OEH - Bilaketa

284 emaitza honen bilaketarentzat

Sarrera buruan (2)


Sarrera osoan (282)

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
endelgatu.
etimologikoa
Etim. Préstamo claro, en último término del lat. intelligere
sense-1
1. (Dv, H, A), endelegatu (SP, H), entelegatu (S, R-is; Urt II 206, Gèze, H), entelgatu, endeglatu (Lar), intelegatu Ref.: Lrq ( enthelega ); ContR 510 .
Comprender, entender. "Comprehender, con el entendimiento" Lar. v. aditu (2), ulertu. Tr. Documentado desde principios del s. XVII en autores septentrionales (más frecuente en suletinos y bajo-navarros orientales); al Sur se encuentra en M. Ros, en textos roncaleses y algún ej. aislado en Mendiburu y en Iturriaga; en el siglo XX su uso es muy escaso, no hallando sino algunos testimonios de autores suletinos. En cuanto a la distribución de variantes, sólo Pouvreau emplea endelega- (aunque cf. endelega arazi en el pról. de CatLan ), siendo las formas más usuales endelga- y entelega- (esta última utilizada por los autores suletinos, Lapeyre y Mendigacha); Iturriaga y Brunet emplean endeglatu (única forma que aparece en el dicc. de Larramendi) y Eguiateguy inthelegatü; hay un ej. de enthelga- en Lhande. La -ll- que escribe Pouvreau se trata sin duda de una grafía etimológica.
Translatatürik [...] herri orok endelga dezan amorekatik. Etchart 3.1v. Hobeki endelega dezazun gatik. SP Phil 214. Pundu honen hobeki endelgatzeko. Tt Arima 21. Gañelako misterioen predikü saintietan enthelegatzeko. Bp I 24. Hitz zunbaiten enthelegatzia neke zatekiala. Mst XXII. Baña etzuten adi-endelgatu bere parabolez Jesusek esan nai ziena. Mb IArg I 372. Zer endelgatzen da hemen Orazioniaz? CatLan 152. Endelgatu zizin. AR 248. Souzak zian inthelegatü. Egiat 159. Soldaduek eta Ofizierek elgar endelga ahal dezaketen gisan. (Proclama de 1793). (In MEIG I 252 ). Zenbait misterio nik ezin endelgatua gatik ere. Dh 111. Adituko duzue zuen beharriez, eta ez duzue endelgatuko. TB Mt 13, 14 ( Hual entelegatu; Lç, HeH, Dv, Ur, Leon, Arriand, Or, IBe aditu, He konprenitu, Echn entenditu, Samper entendatu, Ol, Ker, IBk ulertu, Ip goguan hartü ). Dezagun ongi endelga bekhatua. MarIl 124. Zeina [Eskritura saindua] sentsu guzietarat endelgatzen baitzuen. Jaur 360. Orain endeglatuko dezu nola sortzen diran oñazkarrak. It Dial 118 (Ur aituko, Dv adituko, Ip goguan hartüko ). Bere aitzindarien mintzajia enthelegatzen eztutenak. Arch Fab 11. Lenguaiarik klarena, liraiñena eta endelgatzeko errexena. Gy XI. Errex da endelgatzen haren gutizia. Hb Esk 195. Nor berzerik entelegatan da aitetamen izenaz? CatR 45. Ala ere aiek etzuten ezerere gauza abetatik endeglatu. Brunet Lc 18, 34. Zer enthelegatzen düzü Xahütarzün osuaz? CatS 60. Ikhusten dut orai eta pozi bat enthelegatzen. Lap 28 (V 16). Nihor gutik ongi endelgatzen dituelakotz horrelako xehetasunak. Arb Igand 83. Eztakid berzain berze, nola entelegatan daitadan. Mdg 133. Ezin erdara enthelega! (ulertu). Lh EEs 1914, 243. Elizako otoitzen entelegatzeko doia. Const 238. Ene postura enthelegaturen duzula. Mde Pr 63. Morróiak ez entzutan deus eré, ez entelegatàn, etziá argitan bóza. (R-is). ContR 510.
azpiadiera-1.1
Considerar.
Eztügüla endelgatzen deüs arkordürik ez konferenziarik egitera [...] haren [...] manüareki bezi. Etchart 7.1v. Elizak, indüljenzien guri emaitian, enthelegatzen dia eztezagün egin penitenziarik? CatS 91.
sense-2
(Part. en función de adj.). Entendido, sabio.
Erranen düte jente endelgatüek eta zühürrek eztüzüla maite arrazona. Etchart 7.1r. Erraten duzuna erranen dutela jente entelegatuek eta zurrek, eztudala nik maite arrazona. MRos 16.1r.
sense-3
2. Hacer entender, hacer saber. v. ENDELGATZERA EMAN.
Nahi dügü eta endelgatzen dügü Behetik eta Etchartek atxeki ahal dezaten gure absenzian konferenzia hura. Etchart 1.1vs.
sense-4
3. Atender.
Emaiten derauziegü güthün hoiezaz pothere oso [...], manatzen dügüla gure ofizier [...] eta süiet güzier gauza huntan endelga eta obedi zizasten. Etchart 1.2r.
azpisarrera-1
ENDELGATZERA EMAN.
Dar a entender; hacer entender; hacer saber. v. endelgarazi.
Zük berriski endelgatzera eman ükhen derauküzü zer difikültate han izan den. Etchart 1.1r. Handik endelgatzera emaiten dela Elizako hirur misterio handiren ezagutzia. Tt Onsa 48 (se refiere a los tres toques de campana). Eztakid nola entelegatra emon. Mdg 132. Obeki emonen naun entelegatra itzez edo elez. Ib. 142.
azpisarrera-2
EZIN ENDELGATUZKO (Dv).
Incomprensible.
izon egin baten humiliazioneak eta ezin endelgatuzko aphaltzea. MarIl 125.
endelgatu
<< emaile 0 / 0 entzule >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
Library zlibrary project
z-library z-lib project
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper