etzara jagiten bestetan baño ordu bi edo iru goxago? Añ LoraS 84. Usterik ardao orain edaten dabena bestetan lezkua dala. Astar II 123. Oi-ez bezalako, eta menturaz bestetan aditu ez dan miraria egin zuen. Lard 102. Beren harmekin izartu ditut, batzuetan hirriz, eta bertzetan hitz gordinekin. Hb Egia 153. Igande hartan Bernadetari Andrea bertzetan baino tristeago iduritu zitzaion. Zby Pel 78. Maria batzuetan, ez yakin nola, / Goibel dagola, / Bertzetan nigartto bat yausten zaiola. Elzb Po 191. Jinkoa deitzen dugu bear ordutan; deabruba bertzetan. EZBB II 14. Eibarren bitu dira, baño bestetan aña gozamen, aukera ta leku eztute idoro. Ag G 350. Zugaztira joan ginanean, Medel etzan sartu, bestetan bezela, oiulari-artean. A Ardi 21. Batzutan lurrean etzan, bestetan eroa bezala landan barna iges. Or Mi 86. Bestetan lez ogera / juanda gabian. Enb 32. Idazle berak, batzutan errez bestetan gaitz, gaiak zer eska, egitea. Ldi IL 110. Bestetan, aozabalik eta zalantza gorrian egondu naiz [...] bazkaldegi apain aien aurrean. Txill Let 114. Askotan orrea bati-bati egin, bestetan sukaldetik dendara pastel karraioz. Anab Poli 77. Laba gori izan yat gau osoan, bestetan kabi gozo izaten yatan oe biguna. Erkiag Arran 156. Eta bertzetan bezala, Leblanc-en ofizinan lanean egin aal guzian. Izeta DirG 95. Usaia bait-dariok, Santxo, bestetan ez bezela. Berron Kijote 224. Batzutan txanbra beltza ta bestetan pinttorratua jantzita. JAzpiroz 19s. Urte askotan dogu / ederto pasatu, / bestetan alan bere / ez kezka faltatu. Ayesta 30.
v. tbn. fB Ic III 337. Urruz Zer 106. Inza Azalp 97. Jaukol Biozk 19. SMitx Aranz 234. Mde Pr 331. SM Zirik 68. Osk Kurl 86. Zait Plat 117. Ataño TxanKan 192.
Batzuetan lakhet dugu triste gaudenean, eta bertzetan Iainkoa baitan alegera garenean. SP Imit I 19, 5. Debozionen khanbiatziak ere plazer egiten deikü, zeren gozo haboro edireiten beitügü batetan besta egünez, eta bestetan astegünez. Mst I 19, 5. Igaro osasuneko egun santu onek dibersiño askotarik [...] apartetan gareala; bestetan baño limosna geiago egiten dogula. Oe 153. Yaun-doni Yauni mintzo zitzaion presondegian, bertzetan bezala, zaraman bizitze gaixtoaz. Lg II 160. Baztubetan egijazko gorrotoz, bestetan intenzinoe edo gogo baga. Mg CO 250. Joateko erromeria batera, etzara jagiten bestetan baño ordu bi edo iru goxago? Añ LoraS 84. Usterik ardao orain edaten dabena bestetan lezkua dala. Astar II 123. Oi-ez bezalako, eta menturaz bestetan aditu ez dan miraria egin zuen. Lard 102. Beren harmekin izartu ditut, batzuetan hirriz, eta bertzetan hitz gordinekin. Hb Egia 153. Igande hartan Bernadetari Andrea bertzetan baino tristeago iduritu zitzaion. Zby Pel 78. Maria batzuetan, ez yakin nola, / Goibel dagola, / Bertzetan nigartto bat yausten zaiola. Elzb Po 191. Jinkoa deitzen dugu bear ordutan; deabruba bertzetan. EZBB II 14. Eibarren bitu dira, baño bestetan aña gozamen, aukera ta leku eztute idoro. Ag G 350. Zugaztira joan ginanean, Medel etzan sartu, bestetan bezela, oiulari-artean. A Ardi 21. Batzutan lurrean etzan, bestetan eroa bezala landan barna iges. Or Mi 86. Bestetan lez ogera / juanda gabian. Enb 32. Idazle berak, batzutan errez bestetan gaitz, gaiak zer eska, egitea. Ldi IL 110. Bestetan, aozabalik eta zalantza gorrian egondu naiz [...] bazkaldegi apain aien aurrean. Txill Let 114. Askotan orrea bati-bati egin, bestetan sukaldetik dendara pastel karraioz. Anab Poli 77. Laba gori izan yat gau osoan, bestetan kabi gozo izaten yatan oe biguna. Erkiag Arran 156. Eta bertzetan bezala, Leblanc-en ofizinan lanean egin aal guzian. Izeta DirG 95. Usaia bait-dariok, Santxo, bestetan ez bezela. Berron Kijote 224. Batzutan txanbra beltza ta bestetan pinttorratua jantzita. JAzpiroz 19s. Urte askotan dogu / ederto pasatu, / bestetan alan bere / ez kezka faltatu. Ayesta 30.
v. tbn. fB Ic III 337. Urruz Zer 106. Inza Azalp 97. Jaukol Biozk 19. SMitx Aranz 234. Mde Pr 331. SM Zirik 68. Osk Kurl 86. Zait Plat 117. Ataño TxanKan 192.
azpisarrera-60
BESTETANGO.
a)
De otras veces, de otra vez.
Zausk egin dit biotzak, alegia; baiñan uste ez nezakean eran, ots, apalago, motelago, bestetango sua itzali bai litzaidan. Txill Let 49. Bestetango mutil arekin ikusi dut Miren. Ib. 66.
b)
De otro(s) lugar(es).
Saia gaitezela bestetango berriak diren bezalatsu azaltzen. MEIG VIII 118. Edozein alde eta alditako euskal hitza, hangoa nahiz hemengoa, inoizkoa nahiz oraingoa, euskarazkoa den aldetik, erabil daiteke bertako nahiz bestetango euskaraz. MEIG VI 61.
Zausk egin dit biotzak, alegia; baiñan uste ez nezakean eran, ots, apalago, motelago, bestetango sua itzali bai litzaidan. Txill Let 49. Bestetango mutil arekin ikusi dut Miren. Ib. 66.
Saia gaitezela bestetango berriak diren bezalatsu azaltzen. MEIG VIII 118. Edozein alde eta alditako euskal hitza, hangoa nahiz hemengoa, inoizkoa nahiz oraingoa, euskarazkoa den aldetik, erabil daiteke bertako nahiz bestetango euskaraz. MEIG VI 61.
azpisarrera-61
BESTETARA.
De otro modo. v. BESTERA.
Areik itzak bestetara ezin ulertu eikezan-da. Otx 145. Bestetara lortu ezin dabena yaristeko. Ib. 131. Baña bestetara gertatu zan. Ldi IL 165. Baiñan "asieran egin zitun" lenik egin zitun bestetara ulertzen ez dunak, ez dauka egiz zeru-lurrak ulertzerik. "At ille, qui non aliter accipit". Or Aitork 372. Aurrerantzean bestetara pentseko ebalakoan. Bilbao IpuiB 122. Bestetara uste izateari ulerterrezago deritzagu ordea. Zait Plat 11.
Areik itzak bestetara ezin ulertu eikezan-da. Otx 145. Bestetara lortu ezin dabena yaristeko. Ib. 131. Baña bestetara gertatu zan. Ldi IL 165. Baiñan "asieran egin zitun" lenik egin zitun bestetara ulertzen ez dunak, ez dauka egiz zeru-lurrak ulertzerik. "At ille, qui non aliter accipit". Or Aitork 372. Aurrerantzean bestetara pentseko ebalakoan. Bilbao IpuiB 122. Bestetara uste izateari ulerterrezago deritzagu ordea. Zait Plat 11.
azpisarrera-62
BESTETARIKO.
Diferente, de otra clase. v. BESTERIKO.
Arako nardozko lurrinkai eta bestetariko edari eder-gozuak. Otx 55. Arantza, baltzerana zan [...]. Onen laguntxua bestetarikoa zan. Ule orizta, lastokara. Erkiag Arran 26. Mailaz maila bestetariko diran gizakumeak ere bereizi egiten zituen Erakleitok, adorez, iakitez eta indarrez bestelako diran gizakumeak, alegia. Zait Plat 34. Ea inor noizpait saiatzen den, la problemática eta utzita, bestetarikoak itzultzen: self-conscious, esate baterako. MEIG VII 45.
Arako nardozko lurrinkai eta bestetariko edari eder-gozuak. Otx 55. Arantza, baltzerana zan [...]. Onen laguntxua bestetarikoa zan. Ule orizta, lastokara. Erkiag Arran 26. Mailaz maila bestetariko diran gizakumeak ere bereizi egiten zituen Erakleitok, adorez, iakitez eta indarrez bestelako diran gizakumeak, alegia. Zait Plat 34. Ea inor noizpait saiatzen den, la problemática eta utzita, bestetarikoak itzultzen: self-conscious, esate baterako. MEIG VII 45.
azpisarrera-63
BESTETIK
(No precedido de (alde) batetik). Por otro lado, por otra parte. v. BESTE ALDETIK (s.v. alde); cf. BATETIK... BESTETIK... (s.v. bat).
Beintzat ez dau itxutu au diru gosiak odola aterateko agindubaz. Besteti, zegaitik orrenbeste arrotu zeure buruba uste izateko ak beste badakizula? Mg PAb 50. Lege zuzenetan ez zaio sinisterik ematen lapur jakiñari. Bestetik aizeriak ukatuko zuen ostu balu ere. VMg 36. Baña ez due guztiak aukera oetan ibiltzeko era; ta bestetik gerta diteke erraz, orazio oek gogoan arturik, loroak bezala esatea biotzaren mugimenturik gabe. AA III 329. Zerren ganadu bagarik ez dago zimaurrik, eta zimaur baga ez dago laborerik. Bestetik bedar bagarik ez dago ganadurik. Ur Dial 60s (It beste aldetik, Dv bertzalde, Ip bestalde). Eta berriro ager-dediñ zenbaterañoko ongi andiak dekazkien liburu onak irakurtzeak, nola ere bestetik eziñ-konta-alakoa dan gaixtoak dakarten ondamen galgarria. Aran SIgn 11. Emen inguruko ballera guziyetan beste bat arkitzen ez dan bezelakua; eta bestetik berriz, zure modura, hura ere, etxe-aldeko alaba da. Moc Damu 22. Ezeban argitu neskatilla orrek maitte beban edo ez; baña bestetik, poztu zan, autortu eutsalako, naiago ebala senar ona. Echta Jos 52. Guk ez dakigu ur aundian erori ba-zan obeto edo okerrago izango ote zan, agidanean lotuta zegoan bezela ezin izango zuan igari egi. Bestetik arri ta ura-tartean erorita sekulako tankatekoa artu zuan. Anab Usauri 127. Nai-ta-nai-ez bear alegin zalla, geronen artean bederik gai biurri-samarrak euskeraz erabiltzeko. Ta, bestetik erderaz aritzea errezago. Ldi IL 62. Gizon errexa zan gañera. Bestetik, nere gustoko laguna. Uzt Sas 23. Bestetik, berriz, nik jakin dedanez, Errekatxoko Mirentxurekin asita omen ago. TxGarm BordaB 91. Asmo garrantzizkua benetan, anaikorra bestetik. Gerrika 283. Izan ere, jai-eguerdian botatzen zituzten; eta, bestetik, gaur aiña bertso entzun gabe zegoan jendea orduan. Insausti 22.
v. tbn. Añ LoraS 62. JJMg BasEsc 85. Astar II 120. Noe 24. Etxde JJ 129. Basarri 33. Etxabu Kontu 98.
Beintzat ez dau itxutu au diru gosiak odola aterateko agindubaz. Besteti, zegaitik orrenbeste arrotu zeure buruba uste izateko ak beste badakizula? Mg PAb 50. Lege zuzenetan ez zaio sinisterik ematen lapur jakiñari. Bestetik aizeriak ukatuko zuen ostu balu ere. VMg 36. Baña ez due guztiak aukera oetan ibiltzeko era; ta bestetik gerta diteke erraz, orazio oek gogoan arturik, loroak bezala esatea biotzaren mugimenturik gabe. AA III 329. Zerren ganadu bagarik ez dago zimaurrik, eta zimaur baga ez dago laborerik. Bestetik bedar bagarik ez dago ganadurik. Ur Dial 60s (It beste aldetik, Dv bertzalde, Ip bestalde). Eta berriro ager-dediñ zenbaterañoko ongi andiak dekazkien liburu onak irakurtzeak, nola ere bestetik eziñ-konta-alakoa dan gaixtoak dakarten ondamen galgarria. Aran SIgn 11. Emen inguruko ballera guziyetan beste bat arkitzen ez dan bezelakua; eta bestetik berriz, zure modura, hura ere, etxe-aldeko alaba da. Moc Damu 22. Ezeban argitu neskatilla orrek maitte beban edo ez; baña bestetik, poztu zan, autortu eutsalako, naiago ebala senar ona. Echta Jos 52. Guk ez dakigu ur aundian erori ba-zan obeto edo okerrago izango ote zan, agidanean lotuta zegoan bezela ezin izango zuan igari egi. Bestetik arri ta ura-tartean erorita sekulako tankatekoa artu zuan. Anab Usauri 127. Nai-ta-nai-ez bear alegin zalla, geronen artean bederik gai biurri-samarrak euskeraz erabiltzeko. Ta, bestetik erderaz aritzea errezago. Ldi IL 62. Gizon errexa zan gañera. Bestetik, nere gustoko laguna. Uzt Sas 23. Bestetik, berriz, nik jakin dedanez, Errekatxoko Mirentxurekin asita omen ago. TxGarm BordaB 91. Asmo garrantzizkua benetan, anaikorra bestetik. Gerrika 283. Izan ere, jai-eguerdian botatzen zituzten; eta, bestetik, gaur aiña bertso entzun gabe zegoan jendea orduan. Insausti 22.
v. tbn. Añ LoraS 62. JJMg BasEsc 85. Astar II 120. Noe 24. Etxde JJ 129. Basarri 33. Etxabu Kontu 98.
azpisarrerakoSense-63.1
Por lo demás.
Bizi zan andarakume besteti kristinau ona zan bat txito larri ta estu, pekatu ezañen bat egin ebalako ustiaz. Mg CO 151.
Bizi zan andarakume besteti kristinau ona zan bat txito larri ta estu, pekatu ezañen bat egin ebalako ustiaz. Mg CO 151.
azpisarrera-64
BESTE ZER GABERIK.
Sin más. "Ta kartzelara eroan gura izan ninduan beste zer barik" Zam Man 24. v. BESTE GABE.
azpisarrera-65
EDO BESTE.
U otra cosa, u otros. v. supra ALA BESTE; BAT EDO BESTE (s.v. bat).
Batzuk eliza nagusira, beste batzuk talai-etxera ta Antiguako baselizara norbait edo beste. 'Alguno que otro'. Ag Kr 84s. Ez duzia gauaz deus arrabotsik senditu? Zakur sainga, oihu edo beste? Larz Senper 78.
Batzuk eliza nagusira, beste batzuk talai-etxera ta Antiguako baselizara norbait edo beste. 'Alguno que otro'. Ag Kr 84s. Ez duzia gauaz deus arrabotsik senditu? Zakur sainga, oihu edo beste? Larz Senper 78.
azpisarrera-66
ETA BESTE.
Y otros, y otras cosas, y otros sitios. (Beste (no determinado) va en el mismo caso que el sintagma o sintagmas que le precede(n)).
Tr. Propio de la tradición septentrional.
Doktor saindu anzianoéz, hala nola, Athanasioz, Hilarioz, Cyrilloz, Ambrosioz, eta berzez. Lç Ins G, 2r. Errege eta bertze, yende handieri / Egiotzue amets-kondairak ausarki. Gy 215. Nork ez du ezagutzen Piarres Adame, Saran eta bertzetan, famaz bedere? Elzb PAd 7. Framazonek, Orleanistek eta bertzek. Elsb Fram 82. Beharko dute ikusi juduek eta bertzek Jainko biziaren Semea zarela. Jnn SBi 48. Harri, burdina, lur, ikatz, ur eta bertze... HU Aurp 97. Herriko goiti beheiti guzia, lege, lege tzar eta bertze. HU Zez 81. Ondotik Aingeruak; gero dantzariak; haur multxo bat eta bertze... Ox 44. Hor ditugu Vinson, Ulhenbeck, L. Luciano Bonaparte, Schuchardt eta beste. Zub 18. Negu latzak izaite xume guziak, uli, mamutxa eta bertze, funditzen eta ezeztatzen ditu. Ib. 122. Eman ditzagun mundu huntako arbola guziak, gaztain, gerezi, pago, lizar, haitz eta bertze, denak batean urturik. Lf Murtuts 22. Hola-hola utzi zuten Irupelle, Oilaxkoa eta bertze... JEtchep 55. "Mendekoste gereziak" eta beste. Ib. (tít. del libro). Margarita eta beste, ohartzen niz Ameriketan edo hemen mundua bethi mundu dela! Larz Iru 134. "Gure Herria" agerkarian, asko artikulu agertu ditut: Ixtorio, gertaera, ikertze eta beste. Larz (in Alzola Atalak 118). Itze-kanela, intzaur-moskada eta beste, hor erdi kitorik bildurik. Ardoy SFran 189. Han denak egon ginen, joaile ta beste. Xa Odol 229.
Doktor saindu anzianoéz, hala nola, Athanasioz, Hilarioz, Cyrilloz, Ambrosioz, eta berzez. Lç Ins G, 2r. Errege eta bertze, yende handieri / Egiotzue amets-kondairak ausarki. Gy 215. Nork ez du ezagutzen Piarres Adame, Saran eta bertzetan, famaz bedere? Elzb PAd 7. Framazonek, Orleanistek eta bertzek. Elsb Fram 82. Beharko dute ikusi juduek eta bertzek Jainko biziaren Semea zarela. Jnn SBi 48. Harri, burdina, lur, ikatz, ur eta bertze... HU Aurp 97. Herriko goiti beheiti guzia, lege, lege tzar eta bertze. HU Zez 81. Ondotik Aingeruak; gero dantzariak; haur multxo bat eta bertze... Ox 44. Hor ditugu Vinson, Ulhenbeck, L. Luciano Bonaparte, Schuchardt eta beste. Zub 18. Negu latzak izaite xume guziak, uli, mamutxa eta bertze, funditzen eta ezeztatzen ditu. Ib. 122. Eman ditzagun mundu huntako arbola guziak, gaztain, gerezi, pago, lizar, haitz eta bertze, denak batean urturik. Lf Murtuts 22. Hola-hola utzi zuten Irupelle, Oilaxkoa eta bertze... JEtchep 55. "Mendekoste gereziak" eta beste. Ib. (tít. del libro). Margarita eta beste, ohartzen niz Ameriketan edo hemen mundua bethi mundu dela! Larz Iru 134. "Gure Herria" agerkarian, asko artikulu agertu ditut: Ixtorio, gertaera, ikertze eta beste. Larz (in Alzola Atalak 118). Itze-kanela, intzaur-moskada eta beste, hor erdi kitorik bildurik. Ardoy SFran 189. Han denak egon ginen, joaile ta beste. Xa Odol 229.
azpisarrerakoSense-66.1
(Eta beste precedido por sintagma(s) en caso diferente del absoluto).
Atalondoa, berriz, [apaindu oi da] ezpataz, milluz, doniban-loraz eta beste. JMB ELG 118.
Atalondoa, berriz, [apaindu oi da] ezpataz, milluz, doniban-loraz eta beste. JMB ELG 118.
azpisarrera-67
EZ BAT ETA EZ BESTE.
v. bat.
azpisarrera-68
EZ BESTE
v. ez.
azpisarrera-69
EZ BESTEKO
v. ez.
azpisarrera-70
INOIZ EDO BESTE
v. inoiz.
azpisarrera-71
HITZ-BESTE EGIN.
v. HIZBESTE EGIN (s.v. hizbeste).
azpisarrera-72
OSO BESTE.
Muy diferente. "Arratsaldean oso beste gizon egoten Inixio" Gketx Loiola.
Berbertatik oso beste bat egiñik. "Mudado enteramente". Aran SIgn 69. Etorri ta urtebetegarrenean, oso beste giza-seme bat irudian. Echta Jos 329. Harengandik oso bestelakoa zela bera irudi zitzaion, oso beste bat. Mde Pr 148. Beste malko mota bat oso bestea ixurtzen dut Zure neskame arengatik. Or Aitork 238. Gauza bat dela herri hizkuntza eta bestea, oso bestea gero, kultur hizkuntza. MIH 253.
Berbertatik oso beste bat egiñik. "Mudado enteramente". Aran SIgn 69. Etorri ta urtebetegarrenean, oso beste giza-seme bat irudian. Echta Jos 329. Harengandik oso bestelakoa zela bera irudi zitzaion, oso beste bat. Mde Pr 148. Beste malko mota bat oso bestea ixurtzen dut Zure neskame arengatik. Or Aitork 238. Gauza bat dela herri hizkuntza eta bestea, oso bestea gero, kultur hizkuntza. MIH 253.
azpisarrerakoSense-72.1
Gauza bat da, ordea, esango dit edonork, hizkuntza jakitea eta bestea oso hizkuntza horren bitartez zernahi gaitaz aritzea.MEIG VI 57.
azpisarrera-73
OSO BESTERA.
Completamente de otra forma.
Udea, barriz, oso bestera, / Argi, alai ta biguna. Enb 139. Soiñuzko itzez? Ez, oso bestera. Or Aitork 309.
Udea, barriz, oso bestera, / Argi, alai ta biguna. Enb 139. Soiñuzko itzez? Ez, oso bestera. Or Aitork 309.
azpisarrerakoSense-73.1
"Gurasoak oso besterakoak ditu (G-azp)"
Gte Erd 78.
azpisarrera-74
OSO BESTERIK.
Muy diferente.
Beraz, Zugandik, gure Aitagandik, Zutaz oso besterik da, ta ez Zerau. Or Aitork 354. Berak zionez bat da biziduna ta oso besterik bizirik eztuena. Zait Plat 78. Ameriketako aldean erri txiki aiek, oso besterik ziran. NEtx LBB 49. Orain oso besterik da. Oso gogotsu ibiltzen naiz mendigain oietan. AZink 145. Besterik da, oso besterik gainera, idazlea kritikapean egotea. MEIG III 76.
Beraz, Zugandik, gure Aitagandik, Zutaz oso besterik da, ta ez Zerau. Or Aitork 354. Berak zionez bat da biziduna ta oso besterik bizirik eztuena. Zait Plat 78. Ameriketako aldean erri txiki aiek, oso besterik ziran. NEtx LBB 49. Orain oso besterik da. Oso gogotsu ibiltzen naiz mendigain oietan. AZink 145. Besterik da, oso besterik gainera, idazlea kritikapean egotea. MEIG III 76.
azpisarrera-75
OSO BESTETIK.
Completamente de otra forma.
Nere hitzalditxoa egin nuen garaian alde batetik zebilen Aita Villasante eta bestetik, oso bestetik, nenbilen ni. MIH 208.
Nere hitzalditxoa egin nuen garaian alde batetik zebilen Aita Villasante eta bestetik, oso bestetik, nenbilen ni. MIH 208.
beste
-
beste. Tr. De uso general en todas las ...
-
Onom.: Yrigoyen Echeverçea. (1366) Arza...
-
1. (V, G, AN-larr-ulz-gip-5vill, BN-arb-...
-
(Con cuantificadores). "Oixan kortan art...
-
(Con pronombres indefinidos). Deus berze...
-
(Con interrogativos). Zer berze oihal ta...
-
(Con edozein, zernahi, etc.). Iura eztez...
-
(Con adverbios del tipo edonon, inon, no...
-
(V, G, AN-gip; VP, Lar, Lar Sup, Aq, Añ...
-
(Con partitivo, en oraciones negativas, ...
-
(Con partitivo, en oraciones afirmativas...
-
2. (Tras instr., en frases negativas o i...
-
(En frases afirmativas o interrogativas ...
-
(Beste sin determinantes ni sufijos, tra...
-
(V-gip, G-azp-goi, AN-gip-5vill) Ref.: G...
-
(Tras ablativo). "Zutarik bertze nehor (...
-
(Beste en aposición respecto a un sinta...
-
3. (Tras instr.). Lo(s) demás (exceptua...
-
4. (Como adj. calificativo, uso pred.). ...
-
5. (V; Añ, Dv, H) Ref.: A; Holmer Apunt...
-
(Tras duin, dun). "Tanto como [...] duin...
-
(Con izan, con el sentido de 'ser (valer...
-
(-t(z)eko beste izan 'ser tanto como par...
-
(Seguido de sust.). Egizozu nai beste ga...
-
(Con adjetivos y adverbios). Tan como. "...
-
6. (Sin det. ni sufijos, precedido de in...
-
ALA BESTE. U otra cosa. Cf. infra EDO BE...
-
ALDEAN BESTE; ALDEREN BESTE; ALDEZ BESTE...
-
BANA BESTE; BANAZ BESTE. v. bana....
-
BATA-BESTE; BATA-BESTEAREKIN; BATA ETA B...
-
BEHIN EDO BESTE. v. behin....
-
BESTEA (Usado como interj.). "Ara bestia...
-
BESTEAGOKORIK GABE. Sin más dilación. ...
-
BESTEAGORIK GABE. "Bestiagorikgabe (S); ...
-
BESTE HAINBAT. v. hainbat....
-
BESTE HAINBESTE. v. hainbeste....
-
BESTEAK BESTE (V-m ap. A; bertzeak bertz...
-
BESTEAK BESTEZ. "Bertzeak bertzez (AN-5v...
-
BESTE ALDE. v. bestalde....
-
BESTE ALDE DELA; BESTE ALDERA; BESTE ALD...
-
BESTEAN. a) (Comparativo de igualdad, qu...
-
BESTE BAT ARTE. Hasta otra (fórmula de ...
-
BESTE BATEAN. "Beste baten, en otra ocas...
-
BESTE BEHIN. v. behin....
-
BESTE BERRIZ. v. berriz....
-
BESTE-BESTEKA. v. besteka....
-
BESTE BIRRITAN. v. birritan....
-
BESTE EGIN. v. BEREAZ BESTE EGIN (s.v. 1...
-
BESTE EGUNEAN. a) Al otro día, al día ...
-
BESTE ETA BESTE. a) Muy diferente. Hagit...
-
BESTEETAN (Las) otras veces. Tr. Poco us...
-
BESTE GABE (beste bage Lar, Añ; beste b...
-
BESTE GABERIK. Sin más. Salbetako asko ...
-
BESTE GABEZ. Sin más. v. BESTE GABE. Ik...
-
BESTEK EZTAKOTAN. "Bestek eztakotan ibil...
-
BESTEKO. a) (Tras instrumental). Diferen...
-
BESTE MUNDU. v. mundu....
-
BESTE MUTIL. "Beste mutilla, [el diablo]...
-
BESTE HOINBESTE. v. hoinbeste....
-
BESTE HONENBESTE. v. honenbeste....
-
BESTE ORDUAN; BESTORDIAN. En otro moment...
-
BESTE ORDUZ (A; bertze orduz Ht VocGr; b...
-
BESTE ORDUZKO. De otro tiempo. Gogorat e...
-
BESTE HORRENBESTE. v. horrenbeste....
-
BESTE PARTEKO. v. parte....
-
BESTERA (Añ).De otro modo. "(Qué) dife...
-
BESTERAINO. Hasta al punto que, hasta ta...
-
BESTERAINOKO. Tal que. Ama Mariak Jesusi...
-
BESTERAKO. Diferente. Beste bi guztiz be...
-
BESTERARA. De otro modo. v. BESTERA. Nor...
-
BESTERENTZAT BEHAR IZAN. "Besteetzat ber...
-
BESTERENEZKO. "Adjetivo, nombre, besteri...
-
BESTERIK. De otro modo. v. bestela. Giri...
-
BESTERIK BESTE. v. BESTEAK BESTE. Baiña...
-
BESTERIK EZARREN. "Siquiera, [...], best...
-
BESTERIK EZEAN. A falta de otra cosa, po...
-
BESTERIK EZEKO. Aquél, aquello con lo q...
-
BESTERIK EZINDA. Por no poder otra cosa....
-
BESTERIK EZINEAN. Por no poder otra cosa...
-
BESTERIK GABE. a) Sin más. v. BESTE GAB...
-
BESTERIK GABEKO. Único, sin par, extrao...
-
BESTERIK GABERIK. Sin más. Salbe bat ka...
-
BESTERIKO. Diferente, de otra clase, de ...
-
BESTETAKO. A) (Adnom.). a) De otro(s) lu...
-
BESTETAN (bertzetan Dv, H). (Las) otras ...
-
BESTETANGO. a) De otras veces, de otra v...
-
BESTETARA. De otro modo. v. BESTERA. Are...
-
BESTETARIKO. Diferente, de otra clase. v...
-
BESTETIK (No precedido de (alde) batetik...
-
BESTE ZER GABERIK. Sin más. "Ta kartzel...
-
EDO BESTE. U otra cosa, u otros. v. supr...
-
ETA BESTE. Y otros, y otras cosas, y otr...
-
EZ BAT ETA EZ BESTE. v. bat....
-
EZ BESTE v. ez....
-
EZ BESTEKO v. ez....
-
INOIZ EDO BESTE v. inoiz....
-
HITZ-BESTE EGIN. v. HIZBESTE EGIN (s.v. ...
-
OSO BESTE. Muy diferente. "Arratsaldean ...
-
OSO BESTERA. Completamente de otra forma...
-
OSO BESTERIK. Muy diferente. Beraz, Zuga...
-
OSO BESTETIK. Completamente de otra form...
<< besamotz 0 / 0 bestela >>
Egoitza
- B
- BIZKAIA
- Plaza Barria, 15.
48005 BILBO - +34 944 15 81 55
- info@euskaltzaindia.eus
Ikerketa Zentroa
- V
- LUIS VILLASANTE
- Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
20018 DONOSTIA - +34 943 42 80 50
- donostiaordez@euskaltzaindia.eus
Ordezkaritzak
- A
- ARABA
- Gaztelako atea, 54
01007 GASTEIZ - +34 945 23 36 48
- gasteizordez@euskaltzaindia.eus
- G
- GIPUZKOA
- Tolare baserria. Almortza bidea, 6
20018 DONOSTIA - +34 943 42 80 50
- donostiaordez@euskaltzaindia.eus
- N
- NAFARROA
- Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
31002 IRUÑEA - +34 948 22 34 71
- nafarroaordez@euskaltzaindia.eus
Elkartea
- I
- IPAR EUSKAL HERRIA
- Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
64100 BAIONA - +33 (0)559 25 64 26
- +33 (0)559 59 45 59
- baionaordez@euskaltzaindia.eus
