Harremana

    OEH - Bilaketa

    176 emaitza inola bilaketarentzat

    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    barru.
    tradizioa
    Tr. Documentado en Lazarraga, y en autores vizcaínos desde Capanaga, entre los guipuzcoanos hallamos algún ej. en el s. XVIII (en Gavon Sariac ), y en algunos autores de la prinera mitad del XIX como Guerrico o Iztueta; a partir de mediados de dicho siglo, y especialmente en el XX, su uso aumenta en éstos, e incluso se extiende a algunos septentrionales como Mirande, Xalbador o Mattin.
    sense-1
    I. (Sust.).
    azpiadiera-1.1
    1. (V-gip, G-azp; Lar, Dv) Ref.: Iz ArOñ; Elexp Berg; ZestErret .
     Interior, parte de dentro. "Carnaza, revés de las pieles [...] narruaren barrena, barrua" Lar. "Intérieur" Dv. "(El) interior" Iz ArOñ. "El interior, lo de dentro. Baserri orrek oso barru dotoria dauka" Elexp Berg. .
    Sagar azal ederra / barruba usteldurik / zeinbat dagoz munduban / lastimaz galdurik. DurPl 97. Sepultura zuritu ta barruba azur ustelez betiak. Mg CO 63. Ai zubek fariseo garbituten dituzubenak gañe utsez baso, edo onzijak barruba garbitu baga. Ib. 63. Subak [ogija] igaroko dau gania balzitu ta barruba erre baga. Mg PAb 152. Aratu ta aztertu ondo zeure konzienziaren barrua. Añ EL1 45. Eliza onen azala ta barrua arkitzen dira, gizonak arrian egin litzakean edergarri guztiaz gaindiroki apainduak. Izt C 51. Lurreko gei guztiak alde bi daukez: aurrea ta atzea, kanpoa ta barrua, ganea ta azpia, agiria ta estaria. A BeinB 67. Ogiak ere bazuan / labeko faltia: / azala kixkala ta / barrua erre baia. JanEd II 80. Biztanle barik laster lotu zan / Etxetxu onen barrua. Enb 166. Ebagi egin eutsazan belarrijak [astuari] kaskazurretik arra-erdi inguru urten itzirik, eta ganera, zorroztu, ertzetu, leundu, gane-barrubak uldu. Otx 121. Bigunki, barru gozoan, / zatarretsiaren kaiolatxoan, / lo dago beste txoria. Ldi BB 38. Gero sendogo agertzen ditu [odeiak] / barru, sabel ta bularra. "Demuestra ella su vientre y su pecho". Or Eus 342. Etzan lan luzea izan barrua ikustea; kortzegatar baten borda, gela laukotu bat besterik ez dezu izaten. NEtx Antz 141. Agidanean --egiten nion nere buruari-- bigarko autokarrean bilduko gera Aljeriako barrua ikusi nai degun guztiak. Anab Aprika 13. Kanpotik ez da ezagututzen, / ikusi bear barrua, / amaika bider gogoratzen zait / zorioneko Arrua. Uzt Sas 44. [Etxean] lan andi batzuk egiñaz egokitu egin eben bere barrua. Etxabu Kontu 105. Ote-molloz bete genin gaztaiñ zarraren barrua. Ataño TxanKan 97. Ala, sartu giñan gela aundi batera eta ura izar-pilla barru artan! AZink 94. Iru egun egin genduzan [Jerusalenen] barru au aztertzen. Gerrika 250. Antinomia, berdintasun eta trukaeren elkartze honetan, ezin asma daiteke barrurik eta kanporik. MEIG IX 128. (en colab. con NEtx)
    azpiadiera-1.1.1
    (Como segundo miembro de compuestos). "Altamar, itsas barrena, itsas barrua" Lar. "Albergue, cubierto, resguardo, estalpea, etxe barrua" Añ. "Cuenca de los ojos, begi barrua" Ib. "Etxe barrua ez zaio gustatzen (G-azp), aeroportu barrua (G-azp)" Gte Erd 43.
    Nola merezituko ezdu asko baserrietan ta erri barruetan serbitzen dauden mirabe ta morroe gaixoak? Mg CC 151. Ez dau onezkero kalterik egingo erriko orma barru oneetan, iñor ez legezko gaistotzar ak. Mg PAb 214. Gaztelan izan garianok, ta uri barrubetakuak, erdera askogaz nastetan dogula euskeria. Ib. 81. Konbentu barrubetan sartuten dirianentzat. Mg CO 222. Tolosako mugapean arkitzen dira iturri on garbi gezagozo anitz. Erribarru onetan unetik unera ikusten da iturri eroso naierakoa. Izt C 104. Irun-aranzungo Erri-barruaren aldetxoan arkitzen da iturri bat. Ib. 96. Eliz-barru guzia bat-batetan su eta gar jarri zan. Lard 545. Minduta dagozanak / piper-barruagaz. Azc PB 357. Artu eben naikoa zeregiñ. Gela-barrua zuri-zuri iantzi eben. Ag AL 88. Zerutik datozan esker-on, apainduri ta aberastasunak gure arima barruetan zabaltzen diran antzera. Ib. 101. Ibaiko urak, ujoldietako loikeri guztiak bazterrera kendurik, garbi garbi erakustebien kolko barrua. Ag Kr 37. Iñok eztitu itxas barruetako zuen lanbide garratzak eta ibilbide leñargiak ikusten ondo. Ib. 212. Aserreakaz ezta egoten, / Bakean etxe-barrua, / Bizitokian jagon bear-du, / Bakoitzak bere lekua. Echta Jos 233s. Iritzi oker oien zirikadak lañotu zioten adimena Juan Andresi, gogortu zioten errai-barrua eziñ geiagoan. Ag G 123. Ikerlerik asko leiza barruetan ganora barik ibilten dalako. ForuAB 157. Txakurrak, etxe-barruetara añeketan sartuta, bertatik ausika dabilz garratz. Kk Ab I 96. Emakume bat, buru-barruba utsik edo beiñik-bein ondo beterik ezeukana. Ib. 6. O ze mingostasuna / biotz barruena. EusJok II 113. Gorputzez zan [balia] milla ta / berreun arrua, / beste berreun mingaiñ / ta tripa barrua. Arrantz 109. Ixil zegon eliz-barrua. TAg Uzt 270. Bear dan yanari ezarri ta arrillobiko zulo-barru-pean estaliko dut bizi bizirik. Zait Sof 183. Orain, Ermita-barrua ikusten degu. NEtx Antz 70. Onexek dire gure parroki barri onen mugek; muga-barru orreitan dagoan lurralde guztie da eleiz-barruti barri orrena. Akes Ipiñ 17. Esi-barrua pake / iabalean zegoan, / eta zalditeria / ur-begitik zioan. Or (in Gazt MusIx 202). Bialdu zizkioten bataio ta jaiotza agiriak [...]. Agiri barruetan bere Martiñ-en seme legezko agertzen zan, baiña alboan beste lotsagarrikeri au zion. NEtx LBB 45. Obeto ulertzearren [...] sarritan mako-barruetan itz errezagoa-edo jarten dot. Ker (in MEIG III 47). Nabaitu zuten erri barru artan egoterik etzegoala. Alkain 16. Dotore jarri genin etxe-barrua. Ataño TxanKan 28. Etxe barruetan, kalietan legez, mailla batzuk gora eta beste batzuk beera. Gerrika 250.
    v. tbn. VMg 23. Mañarikua in Akes Ipiñ 3. Lab SuEm 177. Onaind STeresa 78. AZink 23.
    azpiadiera-1.1.2
    Interior del cuerpo, tripa, entrañas. "Orren barrua ondo barru txikia da beintzat: titarakada bat ardao zuri edanezkero, ortxe dago ori txolinduta, iñok isildu ezin dabela" A s.v. txolindu.
    Gaxtoak daude huzen geiago urde barruak bano. "Que el dentro del puerco". RS 414. Ardao zaletxuba dala, buruba ta barruba berotu daruazala larregi. Mg PAb 45. Baña guenian sugiak legez jango deutsu [ardauak] zeure barruba. Astar II 130. Errukari egoan / Peru gisajua, / Egun artan baraurik / Tripea ustua, / Komulgetako ustez / Garbirik barrua. AB AmaE 340. --[Ardoa] aotik sartu-ala, bete-ala dijoa bere bidez kanpora, [...]. --Barru orretan askotxo gelditzen ere da; bada ikusten zaitut iñoiz arrolaka. Urruz Urz 52. Egualdi otzak baño gaitz geiago egiten dizu barrua geiegi epelduak. Apaol 118. Ezteutso ondo barruak / artuten saldarik. Azc PB 75. Bazkaltegiko maiean ire barrua betetzen ezpadek, ikasguko maiean eztek burua bete al izango. A Ardi 17. Ementxe gaiabiltzak txanpon barik, barrubak uts-utsik ija iru egun onetan. Kk Ab I 93. Barru berdintzen dijoan eran / ardua berriz gozatu. JanEd II 105. Barruak emoten ddakan guztia artzen dau. "El estómago" (V-ger). A EY III 287. Pattarrak barrua erretzen zion. Mde HaurB 97. Ezne goriek barruek erreta miñen miñez, lurrean sakea artute, goragoratan ei-ebizen buruekaz goiko ageak yoten eudiezala. Akes Ipiñ 30. Irakiten zeguan / Fraiskuren barrua, / etzan otza egongo / an zeukan ardua. And AUzta 148. Asko edaten omen zuan. [...] Aitortzera joaten zan guzietan, "barrua busti" zuan esan bearreko beti. EgutAr 11-9-1963 (ap. DRA). Naiz ez gogorik eduki apaltzeko, barru utsarekin, alegia. Albeniz 132.
    azpiadiera-1.1.2.1
    (Pl.). "Menudos de los animales sacrificados. Bildotsan eta egaztixen barruegaz janari gozuak eitten dira" Etxba Eib. "Barruak, vísceras?" Elexp Berg. .
    Ondoren, aberearen barruak urratzea izan zan. Biriak, eztarri ta esteak, errotea edo librua. Erkiag BatB 56.
    azpiadiera-1.1.3
    Interior, espíritu, conciencia. "Tiene la conciencia llena de remordimientos, barrua kezkaz beterik dauko" A DBols. "Lo interior. Arpegiz zan ederra, baña barrua eukan ederragua" Etxba Eib. . "Norberaren barnealdea, bereziki sentimenduen, desioen gunetzat hartua" ZestErret .
    Oraziño au egin, ta zure konzienzian sartu, ta zeure barru guztiari ondo begiratu ta esaminadu bear dozu. Cb CatV 87. Jaungoikoak gure barrua eta deseoa ikusten duen ezkero, zertako da hitzakin orazio egitea? Gco I 384. Indarra Jaungoikoari sarri eskatu bear diobe: eta ori obeto egiteko eta eren barruak argitzeko eta indartzeko berariazko konsiderazioak egin bear ditue. Ib. 391. [Enbidiak] kentzen dio biotzeko pakea, bere barrua erretzen dio. Gco II 70. Onek guztijok adi erazoten dabe eztaguala ondo zure barruba leen adiskide zenduban orregaz. Astar II 26. Eztakutsue nire barru ezain onetan zeuroen gloria guztia? Añ EL2 74. Oitura maitagarri oezaz itzegitean nere barruak artzen daben pozkida betearen aldean. Izt C 239. Alako baten otu jakon juatia aldeera atan eguan Marijaren irudi entzute andiko bat gana, usterik an baketuko zala bere barrua. Ur MarIl 69. Neure bijotzak eta barruak diraustenez. Ib. 34. Nere barrua estua dago, eta zer esango det? Lard 430. Aurraren galdeera miragarriakin, bere barrua zabaltzen zitzaion. Arr GB 114. Abiau ziran alkarreganuntz urreratuaz, / Sua daroe amorraturik barruetan. AB AmaE 448. Barru au egingo jat puska bat nasaitu, / Azkenean dalako errazioan sartu. Ib. 273. Arkitzean ixillik toki aiñ santua, / Izketan neri baña asi zait barrua. Ib. 283. Jenioz zerbait arrua, / Guziz beltza du larrua, / Zaagia bezala beztua / Daukala pikez barrua. Urruz Urz 27. Zer esango dot Iauna / munduan aurrean / barrua agertutera / iatsi zaizanean? Azc PB 36. Bardin esan deutsat nik / neure barruari. Ib. 250. Batxiren barrua azaldutea ezta dirudien baizen gauza erraza. A BGuzur 151. Barruari aztertu bat emoteko gurarian, iarri zan belauniko kurutze andi baten oiñetan. Ag AL 66. Pekuan gelditu zan, ar andi bat asi iakon barru guztia iaten. Ib. 84. [Otoitza] igotzen da Jaungoikoarenganaño, ukitzen dio ari biotza, xamurtzen du arren barrua. Inza Azalp 122. Barrua askatzeko bederen zerbait esan bear, eta bere garbitasunak ematen asten zaio. Mok 18. Egitte ta ordu bakotxian aztertu egixu zeure barruba (gogapea). EEs 1930, 215. Eta barru onetan zetan zaran ari / ulertu nairik, lotu nintzan ameslari. "Y anhelando saber qué hacéis vos en el interior del hombre". Laux BBa 110. Bai; zereko barruba! --iñuan Lixek-- Zuzenbidez dabillena norbera dala esatia baño beste siñispiderik ezpaileguan. "O che conscienza grossa". Otx 19. Ordun, barruak yauzi pozkor bat egiten dit, eta ezagun-berriari, nerekiko, itz maitekor zenbait zuzentzen dizkiot. Ldi IL 22. Barru guztia zure erantzun zai irakiten gelditzen zait. NEtx Nola 28. Barru guzia ikara jarri zait. NEtx Antz 85. Zer erakusten digu bada Gabrielak bere gogoaz eta barruaz ezkontzaren berri damaigularik? Mde Pr 172. Bere barru irakinberak Eñauti buruzko madarikazio guziak asmatu. Etxde JJ 201. Maite du Iauna Augustiñek. Zer maite du, ordea, Iainkoa maitatzean? Ez gorputz eder, eta ez ageri dan ezer; ez beure barrua, Ark egiña baita. Or Aitork 249. Zalantza ta ezpaiez beterik erabillen barrua. Erkiag Arran 62. Era orretan abailduta, dangilizka, intziriz ikusi ta entzunez, barru guztiak ere bira-egin daust. Ib. 74. Gizonak ere alaxe du barrua. Txill Let 120. Bai, ba, iñotsan barruari trankildu naiean. Bilbao IpuiB 257. Inoren baitan lotan dauntzan ustekizunak iratzarri besterik eztezakegu egin, edo bizitara ekarri, besterik ez. Ori egitekotan ere, amaika barru urratu bearrak izango dira, noski. Zait Plat 102. Pepita, barru ortan / maitasunik ezta. Auspoa 39, 87. Gizonezkoak, barru gogorragokoak dira, iñoren ondoezetan. Erkiag BatB 140. Nire barru gaztean / illunbea dago. Gand Elorri 104. Ta alde batera bezala uzten deuz geiegiko idurikizun eguzkialdeko oriek. An, bai, irakurlearen barrua berotzen dula! Or (in Gazt MusIx 34). --Noiz da gai astuna, ajolazkoa? --Ori, Elizak erakusten duanaz gañera, zere barruak esango dizu. Ib. 50. Bainan barrua goibeldua maiz mundu huntako gaitz txarrez. Xa Odol 345. Onek barrua naigabetzen zion. Berron Kijote 42. Asko barru nasaikoak izan oi gara; eta [...] edozer gauza alperrik ondatzeko kezkarik ez dogu izaten. Etxabu Kontu 203. Kartaz azaltzen dogu edertoen geure barrua. Onaind STeresa 119. Barru danak egin dit / alako mugira, / pentsatuz: "San Juanen / berri onak dira". AZink 74. Barrua nasaitzeko baño ezpada be. Gerrika 275.
    v. tbn. In Xe 351. Itz Azald 143. EusJok II 54. ArgiDL 25. Anab Poli 30. MAtx Gazt 37.
    azpiadiera-1.1.4
    Contenido, fondo. "Barruba badauke, tienen miga" Iz ArOñ.
    Irakurgaitxu oneik be gogo askotan sortu leie euzkeraz irakurteko zaletasuna. Txikijak, meiak, arin-ariñak, errazak, barru gitxidunak, geienak barre batzuk eragitekuak ixanik. Kk Ab I 3s.
    azpiadiera-1.1.5
    (Con sdo. temporal; cf. BARRUAN).
    Ene troxak daukadaz / gariz beteturik, / urte barru onetan / ez daukat goserik. Zav Fab, RIEV 1909, 37.
    azpiadiera-1.2
    2. Valor, descaro. v. barren (I, 4).
    Au bota dabenak dauka barrue... Gerrika 126.
    sense-2
    II. (Tema nudo usado como posposición).
    azpiadiera-2.1
    1. (V-arr-gip, G-goi-azp; Añ (V), Dv, H) Ref.: Etxba Eib; Elexp Berg; Gte Erd 41.
     (Tras sintagma nominal en caso absoluto). Dentro de. "Al cabo, después de [...] (V) barru, egun bi barru" Añ. "Dentro de pocos días, egun gitxi [...] barru" Ib. "Dentro de pocos días, egun gitxi barruan, epean, buruan, barru" A. "Dentro de (tanto tiempo). Iru urte barru, irurogeitamar" Etxba Eib. "Bi aste barru Karnabalak die" Elexp Berg. "Ordu erdi bat barru etorriko da (V-arr, G-azp), ordu erdi barru (V-arr-gip)" Gte Erd 41. v. BURUAN, GEROAGO.
    Arzaia jo, ta Ardiak / banatuko dira. / Baña iru egun barru / zu piztuko zera, / ta bilduko dituzu / elkargana ostera. GavS 28. Batek eskatuten deutsa norbaiti prestau dagijozala lau bat anega gari illa bete barru pageetako epiaz. Mg CO 90. Bada egiaz, denpora gitxi barru zetarako doguz ganeko gauzak? Añ LoraS 178. Baina, jagi bagarik beti jardun biar baleu, diruba konteetan ta gordeetan, egun gitxi barru guratako litzaateke, biarra mudeetan. fB Olg 14s. Itxi egijozu ekandutxu txiki orri indarra artuten, ikusiko dozu denpora gitxi barru, zelan ezin eziko dozun. Astar II 92. Juramentu erasoten deutzube iru egun barru bialduko deutsezubezala sei milla errial. Ib. 61. Bost ille barru zeur'alboan / izango dozu oniñoan. Zav Fab, RIEV 1907, 536. Uste det ikusiko dirala urte gitxi barru erreka ondo ta ibai ertzak, ematen dituztela askorentzat, ale mamitsuakin ol balioso beltzak. Izt C 152. Eta nois izango da? Emendik ogeta amar urte barru? Emendik ogei urte barru? Aurten? Ur MarIl 34. Ordu gutxi barru Jaungoikoaren Tribunalean agertu bear naiz. Arr GB 29. Denbora gutxi barru... erak izan litezke ni bezin edo ni baño aberatsagoak. Apaol 46. Baina urte bete barru, / eztago dudarik, / lagun asko egongo da / gizalan bat barik. Azc PB 333. Txarto ezpadeitzazu, emendik ordu bi barru geienak emen egongo dira. Ag AL 160.
    ( s. XX) Ontzi ori egoala bertan Bilbon zamatuten Buenos Airesera joateko, ta ogetabost egun barru urtengo ebala itxasora. Echta Jos 276. Emen egon, sei illabete osoan milla erreal ezin aurreraturik egon, beste lurraldean amabost egun barru irabaziko nituzkeala? Ag G 252. Eta dio, etorriko dala amabost egun barru. Urruz Zer 34. Orain, ordu-erdi barru apaltzen asiko gera ta, nere emaztea zuri aurkeztuaz, maikide izango zaitugu. A Ardi 57. Urte bete barru onuntz etortzeko asmoa dutela. Muj PAm 45. Segan da pultsun lau probintzitan / iya dauanik onena; / oberik bada illebete barru / azaldu deilla nerana. Tx B I 224. Alde egin nai ez badau / egun gitxi barru. Enb 179. Egun gutxi barru, soldaruzkara joango da. Alz Ram 29. Ango abertzale banakak auxe esaten baitzuten: alegia, berrogeitamar urte barru txeketar bakar bat billatzea etzala erreza izango. Ldi IL 163. Domu txiki guztiak iruntsi ta lurreko ondasun guztien jabe domukeri andia egingo da, aldi gitxi barru. Eguzk GizAuz 62. Amabost egun barru, egundo ikusi ez degun bezelako estropada ikustekoa diagu. TAg Uzt 49. Argitaldua izango danetik zortzi egun barru, bete bearko dute eginkizun bera. "Dentro de los ocho días siguientes". EAEg 5-11-1936, 221. Gizon egiña aiz astebete barru. Orduan gogora gaitzak oraindik andregai bila gabiltzan adiskide gizajuok. NEtx Nola 20. Ordubete barru jakingo zun bere usteak egizkoak ziran ala ez. Etxde JJ 34. Gaurtik hamar egunen barru hemen izanen nauzu berriro. Mde HaurB 81. Egun gitxi barru dira auteskunde barriak. Erkiag BatB 144. Gure aitak igarri zion bere buruari baserri-jabeak eriotz-bidean jarri zuala baserritik bialtzearekin eta denbora gutxi barru ilko zala. Salav 20. Bai. Oraintxe ordubete, dunba bat, tiro bat, jaurtiki det, eta beste ordubete barru jetxiko da nik jaurtitakoa. NEtx LBB 165. Zure semea ikusten joan bear dot gaixotetxera egun batzuk barru. Alzola Atalak 67. Eta zenbat egun-barru derizkio berorrek, gure oiñak mugitu aal izango ditugula? Berron Kijote 165. Nik ere, ogei egun barru, emango dizut erantzuna. TxGarm BordaB 164. Batzuk diñue iru-lau urte barru, danak dirala barruan. Gerrika 188. Duela 70 urte, etsia nago, gehiago egiten zen euskeraz Donostiako kalean. 200 urte barru, ez du inork egingo. MIH 132.
    v. tbn. JJMg BasEsc 281. EusJok II 144. Akes Ipiñ 14. And AUzta 103. Gazt MusIx 143. Uzt Sas 18.
    azpiadiera-2.1.1
    (Tras gen.).
    Gu ezkondu eta ahal bezain denbora gutiren barru hemendik joan dadin. Mde HaurB 39. Zuk nahi ala ez, gaurtik hamar egunen barru hemen izanen nauzu berriro. Ib. 81. Abendua motxa da ta / badoa eguna, / ordu gutxiren barru / emen da illuna. Uzt Auspoa 22, 88.
    azpiadiera-2.1.2
    Al cabo de (ref. al pasado).
    Landare miraritsu au azi izan zan urte bete barru iru kana laurenen luzetasunera. Izt C 161. Eta ill zan Marijak esan eutsan legez ordu bi barru. Ur MarIl 87. Andik egun gitxi barru Alkalakoa añ edo are andiagoko esesi edo persekuzio bat sortu zitzaion. Aran SIgn 58. Bere lagunen billa / aurrera're jun zan, / amar minutu barru / mendi puntan an zan. PE 116. Belenen eldu, eta / ordu gitxi barru, / geure salbagillia, / jaiorik dakusku. EE 1880, 277. Bost urte barru izan jakezan / Zeatz ausiak. AB AmaE 44. Egun da erdi barru eldu nitzen Bermeo-ondoko atxarte batera. A BGuzur 133. Egun gutxi barru kimeratu ziran markexa ta kondea. Urruz Zer 28. Egun gutxi barru kutxa alako itxurean itzi gendun [...] antziñako "koraza" aietakoa irudien. Or Tormes 53. Ordu bi edo iru barru egin dozu zuk zure egingua. Otx 81. Adaburuko besanga-gañean eserita zegon amar minutu barru mutilla ta an erori zan sapelaitz-kabia. TAg Uzt 35. Lau urte barru berak aldatutako landaretatik, ume aiek 34772 igali-zuaitz birraldatu zituzten. Munita 32. Egun gutxi barru Andoniren ontzia atera zan. JAIraz Bizia 106. [Alostorreak] eunki batzu barru lurra jo zun. Etxde AlosT 106. Baitegian sartu ta sei illabete barru bota zioten neke-epaia Piarresi. Etxde JJ 182. Aldi gutxi barru, lurreko erririk argituena ta Europako erririk burgoiena Euskal Erria bazala oroitu ziran. Mde Pr 34. Iru-lau minutu barru artu neban katillua esne-sopea jateko asmoz. Bilbao IpuiB 193. Baiña aste bat edo bi barru konpondu giñan. Etxabu Kontu 26. Egun gutxi barru alde egitea erabaki nuan. Insausti 77. Egun gutxi barru jaso nuen agindu zidan eskutitza. MEIG IX 99.
    v. tbn. Kk Ab I 27. Altuna 113. Ldi IL 167. Ugalde Iltz 42. FEtxeb 44.
    azpiadiera-2.1.2.1
    (Tras gen.).
    Hamar gizon makal eskutsik / ez ginen hamar baizik sei urteren barru / ta zu ziñopa hori lur hotzean. Mde Pr 288.
    azpiadiera-2.1.3
    (Ref. al presente habitual).
    Beraren urak sendoak izan arren, loitutzen dira euria egindakoan ordu gitxi barru. Izt C 88. Amabost edo ogei egun barru artuten dau gaztaiak kolore orija. Ur Dial 89 (It -en barrenean, Dv -ik barnean, Ip -en bürüko). Txori orrek kantatu ezkero, iru egun barru eudiya egiten du beti. Sor Bar 18. Kanpoko errietatik Arranondora datorren etxadiak an dauka bere izengaistoa ogetalau ordu barru. Ag Kr 28s. Alaxe, naiz euri aundiak izan, ordu gutxi barru, len bezin legor, egarri ta elkor gelditzen dira. Munita 20. Iru egunetan eman goizean baraurik, aldian kutxarakada txiki bat, ta illabete barru beste iru egunetan. Ostolaiz 33.
    azpiadiera-2.1.4
    Iru-lau pausu barru, ia zutik be egon ezin zan txakur argal-argal bat aurkitu eben.Bilbao IpuiB 48.
    azpiadiera-2.1.5
    Durante, en el periodo de.
    Berreun [azeri] baño geijago artu ditu urte bete barru, ta batzuk ementxe geure ataijan. Mg PAb 155. Orain larogei ta bi urte, "Landlors" zeritzen lur-nagusi aundiek baserri guztiak purrukatzea erabaki zuten, Eringo erria errezago ezereztu zedin. Amar urte barru, era ortan, berreun ta larogei ta bi milla baserri txautu zituzten. Ldi IL 167.
    azpiadiera-2.2
    2. (Tras gen.). En el interior de.
    Bere barru entzunik / girñaren orrua. GMant Goi 40. Aintxe ziñean / Indar-Aitaren ames eta arno, / itxas-gelgaitzen uin gogorrak / are ta arkaitzen barru bilduta / ibai-uberkak / ur-ariñentzat edegi zitun solas unean. "Encarcelando entre rocas y arenas las rebeldes olas de inquietos mares". Gand Elorri 134.
    azpiadiera-2.2.1
    (Tras tema nominal nudo).
    Ixen bat da / donokia / poz-asetzen / dabena, / ta gaiztoki / lexa barru / dardaratzen / txerrena. GMant Goi 52. Txori polit bat / kaiola barru / daukat gelaren / erdian. GMant Goi 93.
    azpiadiera-2.3
    3. "Barne, barru, inclus" H. v. barne (II, 1).
    sense-3
    III. (Adv.).
    azpiadiera-3.1
    Profundamente, dentro.
    Bazter guztietara dago zabaldurik, / Aiñ barru sarturik, erruak botarik, / Susterrak arturik, / Zokorik gordienak daukaz billaturik. AB AmaE 350. Naien dan eraz / maita det beraz / axon darion belarra; / onen bidez ain / barru det orain / idarokizko txingarra. EA OlBe 70.
    sense-4
    IV. (Adj.).
    azpiadiera-4.1
    Interior.
    Zail ta samur, biguñ ta gogorrak, ezadetsu ta elkor, azal ta mami, barru ta bazter, guzti guztiak dira Probinzia onetako lurrak, bakotxak bere gaiean, gizonari serbitzo andiak egiten diozkatenak. Izt C 25. T'euria. / T'ozkirri ta argia / itogin-zarata / saltari ta alaia, / klaustroko patio / barru ta gordean. 'Interior'. Gand Elorri 68.
    azpiadiera-4.1.1
    Profundo.
    Barnera so-dagit: gabeko itzal-antzo, / lexa barru ontan ezin dagit zantzo. "Yazgo en una profunda caverna". Laux BBa 2.
    sense-5
    V. (Como primer miembro de compuestos).
    azpiadiera-5.1
    (Con el sentido de 'interior', etc.).
    Zeinbat arimazko ondasun ta grazia ni bereganduteko! Zeinbat dei, ate-joka, barru-kisketak [sic, seguramente por -kisketada] eta argi, ni irazartuteko! Añ EL1 56. Zure maitetasunaren uztarpe gozoan ni eukitzeko barru-itz (inspiraciones) eta biyotz-ukitzeak. Elizondo KristPE 147. Barru-muñeko gauean, / su itzalitzako zârra gar gorri / dabil da biur-naiean. "En la noche de mi profundo centro". Ldi BB 146. Barru gaitz-iztia. "Patología médica". EAEg 18-12-1936, 581. Gero amilduko banaiz ere / txapalda loretsu baten / babesa orain arki detanez / nere barru jairik onen! EA OlBe 108. Kanta: doai zerutarra, / barru-pozaren aparra! SMitx Aranz 188. Iñigo ikusi zuteneko alañoko barru eragiña izan bai zuten. Manzi GPatroi 54. Gabaz eta iretargitan, / billoix, zauriz dardar, aulik, / egarri ta barru-nekez. Gand Elorri 97. Abots, / abots apal, abots bakun. / Arantzazuk nigan sortu dituan / dar-dar eta barru-ikaraen ots. Ib. 21. Baiña, barru-miña, asarrea, mukertasuna ta iguiña da aren gaurko makalaldia. Erkiag BatB 141. Arek bai azaltzen ditula ederki arimaren barru-oarpen, zauskada ta zirrara esangaitzak! Onaind in Gazt MusIx 150. --Eta asiko banintza, asi... estuasunen bat aixa sortuko nizuke. --Asi, asi! Orrelako barru-ikara-gose bainazu. NEtx LBB 111.
    azpisarrera-1
    AZAL ETA BARRU. v. azal.
    azpisarrera-2
    BARRUA EDUKI BEHAR DA; BARRUA BEHAR DA. "Barrua bia da..., hace falta entrañas. Barrua bia da mataderuan lan eitteko" Elexp Berg. "Andria ildda aldamenian da bera lo trankil. Barrua bia da ortarako" " Ib. "Barrua euki bia da ere bai" Ib.
    azpisarrera-3
    BARRUAGOAN (Tras tema nominal nudo). Más adentro (de).
    Jo arantz, jo onantz, eta geroago ta baso barruagoan aurkituten dira. Bilbao IpuiB 213.
    azpisarrera-4
    BARRUAGOTIK. a) Más desde dentro (de).
    Atsakabez inguraturik gagozanian da, nos sarrijago, eta bijotz barrubagotik esan biar dogun. Astar II 256.
    b) Más profundamente. "Barruagotik [ikertu, erakutsi] (G-azp)" Gte Erd 269.
    Beste ezer baño len eskatzen dugu Jaungoikoaren izena santifikatua izatea, gure ondasun eta irabazi guziak baño barruagotik nai izan bear dugulako Jaungoikoaren gorapidea. Inza Azalp 134.
    azpisarrera-5
    BARRUAK AGINDU. Dictar la conciencia; salir de dentro, sentir el impulso interior de. "Barruak ezteust aginduten (agintzen, aginketan) (V), no me permite la conciencia" A EY III 263. "Barruak ez dit agintzen (G-azp)" Gte Erd 139. v. BARRENAK AGINDU.
    --Manuelentzat ez naiz izango. --Zer dion, neska? --Barruak eztit agintzen. Ag G 271. Euskaldunoi, lendik egositako esaerak guztiok berdin esatea, eztigu barruak agintzen. NEtx Nola 50. Barruak aginduta. (Tít.). Erkiag Arran 93. Iainkoen iopu baikera, ezin Iainkoari eskua kendu, sen aundiz barruak agintzen zionez. Zait Plat 101. Bestaldez, barruak agintzen zion iakin-naia. Ib. 104. Barruak etzion agintzen an galdetu gabe gelditzerik. Ib. 90. Aiek orduan esan zituztenak berritzerik, barruak etzidak agintzen. Ataño TxanKan 156. Izango ziran an zenbait arrazoi, orrelako ekintza bat burutzeko: dirua tarteko [...]. Dana dala, leenengo, barruak agindu bear du. Zendoia 161.
    azpisarrerakoSense-5.1
    Platonek ezpaitzuen gizonak ain gaizto izan zitezkeanik uste, ta geiegikeririk egin zezaketeanik: orrelako itsusikeriarik zatekeanik etzion barruak agintzen.Zait Plat 12.
    azpisarrera-6
    BARRUAK HARTU. "Barruk artu, impresionarse mucho" Etxabu Ond.
    azpisarrera-7
    BARRUAK ESKATU. Salir de dentro, dictar el corazón; sentir el impulso de.
    Arek ostendutakoan, Batxik etxeratu bere nai eban, ez bere bai. Baeteekian berak barruak zer eskatuten eutsan? A BGuzur 145. Joanesek, emaztearen esanei entzungor egiñaz, mutikoen atarrapuzka ta iskanbilla ikustegatik, edo barruak eskatzen ziolako, beti parrez, atzera ta aurrera, ezker eskui botatzen zizkaten txanponak. Ag G 73. Atarira naiko dezu; landara, basora ta mendira joango zera. Ori eskatzen dizute barruak eta birikak; biotzak ere bai. Munita 15.
    azpisarrerakoSense-7.1
    "Barruak eztuzte eskatuten (V-arr)" Gte Erd 139.
    azpisarrera-8
    BARRUAK JAN. Reconcomerse.
    Biak ibilli ziran gero batera, erramuetea galdu zanean, gertau zan arrigarritasuna siñistu ezinda, buruak makurturik, barruak jaten, iñoiz baño erreago ta zitalago, euren beaztun mingotxak norbaiti arpegira jaurti naian da zeñi jaurti ezin jakinda. Ag Kr 169. Egunik egun, iraganiko aste batzuetan, barruak jaten erabillen susmo zitala, beaztun mingotsez erreta jarten eban ezpaia. Erkiag Arran 124.
    azpisarrera-9
    BARRUAN (V-gip; Lar, Añ (V), A). Ref.: Etxba Eib; Holmer ApuntV; Gte Erd 42. a) Dentro, en el interior. "Dentro, estar o poner" Lar y Añ. "Interiormente" Lar. "[En Azpeitia dicen] barruan" Lar Cor 301. "Barruan dago, está dentro, en el interior" A. "Eurixagaitik barruan izan biar izan dira gaurko dantzak" Etxba Eib. "Barruan egoteko sasoia dao (V-arr)" Gte Erd 42.
    Zeren [Salbatierra] jarri da / guzia destruidurik. / Ez da geratu / barruan etse galantik. Lazarraga 1202r. Elexa santa debota bat da / monesterio barria [...]. / Egiten dabe utra santaro / barruan penitenzia. Ib. (B), 1198vb. --Nolan iustifikatzen gaituez? --Emaiten deuskuela barruan arimako grazia, señale atetikoakaz. Cap 60. Gure fediak daukaz / arma ugarijak / ezi ta bezeetako / pasiño guztijak; / alan eukiko dogu / barruban bakia. Iraultza 169. Gero batek jaten dau [sagarra] / sospetxa bagarik / pensaurik ez daukala / barruban dañurik. DurPl 97. Ordea Sugea barruan, ta deadarrez konzienzian Aingerua. Mg CC 117. Arkiturik arantza sartua, atera zion poliki, ta gero garbitu ere ziozkan barruan andituarekin egin ziran ur ustelak. VMg 41. Sarauba, esaten da emen, dala andi etxe baten gizon eta emakume naaste gabaz egiten dabeen dantzia ta olgeetia, etxeko ta kanpoko, eureetariko edozein barruban sartuten diriala. fB Olg 115. Goranzkuak emoten deutsu, eta barruban daukazun guztija botetako larrijak. Astar II 146. Buztin lurrak ez deutsa itxiten urari barruban sartuten. Ur Dial 44 (It barrena, Dv barnera, Ip barna). Barruan zegoala eta kanpoko ateak ere itxita. Aran SIgn 68. Aretx bat birrintzen dau [tximisteak] / Sarturik barruan. AB AmaE 340. Baina ezeban ikusi / barruan txoririk. Azc PB 143. Kanpotik ezer erakutsi ezarren, barruan erabilten dabe gogoa ta maitetasuna. Ag AL 38. Txalupa bakotxak erabilteko barruan arri asko. Echta Jos 117. Bañan siñismen gauzetan etzaigu bildur apurrik iñola geldittu bear barruan. Inza Azalp 25. Bein esateko, munduko mixeri guztia barruan eukon, eztakit berez, ala abadegoa zala bide batuta. "Toda la laceria del mundo estaba encerrada en éste". Or Tormes 37. Seindunai igarkizuna esaten eutsen semea ala alabea ete eben barruan. Ib. 15. Zuk, "Dunixi", barruan alako idazle yatorra daramazun orrek. Ldi IL 89. Beste bazpatz bat sortu ta irasi nai izan eben Suizan, Lenin eta Trotsky barruan zirala. Eguzk GizAuz 70. Ara! Idikita zeukanagu okulluko atea. Norbait ba zebillen barruan. TAg Uzt 30. Guk, besteri bizia arintzeko, barruan ito bear izaten ditugu naigabeak. NEtx Antz 126. Agiri dan zulotik [arbolera] sartuta, lau gizon egoten dira batera, barruan. Munita 50. Barruan zeraman gizonkeriak erasotzea agindu zion eta bai zoritxarrez eraso ere. Etxde JJ 14. Aterik ez zedukan delako etxolak, eta aitzinera heltzean ikusi zuen Theresa barruan. Mde HaurB 43. Zure ezpanetan egia dager, / barruan ez gorrotorik. BEnb NereA 97. Euren arrotasuntxoa barruen gorde eziñik. Akes Ipiñ 16. Aziak landarea barruan daukan bezala. Vill Jaink 72. Balkoira agertu dira ta an ikurrin gorria ezarri dabe. Barruan, tirotsak entzun dira. Erkiag BatB 146. Maixu bi auek azaldu dute / barruan daukaten zaña. Uzt Noiz 50. Nik barruan utzi zakurrak eta kanpoan ziren! Mattin 48.
    v. tbn. JJMg BasEsc 99. Urruz Zer 78. Arrantz 36. EusJok 121. Jaukol Biozk 30. Lab EEguna 103. Kk Ab II 119. Otx 21. Lek EunD 14. JMB ELG 81. Laux AB 62. Zait Sof 49. SMitx Aranz 183. Bilbao IpuiB 171. SM Zirik 110. Ugalde Iltz 18. Gand Elorri 69. Osk Kurl 77. Alzola Atalak 76. Etxba Ibilt 486. Berron Kijote 202. Ataño TxanKan 144. JAzpiroz 164. Gerrika 23.
    azpisarrerakoSense-9.1
    "Barruen, a bordo" (V-ger). Ort Voc.. Cf. BARRUKO GIZON.
    azpisarrerakoSense-9.2
    "Barruan egon, izan, ibilli, estar retirado, no salir de casa por enfermo. Urlia, aspaldian barruan dogu, barruti dogu" DRA.
    azpisarrerakoSense-9.3
    En la cárcel.
    Baiña irugarrena, aborik eskura ezagutzeko zoritxarra izan dau; eta espetxean dago, barruan, morroillope atxilloturik. Erkiag BatB 192.
    azpisarrerakoSense-9.4
    (Decir, etc.) para sí.
    Esanaz bere kautan ixillik barruan / Petraren berbak zeintzuk eukazan goguan. AB AmaE 297.
    azpisarrerakoSense-9.5
    (Tras gen.). "Gizonen barruan [bi indar dira] (G-azp)" Gte Erd 41.
    Leze ilun, ikaragarri bat, lurraen erdian edo barruan. Oe 88. Sartu geure barruban ta gomutau astiro zein maite gaituban Jesu Kristok. CrIc 138. Azala bera dago beste azaltxu meiago baten barruban. Mg PAb 85. Angeruak eurak ikaraz humildurik badagoz Zure Anditasunen aurrean; zelan elduko nas bekatari andi au, Zeuri ostatu emoten nire barruan? Añ EL1 156s. --Zein dira nagitasunetik jaio oi diran pekatuak? --[...] Gure salbaziorako erreprensio justuak edo abiso onak ematen diguenaen kontra gere barruan aserratzea eta aen iguia edukitzea. Gco II 74s. Sartu zan [Luzifer] suge baten barruban. JJMg BasEsc 33. Zure beian, zure inguruan, zure barruan, eta zure gorputzeko zati, ta zentzun guztijetan. Ur MarIl 70. Ardiz janzita datorkizute, baña beren barruan otso amorratuak dira. Lard 385. Aiturik era berean bere barruan esaten ziotela: Ots eiozu, ots eiozu. 'Que interiormente le decían'. Aran SIgn 32. Andra Josepak eregi zituan [kutxa] aietako iru edo lau eta erakutsi ziozkan Patxiri aien barruan zeuden urrezko eta zillarrezko gauza ederrak. Apaol 39s. Gorputza lo badago, / arimea orduan / isil dago ta pozik / gorputzan barruan. Azc PB 335. Txalupa baten barruen lo egin neuen. A BGuzur 141. Gau baltzaren barruan ikaragarrizko ziamarrak egiñaz. Ib. 89. Arima barruan gorderik gurari andi bi ditut. Ag AL 121. Norbera bere barruan donga eta txarra izanik, kanpotik eta azaletik ontzat agertutea. Itz Azald 111. Zergaitik geure barruan gu sartu baga, eta geure bizitzearen ganean denporaren baten guk gogoratu baga, ezin gomuta geintekez pekatu guztiakaz. Ib. 138. Batzuk baso zugaztitsuen barruan, beste batzuk mendien egaletan. Ag Kr 6. Jonas nola egon baizan arraiaren barruan iru gau-egunez. Inza Azalp 50. Zeñi bururatujko zitzaion seaska arren barruan, aur-azpian begiratzea? Muj PAm 64. Danbor orretxen barruan ziak Peru-Fermin zaarraren anima. Mok 11. O Jesus ona, entzun zaidazu. / Zure zaurien barruan, gorde nazazu. ArgiDL 50. Untzitikan jausirik bein Andres Maidana, / Ordu biyan uraren barruan on zana. Enb 80. Zer egitten diñarduk otzara orren barruban. Otx 139. Munduko otsen barruban ezta zeure gentzik. Laux BBa 98. Onelan lenengo enderritartekoari kurubioak kolkora bota bai'leutsezan lakoxe lazkea sortu zan aren barruan. Eguzk GizAuz 68. Europa federal baten barruan, bere nortasuna, bere etnia jatortasuna begiratuko dituen Euskal Herri batentzat borrokatu nai dugu. Mde Pr 40. Irlandara zaharraren berezgarri nagusienetarik bat da adizkeraren barruan izenorde edo pronombre adizkizun baten infixatzea. Mde Pr 219. Biurkia ez dago emen kopla biren artean, kopla baten barruan baizik. Lek SClar 128. Kaja baltz baten barruan. SM Zirik 12. Konturatu eban, antza, Patxoren arpegitik bere barruan erabillan istu-larria. Bilbao IpuiB 50. Atx-zuloak lamiñek egiñek ei-dire, eta euriekaz da eguraldi txarrakaz euren barruen sartute egoten ei zirean. Akes Ipiñ 28. Sokrate bere barruan batuago, ta gai ugariagoak eta sakonagoak aditzen zituen nekerik bage. Zait Plat 88. Ta zer [esango zien] lagunei?... Ta zer berari, bere barruan zamakian Xabale betiko abertzaleari? Ugalde Iltz 53. Eta animaliekiko kontakizun eta istorio denak edo ia denak, erregla edo esplikazio onen barruan sartzen dira. Vill Jaink 71. Gau baltzean, etxera biurtzerakoan, egundoko eztabaidea daroa bere barruan. Erkiag BatB 135. Aien jantzi apain eta soin dotore oien barruan, anima ikusiko balitzake, ai zer ustel-usaia! MAtx Gazt 83. Ola dabilla anima, beregandik erabat ateratzen da, eta bere buruz gaiñetik igorik, eta bere barruan eziñ egonik, maitasun samurra dario. "No cabiendo en sí misma". Or (in Gazt MusIx 42). Urre-koloreko marku eder baten barruan idaztitxo bat. Alzola Atalak 63. Irurogei eta amabi ipoiñ dira liburuaren orrixen barruan. Etxba Ibilt 453. Ene barruan sartu ote da / ortz-adarraren dirdira? Xa EzinB 77. Askaren barruan ziran jotzeko arriak. JAzpiroz 115. Bertsotarako banintza, / orren barruan sartuko neuke / nire munduko bizitza. Ayesta 29. Armiarmak ere, zazt!, / zuloen barruan... Zendoia 89. Euskal perpausaren barruan. MEIG VI 142.
    v. tbn. Astar II 202. AB AmaE 91. Urruz Urz 52. GMant Goi 94. Jaukol Biozk 35. Kk Ab II 113. EA OlBe 56. JAIraz Bizia 126. Etxde AlosT 28. Anab Aprika 13. Akes Ipiñ 28. Gand Elorri 32. And AUzta 97. NEtx LBB 14. Uzt Sas 163. Berron Kijote 192. Etxabu Kontu 111. Onaind STeresa 45. Ataño TxanKan 28.
    azpiadiera-5.1
    (Decir, etc.) para sí. "Neure barruen [esan] (V-arr)" Gte Erd 43.
    Dinuela euren barruban: oraindio denporia dago. Astar II 201. Eta nik esan neban neuronen barruan: / Esperantzak engañau oi gaitu munduan. AB AmaE 222. Nik baiño obeki daki onek legeen berri, esan zuen bere barruan Alper-andik. Urruz Urz 39.
    azpisarrerakoSense-9.6
    (Tras tema nominal nudo). "Etxe barruan dago (G-azp)" Gte Erd 41.
    Aren aoko berba dulzea aditu neban puntuan / Sentidu neban argi andi bat neure biotz barruan. Acto 327. Eleisa barruban. DurPl 104. Baña beti sare barruban, katigu okasino dongeen grillubetan. Mg CO 143. Urrengo gabian topau eban Sakristaubak bere gorputz enterrauba Sepultura ganian, ta sartu eban ostera lur barruban. Ib. 167. Eta Eliz barruan asko dira, besteai barkatzen dienak, eta gaitzgillenzat barkazioa Jaungoikoari eskatzen ari diranak. Gco I 436. Esan bere bear deutsazu, ea zeure etse barruan, edo zeure agindura badaukazu bekatu-laguna. Añ EL2 148. Orioko Erribarruan arkitzen da iturri bat, iru txorrotatik ur garbi gezagozo ona ematen dabela. Izt C 102. Ez dala Gipuzkoan zaldi ta mando andien bearrik, España barruan bezala, lur gogorrak ondo irikirik bear bezala landatzeko. Ib. 185. Eleazar eliz-barruan zegoanak, ateak idiki zituen. Lard 541. Erri barruan zazpireun soldadu besterik ez bazegoan ere. Zab Gabon 94. Ibiltia armadan itxaso barruan. AB AmaE 96. Gaztañ-aiziak dabiltzanian / Zipot-barruan borroka, / Indarra ditek ateratzean / puskatutzeko arroka. Urruz Urz 35. Nunbaist gabetan eztakidala / sartu iat ago-barruan / gauza bizia. Azc PB 349. Erromako Eleiza barruan al zala salbetea. Itz Azald 47. [Itsaski amorratuak] sartu zituan, azkenean, alzituan guztiak ainbeste illoi dauzkazan itxasoaren kolko barruan. Ag Kr 197. An egozan, nonbaiten, lenago antziñatxu joandako lagunok, azur utsetan, ondar barruan estaldurik. Ib. 199. Matamoros eritxon uria, egoan urruntxo, ibai luze baten, leor barruan. Echta Jos 186. Ezin ditezke uri barruan ondo bizi. Ag G 373. --Ontzurrea juan uan. --Baña Donosti barruan egongo da oraindik. Urruz Zer 114. Jaurti eban santso [sic] bat, iru killometroen inguru-barruan entzun ixan ixango zana. Kk Ab I 105. Bale-barruan egon nintzan-da. Or Tormes 59. Bakixu X izpien bitartez gorputz-barruan dagoan edozer ikusi al izaten dala gaur egun. Kk Ab II 133. Entzun zan zarata bakan bat etxe-barruan. Ib. 87. Bere muga-barruan diran ondasun guztien jabe langille-batza egingo da. Eguzk GizAuz 43. Alogerekoak ezeze ugazaba ta aberatsak be gizartekeriaren sare barruan sartzeko asmoz. Ib. 78. Orra non ager egatan Ama / kartzela-barruan. SMitx Aranz 224. Orduan eragiten dituen fenomenuak bitariko dira. Batzu haren gogo-barruan baizik ez dira gertatzen. Mde Pr 320. Ate-barruan zegoelarik oraindik baina kanporako bidea bet-betan hartzeko gertu. Mde HaurB 81. Teologia izan ezik, beste eledergai guztiak agertu, aztertu, ikertu eta azaldu ta adirazi oi dira euren lau orma barruan. Erkiag Arran 134. Bata kajoi barruan, eta bestia kanpoaldian jentiari diarka. SM Zirik 45. Donosti barruan ere egin ziran tiroteo latzak. Salav 52. Lurrean pasa ditu / urteak larogei, / ta Konbentu barruan, / berrogetamasei. NEtx LBB 309. Liburu onetan dijoazen gertaera nagusi guztiak, gure baserri bateko sendi-barruan egositako bizi larrien pausoak dituk. Ib. 13. Nere ezkontza lege-barruan sartzea galazten zuana zerura eraman du. Ib. 75. Egun guztian fabrika barruan. Alzola Atalak 88. Eta aiñ sarturik itxatxi zitzaion irudimen-barruan, egitazkoa zala iñondik ere uste-ametsezko katramilla ura guzia. Berron Kijote 35. Tubo barruan beera sartu sokan erdi zintzilik eta kaldereroei laguntzen. AZink 49. Sudur hotsetan, silaba bukaeran, hitz barruan nahiz azkenean. MIH 98. Egiazko burruka, gizon baten arima barruan gertatzen da. MEIG I 124.
    v. tbn. JJMg BasEsc 88. Astar II 92. A Ardi 84. Mok 20. Altuna 101. Jaukol Biozk 61. Enb 49. Otx 86. Lek EunD 47. Laux AB 68. Zait Sof 51. Etxde JJ 191. Bilbao IpuiB 51. BEnb NereA 99. Akes Ipiñ 17. Anab Aprika 90. And AUzta 94. Vill Jaink 35. MAtx Gazt 28. Uzt Sas 163. Etxabu Kontu 139. Onaind STeresa 40. Ataño TxanKan 208.
    azpisarrerakoSense-9.7
    A una distancia máxima (de).
    Zeuen Amak itxita / ez urrun igasi, / ta errian edo urrean / ogia irabazi: / ta ondo biziko zaree / zintzoak izanik, / sei legoa-barruan / gurasoakanik. Azc PB 321. Etxeko jauna langorik ez da / bosteun legua barruan. Ayesta 82.
    azpisarrerakoSense-9.8
    (Tras inesivo o adv. de lugar). Dentro de, en el interior de. (En algunos ejemplos hay cierto grado de inseguridad para distinguirlo del que funciona como mera aposición de otro inesivo; asimismo podría darse algún caso de ambigüedad entre inesivo y genitivo en el sintagma nominal que le precede).
    Bai agirira atera dituzunak, ta bai zeure bijotzian barruban ezkutauta [...] euki dituzunak. fB Ic II 234. Leoiak eta artzak bein aurkitu eben / mendian barruan arditxu galdu bat. Zav Fab, RIEV 1907, 541. Jaungoikoak daki an barruan zer igaroko jakon Mañasiri. Ag Kr 75. Mari Jesusen biotzeko ateak, itxitta egozan, da orainddiño, iñor ezin sartu zeittekean an barruan. Echta Jos 111. Ur asko ebillen txalupan barruan. Ib. 252. Josetxok, uretan barruan ibillita egoan lez, erantzi ebazan soñekoak. Ib. 59. Zetan ete-diñardube or barruban orrek zoruok? Kk Ab I 146. Nik aboan barruan sartzen neban. Or Tormes 17. Tormes ibaian barruan yaio nintzan. Ib. 7. Arrañak uretan barruban egitten zittubezan zurizgora ta dirdiren adi urmael karel ganian jezarritta egualarik. Otx 133. Zerraldoan barruan bost akeita-zamak sartuko dizkiagu. Etxde JJ 47. Uretan barruan izan ezik, eguerdiko ordu artan, leku obea egoan itzalpean baiño ere, etxebarruan. Erkiag Arran 28. Filosofian barruan dago / sakondu ezin dan arima. BEnb NereA 224. Dan, dan, dan, pozez jo daigun, bada, / dan, dan, Belengo atia, / antxe barruan daukagulako / munduko Salbagillia. Ib. 61. An barruan esku-bonba bi. AZink 83.
    (Tras gen. o tema nominal nudo). Durante; en el intervalo de. "Aste barruan etorriko da (=aste honen barruan) (V-arr, G-azp)" Gte Erd 41. "Hiru egunen barruan [jaio ziren] (V-arr-gip, G-azp)" Ib. 11. Cf. infra (b).
    Bein ondo konfesadu ezkero urte barruban, pekatu mortalian jausten bada, guztiz ondo litzateke bertatik konfesetia. Astar II 219. Agindu au bete edo kunplietako komulgadu biar da Erramuko Domekatik, eta urrengo amabost egunen barruban, [...]. Amabost egun oneen barruban komulgetan eztanak, bere erruz edo kulpaz bada, pekatu mortal egingo dau. Ib. 228. Begira izan ez lezakean Gipuzkoak bere mugapean Erri bat bakarra ere, bi milla ta eun zekor jaiotzen zaiozkana urte barruan. Izt C 173s. Emonik daukaz egun bakotxerako irureun eguneko parkamen edo induljenzijaak, eta ill guztijaren barruban induljenzija plenarija. Ur MarIl 7. Eziñ ordea bazitezkean an gelditu, edo urte-barruan Veneciatik irten. 'O dentro del año salir de Venecia'. Aran SIgn 74. Eztakik zer igaro dan amabost egun onen barruan, Gizaburuagako baserri-etxe baten? A BeinB 74. Zortzi egunetik zortzi egunera konfesetako oitura ona daukenak, irabazi al leikeezala, aste barruan dagozan parkamen guztiak. Itz Azald 150. I lotzen azala diru ori osuan nire eskubetara bigurtzeko amar urteko epe-barruban. Kk Ab I 78. Estaduak urdalla andia, ori aseteko asko bear, eta lurrak ekarren zitu guztia berea zala esan eban, eta baserritarrai urte barruan biziteko ta barriro ereiteko beste itxita, enparau guztia kendu eutsen. Eguzk GizAuz 131. Urte barruan bakotxak alogeretan jaso dauan kopuruaren neurriz. Ib. 153. Gaubijili-barruan txastatu bear da. SMitx Aranz 163. Aitak emandako epearen barruan ezkondu zen Madalenekin. Etxde JJ 98. Neuk ere, zure amaren eriotz-aurrez ikusi nuan; baita Arrasate kixkali zuten aste-barruan ere. NEtx Antz 12. Ez du jaten ilargirik / zapoak potzuan, / dagoenean kantari / gau barruan. Azurm HitzB 62. Hamairu heriotza / urtebeten barruen / neskatxa bat motibo / nola egin nituen. Balad 225. Igande batean, Elduaingo Kontzejuan apaldu du ta ordaindu ez. Ta ondoren, aste barruan, berriz Elduainera joan. JAzpiroz 105. Sei illabete barruan, ama eta alaba [il ziran]. Albeniz 33. Domingo eta Juan anaiak il ziran zortzi egunen barruan. Gerrika 24. Bi [kinta] eruanda egozan aurreko urte barruan. Ib. 45.
    b) (V-gip, G-azp; Lar). (Tras gen.). Dentro de; al cabo de (ref. tanto al pasado como al futuro). "Dentro de pocos días, egun gitxiren barruan, epean, buruan" Lar. "Bi urten barruan (G-azp), ordu gutxiren barruan biak il ziran (G-azp), ordu lauren barruan (V-gip)" Gte Erd 41.
    Baña denpora gitxiren barruban, isten deutsee konfesetiari. Mg CO 274. Gaur leku beetuan dagoana, egon diteke egun gutxiren barruan goraturik. VMg 32. Beia ikusi det Donostiako baserri Amara deitzen zaion etxean, sei pitxarra ta erdi ezne ematen ogei ta lau orduren barruan. Izt C 246. Laurogei legua bide igarorik berrogei ta amasei orduren barruan. Ib. 203. Amasa oni, bada, agindu zion, Judako soldadu guziak iru egunen barruan bilduta, bera aien buru jarri zedilla. Lard 203. Gauza guziak biderako zuzenduta, illabeteren barruan Festok San Pablo beste preso batzuekin Erromara itsasoz bialdu zuen. Ib. 528. Erromarrak dorre batzuetan sartu bearra izan zuten; baña egun gitxiren barruan zer-jana aitu zitzaielako, menderatu ziran. Ib. 539. Amabost egunen barruan iñok baiño ezaungeiago egin ebazan. A BGuzur 114. Egunak aurrera joazan; illebete ta erdiren barruan etorriko zan bere itxas-ontzia, ta egittu bear eban atzera edo aurrera. Echta Jos 228. Lengo batian ikusi degu / joko polita Arruan: / egurra zeñek geigo ebaki / bi ordubeten barruan. EusJok 121. Etorri ona Bilbao aldera, ta aurreztu dirua ta urte batzuen barruan zeuben etxetik urrin barik diru moltso politaren jabe ixango zarie. Kk Ab II 132. Bost minuturen barruan, zeru guztia odei baltzez estalduta egoan. Bilbao IpuiB 102. Egon zaittez ziur pekatarixa ogetalau orduren barruan bizirik ez litzakiana izango. Etxba Ibilt 481. Ez dago ikusi besterik nolako liburu-pila bildu duen hilabete gutxiren barruan. MEIG III 94.
    (V-arr-gip; Añ). (Tras sintagma nominal en caso absoluto). "Urte bete barruan bukatu zen (V-arr-gip)" Gte Erd 41.
    Denpora gitxi barruan ikasiko dau errosarioa ondo errezetan. Urqz 22. Juan baño lenago / itza eman zirala, / denbora gutxi barrun / etorriko zala. Bil 139. Ereje kalbinista prestu-ez ark laga zuan Guadalupeko elizatxoa txit ondatua, tellaturik gabe, [...]; alabaña, bertako jendeak tellatua ezarri zion urte barruan, neguko euri jasakin lurra jo ez zezan. Zab Gabon 98. Nok esan deutsu zuri, zure isiltasun ori eta zure bildur uts eta alperriko ori ez dituzala ondo pagauko denpora gitxi barruan. Itz Azald 163. Biar edo etzi, edo urte bete barruan. Ag Serm 252. Iru illabete barruan dausku / euskera ederto ikasi. Enb 136. Piarresek ogei bete. Beste bi illabete barruan gudaritzara joan bear du. Etxde JJ 54. Or etorri zait abisua illabete barruan Tolosako Berazubin kanpeonatua jartzen dutela. Albeniz 126.
    c) Al alcance de. "Arri-barruan dago, está a tiro de piedra (V-ger)" A EY III 342.
    Nik emendik iru leguan dabilen basusoa begi-barruan artu badagit, zist!, yaurti gezi txiki zorrotz bat eta laster lur jo eragingo ddautsat. (V-m). "Si alcanzo con mi vista". A EY II 323s.
    azpisarrera-10
    BARRUAN HARTU. a) Captar.
    Politikan, ordea, baipen edo afirmazio zeatzak, baipen larriak eskatzen dira. Orregatik barruan politikak artzen du ain yende gutxi. Ldi IL 144.
    b) Acoger.
    Gabon-gaba da gaur, ta ama zanaren izenean barruan artzen degu gau ontan datorren eskekoa. NEtx Antz 86. Edota uretan galdu dan untzi gizonak [zer gura dau besterik], potin oskil batek bada ere, leen bai leen barruan artu dagian baiño. Erkiag Arran 99.
    c) Incluir, abarcar.
    Ipiñeko eleix-barrutiek auxe inguru au egiten dau: Ubideko eleiz barrutien asi, eta Zadorrako urek datozen lekuti Beobide-auzuneraiño yoten dau; Beobide-auzune au barruan artu ta bidez-bide Agarre auzora. Akes Ipiñ 17. Baiña ez, orain lez, laterriak ipiñitako [gizarte ziurtasun] danok nai ta nai ez barruan artzen gaituanak. Etxabu Kontu 108. Han ari da ahaleginean besarkatzen era bihurtutako hutsunearen hondar mehar hori, barruan hartzen duenaren alderantzi gertatuaz. MEIG IX 127 (en colab. con NEtx).
    (Tras gen.).
    Ikusi dugu Garibaik edo dena delako biltzaileak [esaera zaharrak] "la arte poetica"ren barruan hartzen dituela. MEIG VI 188.
    (Ref. a objetos).
    Au da Zornotza'n egin daben Ikurriña. / Berak dauko bertako ikurdi ederra, / Idatzirik Jaungua eta Lagi-Zarra; / B, Z, izki onek lorezturik ditu, / Zer esan gura daben errez lei aditu. / Zugatz deunan adarrak, ezkur ta orrijak, / Barruban artzen dabez izki eder bijak. Enb 147.
    (Tras gen.).
    Arri aundiz tajututako ill-obiari esaten zaio tregoarria. Gorputz asko bere barruan artu letzazke. JMB ELG 87. Ala Erroma gertatu zen munduko ederrena, zazpi muno esi baten barruan arturik. Ibiñ Virgil 93.
    azpisarrera-11
    BARRUAN-BARRUAN. Intens. de barruan. v. BARRU-BARRUAN.
    Barruan barruan zerbait pentsauten asi zan Nikanor. Erkiag BatB 62.
    azpisarrera-12
    BARRUAN BARRUKOAK. a) "Barruan barrukoak, cerremos las puertas [...] (V-m)" A EY III 328. "Barrun-barrukuk. Cuando se cierra la puerta para que no entre quien no se quiere que entre, se dice esto" Etxabu Ond.
    Eliz-jaia bukatuta bereala, barruan barrukoak utzirik, besteak zelaira erten ziran, erlauntza bezela zunburruntsu, bakoitza bere usteak ematen. Ag G 343.
    b) Ezta gero edozelangoa bart arratsean zure Aitak emon eustan zartadea. Ta alan bere enintzan aserratu, kanpotik, barruan barrukoak izanarren [='por dentro ocurría algo muy distinto']. Ag AL 40.
    azpisarrera-13
    BARRUANGO. De dentro. v. BARRUKO.
    Ganboarrok su emaitean / asi dira, ta onegaz urten daude beralan / Oñeztar barruangoak / Zein erre ez zitezan. Mondr 30ss.
    azpisarrera-14
    BARRU-BARRUAN. Intens. de barruan.
    Badakit eurakgaitik daukagula euskaldun guztiok biotz gaixoa barru-barruan minberaturik. Ag AL 19. Dana zan aiñ, aiñ, eztakit nik zelan esan bere, barru-barruan gozotasun andi bat emoten ebana. Ib. 39. Biotzaren barru-barruan daukat neure erriko neskatilla bat. Echta Jos 323. Zelan eukan Martin ondo ezkutata an barru-barruan. Ib. 129. Arpegiz estuba, sudurra luze ta makotuba, begijak txikijak eta barru-barruban sartubak. Kk Ab I 30. Laster barru-barruan munduko gauzai iguin, gorrotoa sortu yakon, aren galbide, arriskoak ezaguturik. Belaus Andoni 4. Ongi izango zaizu oarkai oek zure barru-barruan sartzea. ArgiDL 32. Josi nere biotz barru-barruan Jaungoikoaganako beldur santua. Ib. 122. Gogoz udan ta neguban, / bijotzan barru, barruban. Enb 39. Bala indartsua bai'litzan, zital, mingarri zaztatu yakon barru-barruan. Erkiag Arran 151. Iru bazter dira munduan Nikanor-eri barru-barruan kirrisk-eragiten deutsenak. Erkiag BatB 192. Olan jokatuten badozue, zintzo-zintzoak bazarie, beti eukiko zaitue amatxuk bere biotz barru-barruan. Bilbao IpuiB 264. Barru-barruan minduta. Etxba Ibilt 479. Kupirik gabe nastu didazu / barru-barruan nun miña. Olea 34.
    azpisarrerakoSense-14.1
    (Decir, etc.) para sí.
    Esanaz bere artean, barru-barruan, da ixill-ixillik: orixe bai dala gizon bat ona, ta ederra. Ag AL 53.
    azpisarrera-15
    BARRU-BARRUKO. Intens. de barruko.
    Enplastu arin ta azalekuakaz osatu gura izatian barru barruko gatxa. Mg CO 197. Bata [damu] barru barrukua, bijotzian gordia. Ib. 64. Bizkai barru barruko semia da bera. Ib. VI. Euren barru-barruko guraria ikusi eragin deuste. Ag AL 161. Bere alaba kutunaren ontasun barru-barrukoak erakutsi nairik. Ib. 125. Baiña, egia esan nai badogu, bazkunaren sakristia usain au ez zala barru-barrukoa autortu bearko dogu. Etxabu Kontu 109. Teresak bere bizitzan artu-emon barru-barrukoa izan eban euskaldun askogaz. Onaind STeresa 99. Barru-barruko miñez da negarrez. Gerrika 94.
    azpisarrerakoSense-15.1
    "Barru-barrukoak, íntimos, muy familiares" A.
    Azurtsuak izanarren, mamiña esten iake adiskide barru barrukoai. A Ezale 1897, 140n. Ezkutiztxo bat bidali bezaio berorrek, Don Adrian, barru-barruko adiskide duen ezkero. A Ardi 77. Iztakun maitagarri ta irudi ederreko bi notin barru-barruko ta sarri-sarritako alkartasunetan lotu diran berri ba-dezu. "Relaciones muy íntimas". Zink Crit 50.
    azpisarrera-16
    BARRU-BARRURA. Intens. de barrura.
    Naigabea barru barrura sartu ezpazaio. Ag G 347. Mutil baten irudia barru-barrura sartu. Erkiag Arran 60. Edo mutil apaiñen baten irudia ez al yan kolkoan barru-barrura sartu? Ib. 109.
    azpisarrera-17
    BARRU-BARRURAINO. Intens. de barruraino.
    Bildur andijagua sartu yakon bere aragi ta azurren barru-barruraño. Kk Ab I 47. Auek gauzen axala ikusten dute; Jaunak berriz gauzen muin barru-barruraño. Inza Azalp 25. Barru-barruraño astindu nauten gertakizun ankerrak dirala-ta. Lab SuEm 214.
    azpisarrera-18
    BARRU-BARRUTIK (Intens. de barrutik). a) De muy dentro.
    Mañasiren negarra egiazkoa zan, barru barrutik berez etorkona. Ag Kr 158. Izakera, barru barrutik zetorkion bizi-gudarako ausardia. Ag G 253. Itz au azken-deia bigarrenez esatean, zotina bezelako zer bat erakori zitzaion barru-barrutik iztunari, entzule guztioi zauzkada andia eragin zigula. A Ardi 120. (Tras gen.). ¬ Biotzaren barru-barrutik jatortan agur zintzoa. Echta Jos 6. Pillomenak bere barru-barrutik zotinka esaten zion Jesusi. NEtx LBB 140. Maitetasun bat daukagulako / biotzan barru-barruti. Insausti 195.
    b) Profundamente.
    Ta izketan da izketan, apezpikoa, dukea ta gure aita, ezagutu eben alkar barru-barrutik, eta alkarren lagun egin ziran. Ag AL 74. Batxi, barru-barrutik beiñik bein, ezekian iñok nor zan. A BGuzur 114. Eta nere iritzi onen sendogarri, berriz, beste zer bat gañera, barru-barrutik ez bada ere, Kantaren gai ta mamiari berari ederki dagokion beste zer bat. Lek SClar 116.
    azpisarrerakoSense-18.1
    Sinceramente.
    Euskeriari gorroto eta / Gozau nai bere foruak, / Dirala uste dot barru barrutik / Auterestia zoruak. AB AmaE 5. Seme yatorrari yagakonez, liburutxo onen egilleak barru-barrurik maite dau bere auzotegia. A.
    azpisarrera-19
    BARRU-BARRUTIKO. Profundo, que viene de muy dentro.
    Au edatsita antzi bat egin zuen, zautalari guztiak arritzeko antzi barru-barrutikoa. A Ardi 48.
    azpisarrera-20
    BARRUEK EMAN. "Barruak eztuzte emoten (V-arr)" Gte Erd 139. v. BARRUAK AGINDU.
    azpisarrera-21
    BARRU-ESTU. "Barru-estua (Vc), inquieto" A.
    Zitala gaur barru-estu edo pirriagaitik esan daroagu. Ezale 1897, 87a.
    azpisarrera-22
    BARRU ETA KANPO. Por dentro y por fuera.
    Ekatxez aurkitzen dalako [ontzia] / Barru eta kanpo dana josia . AB AmaE 382. Zure inguruak argitzen dizdiz / Urtziren zorun-eguzki, / Barru ta kanpo, lan eta jolas, / Bakia zala nagusi. Enb 182. Barru ta kanpo, nastua dabil, artega ta egon-eziñik. Onaind STeresa 52. Onan inguratu zan barru eta kanpo inguru guztia. Gerrika 260. Nola dagon [jauregia] ain bapo, / dana barru ta kanpo. Insausti 222.
    azpisarrera-23
    BARRU ETA KANPOKO. Interior y exterior.
    Barru ta kanpoko illuntasunean egon ziran gure gazte biak elizan, ixill ixillik, zirkiñik egin bage. Ag Kr 26.
    azpisarrera-24
    BARRU ETA LANDA. Por dentro y por fuera.
    [Baseliza] ezta txikia baña barru ta landa ondo betea egoten da guztia. Ag Kr 47.
    azpisarrera-25
    BARRU GALDUKO. Malvado.
    Gero iragarri zion, zein barru galdukoa eta biotz gaiztokoa zan. Lard 492.
    azpisarrera-26
    BARRU-GARBITZE. "Barru-garbitze, depuración de humores" Garate Cont RIEV 1933, 96
    azpisarrera-27
    BARRU-GIRO. Mal tiempo, tiempo para quedarse en casa. "Barru giro da (G-azp)" Gte Erd 42.
    azpisarrera-28
    BARRU IZAN. Estar dentro.
    Naparrok kanpo edo barru dirala, nori emon errua? Gerrika 275.
    azpisarrerakoSense-28.1
    "Pelotan fueraka jokatzen denean, berriro jokura sartzea. Kakaiñara noia ta berriro barru danian abixaidazu" Elexp Berg. .
    azpisarrerakoSense-28.2
    Estar dentro, tomar parte.
    Neure almen-jakintza neurrian, [eztabaida] guztietan edo geienetan barru izaten nintzan. Gerrika 174.
    azpisarrera-29
    BARRUKO. A) (Adnom. y adj.). a) Interior, de dentro. "Interior" e "intrínseco" Lar y Añ. "Amuradas, lados interiores del navío, barrengo aldamenak, barruko alboak" Lar. "Túnica, barruko habitua" Añ. "Sonsacar, barrukoa atera" Ib.
    --Norzuk dira biotz garbia daukenak? --Barruko pasio guztiak ilik daukezanak. Cap 84. Barruko eta biotzeko dolore eta damua euki bear da. Oe 131. Pekatutik urteteko biar dirian laguntasunak, alan barruko nola agirikuak. CrIc 47. Ta gomutatu, gogoz, biotzez ta borondatezko bekatu barrukoak. Añ EL1 45. Zeruko bidean gogo biziarekin ibilten, barruko libertade santu eta pake gozo bat gustatzen. Gco II 81. Modu bitakua izan leiteke begiraune edo erreberenzija au, barruko edo bijotzekua, eta kanpotikua. Barruko edo bijotzekua da benetan ametia, estimetia, askotan eukitia bijotz osotik. Astar II 82. Saulek, argitik illunera sartu zalako, etzuen iñor ikusi; bai ordea barrukoak Saul. Lard 173. Izena imini leion / barruko gatxari. Azc PB 249. Irakiten bezela jarri zan, ta barruko berotasunak arpegira erten zioten andreari. Ag G 264. Larunbatetan jaisten naiz Zabaletara, nere emazte, seme, illoba ta bazterrak ikusiaz, barruko jantzi garbiak ipiñi ta tabakorri piska bat artzera. Ib. 6s. [Elizaren] aberastasun auek bi motazkoak dira. Batzuek barrukoak eta besteak agirikoak. Barrukoak dira Sakramentuetan irixten dan Jaunaren grazia edo esker ona, sinismena [...]. Inza Azalp 103. Ezin negokean barruko agurioa azaldu gabe. Lab EEguna 106. Barre alaiak ezik, barruko malkuak. Laux BBa 44. Eskuak alkar zartakatuz, atalasean gelditu ziranengana itzuli zan. Oek, ordea, etzezakeen ondo ikusi barrukorik, ainbestekoa zan barrualdeko ke-lañoa. TAg Uzt 87. Barruko egon-eziña nabaitzen zaio. NEtx Antz 111. Aztertu dezaiegun [koplai] barruko muña. Lek SClar 114. Gizonak, Theresari begira zegokiolarik, bere herri-minaren jaioterri hura zekusan barruko begiekin. Mde HaurB 8. Eta barruko kezka hilgarriak zeragiola, gelatik atera zen lasterka. Ib. 42. Maitetasuna! Gazte biotzen alkar-beratasuna, leengo ume-bizikerea aldaturik beste amesbizitza ta izakera bat sortuazoten dauan barruko garra. Erkiag Arran 60. Barruko poza eta bakea, / or dau aberastasuna, / ori lortzeko bearreko da / gizonen askatasuna. BEnb NereA 218. Gizonaren egintza barruko naietatik sortzen baita zuzen-zuzenik. Vill Jaink 141. Aziak landarea barruan daukan bezala, eta [...] barruko lege batek agindurik, landare ori argitara ematen duen bezalaxe. Ib. 72. Mutikoak, artean emakumeentzat itxirik eukan leio barrukoan, argi-izpiak dizdizka nabaritu zituan. Erkiag BatB 57. Galtzak eratsi, --barrukorik ez eukan-- eta lotsari-aldeko azpiko azala urraturik eukala ikusi eban bere begiz. Ib. 97. Goiz illun batean, barruko aitu-eziñak zirala bitarteko, Toledoko karmeldar komentuan morroillo ipiñi zuten [Joan Gurutzekoa], ondo zaindua. Onaind (in Gazt MusIx 146). Urte birako dira karguak; baña [...] leenguak dira agindu edo barruko lege eta barruko demokrazi. Gerrika 278. Barruko gauza oiek ikusteko, adelantu aundiak Panplonan zeudek. Albeniz 130. Barruko hormak ez dute islatzen. MEIG IX 127. (en colab. con NEtx)
    v. tbn. Etxde JJ 151. SM Zirik 19. Gand Elorri 186. Etxba Ibilt 459. Etxabu Kontu 47. Ataño TxanKan 231. Onaind STeresa 70.
    azpisarrerakoSense-29.1
    (Como adj. pleno).
    Da jakiturija neurribaga berbera, eztago beretzat gauza ezkuturik, dakuzaz gure bijotzeko bazterrik barrukuenak. Astar II 3. Oraingoa [burruka], berriz, barrukoagoa duzu; gogoa bere izatearen zokorik barruko ta ixillenean bildu ta antxe daurkigu gudu bizian. Onaind (in Gazt MusIx 148).
    azpisarrerakoSense-29.2
    De tierra adentro.
    Aita Asteteren liburutxutik atarea bizkaitar barrukuentzat. CatBus 1.
    azpisarrerakoSense-29.3
    Íntimo, próximo. "Barruko (Vc), familiar" A.
    Errenderiko neska bat izan zun bere lagunetan barrukoena bigarren urtean. TAg Uzt 56. Nori itandu orduan? Beste adiskide barrukoari, Madalen lagun zintzoari? Erkiag Arran 63. Iñoiz ba zituan etxakide ta barruko, zorri zuri-baltzak, baiña aspaldian ori baiño garbitasun aundiagoz bizi izan da. Erkiag BatB 115.
    azpisarrerakoSense-29.4
    Sincero.
    Poz orren itxaropenetan, ar zazu nere agurrik barrukoena. NEtx LBB 82.
    azpisarrerakoSense-29.5
    (Uso sust.).
    Ume umetatik sartu eben ikastetxe baten barruko . (interno). A Ezale 1898, 10a.
    azpisarrerakoSense-29.6
    (Uso sust.).
    Zuen zorigaitz orren aundiyan, / Barruko (participante) beti izatia, / Neretzat beinzat ez da izango / Pozgarriya ere txikia. EE 1884, 343. Beste urte baten be urten eban musika taldeak aratuzteetako egun baten. Orduan neu be barrukoa nintzan. Etxabu Kontu 98.
    azpisarrerakoSense-29.7
    (Tras gen.).
    Ez daki konfesoriak nire barruko barri. Mg CO 234. Bere barruko aserrea kanpora ateratzen badu hitz gaiztoak edo injuriak esanaz. Gco II 49. Dirautsa orduban Sugiaren barruko Diabrubak: Zegaitik deritxazu galerazo deutsula Jangoikuak jaatia Arbola onen frutatik? JJMg BasEsc 33. Neska mutillai biai deiturik aurrera, / Agertu eutsen bere barruko gogua. AB AmaE 421. Agur nire barruko bakea. A BeinB 42. Alan Sakramentu onetan aldatu eta biurtuten da ogiaren barruko izatea Jesukristoren gorputzean. Itz Azald 165. Demoninoa ezingo dala sartu iñoz gure ariman, guk geure guraz eta borondatez edegi eta zabalduten ez badeutsaguz geure barruko ateak. Ib. 187. Josek eztu ezer erantzuten, baño bere barruko mintzoa badakit. Ag G 361. Zulatzen dautsoz bularra ta sabela, bere barruko errai guztiak atara ta zatitzen dautsoz. Kk Ab II 127. Igar neban gixonen barruko zadorra. Laux BBa 100. Egun guzia besteren gaitzak sendatzen edo arintzen, eta bera urtetik urtera bere barruko arantzaz minberago. NEtx Antz 79s. Askoz zuzenkiago erka edo gonbara ahal dezakegu Euskararen problema Irlandararenekin, bai bi herrien historia politikoaren aldetik, bai bi hizkuntzen barruko historiaren aldetik. Mde Pr 206. Han sartu du lapiko hauien barruko guztia. Osk Kurl 14. Ezin oitara eraman norbere barruko lillura ta poza. Vill Jaink 161. Ona emen, labur, gure izkeraren barruko adieraztea, au da, gramatikarena; baiña barrungo itzaren adierazte ortaz gaiñera, badute izkera guziek beren mintzoa edo mihi-soiñua. "Expresión interior". Or (in Gazt MusIx 14). Bere alabarekin zegoela, eman zion oni bere barruko erabakiaren berri. NEtx LBB 68. Antzinatik kuxkurtua zegoen bere barruko eremu zakarren irudimen-mezu ezkutua. MEIG IX 117. (en colab. con NEtx)
    v. tbn. Lek SClar 109. Gand Elorri 51. Zait Plat 109.
    azpiadiera-7.1
    Íntimo, próximo.
    Aldra bakotxian buru edo nagusija eukiteben, eta onen urrengo beste malla bat egiteben bik edo iruk, bere barrukuaguak ziranak. Kk Ab I 116. Conderen semetzat artu ninduen nere adiskide maiteak; ori gero lau urtetan elkarren barruko ginala. A Itzald II 73.
    azpisarrerakoSense-29.8
    (Tras tema nominal nudo).
    Domeka guztietan, eta bai astebarruko jaietan bere. Oe 116. Goitu dogu bene benetan etxe barruko errierten buru bakar au. Mg PAb 214. Atoz orain nerekin Erri barruko Etxe aberats edo Jauregi eder batera, non bizi naizan nere era guzietara. VMg 12. Kale barruko dantzarijak ez dira segurubago geratuten eureen tanbolin egunetan, bestiak baino. fB Olg 73. Alan, erriko jentiak gura balebee, kendu legijeez guztiz [dantzaak] eureen errikuak eta luur barrukuak. Ib. 153. [Españaren izena] arkitzen dalarik argi ta garbi España barruko itzkuntz eder Euskarazkoan. Izt C 15. Probinzia barruko Erri askotatik batutzen dira plaza agirikoetara gizonak millaka. Ib. 253. Leize-barruko arkaitzak. Arr GB 78. Bere etxe-barruko bizitza. Zab Gabon 93. Zer iana, iakinbidea ta biotz-barruko atsegintasuna gura nituke erri guztietan. Ag AL 46. Baserritarren artean, abarkadunen artean daude Euskalerri barruko euskaldunik egiazkoenak. Ag G 96. Agots-lege batzuk itz barrukoak dira (vocabulares), besteak bi itzen artekoak (perifrásticas). A Eusk 1919-1920 (I), 7. Itxaso-barruko koralak baño gorrijaguak ixaten dira nire larrosak. Altuna 34. Gustiz asarre ibilli zirean etxe-inguruko ta etxe-barruko bazterrak aratuten. Kk Ab II 12. Kutxatilla barruko txorija begi-itxi-edegi baten aienatu yaken. Otx 49. Erromes-sail beltza ari da kantetan / eliza-barruko penitentziketan. SMitx Aranz 140. Meza-barruko jaunartze artan lortzen degu Juan ebanjelariaren Kalbarioko: ecce mater tua. Ib. 171. Gogo-barruko gertariak. Mde Pr 321. Hegiaphaliaraiño urbiltzea eta bere orma barruko bizilagunen berri ikastea. Etxde JJ 91. Kolko barruko poza gorde eziñik. Bilbao IpuiB 49. Etxe barruko lanetan / abeslari bertsoetan / aberiak gobernetan. BEnb NereA 139. Lur-barruko hil-erriaren ixiltasun pixua. Lasa Poem 96. Iru urte egin zituan Teresak komentu barruko gaixotegianOnaind STeresa 48. Biotz barruko samintasunak. AZink 115. Ezkongaia bada, ezkondu al dau alkarte barrukuaz nai kanpokuagaz. Gerrika 256. Perpaus barruko hitzen joskeraraino. MEIG VI 41. Merkataritzarako eta itsasketarako jaio zen hiria, izena bera du lekuko, inoizko portuaren ertzetan, lur barrukoen sar-irtenbide izan zedin. MEIG IX 40.
    azpisarrerakoSense-29.9
    (Tras adv. de lugar con suf. -ko).
    Ia orko barruko ogi orreeri buelta emoten deutsazan. Bilbao IpuiB 214.
    azpiadiera-9.1
    (Tras adv. de lugar sin suf. -ko).
    Jakin leike zer diñoen or barrukuok? Ag Kr 98. [Erritar] bat bakarra dago, ta berori or barruko pozu sakon orretan. Bilbao IpuiB 218. Ormen neurriak, baratzeko etxetxu ospatsuaren ate-leioak, an barruko armario ta gordailluak; erabat esan, lapurretan ganoraz egiteko zerzelada ta azbegiak. Erkiag BatB 46.
    (Con sdo. temporal). "Urte barrukoak dira, son del mismo año (V)" A EY III 314. "Urte barrukoak dira (V-arr, G-azp), bost egunen barrukoak dira (G-azp)" Gte Erd 76.
    Etxe edo familia bakoitzeko buruak illaren amarrean artuko dezute urte barruko arkume mantxa gabeko bana. Lard 71. Eramaten zuten eleizara [...] usakumetxo bat edo urte barruko arkume bat. Ag Serm 563. Urte barruko illak bearbada orduan be ogetamarretik gora izango ziran. Etxabu Kontu 81. Komedia ere XVIIIgarren mendekoek ontzat emango zuketena, egitekoak 24 ordu barrukoak baitira. MEIG I 163.
    b) De dentro de, de al cabo de.
    Begira. Egin zagun kontu sei illabete barruko izparringi bat eskuetan degula. Ldi IL 93.
    B) (Adv.). Para dentro de.
    Bi illabeteren barruko galdu genin Donosti. Ataño TxanKan 220.
    azpisarrera-30
    BARRUKO ALDE. Parte de dentro, interior. v. barrualde.
    Gu mauka-mauka ari ginan artean, barruko aldean komentuko nagusi berastegiarra ta bestetxo bi bazkaltzen ari ziran. A Ardi 79s. Gizonaren eskuak [iztar] heien gainean zabaltzen zirelarik eta barruko aldera eztiki oratzen zituztelarik. Mde HaurB 19. Uriaren barruko alderantz joan da gero. Erkiag BatB 126. Etsaiak zai-zai egon bear zuan barruko aldetik iges irtetzeko. NEtx LBB 173. Neguko itxaso andiak jo ta zati bat kaiko barruko aldera jausi zan. Etxabu Kontu 140.
    azpisarrera-31
    BARRUKO ARROPA. Ropa interior. "Nei oaindik amak erosteizkit barruko erropak" ZestErret.
    Bai soñekotarako ta bai barruko erropetarako, aukera aundia etorri zait. NEtx Nola 16. Barruko erroparik etzuan ekarri. BasoM 147.
    azpisarrera-32
    BARRUKO ELASTIKO. "Camiseta interior. Barruko elastikua zikiña daukat" Elexp Berg. "Attonai erregalo barruko elastikuak ekartze genizkiyon" ZestErret.
    azpisarrera-33
    BARRUKO GIZON. "Barruko gixona, tripulante" (V-ger) Ort Voc.
    Lenengo joteagaz batera ipiñi eban azpikoaz gora Sardinzarren txalopea, ta barruko gizonak, ur azalean alegiñak egiten oso mekotuta gero, ito egiñ ziran. Ag Kr 208. Txo!... tire aurre trabenara ta esaidxok trabenerieri ur anpur bat omoteko, yarra baten, barruko-gixonantzako dala-ta. Ort Oroig 21. Ontziari ibilpidea emon egioen barruko gizonak. Erkiag Arran 77.
    azpisarrera-34
    BARRUKO GONA. "La combinación. Oiñ iñok eztarabill barruko gonaik" Elexp Berg. "Oiñ barruko gonia esaten dok, da len kámixia" Ib.
    Ez barruko gonarik / ez mirinakerik: / neure biotza daukat / naibagaz beterik. Azc PB 176. Begiratu zazu gero nola dauzkan Malenek atorrak eta barruko gonak. Ag G 247.
    azpisarrera-35
    BARRUKO IKARA. "Barruko-ikaria, emoción, estremecimiento interior. Irakorri-geia barruko ikariagaz amaittu neban" Etxba Eib.
    azpisarrera-36
    BARRUKO JANTZI. Prenda interior. v. barruko (2).
    Barruko jantzi garbiak ipiñi. Ag G 6. Malenek barruko jantzi zuri garbiak oe gañean ipiñi. Ib. 136. Aulkitxuan barruko jantzi aldagarri bat. Erkiag BatB 106.
    azpisarrera-37
    BARRUKO LAGUN. "Barruko lagune, tripulante" (V-ger) Ort Voc. v. BARRUKO GIZON.
    Urrunguen, anpurtxu bateitxik eze yoten dot soidxiegaz barruko lagun bet. Ort Oroig 18s.
    azpisarrera-38
    BARRUKO LEGORTASUN. "Barruko legortasuna (V-och), estreñimiento" A EY IV 227.
    azpisarrera-39
    BARRUKO NAHIEZ (V-gip). "Barruko-naieza, indisposición, malestar. Juan lanera eta barruko-naiezak artu nau" Etxba Eib.
    azpisarrera-40
    BARRUKO SIKU (V-gip). "Barruko-sikua, estreñimiento. Barruko-sikuakin dabil aspaldi onetan" Etxba Eib.
    azpisarrera-41
    BARRUKO TRISTURA. "Barruko tristuria, larrigura, cuerpo triste. Juanek barruko tristuria kentzeko pare bat kopa joteittu goizero" Elexp Berg. En Etxba Eib y ZestErret sólo aparece la acepción de 'tristeza, melancolía, desánimo'.
    Egun bi edo irura, botikarixo jauna aurkittu zan barruko tristuriakin, eta emaztiari eskatu zetsan janari on bat gertau zeixola ogetik jaikitzen zanerako. Etxba Ibilt 473.
    azpisarrera-42
    BARRUKOZ KANPORA; BARRUKOAZ KANPORA. Al revés.
    Dedar egiten dozue, alakoak engañetan dabela Konfesorea, deungaro konfesetan dala. Biurtu egizue orain barrukoaz kanpora soñekoa. Zegaitik auxe berau eztozue zeurok gaitik uste izaten? Añ LoraS 33. Iruntzietara edo barrukoz kanpora ipiñi. A Txirrist 66. Zato bat barrukoz kanpora ongi lotua. Ataño TxanKan 72.
    azpisarrera-43
    BARRURA (Lar, Añ (V)). a) Adentro, al interior. "Dentro, ir" Lar. Cf. barrura como part. s.v. barruratu.
    Silverori ezer esan baga, sartu zan barrura. Lazarraga 1141vs. Atseginik sar ez dakidan / oi biotzeti barrura. Ib. 1146v. Pastoreak, ea, barrura sar zaitez, / Xaio dan Xaun onekin konsola zaitez. Acto 403. Guazan etxe barrura. Mg PAb 165. Dator zugana, eta aurkituten dau zure bijotza alde guztijetatik zabalik, eta sarzen da barrura nundik nai. Astar II 141. Ze uste izan eben ekusela Anibal Erromako ateetatik barrura sarzen. Ib. XII. Poza sartu jat barrura. AB AmaE 23. Etorrenean Marin atera / etzan sartuten barrura etxera. Azc PB 158. Kurutze bat egiñaz barrura sartu zan. A BeinB 93. Baiña Euskalerriak daukazan mugetatik barrura badator iñor zematuaz edo zerbait kentzeko asmoetan. Ag AL 49. Sartu ziran iauregi atako atetik barrura. Ib. 100. Itzal eta lotsa andiagaz irago bear da [Ostiya] ainbat lasterren eztarritik barrura. Itz Azald 159. Egi zaleak bagara esan daigun egia: geu pozkor bagabiltz, ezta iñoren naigabea gure mingañetik barrura sartzen, geientsuetan. Ag Kr 202. Olatu zaparrada asko sartuten zirean barrura, ta guztiak egozan oso bustita. Echta Jos 252. Entzuizu, Doña Masima, obeto egingozu leio orretatik barrura joaten bazara. Ib. 66. Besteren bordatik arkuma bat atera naiean zebillen Pernando. Kanpo-aldetik barrura eskua sartuta, isetsetik eltzen zion arkumari. Muj PAm 71. Usain gozua sartu zan leiotik barrura. Altuna 47. Asi zan xerrairi ozka egiten, euren artean lukainka topauko ebalakoan, eta barrura eldu zanean arbi otzak otzikara emon eutson. Or Tormes 27. Itxasgoibe edo nibelean, ogei ta amabi kilometro barrura eta zazpireun ta berrogei ta amar kilometro itxas-ertzean azitzen omen dira [sekuoiak] Kalipornian. Munita 101. Alkarri bultzaka barrura bidean asi ziren. Etxde JJ 150. Arantza, baltzerana zan, begi illunduna, barrura dei-egiten dakien begi zoragarrien jaube. Erkiag Arran 26. Zatozte pixka batean barrura, oraindik badegu astia-ta. NEtx Antz 44. Bata, sukalderako bidea da, ta orrezaz gañera, ortik barrura dagoz etxeko logelarik onenak eta jantokia eta abar. Erkiag BatB 133. An dezu, bere etsaiz betetako ardangelan, Jainko txiki bat bezela, tapa-tapa atetik barrura sartzen. NEtx LBB 111. Eskatu zituen tijeretxuok / askatuteko jostura / sartu zituen tijeretxuok / bihotzetikan barrura. Balad 141. Barrura begiratzen eban. Onaind STeresa 35. Azkar sartu arazi zuten gure mutilla barrura, kanporako baño giro obea zegoala-ta. TxGarm BordaB 127. Baña azkenian, inguruan-inguruan dabillen arraiña, barrura. Gerrika 38.
    azpisarrerakoSense-43.1
    "Barrura sartu, encerrar, meterle a uno en la cárcel" Etxba Eib.
    azpisarrerakoSense-43.2
    Amazazpi urtekin, maitagarria zegoen neskatxa, ta luzatu gabe, mutillen baten begietan sar zitekean oso barrura.NEtx LBB 42.
    azpisarrerakoSense-43.3
    "Patiñ ori barrure dao (V-arr)" Gte Erd 263.
    azpisarrerakoSense-43.4
    (Tras gen.).
    Obiaren barrura aldian-maiz begiratzen zuen, baña ezer ikusten etzuen. Lard 468. Eta kolpe izugarri bat deskargatu, eta esku hura moztu eta txaluparen barrura erori zan. Arr May 183. Jaunartu aurretik pekatu txikien erdoia kentzea ongi da, zure barrura datorkizun Jaun-aundiari zor zaion begirapena gatik. ArgiDL 43. Azkenean uraren barrura ito eta gero legorrean jan. JAIraz Bizia 42. Orma orren barrura eztadin iñor sartu. Gerrika 78.
    azpisarrerakoSense-43.5
    (Tras tema nominal nudo). "Etxe barrura sartu da (V-gip)" Gte Erd 41. "Berebil [...] barrura (V-arr) [...] antomobil barrura sartu gera (G-azp)" Ib. 42.
    Orduban sartu zira Eleisa barrura. JJMg BasEsc 46. Ur au bere irten lekuan guztiz da ioria, otza eta garbia, eta baldin gertatzen bada Erribarrura ekartea naikidatzen dan bezin ondo, bertako jendeari egingo litzaioke mesede andia. Izt C 101. Beragaitik izaten zeban [kobre] onek ain jaso andia España barrura. Ib. 68. Begira jarriten da ermitatxo barrura. AB AmaE 390. Begiratu eik, aurra, topiña barrura. A BeinB 74. Zergaitik bakarrik austen dau barau osoa, nai janaritzat, nai edaritzat, nai osagarritzat, kanpotik artu ta sabel barrura iragoten danak. Itz Azald 161. Euren buruak galtzeko zori txarrean doiazala igarri edo gogoratu barik, sartuten dira itxas barrura, etxeak añako baga zuri sendoen artetik. Ag Kr 30. Gelditu erazoten ebezan bidazti gustijak, eruan baso-barrura, lotu antxe zugatz-enborrai. Kk Ab I 116. Egan dijoaz usotegirontz, / egan dijoaz usoak, / ta Zure Biotz-barrura doaz / maite zaituzten gogoak. Jaukol Biozk 31. Guardiazibillak alkar begiratu zuten, maltzurki, eta ate barrura lepoak batera luzatu zituzten. Ugalde Iltz 38. Or nun dakartzun erriaren mallakerí orrek zeure sendi barrura beste bat. Gerrika 186. Artzaiak sartu dira / estalpe barrura. Insausti 151.
    azpisarrerakoSense-43.6
    (Tras ines. o adv. de lugar).
    Itxiko neuskijo, goitu al daidala, etxeko guztiak illgo gaitubana dakidan arerijo bati atian barrura sartuten. fB Ic II 272. Gero erre ebezan sasiak eta ikusirik sasipean egoala zulo andi bat, munan barrura sartuten zana, arriakaz bete eben a zuloa. Echta Jos 247. Bere urratsak oihan sakonetan barrura ezkutatzera. Mde HaurB 74. Parkean barrura ikusi dizut joaten. Ib. 43. Zer zeukan zer joan or barrura olako gizon arrotzak? Ag G 111.
    (Tras alativo).
    Esan biar ixan dodana esan dot-eta, banua neu atzera zorrora barrura. Otx 79. Ia, txotxo, ona barrura! Bilbao IpuiB 89.
    b) Al cabo de, dentro de. "Urte bete barrura joango naiz (G-azp), gu etorri eta ordu laurden barrura etori zan (G-azp)" Gte Erd 41.
    azpisarrera-44
    BARRURAGO. Más adentro.
    Ta artuten ezpadira konfesetara duazanak berba bigunakaz, lagunduten jakeela aterateko ezkutuban dagozan suge okertubak, barrurago sartuko dira. Mg CO 193. Aurrerago eta barrurago sartuko zara [demoniuaren sarian] . Astar II 150. Baina puska bat barrurrago iragota, aztertuten baditugu estadu bakotxaren zer eginak, guztietan dago Kurutzia. fB Ic III 370. Sartu zan leen baño bere barrurago pekatuan. Ur MarIl 32. Txapela barrurago sartu. A BeinB 55. Urrenguan ez kolkuan gorde [arto zatija], barrurago baiño. Jan, jan. A BGuzur 119. Eztakit zer sartu zitzaidan belarrian barrurago: zeinuen otsa, ala gizon ta gixon, andere ta anddere aien zalaparta. A Ardi 45. Eta geruago barrurago sartzen yakon arantzea bularrian. Altuna 36. Ontan ikusmiñaz barrurago sartzen zerate ta ona sukaldea. Inza Azalp 32. Eskua pijama-lepoaren pean piska bat sarturik, gero barrurago, eta barrurago oraindik. Mde HaurB 16. Uskeriekin gabiltzala, ez gaude ez aseak, baiña bai engaiñatuak. Axaletik bizi gera eta eztugu barrurago sartu nai. Vill Jaink 143. Kuelak, ertza baiño amar zentimetro barrurago, amarreko metxarekin egindako zuloa izaten zuan. JAzpiroz 114.
    azpisarrera-45
    BARRURAINO. Hasta dentro.
    Morgako semea da bera, ta ondo baiño obeto agiri dau zein barruraiño daukon sartuta txiki-txikitatik ikasi eban berbetea. Vill (in Bilbao IpuiB 7).
    azpisarrerakoSense-45.1
    "Leiza oso barruraño dago (G-azp)" Gte Erd 263.
    azpisarrerakoSense-45.2
    (Tras tema nudo).
    Oroitzen al zera, Leon, osabaren eriotzea biotz-barruragino sartua zuelarik, zein beluri ta zurbil, zein biozmindun ta atsekabetsu egun oso artan gekusen? A Ardi 100. Oneraño, eliz-barruraño, dakartzkie zaldun eta andere aundi-iritzi oek. TAg Uzt 25. Ipui guziak, ori baiziran: ipui utsak. Elbarriarena, ez ala. Egi garbia ta biotz-barruraiño sartzen zana. NEtx LBB 92. Biotz barruraiño sartu zitzaigun goibeltasuna ta kezka. AZink 91.
    azpisarrerakoSense-45.3
    (Tras ines.).
    Emaztiak aitzen emon zetsan esanaz, euren etxe obian sorgiñ gaiztuak tratu txarrian erebixelako zurkatxa sarturik ariman barrurañok. Etxba Ibilt 467.
    azpisarrera-46
    BARRURAKO. a) (Adv.). Para el interior.
    Zenbat eskandalu emendik, etxe barrurako ta kanporako? JJMg BasEsc 207. Debekatzen zebala Franziatik abelgorria sartzea Gipuzkoa barrurako. Izt C 177. Jesusen nekaldi guztian ezta beretzat atsegin apurrik, baizik miñik garratzenak gorputzean eta naigaberik beltzenak barrurako edo gogorako. Inza Azalp 65. Txakurrak barrurako / ez dira jaioak. Zendoia 216. (Decir, etc.) para sí. v. BARRURAKO EGIN.
    Gaur eztauat emongo bada --zinoan bere barrurako. (V-arrig). A EY III 399. Auxe dok eguraldi ederra baratzian biar-egitteko! --barrurako esan eban. Altuna 64. Au dot nirea --esan eban barrurako. Bilbao IpuiB 129. Ai emen baneuka azeritxu ori! --iñoan barrurako. Ib. 200. Bere barrurako: "Motellak, bai ikustoki beltza", esan balu bezela. Ugalde Iltz 32. Neure barrureko: "Bankilluen lenengo jarten direnak, saririk aundiena onakuetan". Gerrika 91.
    b) (Adnom).
    Gurdia bide zabalean utzi ta txerpolariak musika-tresnakin barrurako bidean ikusi zituztenean, oso alaitu ziran. Anab Poli 95. Aldegin zuten aiek, eta barrurako sarbide gabe gelditu nintzan. AZink 161.
    azpisarrera-47
    BARRURAKO EGIN. a) Decir para sí.
    Beti yagok toki berberan --elaiak barrurako egitten eban. Altuna 11.
    b) Entrar.
    Izeta barrurako egin zanean, laga egin eban musika taldea Jauregialzok. Etxabu Kontu 24.
    azpisarrera-48
    BARRURANTZ (-nz- Añ (V); barruronz Lar; barrurantxa V-ple ap. Holmer ASJU 1968, 122). Hacia dentro. "(Hacia) dentro, barruronz" Lar.
    Ibilli ta ibilli, etxe loi-zarrera eldu ta barrurantz begiratu eban. Altuna 16. Ikusi eben eskua soka bategaz estuta eukola basatxono-barrurantz. Kk Ab II 43. Labara juan eta zulo batetik barrurantza begiratu eban. Otx 88. Yauregi barruruntz dijoa. Zait Sof 192. Inpernua. Atea, barrurantz joateko soil-soillik edegiten dana. Erkiag BatB 202. Etxe barrurantza / sartu jatan talde bat. Ayesta 143. [Gauzak] oroimen-irudimenetan ditugu, noiz axal-axalean kanpoalderantz irauliak, noiz barrurantz. MEIG VII 27.
    azpisarrera-49
    BARRURANTZAKO (Adnominal de barrurantz).
    Baserritarrak barrurantzako irribarre bat eginda, esan eban bere artian. Kk Ab II 117.
    azpisarrera-50
    BARRURATXO. Dim. de barrura.
    Buruko ille bakanak urdin, ortz-oeak utsak, eta ezpain biak barruratxo bilduak. Mok 4.
    azpisarrera-51
    BARRUTIK; BARRUTI. a) Por dentro (sdos. prop. y fig.). "Barrutik [ikertu, erakutsi] (G-azp)" Gte Erd 269.
    Ifinten deuskuzala [demonioak] barruti pensamentu gestoak. "Poniénonos allá dentro malos pensamientos". Cap 69. Kanpotik Kristau onaren figura duenak, baña barrutik sepultura zurituak eta edertuak bezela likitsa, usai gaiztoa eta zikintasuna baizik eztuenak. Gco I 444. Ezin kanpotik bereztu edo distingidu leitekez geijenetan iru adorazinoe oneek; eta alan barrutik edo geure intenzinoiagaz egin biar dogu. Astar II 45s. Onetarako agindu zion, kutxa, arka edo ontzi zurezko, kanpotik eta barrutik betunez igortzia egin zezala. Lard 8. Gaitx da ezagututea / barruti gizonak, / deungen deungenak daukez / min gozoak eta onak. Azc PB 344. Barruti garbi garbie ta kanpoti kez [...] baltziturikoa. A BGuzur 156. Etziran barrutik gaistoak Tramana ta Brix. Ag Kr 171. Azaletik izerditan bustia ta barrutik su-garrean errea. Ag G 311. Bilbotik itxasoruntz goazela ezker aldetik dauden erriak eztirudite Bizkaikoak. Gero ekarri nion / artua barruti, / libra biko zatia / zan gutxieneti. Noe 108. Bai, gixon-itxura ederra! Arimea aldendu ezkero, naiz kanpotik naiz barrutik ori ta astotzar andi bat aren baten. Kk Ab I 35. Euzkeldun antza, azaletik baga, barrutik euki biar ebala. Kk Ab II 156. Indar aundiko gorputza dauka, / korajetsua barrutik. Tx B I 167. Pagenstecher eta Prince jaunek ere estudiatu zuten barrutik Sra Reyes de Z., Mexikotar medium haundiaren bidez. Mde Pr 325. Aingeruak lez itz egin baña / malizi baltza barrutik. BEnb NereA 53. Paavo Haavikko, lirikoa da. Azalez eta barrutik, aldatu ta barrieztatu egin dau finlandiar olerkia. Alzola Atalak 96. Eta barrutik garretan, batu zittuan Dama guztiak bere jiran. Etxba Ibilt 486. Berriro onuntz azaldutziak / barrutikan nau ni poztu. Uzt Noiz 52. Barrutik zelakoa dan jakitea ez yaku gaitz. Onaind STeresa 11. Gogo aundia serbibuteko / baña barrutik larria. FEtxeb 84. Aiuntamentu au [...] dexente berritu bear izan zan barrutik. Insausti 221.
    azpisarrerakoSense-51.1
    "Barrutik bustita egon, mozkortuta, hordituta egon. Bai, barrutik busti-busti inda ziok hori" ZestErret.
    azpisarrerakoSense-51.2
    (Tras gen.).
    Asmau begie ibillitea uren barrutik, / Asmau begie zelan ibilli iya aidean. AB AmaE 174. Sarrerako ate orren barrutik, alde bietatik, piloto, nagusi eta azafata eta diran guztiok, danak tinko. Gerrika 211.
    azpisarrerakoSense-51.3
    (Tras tema nudo).
    Etxe-barrutik aur-zarata balebil. Ldi IL 16. Lege esi barrutik bizi zen ezkero, nun-nai arki zezakean lana. Etxde JJ 225.
    (Tras instr.).
    Emen, ormez barrutik eztabil ez automobil da ez zaldi-karro. Gerrika 250.
    b) (Lar, Añ (V)), BARRUTI (Lar). De dentro, desde dentro. "Dentro, salir de" Lar. "(De) dentro" Añ.
    Emen ak egin eustan barrutik zizpuru. AB AmaE 292. Atea eregi ebanean, barrutik etorren argiagaz ezagutu genduan deizalea zein zan. Ag Kr 147. (Barrutik). Andria! Alz Bern 64. Begira barrutik / egoteagatik. MendaroTx 212. (Barrutik). Bederatziik zortzie; zortziik zazpie; zazpiik seie... Lek EunD 37. Danak agurtu zuten barrutik maitekiro. TAg Uzt 203. Zabaldu [toxa] berau ta artu eban barrutik zigarro-papel liburutxu okertu ta tximurtu bat. Kk Ab I 102. Ondar-pillo beltz-ugerra barrutik itxas-uiñak irabiatu oi du. Zait Sof 178. Aita ere oraintxe dator barrutik. NEtx Antz 36. Itaundu eutsen barrutik. Bilbao IpuiB 100. Eta barrutik gogor dirautse: / "Beterik dogu etxia!". BEnb NereA 60. Berriro zaratak eta ateari danbateko aundia barrutik. NEtx LBB 171. Bildotsak barrutik ateratzera. JAzpiroz 131. Haiek irentsi dute, baina berak barrutik bere gau-hilarriz argitzen ditu. MEIG IX 130 (en colab. con NEtx).
    (Fig.). Sinceramente.
    Danak agurtu zuen barrutik maitekiro. TAg Uzt 203.
    azpisarrerakoSense-51.4
    (Tras gen.). "Barrutik erten, abrirse, expansionarse, hacer confidencias. Nik nere barrutik oso nekez erteten det" Gketx Loiola.
    Urten biar dau [propositubak] bijotzaren barruti, ta ez euki bakarrik ao ta ezpanetan. Mg CO 86. Biotzaren barrutik urten biar dabee [zizpuru] oneek. JJMg BasEsc 58. Zer deutsa bada atera arren / Uren barrutik arraiñak? AB AmaE 57. Apaizak, Meza soñeko ta guzti, elizako burni-leiora jetxi dira, ta burnien barrutik agertu da Malentxo. Ag G 340. Gogoak iges dau bere barrutik. GMant Goi 14. Azeri onek beren barrutik / Bidaltzen daben aixe beroaz / Orri ta lorak zimeldu daustaz. Enb 137. Abots eme aul bat atera zan gelaren barrutik eskarikor. Etxde AlosT 53. Oihu egin zuen Theresak bere bihotzaren barrutik. Mde HaurB 91. Liburutegi baten barrutik pattar-botila bat hartu. Ib. 36. Xirdoganako eukan jita [...] bere barrutik errotik, tutarrez kendu uste eban. Erkiag Arran 178. Sinisturik diabruari iges erain zetsala, Jaungoikuan laguntasunagaz, emakume koittauan barrutik. Etxba Ibilt 465. Ba au nire barrutik ezta aldendu irurogei urtian. Gerrika 40. Beraren barrutik sortuak. MEIG IX 124. (en colab. con NEtx)
    azpisarrerakoSense-51.5
    (Tras tema nominal nudo). "Kotxe barrutik otsein zidan (G-azp) [...] kotxe barrutik deituzten (V-gip)" Gte Erd 41.
    Diabrubak, sare barruti alderik egin ez dagijen, asmau eragiten deutsee askori, dongaro esango dala. Mg CO 122. Errugutu biotz barrutik Jaunari, kondenetako zorian ta urrean dagozanakaitik. Añ EL1 58. Alegeriako Erri barrutik arrikada bateko bidastian dago iturri bat. Izt C 78. España barrutik etorritako asko. Ib. 4. Toki aietan Bizkai barrutik agiri dan zeru garbirik ezta ikusten. Ag G 215. Augaitik, ba, gaur bijotz-barrutik / damotzut on-etorrija. Enb 121. Atera egidazube pizka baten zorro barrutik. Otx 85. Ilketa, ezkontza ta arriabarrak, ire ao barrutik bota dituk. Zait Sof 134. Emakumeak etxe-bizitza barrutik atera bitez. NEtx Antz 29. Eiota ala eio barik? --itaundu eutsan orduan Iñasik ataute barrutik. Bilbao IpuiB 172. Eliza barrutik zaratak datoz. NEtx LBB 171. Eguraldi oxka somatzen genduan auto barrutik. AZink 65. Urrin da Jerusalen barrutik. Gerrika 255.
    azpisarrerakoSense-51.6
    (Tras ablativo).
    Zagoz orain geldi-geldi. Txistik be ez atara ortik barrutik. Otx 81.
    azpisarrera-52
    BARRUTIKO. De dentro, que viene de dentro.
    [Amodijo au] izan biar da barrutikua, eta alan ez bakarrik ezteutsagu gatxik nai izan biar proximuari, ezteutsagu gorrotorik euki, ez poztu datorkijozan gatxakaz. Astar II 23. Baña zuk diñozuzan barreok, ete dira gero benetakoak, barrutikoak; or, kolkoaren mamiñean olako kili-kili gozatsu ori eragiten dakienak? Bilbao IpuiB 10. Ordua, kilkerren jardun aundikoa. / Lurbira iratzarri, / gazte ta jaioa. / Sugarra danean, / dan-dana argitua, / itxungigaitza dan / gauzen barrutiko / ederrak biztua. Gand Elorri 49.
    azpisarrera-53
    BARRU TXIKIA EDUKI. "Barru txikia euki, no saber guardar un secreto o callar (V)" DRA.
    azpisarrera-54
    BARRUZ. Por dentro (sdos. prop. y fig.).
    Kanpoz lanean eta, / Barruz erregutzen, / Jainkozko gizona da / Ontan ezagutzen. Ezale 1898, 82a. Gogo gaxoak ezin zeruratu daitekez barruz ta osoro garbi ta gertu aurkitu arterageño. Ibarg Geroko 114 (ap. DRA). Uria baiño naiago eban / Errekarteko bizitza, / bere eukietan txiroa baiña / barruz gendun aberatsa. BEnb NereA 146. Kanpotik oso itxura ederra, / barruz bizitza estuan, / gaur legez len be txuleta onak / eukanak jaten zituan. Ib. 217. Mingañez uso, barruz gau-txori. Ib. 152. Zuk nai dezunarekin aitortu bear dezu. Baña al dala beti batekin. Geiena laguntzen dizunarekin, barruz lasai uzten zaitunarekin. MAtx Gazt 94s. Bost urte barik gerra asi zan / kanpo eta barruz. Ayesta 84.
    azpisarrera-55
    BARRUZ-BARRU. "(V-arr), medir los saltos hasta el talón del pie" A s.v. barrutu (no se trata obviamente de un participio, sino de una expresión adverbial).
    azpisarrera-56
    BARRUZKO. Interior.
    Barruzko tristetasuna sartzen dabe gauza oneek. Ag Ioan 268.

    barru

    barru
    << 1 barren 0 / 0 barrurakor >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper