OEH - Bilaketa

284 emaitza honen bilaketarentzat

Sarrera buruan (2)


Sarrera osoan (282)

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
2 ondo.
Onom.: Qui dicuntur Ataondo et Olaluce. (1024) Arzam 368. Sanzo Torreundocoça (1158) Ib. 369. Otra pieça en Beyguo Varaçe Ondoa. (1200) Ib. 369. Iriondoco soroa (1242) Ib. 369. S. Arreguiondoco (1245) Ib. 369. Juan Perez de Uriondo. (1490) Ib. 369.
sense-1
1. (Dv).
Proximidad (de). (No incluimos en este apartado los ejs. en casos locales de decl. sing; v. infra ONDOAN (d), ONDOKO (d), ONDORA (a), ONDOTIK (d)). Cf. ATE-ONDO, ERREKA-ONDO, IBAI-ONDO, MENDI-ONDO, etxondo, itsasondo, iturriondo...

Jaazten diriala sasi onduetara. Mg PAb 180. Ta joan ziran ibai bateko egi edo ondora. VMg 31. [Kanabera] kasik bethi zira sortzen / uraren ondoetan, / aiziaren lurretan. Arch Fab 93. Eta ikusi zuen Booz, meta-ondo batean etzaten. Lard 161. Putzu-ondo batean eseri zan. Ib. 376. Asterrika ta Gorozizako bide ondoetan txor txor ebiltzan zozo-birigarroak. Ag Kr 36s. Treineko leiho guzietarik, garako ondoetarik, denak beira. Barb Sup 48. Elhur leihor ondoetan gureak ziren ari. / Lau untzi on berriekin jarraikiz arrainari. Ox 186. Jakulet, Asat-ondoetako laborari batek [...]. Lf Murtuts 32. Aitz bizkartxo-muñoaren gañean, Kastali iturriñoaren ondoa [¿por ondoan?], Zu ikusten zaitu su-garren txinpartak. Zait Sof 193. Bide berri-ondoetan ikusten dira oso politak. Munita 53. Ateta ondoetan, [...] ardandegietako ate eta leioetan. Erkiag BatB 134. Salerosleen mai-ondoetan naiz beste non nai. Zait Plat 86. Kale bakoitzean naiz kantoi-ondo bakoitzean. " En cada calle y tras cada esquina" . Berron Kijote 162.
azpiadiera-1.1
9 orenetan hasia, hamekak ondoa ginuen horiek oro egin orduko. Larre ArtzainE 278.
sense-2
2. (SP, Añ, Arch VocGr, VocBN, H).
Lo siguiente a, lo posterior a. " Ondoa, [...] ce qui est après" SP. "Sobreparto, [...] (G) aur egite ondoa, erditondoa " . " Ondoa, la suite" Arch VocGr. Cf. afalondo, bazkalondo, EGUERDI-ONDO, ezteiondo, hilondo, GAUERDI-ONDO, JAN-ONDO, MEZA-ONDO... v. infra ONDOAN (a), ONDOKO (a), ONDOTIK (a).
Euri ondo eder arekin ongi lotu ziren nekazariak beren lurrari egin aal guzian. Izeta DirG 111. Gerra ondoa ezagutu nun. Insausti 227. Gerla ondoaz geroz. Larre ArtzainE 74. Hitzaldi aurreak eta hitzaldi ondoak ez dira egokiera erosoak izaten berriketa lasairako. MIH 144.
azpiadiera-2.1
Moraleja.
Ondorik ta ondorengo onik ez zekarten ipui eroak. VMg X.
azpiadiera-2.2
Consecuencia, resultado.
Irin guzia ixuri zukan, bidia elur erauntsi baten ondoa iduri. Zub 75. [Oroitzen dio] urli igandetan baxaran-biltzen / neska ari izan zanekoa. / Magala zabal, eskaiñi zion / bere lanaren ondoa. "Se los ofreció en la halda" . Or Eus 82.
azpiadiera-2.3
" Ondoa, malestar, pesadez, etc., como consecuencia de excesos en comida y bebida. [...] Au ondoa daukadana! " Gketx Loiola 45.
--Au dek astelena, mutillak! --Besteak bezelakoa, Joxepe. --Ez nerea. Atzoko ondo ederra zeukeat, Iban. --Zenbat pitxar ustu ituan, Joxepe? NEtx Antz 17.
azpiadiera-2.4
"(Vc), se usa en una frase popular despectiva, como sin. de oste. Ze Patxi ta Patxiondo! ¡qué (me hablas de) Francisco y ocho cuartos! (vulg.); litm., raíz de Francisco" A. v. infra ONDOKO (f), 2 oste (2).
Zer alkate edo alkate ondo. (Salvatierra-Agurain, 1740). FLV 2013, 123. --Nereak egin du lagun zarra. --Nolako egin ta egin ondo? A Ardi 90. Zer itz eta zer itz-ondo? Or SCruz 115. --Tira, erregeak agintzen ditzue! Guziak eskolara! Abudo gero! --Ez motel! Zer eskola ta zer eskolondo! Egin dezagun piper! TP Kattalin 180. Zer emazte ta emazte-ondo! Otx 86 (v. tbn. 125).
sense-3
3. (Seguido de demostrativo). Alrededores; lugar, sitio.
Ondo hetako hirietako yendaia ere bilzen zen Jerusalemerat. TB Act 5, 16 (He hurbilleko hirietarik ). Bordale-aldean hiri bat bada Liburna deitzen dena. Ondo hartako aberezain bat [...]. Dv Lab 243. Drain lerroak aski usu ezarriak dira eta ondo hekietako ura juntartetarik barnera sartzen zaiote. Ib. 114. Bada ondo huntan hiri bat, zeinetara ihes-egin baitezaket. "Est civitas haec iuxta" . Dv Gen 19, 20. Gazteluko buruzagia eta [...] behatze batez erdiratzen ditu eta ondo hartan diren aitoron seme batzuer erraiten diote: Jaunak! [...]. Laph 10. Ondo hetako fraide batzu ere mintzo ziren. Jnn SBi 93. Ez dela gisa [...] ondo hautan kokatu diren jitoekin gurutzatzea? Zerb Azk 14. Izan zela orduan kalapita pollitik ondo hetan! "Dans les parages" . Ardoy SFran 102. Heldu ziren ondo horietarik laborariak. "Des alentours" . Ib. 239. Biltzen zituen ondo hartako ahago eta asun guziak. Etchebarne 40. Bi jauziz, denak trinketean ginen behereko zolan, Jauregiko ondo hartan. Larre ArtzainE 278s. Aste bat osoa behar Parisetik ondo hotarat heltzeko zaldi-karrosa batzuekin. Herr 22-3-2001, 8.
sense-4
4. (Vc, Gc, ANc, Lc ap. A; H). "Tierra segada de. Artondo, tierra segada de maíz. Galondo (V, G), ogiondo (AN-5vill), tierra segada de trigo. Idarrondo (V), illarrondo (G), tierra sembrada de arveja" A. v. galondo, ogiondo.
sense-5
5. (AN, BN, Ae, S; H, Foix) Ref.: A; A Aezk .
" Soldado, guarda ondoa, un ex soldat, ex douanier" H. " -ondo equivale al prefijo latino ex, significando uno 'que ha sido'. Errientondo, exmaestro, alkateondo (B) exalcalde" A. " Garraldako fraileondoa, el exfraile de Garralda" A Aezk s.v. -ondo. "Défroqué, aphez ondo, fraide ondo, serora ondo " Foix.
Anaia-Fraide Eskola Girixtinoetako Juvenal Martyr, Hazparneko Eskola buruzagi ondoak. Lander RIEV 1914, 158. Guardondo errenta hogoi-ta hamabi urthez behar zuen gozatu. Ox 201. Jakizue atsegin hartu zutela azkenean guarda-ondo batek hitz hau erran ziotelarik. Lf Murtuts 16. Artzain ondoak berdin, artzaingoa utzirik, beste hautu bati lotu zirenak. Larre ArtzainE 34.
sense-6
6. (Tema nudo). Después de, tras; al lado de. v. ONDOAN (a).
Etxeko sutondotik alde ibilli-ondo, / oroigarriz betea dakusazu oro. Ldi UO 56. Txango luze-ondo, indarberritzeko bazkari naroa. "Luego de una larga caminata" . Or Poem 522. Urdiñez errezkan iru mezakoak; / txuriz, aien ondo, iru lagungoak. SMitx Aranz 174. An dago / San Juan Amaren ondo. Ib. 180.
azpisarrera-1
ONDDO-ONDDOAN (Forma con palat. expr.). Cf. infra ONDO-ONDOAN.
Bota harriaren onddo onddoan pilota leherarazi zuen. GH 1921, 596.
azpisarrera-2
ONDOAN Tr. Ondoan es la forma gral., excepto en textos suletinos. En éstos hay ondoan (u onduan) en Tartas, Belapeyre, Mercy (38), Eguiateguy, Etchahun (686), Archu, UskLiB (37), CatS (6), Inchauspe y Constantin (13); unduan en Maister, AstLas (36) y otros autores desde principios del s. XIX, y ondon, ondun y undun en Etchahun (110 ondon), Xikito y en unos versos recogidos por Mirande.
azpisarrerakoSense-2.1
a) (gral.; SP, Ht VocGr, Lar, Izt 36v, H (L, BN); unduan H (S); undoan Gèze). Ref.: A; Elexp Berg; Gte Erd 136.
(Precedido de part.). Tras, después de. "Erran ondoan, après avoir dit" SP. "Hunela mintzatu ondoan, [...] ayant parlé, dit ainsi" H. v. gero (2), ezkero, ondoren (I, 2).
Tr. De uso gral. al Norte. Al Sur aparece bien documentado en autores gipuzcoanos y alto-navarros desde mediados del s. XVIII a mediados del s. XX, cuando pierde terreno frente a ondoren (q.v.). En la tradición vizcaína se documenta sólo en Moguel (PAb 150) y, ya en el s. XX, en Gandiaga (Elorri 217).
Han izan ondoan, Roma ere ikhusi behar dut. Act 19, 21. Gerlatik ihes egin ondoan, bihurturik, balentia handiak egiten dituen soldadua. Ax 551s (V 353). Trilla bukatu ondoan, bilzen da pilla batean. Mb IArg I 203. Ejiptotik irten ondoan, aztu ziran Jaunak egin ziezten mesedeaz. AA I 461. Tratu eder bat egin ondoan, sartzen dira ostatuan. Zub 42. Hiletarik phiztu ondoan, berrogoi egun iragan zituen oraino lurrean Jesusek. Zerb IxtS 92. Bera kabalaz gabetu ondoan. Larre ArtzainE 55. Zeurok esango duzue, irakurri ondoan, zer deritzezuen. MEIG V 60. Hiru urteko batxillerra egin ondoan, fabrikan hasi nintzen lanean. MIH 368.
v. tbn. (Ondoan sólo para autores meridionales): Ub 22. LE Prog 100. Mg CC 240. Echag 259. It Fab 222. Izt C 485. Lard 31. Arr May 8. Xe 356. Bv AsL 107. CatUlz 4. Urruz Zer 45. A Ardi 14. EusJok 98. Inza Azalp 77. TP Kattalin 178. FIr 161. Ir YKBiz 4. Or Aitork 304. Osk Kurl 157. Unduan: Xarlem 790. Mustafa (ap. DRA). CatS II. Ip Dial 17. Mde Pr 125 (in 187 undun).
azpiadiera-1.1
(Precedido de rad. vbal.).
Kofesa ondoan othoitza. Harb 195. Saintien bidia zuñ den ezagüt unduan, eztüzü behar hantik gibeltü. Mst III 32, 2 (v. tbn. 25, 3; pero ib. 22, 4 ezagütü unduan ). Arauz sinhetsi düzü ikhus undun obra. Etch 128 (592 hundun, salvo errata). Muntevideora ordun [sic, probablemente por ondun], gero hek kitatzen. Ib. 446. Eta hori gertatu da [...] merke eta eroso argitara ondoan. MEIG VIII 103.
v. tbn. Tt Onsa 26.
azpiadiera-1.2
(Precedido de part. + (e)ta ). " Ori bein ikusita ondoan, zato (B)" Gte Erd 136.
Hura iragan eta ondoan ikusiko duzu barnat sarzeko entrada. INav 128. Justua hil eta ondoan, / joaten duk zeruetara, / gaxtoa hil eta ondoan, / bazioak infernura. 153. Eta hauk hunela entzun eta ondoan, orai zuk zer diozu Mariana? ES 193. Guraso batek, umeak / aurrera ekarri, ta ondoan / dirautsez onango berbak: [...]. Zav Fab RIEV 1909, 35. Sortu baño len, sortzean, eta sortu eta ondoan. CatB 17. Euskaldunen artzeera / ekusi ta ondoan, / bertan bizi izatea / daukagu gogoan. Echag 43. Biotza zabaldurik / jan eta ondoan, / barrengo atsegiña / laster da kanpoan. Ib. 152. Jangoikoari argia eskatu ta ondoan bere gaizkinak ezagutzeko. Legaz 40. Gauzak esamiñatuta ondoan, esan dezaigutela garbi [...] zer iruditzen zaieten. Goñi 84. Leku artaz zeñetara yautsi zen Jesu-Kristo gure Jaune illte onduan. CatUlz 19. Gaiztuak milla karkulaziyo / ibiltzen ditu buruan, / sujeto ori ezagutu det / denbora juan da onduan. Tx B I 236. Komisario yaunak begiraldi on bat eman ta ondoan galdegin zion: [...]. Izeta DirG 56.
v. tbn. EusJok II 61.
azpiadiera-1.3
(Precedido de frase relativa). "Luego, a continuación. Se usa con algún relativo" A. Tr. Documentado en la tradición septentrional y en Inza.
Baina resuszita nadin ondoan, zuen aitzinean ioanen naiz Galileara. Mt 26, 32. Azotatü zien ondoan, zer egin zien? Bp II 48. Eta hanbat maneraz ofensatu zaitudan ondoan, eztut iguriki behar gastigurik [...] baizen. Ch III 52, 1. Aphür bat hezatü den onduan, behar da iretsi ahalik lasterrena. CatLan 140. Izpirituko bizioetarik korreyitu garen ondoan, nezesario da korreyi gaitezen bihotzekoetarik. He Gudu 66. Ahalka zaite zuretzat hanbat egin duen ondoan zuk harenzat hain guti egiteaz. Mih 98. Nik ene salbatzailea gurutzefika, hanbat on eta ontasun egin darotan ondoan! Brtc 94s. Ikusi dugun ondoan [...] abisua. Iraultza 102. Gisua mariatu den ondoan eraiten duzun hazia, ederki ethorriko da. Dv Lab 183. Galdeitza horri ihardetsi dukezun ondoan, atherako zare komentutik. Laph 234s. Baño oiek garaitu zittuan ondoan, aingeruak agertu zitzaizkion eta [...]. Inza Azalp 60.
v. tbn. Harb 155. Arg DevB 38. SP Phil 22. Gç 80. ES 86. CatLav 272 (V 136). Lg I 317. Dh 230. Jaur 157. Gy 204. Hb Esk 106. CatS 33. Lap 417 (V 190). Elsb Fram 174. CatJauf 19. Barb Sup 25.
azpiadiera-1.3.1
Eta eroriko beitira azken artikülian erran falta zoinbaitetara; halarik ere Jaun Direktorrak korrejitzez abertitü dütianetik onduan eta ezpeitükeie edüki khontürik haren abis karitatusez. Mercy 25s.
azpiadiera-1.4
(V-gip, G-azp, AN-5vill, S; SP, Urt I 8, Lar). Ref.: Iz ArOñ (itzebaixak); Gte Erd 179 y 238. (Precedido de sintagma nominal con suf. gen., o --en el caso de que haga ref. a algo no animado y no lleve ningún adjetivo-- precedido de tema nudo; si se trata de demostrativo, siempre con gen.). "Haren ondoan, après lui" SP. "Ab hoc sermone, solas hunen ondoan" Urt I 8. "Uno tras otro, bata bestearen ondoan" Lar. "(Al) fin de, al acabar de, ondoan, pospuesto; al fin de la comida, barazkal ondoan" Ib. "Euri-ondoan legorrakin egiten diran lurraren pitzatuak" Iz ArOñ (s.v. itzebaixak). v. bazkalondo, afalondo, EGUERDI-ONDO, GAUERDI-ONDO, GERLA-ONDO, KONFESIO-ONDO, MEZA-ONDO... Tr. Documentado al Norte desde Leiçarraga, su empleo disminuye durante el s. XX. Al Sur es usado sobre todo por guipuzcoanos, y se atestigua desde mediados del s. XVIII, siendo su empleo menos frec. en la segunda mitad del s. XX; entre los vizcaínos se documenta en Zuzaeta, fray Bartolomé, Añibarro, Arrese Beitia (AmaE 373) y Bilbao (IpuiB 250).
Eta egun haién ondoan haren emazte Elisabethek konzebi zezan. Lc 1, 24. Bizitze hunen ondoan ardiets dezadan Parabisuko loria. Mat 222. Uriaren ondoan da noizbait denbora ederra. EZ Man I 80. Haur bathaiatu gabeak iuiamendu ondoan / ohi bezala egonen dire ilhun linboan. Ib. 89. Gerlaren ondoan estimatzen da bakea. Ax 553 (V 354). [Meditazione] hek eginen tutzu bata bertzearen ondoan. SP Phil 31 (He 30s bata berzearen ondoan ). Othuruntza ondoan garbitzentuzte eskuak. Ib. 411 (He 413 ta otruntzaren ondoan ). Konsidera ezazu othoi zer erranen den zutaz eta nitaz gure ondoan. Tt Onsa 25. Eta othoitz ondoan, dakianak irakurt zerbait saintürik. Bp II 53. Milla menderen ondoan ere ezta parada faltako zerbaiten berretzeko. ES 194. Gaiaren unduan egüna ützültzen beita. Mst II 8, 5 (Pi gau ostean eguna dator ). Amets ondoan artu zuen berriz loak. Mb IArg I 392. Jainkoaren nahia zela Dabiten ondoan, Salomon izan zadin errege. Lg I 323. Goizeko othoitzaren ondoan edo ahal duzunean egizu. Brtc 10. Subaren ondoan jarririk zagozala. Zuzaeta 69. [Bear bezelako] agirakarik egin ote zion tentazio ondoan. Mg CC 109 (159 konfesio jeneral ondoan ). Aserre ondoan beregan biurtzen danean. Gco II 52. Dantzan edo dantza ondoan alberdanian. AA III 607. Jainkoa maithatzeko manamenduaren ondoan dathor laguna maithatzeko manamendua. Dh 247. Geratuten da arima tristia pekatu onduan gatxaren errastu gaistuagaz. fB Ic III 273. Eta desterru hunen ondoan erakuts zaguzu Jesus, zure sabeleko fruitu benedikatua. CatLuz 4 (Añ CatAN 6, CatB 12, CatAe 6 -en ondoan ). Ogitik eta arnotik ez da deus gelditzen kontsekrazionearen ondoan? Ib. 36 ( CatJauf 11 kontsekrazione ondoan ). Besta guziez, Bezperak ondoan, erranen dute [...]. JesBih 411. Khanderallü onduan eta Goroxümako denboran. UskLiB 213. Zeinen itsusi gelditu ziren bere bekhatuaren ondoan! Dv LEd 99 (Cb Eg II 50 pekatua egin zutenean ). Egin daiteke ogi ondoan, harbia; harbi ondoan, faruxa; gero zaldi-baba, gero berriz harbia. Dv Lab 88. Arerioa beban legetxe orpo ondoan. AB AmaE 445. Bisita horren ondoan, bihur zaitezte zuen etxetarat. EgunO ( in Arb Igand 179 ). Rousselen ondoan Claude Regin izan zen Oloronko aphezküpü ezaririk. Ip Hil 165.
( s. XX) Akzione printzipalen aitzinean eta ondoan. CatJauf 46. Andre Mariz meza nagusi-ondoan. A Ardi 139 (v. tbn. Or Eus 424, Tx B II 149, Lab EEguna 80 meza nagusi ondoan ). Hamarrak ondoan ikusi nuen pertz handi batean zerbeit ekartzen zaukutela. StPierre 28. Alaxe dator biotza ekaitz- /ondoan, / miñez josirik. Jaukol Biozk 29. Andik aldi luzearen ondoan itzuli zan morroi aien nausia. Ir YKBiz 419. Heroderen eriotza ondoan. Ib. 31. Eriotzaren ondoan bertan, bizitza berria sortzen da. TAg Uzt 147. Uholde ondoan Noek mahasti bat landatu zuen. Zerb IxtS 14. Nere aurtzaro ondoan ene gain zetozen griña-oldar guziak. Or Aitork 24. Nekearen ondoan, otza [etorri] . Anab Poli 65. Gabon onduan ganbaran diran / sagarrak bezin gozuak. Uzt Sas 278. Bi hilabeteren ondoan. Etchebarne 81. Otordu ondoan. Ostolaiz 47. Katixima ondoan. Larre ArtzainE 298. Hor daukazu Oinatiko Batzar ondoan argitara zuten liburu lodia. MIH 221. Diptongoen ondoan h-rik ez idaztea erabakiko balitz. Ib. 101.

v. tbn. Volt 139. Harb ẽ 6r. Hm 181. Tt Onsa 13. Gç 173. Ch III 18, 3. Mercy 29. CatLan 10. ECocin 53. Jaur 351. Elsb Fram 112. Inza Azalp 88. Mok 11. FIr 186. Ldi IL 91. Mde Pr 289. Lf Murtuts 21. Etxde JJ 54. Vill Jaink 134. Azurm HitzB 66. Unduan: Mst III 35, 3.
azpiadiera-1.5
(Precedido de -ko ).
Liburu zahar eta berri, gathibotasuneko aitzinean eta ondoan izkiribatu zirenak. Hb Egia 5.
azpiadiera-1.6
(Precedido de -tik ).
Sendatze horren orroitzapentzat altxatu zuten, handik ondoan harrizko orroitgailu eder bat. HU Aurp 77 (tal vez 'al lado').
azpisarrerakoSense-2.2
b) (L, BN ap. A y Lh; Lar, Añ, Dv, H). (Precedido gralmte. de gen. y con verbos como ibili, joan... ). Andar, ir... tras, seguir (a); perseguir (a), buscar (a). "Tras, en seguimiento, ondoren, ondoan" Lar. "Pos, seguir en pos de alguno, (c.) norbaiten atzean, ondoan, jarraioan joan" Añ. "Noren ondoan zabiltza? qui cherchez vous?" Dv. "Zure ondotik, ondoan dabil, il va après vous, il vous cherche" H. "Ondoan ibili (BN), buscar" A. "Ondoan ibili zaizkit, ils m'ont poursuivi (beaucoup d'auteurs modernes disent plutôt: ondotik)" Lh. Tr. Documentado en la tradición septentrional desde Leiçarraga hasta finales del s. XIX y en Mendiburu (IArg I 95).
Zatozte ene ondoan eta eginen zaituztet giza peskadore. Mt 4, 19. Ezen eznabila zuen diraden gauzén ondoan, baina zeurón ondoan. 2 Cor 12, 14. Gizon batzuén bekhatuak aitzinean ageri dituk eta aitzinean dihoazak kondemnazionetan: eta batzuei ondoan ere iarreikiten ziaiztek. 1 Tim 5, 24 (He ez dire agertzen ondoan baizen ). Bizi behar dudan neure mende gañerakoan, / arthatsukiago ibill nadin zure ondoan. EZ Man II 81. Zer erranen dugu bada, emazte baten ondoan dabillanaz? Ax 514 (V 331). Zeren amurus itsutuak bere plazeren ondoan dabiltza. Ib. 352 (V 233). Ondoan narakarzuno. ' Tant que je vous poursuis' . O Po (ed. Michel) 225. Gastatu duzu haren moiana gorputzeko plazeren ondoan. Hm 207. [Ene salbatzaillearen Ama] nabilan suspiraz zure ondoan, zure pena eta doloretan parte harzen dudala. Arg DevB 113. Nihork nahi badu ene ondoan etorri uko egin biozo bere buruari. SP Imit II 12, 15. Iakin gabe zer nahi duen ez eta zeren ondoan dabillan. SP Phil 288 (He 289 ez zeren ondoan dabiltzan ). Haren ondoan dabiltzanak / eztituk errebelatzen. 140. Mundu huntako bakearen ondoan bazabiltza, nola ardietsiko duzu sosegu eternala? Ch III 35, 2. Zertako sethiatzen duzu gure hiria? Zeren ondoan zabiltza? Lg I 319. Gedeon abiatu zen heien ondoan eta hurren guziak [...] hillak izan ziren. Ib. 214. Artzain ona bezala, gu errebelatuen ondoan abiatzen da. Brtc 246. Bena erhailek jakinik igaran zela, laister haren ondoan ziradian jarri. Egiat 271. Gure etsaiak unduan / orai jarraikiten zizkük. Xarlem 1249. Zazpi urthez zitzaitzat onduan ebili / ene tronpatü nahiz malezian bethi. Etch 686 (412 ondun ebili ). [Ardiak] Españako hegilat laster zuin lehenka; / gero artzañ gaixuak onduan lasterka. Ib. 616. Haren atzamailiak beitabiltza undun. Ib. 128. [Laidorioen] ondoan gogotik bagoatzü. Ip Hil 163. Jesüsen ondoan Jüdeako popülia oihüz eta laidorioz zebilan denboran. Ib. 154. Zezen azkarran datorzkit niri; / ondoan ditut su-errabian, / lehoin gaitz batzu iduri. Iratz 102. Orain joan giñezkek arrasto ondoan ere. TxGarm BordaB 122. Nor bere ehiziaren ondoan ibili da. MEIG IV 92.
v. tbn. Mat 224. Harb 380. Tt Onsa 43. Bp I 95. ES 384. He 1 Cor 12, 2. Mih 6. Elzb Po 208. Elsb Fram 142. Ondun: Xikito 8. Unduan: Mst III 3, 2. ChantP 44.
azpiadiera-2.1
(Con izan trans.). Tener por detrás, seguir.
[Erbiak] bi zakurrak oso ondoan zituala. BBarand 60. Urten eban orduan / finalerakoan, / aleman eta ingles / zituan ondoan. FEtxeb 140. Barandiaranek ondoan duen segizio ugariai gogorazi nahi nioke. MEIG VIII 64.
azpisarrerakoSense-2.3
c) (Aq, Añ, Dv), undoan (Gèze). Después, luego, a continuación. "A muchos beneficios, mayor ingratitud, ongi eginari ondoan illiti (AN)" Aq p. 64. "(Al) postre, (c.) [...] ondoan" Añ. "Orduko aithorra ukhatu zuen ondoan, l'aveu qu'il fit alors, il le renia dans la suite" Dv. Tr. Documentado en autores septentrionales desde la primera mitad del s. XVII.
Geure andrea partitzen den egunean edo ondoan eman behar diok. Seinich 157. Othoitz prinzipalak aitzinean erraten dire eta xeheak ondoan. EZ Man II 162. Haserreturik egiten duzun guztia, edirenen duzu, ondoan, gaizki egina dela. Ax 299s (V 199). Iauregiko emaitzak, eskea ondoan. " [Il] est bientôt suivi de" . O Pr 264. Behin dolore ttipia, ondoan atsegin handia. 30. Eztuk posible izan dadin / sekulan azken urthea, / ezpaitzaio ondoan falta / batari bethi bertzea. Ib. 174. Hastean bozkario ariñ bat, ondoan tristezia pisu bat. Ib. 30. Milatan lehen hil, eziz gogo theiurik ükhen, Jesüs-Krist hartü behar dügünian, ez eta ondoan. Bp II 99. Lehenik, yuduen alderat, eta ondoan, giriztinoen alderat. Lg I 210. Ondoan, erran zioten. Lg II 203. Eta ondoan berehala aitzinka joan naiz kofesoraren oinetarat. Brtc 161. Jentez eta armez / behar dügü fornitü, / unduan jiten bada Xarlemaiña / erhoren beitügü. " Si ensuite" . Xarlem 441. [Ez utz] egin gabe. Ondoan, asti hobearekin egiteko peskizan uzten bada, [...]. Dh 49. Hastean badakite zer egin behar den / ondoan badakite zer egin behar zen. Gy 180. Horla espantu hainitz duenak ahoan, / efetu guti du agertzen ondoan. Ib. 45. Aski dutela erakurtzea [...] ondoan dathorzen fable horiek. Ib. VI. Ungi nahi duenak ondoan aurkhitu / soinekotan dirua ez behar hondatu. Hb Esk 178. Oren baten ingurua iraun du lanak. Ondoan benedizionea. HU Zez 129. Eta, ondoan, hala maitatu zuen. Barb Leg 68. Urrunan sartu zen bikario lehenik. Bardozen gero, ondoan han berean erretortzeko. Zerb Azk 63. Zer duk? Lan tzarra egin eta ondoan ukhatzen? Larz Iru 32. Behin izan ditake [...], gero Turko buruzagien egoitza, ondoan aita-sainduaren sala-handi. Lf ( in Casve Grazi 11s ). Jubilatu nintzan da / zer dot nik ondoan? FEtxeb 132. Ondoan datozenak ere bitarikoak dira. MEIG I 257.
v. tbn. Harb 407. Hm 123. Arg DevB 196. Tt Onsa 154. CatLav A 7r (V 8). He Gudu 60. Jnn SBi 36. JE Ber 100. Ardoy SFran 244. Ondun: PierKat 60.
azpiadiera-3.1
(Precedido de gero ).
Lehenik mintzatuko gare arrosarioaz, gero ondoan litaniez. EZ Man II 162. [Hatsapenean] ezti eta arin baita [...]. Baina gero ondoan akhabantzan [...] garratz egitera ethortzen da. ES 180.
v. tbn. Harb 67. Ax 533 (V 343). SP Imit II 9, 8. Tt Onsa 42. He Phil 163. Jaur 187. Bordel 78. Jnn SBi 99.
azpiadiera-3.2
Detrás (?).
Baoian Adabaldo [...] bide zior batetik bera. [...] Ondoan, nastean, laiñotan legez geldituten iakozan ikusten ziran gauza danak. Ag AL 54.
azpisarrerakoSense-2.4
d) (V-ger, AN-ulz-ilzarb-olza, BN-arb; Urt II 203, Ht VocGr 408 (h-), VP 72v, Lar, Añ, VocBN, Dv, H). Ref.: Bon-Ond 166; Holmer ApuntV; Iz Ulz; Gte Erd 9. Al lado (de). "Cabe, junto, cerca" Lar y Añ. "Par de, a par de, junto a" Lar. "Bayonaren ondoan da Biarritze, Biarritz est près de Bayonne; haur horrek bethi amaren ondoan izan nahi du" VocBN. "Ene ondoan jar zaite, asseyez-vous à mon côté ou près de moi. Etxearen ondoan, près de la maison" Dv.
Gram. Aparece precedido de sintagma nominal con suf. gen., o --en el caso de que haga ref. a algo no animado, y no lleve ningún adjetivo-- precedido de tema nudo; cf. sin embargo ejs. de carácter más lexicalizado, del tipo eleiz-nagusi ondoan (Jaukol Biozk 18), mahain saindu ondoan (Lf Murtuts 54). Tr. De uso gral. en todas las épocas y dialectos.
Eskaleraren ondoan korura doazenean. (Lizoáin, 1599). ReinEusk 145. Birjinak egotu ziren gurutzearen ondoan. EZ Noel 154. Otsoa atal ondoan. " El lobo acabando la plática (Lupus est in fabula)" . RIs 74. Iainkoak hanbat bide zure ondoan egin duela zure salbatzeko. SP Phil 44. Bularretan, biotzaren ondoan. El 3. Batzen ziran aen obien ondoan, Jainkoa alabatzeko. Ub 117. Erreka argi baten ondoan / urzo bat edaten ari zelarik. Arch Fab 107. Gantza loditzen hasi ziok, gaxua, sabel ondun. Etch 416. Sinagogaren ondoan bizi zan. Lard 515. Zeruan ere gero, elgarren ondoan behar dugu guk biek jarri. Laph 221. Eta suaren ondoan [...] egin zuten othuruntza ttiki bat. Jnn SBi 11. Iarri zan bere alabearen ondoan. Ag AL 71. An zeuden sagardotegian, upelaren ondoan. Urruz Zer 101. An zegoan, / sukalde ondoan. JanEd II 144. Iduri zait ene ondoan dutala oraino, egun, apezño hura. JE Ber 57. Yerusalemen, Ardi-atearen ondoan, bada putzu bat. Ir YKBiz 102. Errekatxo ondoan. TAg Uzt 16. Zoin goxo den ba [...] zure ondoan. Iratz 104. Ibaiaren ondoan bere [...] ibilaldiaren egiten zabilalarik. Zerb IxtS 33. Calatañazor deritzaion urixka ondoan. Etxde AlosT 42s. Ara or gure Peru sutondoko lapiko ondoan. Bilbao IpuiB 44. Exeri zaite nere ondoan. Izeta DirG 71. Bi argien ondoan iragan nintzan. JEtchep 38. Su ondoan bere pipa erretzen zegoen. NEtx LBB 55. Emaztearen ondoan belauniko. Ardoy SFran 165. Nik bildots begiok itxi poste onduan. Gerrika 43. Gure anai zarragoaren ondoan etzan bromarik egoten. Albeniz 20. Bere etxekoandrearen ondoan ikasten du probetxuzko gauzarik aski. MEIG I 232.
azpiadiera-4.1
(Precedido de un topónimo).
Belenen ondoan zegoan [...] etxola batean. Ub 65 (v. tbn. en contexto similar tras gen. en INav 38, Lard 116 y Ag G 177, y tras -tik en NEtx Antz 111 Belendik ondoan ). Saraa ondoan. Lard 139. Espainian, Madrileko ondoan. Elzb PAd 57 (v. tbn. tras -ko en Izt C 83, Lard 15, Laph 3, Sor Bar 46, Barb Sup 163, Goñi 104, JE Ber 23, Zub 125, Lab EEguna 111, Zerb Azk 47, Anab Poli 119, Alkain 47, Etchebarne 38 y Larre ArtzainE 55; cf. tbn. HerVal 238 bentako onduan, Anab Poli 139 kaieko ondo-ondoan, Etchebarne 24 etxeko ondoan y Gerrika 180 epaitegiko onduan ). Izpurako Itzaalgi ondoan barna. Larre ArtzainE 190 (v. tbn. tras nombre absoluto en A BGuzur 138, Ir YKBiz 64, Or Mi 33, Munita 64, NEtx LBB 290, Gand Elorri 16 y And AUzta 66).
azpiadiera-4.2
(V-arr, AN-gip-5vill, B ap. Gte Erd 250 y 238; H). Al lado (de), en comparación (a). v. ALDEAN (b). Tr. Documentado en J.J. Moguel y autores meridionales desde finales del s. XIX (tbn. al Norte en Arradoy).
Predikadorei entzuten neutseen guztija keriza arin bat bere ez da nik daruadazan tormentubeen onduan. JJMg Mayatz 85. Da gatx bakar osoa eta bere ondoan ez dira ezer munduko gatx guztiak bere. Itz Azald 136. [Gure izparringija] len be gustiz edertzat / irakurten genduan; / baña txatxartxua zan / oraingo onen onduan. Enb 135. Jantzi beltzaren ondoan, zan baño ere zuriagoa zirudin aren aurpegiko azal zurbillak. TAg Uzt 177. Auzoko kardantxilloaren ots zoliak utsa dira gure urretxindorraren ondoan. Erkiag Arran 148. Oriek biotz-ziztadak! Aien ondoan atsegiñik gozoena mingots utsa da. Txill Let 31. Nafarrako landa kozkorrak [...] eremu legun eta garbiak ziren horgoen ondoan. " Comparée à" . Ardoy SFran 191. Utsaren urrengoa, onen ondoan, aako eztaka-jipoia. Berron Kijote 184. Sekula ez det pentsatu Segura eguzkia danik besteen ondoan. Insausti 43. Axalekoak dirudite Detxepareren hitzen ondoan. MIH 248. Horren ondoan, beste guztiak [...] ez dira laguntzaileak baizik. MEIG I 165.
v. tbn. A Ardi 100. Or Tormes 37. Eguzk GizAuz 72. Etxde AlosT 57. Bilbao IpuiB 158. Vill Jaink 64. Etxba Ibilt 481.
azpiadiera-4.3
(V-gip, G-azp, AN-gip ap. Gte Erd 250 y 238; Urt II 203). (Sin que le preceda un sintagma nominal). Al lado. Tr. Documentado tanto al Norte como al Sur desde principios del s. XIX. Parece más frecuente su uso en el s. XX.
[Miarmiak] pensaurikan eulija / juango jakola / bai baleuka onduan / azukar tontorra. DurPl 81. Bereala ondoan zeuzkan soldaduai agindu zien [...]. Lard 171. Ganbaratik atheratzean, Doña Mariak ondoan ezartzen dio argi bat. Laph 158. Zu lako batek palta eiten du onduan, / estutasun gaizto zeiñ premia orduan. AB AmaE 408. Ta ondoan egoanean, emoeutsazan zaplada bi. Echta Jos 65. Ingudia jotzean ez nago bakarra: / ondoan kantuz ari zaut suaren garra. Ox 167. Biriatutik Senpereraino Larhun ondoan dageri. Ib. 31. Apeza an zeukan ondoan. " A su lado" . Or Eus 411. [Hil-herrietan] aberats berekoia, esker gaixtoko probrea behar bada ondoan ukanen ditu. JE Bur 67. Izitzen da eta ondoan zuen arbola handi baten gainerat igaiten. Barb Leg 134. Zuk oartu ere gabe, ondoan egon nintzatzun luzaroan begira. TAg Uzt 60. Pago bakarrak / eztu lagunik ondoan. NEtx LBB 255. Frantsesek bere kotsua gisa hortan ondoan zituen dizipulu xumeeri zuen emaiten. Ardoy SFran 164. Ait'amek ezin beira haurrak ondoan, / urrundu denak berriz herria gogoan. Xa Odol 169. Nik mediku ura ondoan baneuka. BBarand 33. Ondoan zeuden danak aldetu. Ayesta 109. Horrexegatik ausartzen naiz zeuden zeudenean (baina eraskin bat ondoan daramatelarik) argitaratzera. MEIG IV 91. Negarrez ari den Fediari gelditzen zaio ondoan eta [...] honela mintzatzen da: [...]. MEIG IX 111.
v. tbn. Izt C 150. Hb Egia 134. Enb 86. Tx B I 68. Laux BBa 22. Ir YKBiz 369. Kk Ab II 16. EA OlBe 12. Zait Sof 19. Akes Ipiñ 35. Munita 29. Txill Let 100. Erkiag Arran 110. Bilbao IpuiB 147. Osk Kurl 175. MAtx Gazt 96. BEnb NereA 77. Uzt Sas 50. Mattin 96. Berron Kijote 176. AZink 93.
azpisarrera-3
ONDOANKO. "(S), siguiente, inmediato. Ondoankoak (S, Doktr[ina Kristia (1869)], 50), los inmediatos" A.
Honarano eskribatuak dira Zalgiz jaunarenak, ondoanko planetakoak, bertzetarik bilzatuitut. O ( ap. Urq RIEV 1908, 700 ).
azpisarrera-4
ONDOANTSU (Forma con suf. -tsu, de valor aprox.). Cf. ONDOAN (d).
Ondoantsu, [...] gurpil aundiek errainu egiten zuten. 'Non loin (de là)' . Or Mi 12. Poki deritza lurralde ori. Delpi ta Dauliko bidearen ondoantsu. Zait Sof 77. Aristotelek berak [Kritia] Akileuren ondoantsu ezartean, begirunerik itzalena ziola [...] erakusten digu. Zait Plat 9.
azpisarrera-5
ONDO ARTE, ONDO ARTIO. Hasta después de.
Sakramendu saindua egonen da agerian, meza hastetik bezperak ondo artean. JesBih 466. Ez baitzitaken negu ondo artio berriz bideari lot. Ardoy SFran 157.
azpisarrera-6
ONDO-ATSEDEN. Descanso posterior (a un esfuerzo).
Lan-izerdiak eta ondo-atsedena [duk ikusi] . 'Viste el sudor de su trabajo y su descanso, después' . Ldi BB 100.
azpisarrera-7
ONDOENEKO. Próximo.
Zu, ordea, goieneko ta ondoeneko, izkutueneko ta berteneko. "Altissime et proxime" . Or Aitork 130.
azpisarrera-8
ONDOKO.
azpisarrerakoSense-8.1
a) (gral.; Lar, Añ). Ref.: A; EI 173. (Precedido de sintagma nominal con suf. gen. o de tema nudo). Posterior (a), siguiente (a). "Sesteadero, eguerdiko barazkal ondoko lotegia" Lar. "Pascua florida, pazkoa loratua, garizuma ondokoa" Añ. Cf. ondoko. v. EGUERDI-ONDOKO. Tr. Bien documentado al Norte desde Leiçarraga; al Sur se encuentra desde principios del s. XIX. La forma undoko se documenta en algunos textos suletinos como Xarlem (920), SGrat y Eskual (21-2-1908, 4).
Goizeko eta arratseko orazionén ondoko othoitza jeneralak. ABC B, 5r. Iujamendu ondoko munduaren statua. EZ Man I 88. Elizako othoitzen aitzineko eta ondoko eginbideez. EZ Eliç 427. Pentekoste ondoko lehen astea. Ib. XXXVIII. Mendekoste bestaren ondoko astean. Harb ẽ, 6r. Hunen ondoko eta hurraneko kapituluan ageriko den bezala. Ax 194 (V 130). Aparizioren ondoko bigarren, heren eta laur igantetan. Bp II 31 (27 Aparizio ondoko ). Adami eta haren ondoko ume guztiei ezagutzera emaiteko. ES 87. Jan aitzineko eta jan ondoko [...] eta arratseko othoitzak. Brtc 57. [Maria seindua nik hartzen zaitut] nere Jainkoaren aldeko ararteko berezitzat eta nere Jainkoaren ondoko jabetzat. Dh 88. Ejerzizijo ondo ta misinoe osteko egunetan. Mg CO 109. Komunio ondoko eskerrak ematen. AA I 462. Gatx ondoko argaltasuna, jaustasuna. fB Ic III 272. Meditazionearen ondoko aktak. MarIl 62. Ark ere ez ote du nik bezala / izanen eguna gauaren ondoko? Bordel 65. Aurgite-ondoko berrogei egunak. Lard 368. Mariaren haurzaroa ezta izan Adamen ondoko beste haurrena üdüri. Ip Hil 33 (v. tbn. 161). Eta utz dezadala nere ondoko liotinanta nere orde jar dadin. HU Zez 135. Negar ondoko arnasestuagaz. Ag Kr 115. Jesusen ondoko berreungarren urterako. Inza Azalp 27. Izotz-ondoko iguzki, / neguaren parre. Ldi BB 154. Salbatore ondoko aste osoan. FIr 163. Ta emango dio Pedrori, ta gero aren ondoko Aita Sanduai [...]. Ir YKBiz 239n. Nabukodonozor famatuaren ondoko laugarren erregea Baltazar da. Zerb IxtS 71. Eriotze ondoko bizirako. Or Aitork 164. Gure izerdien ondoko zoriona. Vill Jaink 184. Bataio-ondoko andre-bazkaria. And AUzta 120. Erorkako baiño kolpe-ondoko itxura geiago ageri zala an. Berron Kijote 174. Frankismoaren ondoko sasi-abertzalea. Txill ( in MEIG I 260 ). Iraultzaren ondoko mende horrek. Larre ArtzainE 262. Ni, Orixe ez bezala, Galileo ondokoa naiz, eta beste gizaki eta gertakari askoren ondokoa gainera, eta ondokoari dagokionez nahi nuke jokatu. MIH 375.
v. tbn. Mat 275. Hm 77. INav 167. SP Phil ẽ 1v. CatLuz 38. JesBih 430. UskLiB 153. Dv LEd 30. CatJauf 19. JanEd II 73. Lf Murtuts 26. Mde Pr 241. Erkiag Arran 149. Arti MaldanB 194.
azpiadiera-1.1
(Precedido de part.).
Ian ondoko othoitzá. ABC B, 3r. Balea hill ondoko eskerrak. EZ Man II 156. [Hobe da] behin ere likitstu gabe egoitea, likitstu ondoko garbitasuna baiño. Ax 550 (V 353). Bekhatutik ilki ondoko boztasuna. Hm 139. [Sakramendua] errezibitu ondoko guardia. SP Imit IV 12, 4. Jakoben esnatu ondoko itz aiek erakusten digute [...]. Lard 35. Jan ondoko eskerrak. Legaz 58. Orra bizitzaren bi zatiak: autatu aurrekoa, autatu ondokoa. Txill Let 29. Edan ondoko izketak, mingaiñ zikinkerizkoak. MAtx Gazt 78s. Erein ondoko lanak. Ibiñ Virgil 69. [Artikulu] hau ere egilea hil ondokoa. MEIG VII 116.
v. tbn. Harb 219. Ill Pill 4.
azpiadiera-1.1.1
(Precedido de rad. vbal.).
Errezibi ondoko othoitza. Harb 213.
azpiadiera-1.2
(Precedido de sintagma con suf. -tik ).
Jainkoak Mundua ez deusetarik egin zuenetik ondoko denboretan [...]. ES 383. Eta handik ondoko goizean. Jnn SBi 116. Handik ondoko astean, hirugarren athorra bat eginarazi zuen. Barb Sup 40.
v. tbn. Elsb Fram 122. HU Zez 59.
azpisarrerakoSense-8.2
b) (c. sg. A; SP, Lar, Lecl, Dv, H). Posterior, siguiente. "Ondoko irabazia, le gain qui vient après" SP. "Aurthen eta ondoko urtheetan, en cette année-ci et en celles qui suivront" Dv. v. hurrengo. Tr. Documentado en la tradición septentrional desde Leiçarraga. Al Sur se encuentra en Iraizoz, Txirrita, Orixe (Aitork 286), Villasante e Ibiñagabeitia.
Eta Trogillen egonik, ondoko egunean ethor gentezen Miletera. Act 20, 15 (v. tbn. ondoko egune(t)an en Lg I 258, Dh 64, Dv Lab 122, Laph 245, Elsb Fram 141, Jnn SBi 25, HU Zez 127, JE Bur 45, Barb Sup 102, Ox 192, Tx B III 128, Lf Murtuts 54, Zerb IxtS 38, Etchebarne 72 y Larre ArtzainE 262; ondoko mendeetan en EZ Noel 169, Hb Egia 8 y Zerb IxtS 115; ondoko urtean en Tt Onsa 69, Lg I 304, Brtc 116, Dv Lab 357, HU Zez 212, Etcham 111, Barb Leg 142 y Mde Pr 261; ondoko urteetan en Arb Igand 29). Aldi hura huts badagi denbora ondokotan / ene billha ezin ibill daite. EZ Man I 60. Lehen partea deit daiteke gaztetasuna: ondokoa, adin ona. EZ Man II 181. Nola Iainkoaren baithan perfekzione guztiak elkharrekin baitire, ez lehenik, ondokorik edo azkenik, baizen gure eredura. Ib. 179. Debotki erran zituen / ondoko hitz ederrak. EZ Noel 80 (H, s.v. kondar, lee kondoko para este ejemplo, quizá de otra edición). Eta zure [...] ohoreaz eta aitzineko eta ondoko fama on famatauz, nork zer erranen du? Ax 5 (V 2). [Bekhatuetan] plazera da [...] labur eta ondoko desplazera [...] sekulako. Ib. 522 (V 336). Behar zara ungi baliatu ondoko laur pontuez: [...]. Hm 202. Ene argia eta loria aitzin ondoko itzala gabe ikus dezakezuntzat. " Ut claritatem meam sine vicissitudinis umbra contemplari possis" . SP Imit III 49, 1. --Espiritü saintiak Eliza eztia ürgatzi bere hatsarrian baizik? --Ondoko zeküria orotan bardin egarten dü. Bp II 78. Egun oroz kofesatzen nizala, ondoko mementuan hil behar bainu bezala. AR 56. [Bihurtzen bazine falta beretarat] zure ondoko estatua lehenbizikoa baino areago laiteke. Brtc 256. Ondoko mende guziek dohatsu deithuko zutela. Dh 265. Frogatzeko erran hau zoiñ den egia, / ondoko fable hau daiteke balia. Gy 198. Ondoko meditazione hau ere igande bereko da. Jaur 116. Hiltzen ez badira lehenbiziko urthean, ondokoan badohazi. Dv Lab 237. Deus ez du balioko / ondoko nigarrak. Bordel 144.
( s. XX) Pazko-bezperatik asi ta ondoko aste guzian. Ir YKBiz 429n. Orduan Yesusek ondoko berdintza au esan zien: [...]. Ib. 299. Ondoko gauean Assuerus ezin lokhartuz zagon. Zerb IxtS 74 (v. tbn. ondoko gauean en Lg I 213, Laph 24, Elzb PAd 46, Jnn SBi 147, HU Aurp 185, Barb Leg 69 y Zerb Azk 102). Atseden hartuz ondoko egun lanpetuetarako. Mde Pr 134. Ondoko gizaldiek, aurrekoen erasia oiek ontzat eman. Vill Jaink 79. Ondoko egunek eginen ahal dute argi. Larz Senper 50. Aurreko dantzariak erakusten dio ondokoari, nola egin. Inza EsZarr 32 (ap. DRA ). Egun guzi artan ez ondokoetan, [...] eztu euririk egingo. Ibiñ Virgil 78. Malaisiano mintzairaren ikasten [ari zen], ondoko egunetan ontsa baliatuko zuena. Ardoy SFran 188. Ondoko bertso auek moldatu nituen. MMant 75. Ondoko igande batzuez ikusi ditugu elgarren arteko partidak. Larre ArtzainE 73. Ondoko lau elkarketa hauetan bat bakarra da [...] ezinezkoa. MEIG VI 175. Bilkurarik astunenak hitz azkenean gertatzen ziren, noski, batez ere ondoko bokala erortzen zenean. MEIG II 179.

v. tbn. Harb 40. INav 128. He Gudu 94. JesBih 467. ChantP 92. HerVal 214. Laph 156. CatJauf 124. JE Bur 127. Ox 94. Iratz 15. Undoko: SGrat 23.
azpiadiera-2.1
Aita aintzinian eta / arreba ondoko, / osaba burjes hori / diru fornitzeko. Balad 215.
azpisarrerakoSense-8.3
c) Paa después de. v. ONDOKOTZAT.
Ian aitzineko berze othoitzá. [...] Ian ondoko. ABC B, 3v (tít.). Meza bereko othoitzak. Berze, mezetako othoitzak, meza aitzineko, meza bereko eta ondoko. EZ Man II 209 (51 meza ondoko ). Beretzat bil dezake [...] uztaño bat goria; utz, hil ondoko, zerbeit bere haurrentzat. JE Bur 200.
azpisarrerakoSense-8.4
d) (Precedido de sintagma nominal con suf. gen., o --en el caso de que haga ref. a algo no animado y no lleve ningún adjetivo-- precedido de tema nudo; si se trata de demostrativo, siempre con gen.). De al lado de. "Quintillo, [...] tellatu ondoko sollerua" Lar. "Qui est à côté" Dv. "Nere ondoko sillan zagon (AN-gip-5vill, B), neure ondoko sillan jarri zan (V-arr-gip), ene ondoko kaderan jarri da (BN-arb)" Gte Erd 231. "Zure ondokuai kaso eixozu" Elexp Berg. Cf. supra ejs. de la toponimia medieval.
Geratuten zan [...] lo egiten uri ondoko etxe baten. fB Ic II 231. Jesus ur-ondoko erriberan aurkeztu zan. Lard 474. Heli-ren ondoko gelan Samuel lo zetzala. Ib. 149. Arbolaren ondoko harrasi baten gainera. Elzb PAd 44. Erregeren ondoko aitorensemeen etxeak, gudularien egoitzak. Zub 81. Sukalde ondoko alki batean exeriaz. Alz Ram 23. Bidearen ondoko baserrietan. TAg Uzt 212. Hiriaren ondoko leze batean. Zerb IxtS 70. Atera zala arresi ondoko baratzetara. Or Aitork 196. Ermita baten ondoko etze batek [...]. Akes Ipiñ 12. Andrea Oikiakoa zuan, elizaren ondoko etxe batekoa. Uzt Sas 336. Hibai ondoko landetan. Arti MaldanB 203. Papelera-ren ondoko etxe zar artara aldatu giñanean. Salav 19. Aunitz mutil, erriko ta erri ondoko, eraman zituten gerrara. Auspoa 77-78, 74. Eraman zuten sukalde ondoko gelara. NEtx LBB 55. Baserri onen ondoko mendigañera igo ziran. Alkain 74. Sakristian edo bere ondoko saloian. Gerrika 187. Berak egina eta eginarazia zuen elizaren ondoko apezetxerat. Larre ArtzainE 250.
v. tbn. Etch 534. Aran SIgn 36. Ag Kr 102. Echta Jos 278. A Ardi 137. Altuna 10. Mok 16. Tx B I 76. Kk Ab II 86. JE Ber 64. Ir YKBiz 361. Iratz 34. SMitx Aranz 170. Lf Murtuts 29. Zait Sof 148. Mde Pr 84. Txill Let 129. Bilbao IpuiB 263. Erkiag Arran 193. Gand Elorri 106. Etxde JJ 270. Anab Aprika 58. SM Zirik 118. Osk Kurl 169. Alzola Atalak 38.
azpiadiera-4.1
(Precedido de nombre de lugar).
Soldadu bat topatu nuen: bera Turkiaren ondokoa. Cb EBO 44. Toscana Italia ondokoan, aita batek ikusirik [...]. MisE 236. Aren laguna Alfonzio Salmeron, Toleda ondokoa. Laph 134. Oñati ondoko arrobi baten. Ag G 17. Illarratsuren ondoko baserri batean. Or SCruz 93. Lepanteko ondoko itsasoan. Zerb IxtS 109. Atenai ondoko Aigina ugartean. Zait Plat 7 (v. tbn. tras nombre en caso absoluto: Aran SIgn 85, Elsb Fram 91, Goñi 69, A Ardi 123, Or Eus 124, Ir YKBiz 208, Mde Po 79, Munita 63, Anab Aprika 94, Etxba Ibilt 455, NEtx LBB 48, TxGarm BordaB 18 y Gerrika 129).
azpiadiera-4.2
De al lado. "Ondoko etxe batera (V-arr, G-azp, AN-5vill, B, BN-arb)" Gte Erd 157 (junto a urrian dagon etxe batera, aldameneko etxe batera, etc., de otras zonas).
Enzunez geroztik berboa, baitakigu ondoko kausaren numeroa. ES 90. Bere seme kutun ondoko eta urrutikoak. ' Presentes y ausentes' . Aran SIgn 109. Yudea guzian ta ondoko bazterretan zabaldu zan berri au. Ir YKBiz 149. Ni ta ondoko ok. ' Estos que están a mi lado' . Zait Sof 128. Polik labana utzi ta ondoko arrira joan zan. Anab Poli 15. Ondoko gelatik hau entzuten zualarik. Osk Kurl 21. Muthiko gazte hunen laguntzerat banoa ondoko ostatu batetarat. JEtchep 96. Ondoko taberna batean bokadillo bat jan. TxGarm BordaB 94.
v. tbn. Aran SIgn 3. JE Bur 136. FIr 135. Or Eus 370. Munita 63. Bilbao IpuiB 47. BEnb NereA 238.
azpisarrerakoSense-8.5
e) "Luego que, inmediatamente después. Erran ondoko" Lander (ap. DRA). v. ONDOKOTZ(AT) (b).
Murrailatik atera / ondoko segida / errepartitu ginen / oro, bana bida. Bordel 40 (de interpr. no segura).
azpisarrerakoSense-8.6
f) (En frases negativas). v. supra (2).
--Ipuiñ orregaz eure amumagana, mutil. Berak siñistuko deu! --Ze amuma ta amuma ondoko! Egia dokela ba! Bilbao IpuiB 267. Ze sari ta ze sari ondoko! Ib. 198.
azpisarrera-9
ONDOKO BIHI. Nombre de un clase de trigo.
Ondoko bihia da tratuko ogia. Ogi hau xuhailxago da ezenetz buruko bihia. Dv Lab 45. Ondoko bihiak phisu gutiago du, irina ere ez hain xuria. Ib. 46.
azpisarrera-10
ONDOKO EGUNAK ARTE. Hasta pronto.
--Zuk bixkotxak ekaitzu, nik arnoak [...]. --Ederki, adixkidea! Beraz, ondoko egunak arte... --Ez adiorik! Lf Murtuts 30.
azpisarrera-11
ONDOKO EGUN BATEZ.
azpisarrerakoSense-11.1
a) Un día opsterior.
Ondoko egun batez, ama harrek jakin zuen [...]. Jnn SBi 170 (v. tbn. 175). Hain ongi artatu zuen [...], nun ondoko egun batez [...] mirikuak Mattiori erran baitzion: [...]. Zerb Azk 90.
azpisarrerakoSense-11.2
b) Algún día.
Aita Xavier eta Aita Lertxundi gu baino toki hobean dire hortaz mintzatzeko: agian eginen dute ondoko egun batez! Zerb Azk 69.
azpisarrera-12
ONDOKO EGUNETAN. Algún día. Cf. supra ONDOKO (b) los ejs. del tipo ondoko egunetan 'en, durante los días siguientes'.
Dena dela ez da dudarik ondoko egunetan pilotari berri handi bat izan dezakegula, eskuek eta besoak orai bezala atxikitzen badiote. Zerb Azk 117 (v. tbn. 73). Baditake ondoko egunetan edo bederen urteetan norbeitek nahiko dituen egundaino Euskal-Herrian izatu diren pilotari handiskoenen izenak liburu batean bildu. Ib. 111.
azpisarrera-13
ONDOKO ONTASUN (Pl.). "Bona hereditaria, ondoko ontasunak, ondokotasun ontasunak" Urt III 385.
azpisarrera-14
ONDOKOTZ, ONDOKOTZAT.
azpisarrerakoSense-14.1
a) Para después (de). "Ondokotz, après, pour après" H, que cita a EZ.
[Herioak] tristezia baizen eztu uzten deusik ondokotz. EZ Man I 43. Eta hil ondokotzat / zure lur-saindua / izan dadila gure / ezurren lekua. Etcham 58 (v. tbn. en contexto similar Arg DevB 111 hil ondokotz, ES 148, Dh 127 hil ondokotzat ).
azpisarrerakoSense-14.2
b) (Precedido de part.). Nada más, en cuanto. "Ziberotarrak sorthü ondokoz dantzari dira (S)" Gte Erd 246.
azpisarrera-15
ONDO-ONDOAN (Forma con reduplicación intensiva de ondoan (d)).
An, laiñu tartean, ondo ondoan. Ag Ioan 219. Jaimetar sutsu bat yauk / nire ondo-onduan. Enb 200. Han dago muthiko hura, bethi bere amaren ondo ondoan. Barb Leg 146. Ondo-ondoan bestea. "La del otro le sigue cerca" . Or Eus 33. Gizona bide-bazterrean jarria da, alportxak ondo-ondoan. Lf Murtuts 41. Lezearen ondo-ondoan, beste herstuagi bat ageri zen. Mde Pr 112. Zagozkiote ondo ondoan eskatzen ari zaizkioten Ari. Or QA 162. Nor yabilna iregandik urreen, nor daukana egunero eure ondo-ondoan? Erkiag Arran 111. Zure ondo-ondoan nintzan. Txill Let 142. [Donostian] bizi izan ziran ezkonberriak kaieko ondo-ondoan. Anab Poli 139. San Tomas apostoluaren hobiaren ondo ondoan. "Tout près" . Ardoy SFran 180. Teresa, Kristori lotua, Kristoren ondo-ondoan bizi izango da. Onaind STeresa 54. Ondo-ondoan gindun gaixoak eta ez gindun ikusten. JAzpiroz 64. Erosi eban Tigre ibaiaren ondo-onduan etxe edar bat. Gerrika 287. Elizaren eta komentuaren ondo ondoan. Larre ArtzainE 288.
v. tbn. A BGuzur 139. Otx 36. JE Ber 91.
azpisarrerakoSense-15.1
( ondo-ondotxoan ).
Une atan bakaldunaren ondo-ondotxuan eguan. Otx 38. Emaztea ondo-ondotxuan izan ebanean, ez deusku egal baterantz egiten? Bilbao IpuiB 86.
azpisarrera-16
ONDO-ONDOKO (Forma con reduplicación intensiva de ondoko).
Elizaren ondo-ondoko etxe batean. JE Ber 99. Zer iauziak! Garikoitz ere aren ondo ondoko zinan. Or QA 193. Trabarik haundiena uraren harrabotsa ginuen, ondo-ondoko errekatik. Larre ArtzainE 237.
azpisarrera-17
ONDO-ONDORA (Forma con reduplicación intensiva de ondora).
Betor nere ondo-ondora. Urruz Zer 125. Haren ondo ondora, pafa, pafa, joanez beren zigarroen erretzera. Barb Sup 36. Ondo-ondorat [...] hurbildu zaizkigunean. JE Ber 92.
azpisarrera-18
ONDO-ONDORAINO (Forma con reduplicación intensiva de ondoraino).
Izpiritu dohatsu guziak baino gorago iganarazirik, kasik Trinitate Sainduaren ondo-ondoraino. Dih MarH 473 (ap. DRA). Obeto ikustearren, ondo-ondoraño urbildu zitzaion. Etxde JJ 153. Arpegiak beztutzeraño eusten zitzaizkien euliak, begien ondo-ondoraño. Anab Aprika 44. Kañoi-bateri bat oso-osoa ortxe zegok erriaren sarreran. Joan zaitezte ixil-ixilik ondo-ondoraño. Alkain 127.
azpisarrera-19
ONDO-ONDOTIK (Forma con reduplicación intensiva de ondotik). "Por junto a. Neure ondo-ondotik, plaust! jausi da arria uretara (V), rozando conmigo [...]" A.
Lenengoz automobil bat igaro yakonian ondo-ondotik [...]. Kk Ab I 51. Lizarraga ondo ondotik pasa [zan] . Or SCruz 63. Zumaia asi da ontzi-saieska / zuztakaren ondo-ondotik. "Muy pegada a la baliza" . Or Eus 395. Ala motz eni lepoa / zintzur ondo-ondotik! Etcham 67. Ikusten zitun begipean zeuzkan neska ta ondo-ondotik muzinka [...] zebilkion mutilla. TAg Uzt 101. Gizona bere ondo-ondotik pasa zitzaion. Ugalde Iltz 68. Orma baten ondo ondotik ibili giñean. Osk Kurl 112. Tormesko urak, komentuko orma ondo-ondotik doanak. Onaind STeresa 110.
azpisarrerakoSense-19.1
( ondo-ondotxotik ).
Amaikatxu bider damutu yakon eskopetarik ez ekartea! Upielako erbiak ez ebazan ba ondo-ondotxutik atara? Bilbao IpuiB 134.
azpisarrera-20
ONDORA (V-gip, AN-ilzarb-olza, L, BN, S; VP 70v, H), ONDORAT. Ref.: Bon-Ond 166, Lh; Elexp Berg; Gte Erd 166. (Precedido de sintagma nominal con suf. gen., o --en el caso de que haga ref. a algo no animado y no lleve ningún adjetivo-- precedido de tema nudo; si se trata de demostrativo, siempre con gen.). Al lado (de). "Zatozte ene ondora, venez auprès de moi" H. "Gure ondora, a nuestro lado" A. Tr. Documentado al Norte desde Leiçarraga y al Sur desde mediados del s. XVIII. Entre los septentrionales (y algún alto-navarro como Yanzi) alternan ondora y ondorat, a menudo en un mismo autor. En Xarlem (449) se encuentra la forma unduala .
Eta ia Olibatzetako mendi ondora hurbiltzen zela [...]. Lc 19, 37. Beldur handitan / [...] zur'oh'ondora / banatorra. O Po 16. Ta aren anima? Orra puntu batean [...] infernuko guzien ondora. Cb Eg III 323. Zoazte [...] zuen ama onaren ondora. Lard 159. Elizatikan ateratzian / junta alkarren ondora. Xe 344. Juaiteko San Franziskora / Eskualdun maiten ondora. LuzKant 133. Errekeritzen du othoi bere ohe-ondora ekhar dezon [...]. Arb Igand 116. Joan nintzan ühaitz ondoala; hur saintü hartan ükhüzi nintzan. Ip Hil 122. Joan zan aitaren gela-ondora. A Ardi 122. Artu neban orduan [semea] neure bularraren ondora. Ag Kr 91s (v. tbn. G 105). Erori zen arbola baten ondora. Ox 21. Jaun Zerukuari agindu / bere ondorat detzan bildu. Yanzi 83 (in. 84 ondora). Orma-ondora baztertu nintzan. Or Tormes 87. Tira kortara, zeure ideko astuen ondora. Otx 64. Arthalde guzia han nuen [...] nere ondora bildua. Barb Leg 149. Hurbilarazten du tupinaren ondora. Ib. 132 (Sup 148 ondorat). Ta yoan zan atzera aren oñen ondora, negar egiñez. Ir YKBiz 157. Baña jauregitxo baten ondora eldu ziran garaian [...]. TAg Uzt 139. Eztituk ausartuko noski il-kutxa ondora urbiltzen. Etxde JJ 47. Etorri ziran gurdiaren ondora bazkaritarako. Anab Poli 93. Luis ez da irixten Donibaneren ondora ta besterik iritxiko danik etzait iduri aurrera ere. Or ( in Gazt MusIx 32 ). Komeni diran itzak esanik / belarriaren ondora. Basarri 135. Eriaren ondorat noha ixtaño bat. Larz Senper 124. Iñakik bere ondorat deitu zituela. Ardoy SFran 150. Holakorik ez erran beharri ondora. Xa Odol 255. Bildu zirala / berrogeitatikan gora [...] Lazkao Txikin ondora. Uzt Sas 271. Eldu zan benta ondora. Berron Kijote 45. Joan omen ziran Ixkibarko bordaren ondora. JAzpiroz 24. Tolosako kanposantu ondora. Ib. 36s. Leio ondora. Gerrika 208. Joan ginen [...] kaperaren ondorat. Larre ArtzainE 241.
v. tbn. Mg CC 244. VMg 63. AA III 398. Echag 118. Izt C 115. Arr GB 84. Aran SIgn 77. Elzb PAd 29. Azc PB 71. Urruz Urz 16. Bv AsL 127. Echta Jos 293. Kk Ab I 18. JanEd II 93. Inza Azalp 45. Altuna 96. Tx B II 175. Enb 204. Laux BBa 10. Lek EunD 16. Zait Sof 132. SMitx Aranz 29. Mde Pr 111. JAIraz Bizia 74. Txill Let 107. Bilbao IpuiB 48. Ugalde Iltz 40. Erkiag BatB 113. Osk Kurl 85. Etxba Ibilt 466. NEtx LBB 54. BBarand 52. Ondorat: Jaur 408. Jnn SBi 125. JE Bur 121. Lf Murtuts 16. JEtchep 84.
azpisarrerakoSense-20.1
Joan zan bere [...] gizonakin, eunda ogeita amabost milla Madiantar zeuden ondora, erasotzeko asmoan. Lard 128. Exkurrerena deritzanetik / ondora bezala aditzen. " Se le percibe como si estuviese al lado el lote de carboneros llamado de Ezkurra" . Or Eus 300.
azpisarrerakoSense-20.2
(Con suf. de comparación -ago ).
Isil-isilla joan da oge-ondorago. Or Eus 52.
azpisarrerakoSense-20.3
(Precedido de nombre de lugar).
Jerikoko ondora joan zan. Lard 111 (v. tbn. tras -ko en Iraola 119 y Etchebarne 37). Ceylan ondorat heldu. Ardoy SFran 178 (v. tbn. en contexto similar tras tema nominal nudo en Lard 120, A Ardi 2 y AZink 85). Hernanira dator, Donostia ondora. MEIG IX 142. (en colab con NEtx)
azpisarrerakoSense-20.4
" Goiz ondora egin du lo, il a sommeillé vers la matin" H.
Aizkolariya etzan agiri, / aurrera ziyen denbora; / [...] orra amarrak ondora, / esan genduen: [...]. EusJok 99.
azpisarrerakoSense-20.5
Al lado. " Ondora jin zitzaion, il vint auprès de lui" Lh.
Biaramonean egun-sentian Jakobi ondora joan zitzaion eta bere espasunak agertu ziozkan. Lard 40. Arthoari eraiterakoan ematen badiozu samaskia azpira eta sorthu den ondoan xori ongarri izpi bat ondora, altxatuko duzu uztarik ederrena. Dv Lab 178 (344 ondorat). Barkazio eskatzen / letozke ondora. Afrika 52. Hurbil hakio bada, hi gizon ondora. Ox 20. Solas emaiten daie erdaraz, ondorat bilduak dituen bi nexker. JE Ber 29. Akit ondora. Ator nigana. Or Eus 170. Uitzi-aurrak irriz ondora bil zaizka. Ib. 151. Gertakune neketsuak aurrera ta ondora eldu dakiguzanean [...]. Erkiag Arran 165s. Nexka ere ondora dijoakio. NEtx LBB 206. Eliza nausitik ateratzean, bi gizon ondorat heldu zaizko. Ardoy SFran 200. Emazteki xahar hori heldu zaut ondora. Etchebarne 87.
v. tbn. Kk Ab II 47. Etcham 200. TAg Uzt 92. Izeta DirG 98. Gand Elorri 178. BEnb NereA 74. Xa Odol 102. BBarand 45. Ondorat: Zby RIEV 1908, 206. Barb Leg 142. Yanzi 191.
azpisarrera-21
ONDORAINO.
azpisarrerakoSense-21.1
a) Hasta al lado (de). "Hemendik elizaren ondoraino, d'ici jusque près de l'église" H.
Jainkoak bere ondoraño sartzeko eskua eman dizute. Lard 94. Aitzinatzen [da] gobernadorearen ondoraino. Laph 6. Juanek bakarrik jarraittu zion gurutze ondoraño. Inza Azalp 86. Bidea segitu zuen [...] mugazainen ondoraino. Zerb Azk 102. Narraz-narraz joan zan erreka ondoraño. Bilbao IpuiB 242. Kalandriak [...] eguzkiaren ondoraiño igoaz. AZink 21.
v. tbn. Aran SIgn 76. Ag Kr 221. Zub 126. Anab Usauri 62. Etxde JJ 94. Salav 50. Berron Kijote 45. Zendoia 219.
azpiadiera-1.1
(Con nombre de lugar).
Ekharri zuten Iruñe ondoraino. Laph 162. Jazarketako ondoraino heldu ere izan ziren. Barb Leg 147.
azpiadiera-1.2
(Precedido de sust. con suf. -ko ).
Ifini du bide zabal erosoa iturriko ondoraño. Izt C 99. Egunero joan egin bear ardiak zeuden lekura, ia Larraitzko ondoraiño. BAyerbe 44.
azpiadiera-1.3
Hasta el lado.
Hurbiltzen dire ondoraino, eta zer dute ikusten? Erbi bat uraren erdian igerika! HU Zez 58. Ortxe egongo da. Goazen ondoraiño. BBarand 47.
azpisarrerakoSense-21.2
b) Hasta después de.
Ezpeitütie hilen Benedikzione onduala drano. Mercy 21. Gaueko amabietatik asi eta komekatu ondoraño daus yan eta edan gabe egotia. CatUlz 45. Yaiotzetik il-ondoraño. Ldi IL 125.
azpisarrera-22
ONDORAKO .
(Precedido de gen. o tema nominal nudo).
azpisarrerakoSense-22.1
A) (Adv.).
azpiadiera-1.1
a) Al lado (de), en comparación (a).
Utsa [da] Oñatiko andikien aberastasuna nere anaiarenaren ondorako. Ag G 257. Bizkaikoen ondorako, giputzak besterik ez [arraunean] . (In Etxabu Kontu 148 ).
azpiadiera-1.2
b) Para el lado (de).
Gorputza izozten digun adiñera iritxi ezkero, su ondorako gelditzen gaituk. Or Mi 46.
azpisarrerakoSense-22.2
B) (Adnom.).
azpiadiera-2.1
a) De (ir, etc.) al lado de.
Erreka ondorako / naia generaman. Zendoia 105.
azpiadiera-2.2
b) (El, lo) que es comparable a.
[Lenago] ikusgarriek egiten zirean [zugatzak]. Oin arein ondorakorik ezta errez ikusten. Akes Ipiñ 23.
azpisarrera-23
ONDORANTZ. Hacia al lado de.
Dorregarairen botika ondorantz joan zan. Erkiag BatB 81 (v. tbn. 155).
azpisarrera-24
ONDOREN ONDO (Hb, H (que cita a Hb)). De generación en generación; sucesivamente. "Tout consécutivement" H (s.v. ondoa).
Guziak egin ahal detzakenari [...] eman dakioela gloria elizan Jesukristoz ondoren-ondo adin guzietan eta mende guzietan. He Eph 3, 20 (BiblE aintza Elizan eta Kristo Jesusengan gizaldiz gizaldi eta menderen mendetan). [Eskaldun emazteak] edozein lanetako dituzte besoak, / ondoren ondo segiz bere arbasoak. Hb Esk 181. Ondoren ondo hola ematen eskola / aphalak handienei plegatzen direla. Ib. 194. Populu zaharrena [...] / ez da haren haltura nihongo yendea; / nihoiz, nihoiz ez galdu aita Eskaldunak; / ondoren ondo bethi utzi erdaldunak. Ib. 7. [Aita Saindu] guziak heldu dire ondoren ondo, bide zuzen beraz, apheztasun handiarekin. Hb Egia 107.
azpisarrera-25
ONDOREN ONDOKO. "Ondoren ondoko mendeetan, dans la suite des âges" Dv.
azpisarrera-26
ONDORIK.
azpisarrerakoSense-26.1
a) (Precedido de gero ). A continuación.
Ager ziten ger'ondorik, / nonbaitkorik, / hiru zuhur, batetan. O Po 60 (ref. a los Reyes Magos).
azpisarrerakoSense-26.2
b) (Precedido de gen.). Por detrás (de), tras; después (de). "(V-m), en pos, a continuación" A. Tr. Aparece en autores vizcaínos desde principios del s. XIX.
Onetariko bigiraak izaten dira [...] gorubetiaren, [...] edo gazteen apari-merijenda baten ondorik. fB Olg 110. Jesus maitiak berak berba oneen ondorik ekarten deutsku gogora [...]. fB Ic I 97. Aterako da bigarren zatija. Baita aren ondorik [...] Kredua ta Aita geuria bere. Ib. VII. Ama santia, eruan nagizu zeure ondorik. Ur MarIl 67. [Turkuak] baten ondorik bertatik irabazten eben bestia. Ib. 50. [Bare] gelditu yakon barrua, noizbait, eskari bigun orren ondorik. Erkiag Arran 173.
azpiadiera-2.1
(Precedido de tema nominal nudo).
Buru zoro direan / andra-neskatilak, / orpo-ondorik daroez / gizon da mutilak. Azc PB 153.
azpiadiera-2.2
" Ondorik zer dakarren baneki..., si supiera lo que trae tras de sí..." Etxba Eib.
azpiadiera-2.3
(Con verbos como joan, ibili, persegitu...). (Ir, andar...) tras. "Kalian pasatzen da, bodia, danak ondorik juten zien da" Elexp Berg.
Aurrekuak ondorenguai, ta ondorik duazanak, aurrerago duazanai [burla egiten] . fB Olg 73. Berekauten dua gizona edo emakumia gauza aren ondorik. fB Ic II 249. Ez ibili, nai ez dabenaren ondorik ezkonduteko. fB Ic III 361. Igesi ebillen bada Dabid geisua ta Saul ondorik persegietan. JJMg BasEsc 179. [Emakume] bat joiala Jesusen ondorik, deadar andiakaz zirautsala. Itz Azald 63. Katua saguaren atzean ala txoriren baten ondorik [...] joan oi dan bezela. Erkiag Arran 128. Ezkongei eukazan biak. Gaztenaren ondorik, ba ei ebillen norbait. Erkiag BatB 83. Burdia etorren euren ondorik. Ib. 55. Aguro doa leiorantz. Mutilla, ondorik. Ib. 157. Joan yaka, bere katu baltz potoloa ondorik izanik. Ib. 141.
azpisarrerakoSense-26.3
c) (Prosecutivo). Al lado de.
Dendako ate ondorik igaroten zan gizonezko askogaz [barriketan] . Erkiag BatB 69.
azpisarrera-27
ONDOTIK Tr. La forma undotik se documenta en Maister, Xarlem, SGrat y Mirande, y undoti en AstLas (24).
azpisarrerakoSense-27.1
a) (AN-5vill, L, B, BN, S, R; Dv, H; ondoti VocB). Ref.: A; Lh; Holmer ApuntV; Gte Erd 179 y 238.
(Precedido de gen.). Después (de), tras; detrás (de). "Ene ondotik da zure aldia, votre tour est après le mien" Dv. "Lehenbiziko etxe hoien ondotik aurkhitzen da Eliza" H.
Tr. Documentado en la tradición septentrional ya desde Leiçarraga. Es menos frec. al Sur, donde lo emplean Mendiburu y algunos autores del s. XX.
Haren ondotik ethorteko zena baithan sinhets lezaten, erran nahi baita, Iesus Krist baithan. Act 19, 4. Desira handia bazuen ere bere ondotik zenbait umeren utzteko. Ax 407 (V 265). [Aflikzioneak] berekin eta bere ondotik dakhazketen gertanzak. SP Phil 191. [Ill zituen] aren bost seme gaisoak eta orien ondotik, aita enperadore bera. Mb IArg I 232. Jesusek bathu zuen mundu oste bat ehortzterat zaramaten gorphutz baten ondotik. Lg II 151s. Kürütxia ainzinetik, / bandera haren ondoti. UskLiB 219. Birjina sainduaren bihotza da, Jesusenaren ondotik, bihotzik maitagarriena. Jaur 370. Egunak badoatzi / egunen ondotik. Bordel 106. Gau luze baten ondotik. Hb Egia 59. Gero, lehenbiziko uriaren ondotik, arhatzen da eta eraintza egiten. Dv Lab 25. Komünione indignuak ekharten dü bere ondotik [...] damnazione eternala. CatS 77. Botu eta agintza horien ondotik . Laph 139. Hil zitzaizkonean, batzu bertzen ondotik eta arte laburrik barnean. Jnn SBi 77s. Bertze asko itsuskeriaren ondotik, hori ere ikus dezagun. HU Zez 120. Izenaren aitzinean ala ondotik, bardin gaizki doa jaun hori. Ib. 176. Zer izanen da haragiaren phiztearen ondotik? CatJauf 71. Gizaldeak doatzi / bat besten ondotik. Etcham 207. Azkenian, bihurgune baten ondotik, izigarrizko pendoitz baten gainian gira. Zub 119. Eztabai aundien ondotik, yausi gaituzu guziok noizbait egipean. Ldi IL 62. Lekutu ziran bata bestearen ondotik, zarrenak aurrera. Ir YKBiz 319. Gero iritxi zan Pedro aren ondotik. Ib. 520. Sorgin-afaria da Mezaren ondotik. Or Eus 144 (261 ondoti, que rima con Gorriti ). Eruen eizue paradisure / Birjiña Amaren ondotik / [...] eta / santu guzien albotik. SMitx Aranz 73 (17 ondotikan ). Gizon gazteak [iragan ziren] eta haien ondotik, berriz neska apain talde bat. Mde Pr 293. Nihun ez da mendia mendiaren ondotik baizik! Zerb Azk 38. Sokratesen ondotik, Platon eta Aristoteles etorri ziran. Vill Jaink 41. Oren hitsen ondotik, heldu ziren ere oren eztiak. Ardoy SFran 173. [Ahuzkiko etxe] haren ondotik egin nuen bikarioen etxea. Etchebarne 97. Sortzen den gaitza senda eziñik / ondotikan datorrena. Ostolaiz 39. Eta horren ondotik nabarmendu zen gure arteko irakaskuntzaren erdibitzea. MEIG IX 27.
v. tbn. Mih 13. CatLan 13. JesBih 411. It Fab 36 (24 ondotika). Gy 121. ECocin 38. Elzb PAd 49. Legaz 54. Elsb Fram 104. Ip Hil 46. Arb Igand 144. JE Bur 77. A Ardi 30. Barb Sup 123. Ox 34. Inza Azalp 80. Const 30. FIr 135. JMB ELG 18. Lf Murtuts 13. Etxde AlosT 78. Anab Poli 65. JEtchep 49. Larz Iru 96. Lab SuEm 179. Lasa Poem 111. Xa Odol 47. Larre ArtzainE 70. Ondoti: Mercy 16. Arch (ap. MIH 237). Enb 136.
azpiadiera-1.1
(Precedido de instrumental).
Perillean herori ere abillanaz geroztik / pena hek senti dietzaken herioaz ondotik. EZ Man I 126.
azpiadiera-1.2
(Precedido de part.).
Itxaso ta zelai ezin neurtuzkoak iragan ondoti, / noizpait arki nezo azkena lurrari. " Luego de recorrer" . Or Poem 532. Mintzaroa etorri zitzaidan mintzul izan ondotik. Or Aitork 19. Igo aurretik edo ondotik. Berron Kijote 169. Zer esku-zartak ez zituzten ukan [...] xapelgoetako partida batzu irabazi ondotik. Larre ArtzainE 133.
azpiadiera-1.3
Astoari / garagarra / il ezkero ondotik, / biziari / zarra zarra / yaten emon bearrik. Zav Fab RIEV 1907, 535.
azpiadiera-1.4
(Precedido de tema nominal nudo).
[Etxearen arpegi muiñak] sute ondotik ziaro berrituak [arkitu] . Etxde JJ 214. On Migel, heriotz-ondotik kabitu ezinik oihuka daukazu. Lasa Poem 113.
azpiadiera-1.5
A consecuencia de.
Batixta Erramuzpe [...] hil dela yuan den astean ixtripu baten ondotik. Zub 61.
azpisarrerakoSense-27.2
b) Después, luego, a continuación; (por) dettrás. Tr. Documentado al Norte desde la primera mitad del s. XVII. Al Sur se encuentra en Xenpelar, Goñi (32), Txirrita, Orixe (Eus 248) y Lizardi.
Apartadi hain gaitz perillosetik, / zeñak baititu plaga hauk garraiatzen ondotik. EZ Man I 33. Etzen aski, / gurutzean hiltzea, / ondotik ideki gabe / oraño ohorea? EZ Noel 110. Aita prestu ohorezko bat hiltzen denean, ondotik gelditzen den seme emazurtza [...]. Ax 4 (V 2). Hatz gordin eginik, gelditzen zaitzu ondotik errasumina. Ib. 431 (V 280). Testamentez usten tutzu / ondotik obra onak. Arg DevB 170. Joan denak eztik hasterik, / eta ondotik heldu denak / halaber eztik azkenik. 174. Eta gero hirur egunen buruan presenta diozozue [behiari] zenbait belhar fresko [...] eta guardia ondotik ere emaitetik. Mong 588. Eskuarak ondotik eratxekitzen dio [emendaillua izenari] . ES 89. Jauna, bethi aitzinetik eta undotik lagünt nazala. Mst III 55, 6. Zointzaz galthatüko beitüie ondotik pharkamentü Jinkuari. Mercy 32. Zeren ez baita Q zerbitzatzen non ez duen U ondotik. MarIl XI. Jainkoak ereman tu haurretarik bia, / ondotik hoien ama deitoragarria. Oxald ( in AstLas 62 ). Hek galtzera doazila, / ez dire ohartzen ondotik / berandu denean baizik. Gy 57. Gauza egiñ eta [...] / ondotik kritika [...] eztute falta. Ib. 85. Hautsten du saretik / maill bat: eta laster bertze bat ondotik. Ib. 246. Garzia Sanchez zuen semetan lehena, / Nafarroan errege ondotik izana. Hb Esk 66. [Yainkoa gabe] deus ez da elengatzen lurrean; [...] Deus gabe hastetik, deus ez da ikusten ondotik. Hb Egia 4. Oi memento, sekula guziko mendeak ondotik dakharzkana! Dv LEd 174. Egun oibelak ialgi, / itsaso aldetik; / euria ondotik, / asi da gogotik. Bordel 106. Amarra lepotik, / grilluak orpotik, / makillaz ondotik, / jotzen det gogotik. Xe 296. Gero Piarresek lehenik, nik ondotik, [...] salto egin eta [...]. Elzb PAd 29s. [Jesusi] hoien higuintzak zion / ondotik ekharri / bere heriotzea, / gure salbagarri. Zby RIEV 1908, 208. Joan zen, deus egin gabe; ez hatik buruz-buru eta ondotik oraino bereak aditu gabe. HU Zez 127. Azken berri. Ondotik jakin dugu jaun prefeta hil denean, ja mintzatua zitzeiela. HU Aurp 140.
( s. XX) Sartzen dira Mattin eta Battitta; ondotik Ganxume eta Mañex. Ox 36. Kaballero aundi orienganik, / dirua zuen esperantza, / ni ondotikan postizutako / tontua izan banintza. Tx B I 123. [Esan nezake] berrizale izateak zer besterik dakarren ondotik. Ldi IL 113. Hastapen bat behar da / gauza guzietan, / ondotik nahi bada / zerbait onik izan. Etcham 129. [Gero] pastiza-xafla mehe bat. [...] Kafe beroa ondotik. JE Ber 35. [Zorigaitzak] guziak odol, guziak nigar uzten baititu ondotik. Iratz 71. Eta beharbada, ez haiz orhoit ere ondotik zer egin dukan. Larz Senper 68. Harekin joka garbitu dut gizona... Eta, ondotik [...] su eman diot. Ib. 10. Italiarat igorri zuten ondotik, Boloniako eskola handirat. Ardoy SFran 44. Horra hemen [...] zati bat; ondotik nik egin pertsuak. Xa Odol 291. Jaki on bat lehenik eta bixkotxak ondotik. Larre ArtzainE 35. Orduko ekonomiaren gorakoak ondotik ekarri zuela ezinbestean euskal-literaturaren goraldia. MEIG IV 86. Ez du oinik higitzen, baina oinatza uzten du ondotik. MEIG IX 93.

v. tbn. AR 248. CatJauf 102. Barb Sup 173. Zerb Azk 38. JEtchep 31. Undotik: SGrat 23.
azpiadiera-2.1
(Precedido de gero ).
Bihi larri bat doa aitzinean eta gero ondotik hamar xehe. EZ Man II 162. Gero ondotik dolutuak, eta atsekabeztatuak dabiltzala. ' Después' . Ax 280 (V 187; Gero ondotik dolutuak, eta atsekabeztatuak dabiltzala). Gero ondotik, hobeki eginen dugu oraino. Barb Sup 114. Eskapatzerat uzten zuen, gero ondotik hobeki atzemaiteko plazerrarentzat. JEtchep 90.
azpiadiera-2.2
Harritzeko dena da, ez baitira onddo xehe madarikatu hok ardurago gure odolerat sartzen, ondotik zerbait eritasun tzarrekin gure gorputz gaixoarentzat. JE Med 50.
azpisarrerakoSense-27.3
c) (V-ger, AN-gip-5vill, B, BN-ciz-baig-lab; SP, Urt IV 207, VocBN, Dv, H). Ref.: Holmer ApuntV; Gte Erd 30 y 238. (Precedido o no de gen. y con verbos como ibili, joan, jarraitu...). (Andar, ir...) tras. "Haren ondotik doa, il va après lui, le suit" SP. "Persegitzaillea, ondotik vel ondotikan dabillana" Urt IV 207. "Ondotik darrait niri, il me suit par derrière" Ib. "Bernard phartitu da bere bi anaien ondotik, Bernard est parti après ses deux frères" VocBN. "Erbiari zakhurrak ondotik eman diotzate, on a mis les chiens à la poursuite du lièvre. [...] Neskatxen ondotik dabilan muthilak, maiz ezkontza txarra egiten du, le garçon qui court après les filles" Dv. "Zure ondotik, ondoan dabil, il va après vous, il vous cherche" H. "Zoaz aitzinat, ondotik ethorriko naiz ni, allez en avant, mois je viendrai après. [...] Erbiaren ondotik saingaz dohazen zakhurrak, [...]. Noren eta zeren ondotik othe dabila?" Ib. "Ondotik dabilkio (AN-gip)" Gte Erd 30. Tr. Documentado en la tradición septentrional ya desde Leiçarraga; al Sur se encuentra en Mendiburu, Iturriaga (Fab 91 ondotika) y en autores del s. XX.
Eta niri ondotik eztarreitana, ezta ene digne. Mt 10, 38. Bañan ondotik darraio hala nola itzala. EZ Man I 43. Indazu zure ondotik ibilltzeko donua, / bistatik zu galdu gabe. EZ Man II 43. [Errege Faraon] Israeleko semen ondotik, heken hil nahiz zihoanean. Ax 211 (V 142). Goiz iaikitea baliatuko etzaik, zori ona ondoti ezpadarraik. O Pr 520. O Iauna [...] erakhar nazazu zure ondotik. SP Phil 421 (He 424 zure ondotik ). Ene bizia eraman nahiz, ondotik baitarrait etsaia. 50 (11 ondotikan ). Etzabiltzala zure pasioneen ondotik. Ch III 12, 4. Eziñ sasia daitekela; bere ondotik darraizkola milla desgostu. He Gudu 115s. Nere ondotik dabillena ibilliko da gal-bideetatik urrun. Mb IArg I 372. Banhoako ondotik: atherako dut zerbait harenganik. Lg I 372. Zin eginen ondotik dabiltzanak. Iraultza 24. Mement bat, ondotik dathorren ezin akhabatuzko eternitate haren aldean. Dh 200. Alano hurak / undotik huna zaizkü. ' [Ils] arrivent sur nos talons' . Xarlem 429 (889 undoti ). Ibili gabe gure intresen ondotik. Jaur 189. Otsoa / lasterka asi zan / bildotxaren ondotik. It Fab 33. Beti-beti ondotik / oi zion segitu. Ib. 120s. Asto bat bidez bide bazoen / jaun-handi zaldi baten ondotik. Arch Fab 191. Zatho, zatho, nere ondotik. Gy 32. Senharra utzirik yoan zen gizon tzar baten ondotik. Hb Egia 27. Lagun oro abiatu zitzaizkon ondotik. Ib. 133. Zazpi urthez zitzaitzat ebili ondoti, / ene trunpatü nahiz malezian bethi. ChantP 364. Kunde Lesparre ez bide zabilan ahamen ttipiaren ondotik. Laph 10. Ah! Jainkoa dabila, Jainkoa ene ondotik, ni bizitzez khanbia nadin. Ib. 118. Hobeagorik ez baduzu, ez naiz zure ondotik abiatuko. Ib. 137. Ez niz hunat ethorria lurreko gozoen ondotik. Prop 1881, 108 (Dv traduce "à la recherche des jouissances terrestres"). Haren ondotik baitzabiltzan haren preso altxatzeko eta hilarazteko. Jnn SBi 24. Bere azienda beltz hekien ondotik zabilalarik, gerthatu zitzaion [...]. Ib. 92.
( s. XX) Hau bederen onik bailuke ondotik labilkionarentzat. JE Bur 45. Beren irabaziaren ondotik dijoaz. ForuAG 325. Aspalditxua ontan zabiltza / alargun baten ondotik. Tx B II 255. Etzebillen ori nigatik; diruen ondotik zebillen. Alz Txib 107. Fortunaren ondotik doazila. Barb Leg 130 ( Sup 92 ondotikan ). Oihu garrasiaka abiatzen zaio ondotik. Ib. 126. Nere mirabe izan nai duena, betor nere ondotik. Ir YKBiz 425. Zeruko gauzak alde bat utzi ta lurrekoen ondotik badioa. Ib. 132n. Gizalde aundia ondotik zioakion. Ib. 498. Gero kurutzedunen ondotik badoatzi ehunka beste beilariak denak arrosario kantuz. Zub 78. Ondotik ibiltzia / daukazu alperrik. Yanzi 95. Goazen oro haren ondotik! Aise atxemanen dugu. Lf Murtuts 6. Ondotik datorren -a ori, oin katalektikoa da. Lek SClar 124. [Nola] igorri zuten [...] hiltzailearen ondotik eta nola [...] preso hartu zuen. Zerb Azk 109. Ez ioan zure irritsen ondotik. Or Aitork 281. A-e bokalen aldakuntza, i-u bokalen ondotik doazilarik. AIr ( in Izeta DirG 10 ). Emaztearen ondotik aguro ta bizkor iges egiteko dagoanak [...] erakutsi oi dau orrelako jita ta joerea. Erkiag BatB 138. Aspaldian abiatua zen Iñigoren ondotik. Ardoy SFran 111. Nork daki zer duen gogoan eta zeren ondotik dabilan? Ib. 200. Orai ondotik hari zauzkigu / guk ina nahiz mendratu. Mattin 65. Ezarri nituen ondotik datozen pertsu hauk. Xa Odol 271. Heren ondotik / dütügü bortiak kurritü. Casve SGrazi 52. Sartaldeko hizkuntzetako prosa zenbait bidetan barrena ibiltzen ikasia [...] da, latinaren ondotik, jakina. MIH 115. Gehienen ustez behintzat, neroni ere ondotik narraiela. MEIG III 105. Kontsonante aurrean ere i bilaka zitekeen ondotik zetorren zerbaiten poderioz. MEIG VI 191.

v. tbn. Hm 216. Arg DevB 229. ES 89. Mih 32. Monho 150. Prot 65. MarIl XVI. Bordel 170. Dv LEd 126. Zby RIEV 1909, 104. Elsb Fram 146. Arb Igand 8. CatJauf 26. StPierre 35. Ox 31. Const 31. ABar Goi 46. Iratz 104. Mde Pr 92 (51 undotik; HaurB 195 ondotikan). Etxde AlosT 52. Vill Jaink 138. Larz Iru 86. JEtchep 16. BEnb NereA 53. Azurm HitzB 42. Berron Kijote 171. Etchebarne 62. Ondotikan: Bil 46. Ondoti: Enb 52.
azpiadiera-3.1
(Con vb. no expreso). "En pos de alguno, norbaiten atzetik, ondotik " Lar ( in Aq 1419 ).
Zein ondoti, zein aitzina, / Zu ihesi, ni batzean. O Po (ed. Michel) 227. Mahometek nahi zituen ondotik gizon odolezko eta ezaxolatuak. Hb Egia 82. Ehün behi bazereitzola bere zezena ondoti. ChantP 214 (tbn. en Or Eus 17 y Balad 80). Ai eta zenbat aldiz zu oihuz nere ondotik eta nik bertze aldera burua. Dv Led 134. Iñazio bethi Franzizkoren ondotik, Franzizko bethi Iñazioren ihes. Laph 124. Bi anaiak, muthilak ondotik, Oñaterat jautsi ziren. Ib. 26 (Dv traduce "suivis de leurs domestiques"). Alaba igesi aita ondotik / obeditzeko argana. Xe 337. Eta izan zadiela azienden ondotik edo etxeko lanetan; haren izpiritua bethi Jainkoaz hartua zagon. Jnn SBi 69. Ttipiak handien, handian handiagoen ondotik, batzu bertzei ezin jarraikiz. HU Zez 67s. Haur bat besoetan, bertze bi ondotik, ama batzu goseak. JE Bur 66. [Agertzen da ardi multzo bat ederra]. Aintzin aintzinean artzaina, [...], ardiak ondotik. Barb Sup 93. Haur kozkor batek, ardien ondotik, / bazuen oihu eta hixtu. Ox 18. Ardia ardiari bezala, gu berehala heien ondotik. JE Ber 68. Gizon baten ondotik moja-etxea utzi ta iges egiten duen emakumea. Alz Ram 81. [Emazteki] hura etxez-etxe zabilan egun guziez, bere hiru gatuak ondotik. JEtchep 34.
v. tbn. Elzb PAd 49. Zby RIEV 1908, 773. Barb Leg 144. Zub 25. Iratz 138. Zerb IxtS 49. Lek SClar 138.
azpiadiera-3.2
(BN-baig ap. Gte Erd 238). (Con izan trans.). "Jendarma ondotik zuten (BN-baig)" Gte Erd 238.
Berthutearen trabaillu laburrak ondotik du loria luzea. Ax 520 (V 334). Bazuen mundutze handi bat ondotik. Lg II 151. Bizian ondotik zituen [...] etsai makurrenek berek laudatu dute, hil ondoan. HU Aurp 112s. Bizpahiru xakur bazituen jada ondotik, sainga eta saingaka. Barb Sup 48. Ifernuko deabru guztiak ondotik izan balitu bezala. Mde Pr 75. Sartu ziren, ondotik zutela sekulako haurreria, dena begi eta dena trufa. Ardoy SFran 228.
v. tbn. MarIl XIII. Elsb Fram 142. Alz Txib 97.
azpisarrerakoSense-27.4
d) (gral.; H). Ref.: Bon-Ond 166; A; Elexp Berg; Gte Erd 9 y 238. (Precedido de sintagma nominal con suf. gen., o --en el caso de que haga ref. a algo no animado, y no lleve ningún adjetivo-- precedido de tema nominal nudo; si se trata de demostrativo, siempre con gen.). De al lado de, al lado de. "Zaude hemen, ez higi ene ondotik" H. Tr. Documentado al Sur desde mediados del s. XVIII. Al Norte sólo se encuentra en MarIl, Archu e Inchauspe (Hil 209).
Aren ondotik kendu ta laster ots egin zion S. Franzisko Xabier-ek. Mb IArg II 269. Pasaturik eliza ondotik, bisitátzea brebekí. LE Prog 98. Ta aldegiten zenduban tentadorien ondoti? Mg CO 155. Ene ondotik ihes eginen baituzu. MarIl 71. Igaraiten zelarik / putzu baten ondotik. Arch Fab 111 (141 ondoti ). Zure ondotik ara juan biarrak / emango ziran tristura. Bil 36. Berta leialak bere Jenobebaren ondotik aldegiñ etzuen. Arr GB 123. Egon zan [...] oe-ondotik aldetu baga. Ag AL 87. Elizako atari ondotik aurreratzeko bildurrez dago. Inza Azalp 127. Zeure balkoi-ondotik / dardar igarotzen danian. Laux AB 90. Naiz etxe-ondotik, naiz urriñetik. Kk Ab II 134. Pikondoaren ondotik igaro ziran. Ir YKBiz 381. Beltran etzan mugitzen bere alabaren ondotik. Etxde AlosT 56. Brist! iragaiten zaio zerbait zangoen ondotik. Zub 38. Zeure usain [...] gozoa igaro da nire ondotik. Gand Elorri 192. Pena haundia huen partitzia ait'eta amaren ondotik. Xa Odol 165. Aska-ondotik alde-egiñ. Berron Kijote 54. An pasa giñan Granada deritzaion errota ondotik. Alkain 79. Arresi orren ondotik igarokeran. Gerrika 250.
v. tbn. Lard 70. Aran SIgn 77. AB AmaE 176. Bv AsL 64. Echta Jos 295. ArgiDL 55. Altuna 99. Enb 136 (192 ondoti). Alz Ram 81. Otx 131. Or Mi 114. Zait Sof 69. NEtx Nola 30. Munita 150. Bilbao IpuiB 47. Txill Let 81. SM Zirik 79. Anab Aprika 82. Erkiag BatB 138. Osk Kurl 105. Lasa Poem 108. Etxabu Kontu 30. Ataño TxanKan 162. Ondotikan: Noe 110.
azpiadiera-4.1
(Con topónimos).
Balenzia ondotik. Balad 223. Aloña ondotik erbestera. Ag G 215. Billabonaren ondotik. Or SCruz 59. Asteasuren ondotik. AZavala ( in Goñi 10 ). Adaja ondotik urten eta San Lorentzo ermitara eldu da. Onaind STeresa 27s. Oso urrutitik ekarri bear zan, Txindokiko ondotik. BAyerbe 27.
azpiadiera-4.2
Soñu eta kantakin, / datoz Greziyatik, / artzaiak arturikan / andreak ondotik. Echag 44. Apostolu maitea ondotik kendutzen etzitzaion. Lard 461. [Pobriari] danak pasatzen zaizka / ondotik presaka. Bil 131. Ni bezelako beste bat zuen / parrez zegona ondotik. Tx B I 120. Ondotikan lagunak ark aiña kalaka. " La compañera de su lado" . Or Eus 101. Zakur aundi bat igaro zait ondotik. Txill Let 32. Ni barriz pozik ainbat ariñen / ondotik aldendu daiten. BEnb NereA 220. Ostikada bat ematen zion, ondotik iragaiten zan bakhoitzean. Osk Kurl 69. Ondotik pasatzen zaizkigu horrelakoak, hurbilxeago nahiz urrutixeago. MEIG IX 99.
v. tbn. Altuna 32. Gand Elorri 189. SM Zirik 22.
azpisarrera-28
ONDOTIKAKO.
azpisarrerakoSense-28.1
a) (Dv). Siguiente.
Juntagailluen ordenak zenbat dira? Hirur, aitzinetikakoa, ondotikakoa eta komuna. ES 370. Ondotikako kapituluetan mintzatzera goaz yende suerte hautaz. He Gudu 162. Ondotikako etxetiarrak eta nausiak lurrak hoztuak kausitzen baitituzte. Dv Lab 83. Oraiko desmasiak eta hauien ondotikakoak ahalaz urruntzeko. HU Zez 156. Berek egin legea ere den baino tzarrago eginez bere ondotikako décrets, circulaires buztaneria zirtzil [...] batzuez. Ib. 151. Gauza guti zerbait gora behera, urthe batek ezagutaraz dezake bere ondotikakoa. Prop 1911, 9 (ap. DRA ). Parabisua? Urrunetik menturaz... bainan bekatuaren ondotikakoa. " D'après le péché" . Ardoy SFran 190. Ondotikako zigorrak. Larre ArtzainE 125.
azpisarrerakoSense-28.2
b) "Absolument, au plur.: ondotikakoak, les descendants" Dv.
azpisarrera-29
ONDOTIKO.
azpisarrerakoSense-29.1
a) Posterior (a), siguiente (a).
[Ordenatzen dügü] irakurtia egin dezan, kopia ükhen dian ondotiko lehen igantian. Mercy 17. [Argiago] izango degu oraindik lenengo koplaren ondotiko beste ura. Lek SClar 113.
azpisarrerakoSense-29.2
b) Sucesor; (el, lo) que viene después.
[Aphezküpiak] beitira apostolien ondotiko lejitimuak. CatS 33. [Testament zaharrak erakusten dü] nula Salbazalia mündiala agertü aitzinetik heltü ziren gaizak haren ondotikueki josirik diren. Ib. XI.
azpisarrera-30
ONDOTSU.
azpisarrerakoSense-30.1
a) (AN, L, BN ap. A; Dv). (En casos locales de decl. sing.). "Point rapproché d'un autre point, dans le sens approximatif. Beharriaren ondotsuan jo du, il l'a frappé aux environs de l'oreille" Dv. "Casi junto a" A. v. ONDOAN (d), ONDOTIK (d).
Zango hori [...] behar izan zioten moztu belhaunaren ondotsutik. Zby Pel 24.
azpisarrerakoSense-30.2
b) "Temps voisin de celui où une chose s'est faite ou doit se faire; [...] Bazko ondotsuan ethorri zen, il vint peu après Pâques" Dv. v. ONDOAN (a).
azpisarrera-31
ONDOTXOAN. Dim. de ONDOAN (d).
Bere ondotxuban jezarri erazo. Otx 151. Neskatilla beargin eta garbiak, amaren ondotxoan azirikoak. Erkiag Arran 16.
azpisarrera-32
ONDOTXOTIK. Dim. de ONDOTIK (d).
Ondartza zaarreko Elorri Zuriaren ondotxutik igarotean. Erkiag Arran 194.
azpisarrera-33
ONDOXE ARTE. Hasta después de.
Gau-erdi ondoxe arte. Barb Sup 35.
azpisarrera-34
ONDOXEAN (Forma con suf. -xe , de valor aprox.). v. ONDOAN (a).
Bada hantik ondoxean huna zer zen gerthatu: [...]. Etcheberry 129. Argitu-eta, zazpiak eta erdiak ondoxean jo du komisarioak [...] atea. HU Zez 170. Eta hasi zituzten Iguzki-aldeko Indietarat bidaltzen, behar zutelarik ondoxean misionest-etxe berri bat [fondatu] . Prop 1906, 110. Arratsaldeko lauak ondoxean, bertze soldado frantse batzu oldartu ziren haatik etsaiari. Zerb Gerlan 64. Larretan sua hasi da hedatzen, eguerdi ondoxean. Herr 20-9-1962, 2.
azpisarrera-35
ONDOZ.
azpisarrerakoSense-35.1
a) Después de, tras.
Uda ondoz / negua du galazi-eziña. ' Tras del estío' . Ldi BB 96. Bata bestearen ondoz yaikitzen dira. Ldi IL 21. Gau-bijiliaren ondoz, / [...] jaunartzera gatoz. SMitx Aranz 175. la euskal-semeak, zuk paketu ondoz / arantzondo ortaraxe [datoz] . Ib. 35. Neke-ondoz poztu, poztu, erromesa. Ib. 174.
azpisarrerakoSense-35.2
b) En consecuencia, por consiguiente.
Ez datoz ongi gure arteko pakerako, ta, ondoz, euskeraren onerako ere. Ldi IL 112. Bakoitzak eder-era berezia dakar ta, ondoz, erti-era berezkoa. Ib. 125.
azpisarrera-36
ONDOZ ONDO.
azpisarrerakoSense-36.1
a) "L'un après l'autre" H.
Lanza suzko batzu bezala, zoin bihotzak ondoz ondo Jinkoaganat egozten baititu. AR 79. Nausi batek bi mutil ondoz ondo elgarren berririk jakin gabe [...] leku berera [igorri] . Ib. 304. Jarri ginandin bidin: / ondoz ondo igaran Eskiulako hegin. ' Les uns après les autres' . Etch 388. Bi berbe <berbe> ondoz ondo direnean. " Se suivent" . Arch Gram 153. duri du norbaitek [haritzak] zaindu dituela ondoz-ondo baratze batetako landareak bezala. Zub 119.
azpiadiera-1.1
(Tras gen.).
Eta nekazarien arazo eta nekeaz bat egiñik, aien ondoz-ondo bizi nai du. EAEg 13-6-1937, 1806.
azpisarrerakoSense-36.2
b) (Precedido de gen.). Detrás de, como consecuencia de.
Har dezagun, esaterako, neutralizazioa delakoa eta horren ondoz ondo datorren arkifonema. MIH 197.
ondo
0 / 0

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
Library zlibrary project
z-library z-lib project
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper