Azpisarrerak (sarrerak) (2)
hauxe.
(V, G, L, S; Lar, VP , , Dv, H (+ au- )), auxen (Dv (G, s.v. hementxe )), hauxet, hautxe (autxe Dv), autxen (Dv), hauset (L-côte) Ref.: A; Etxba Eib; EAEL 151 .
Este mismo; esto mismo. "Este, ésto" Lar, . " Nai nuen auxe <ause> aditurik zeunden, esto quería que tuvieses entendido" VP 67r. "(Este) mismo" . "Ceci même, celui-celle-ci précisément" H. Tr. Al Norte es menos usado, y aparece con mayor frecuencia introduciendo enunciados o en exclamaciones; no lo encontramos en textos suletinos. En cuanto a la distribución de variantes, auxen aparece desde GavS en textos guipuzcoanos, con algo mayor frecuencia en los de carácter popular; tbn. lo encontramos en algunos alto-navarros (Auspoa 97, 54, Yanzi 279). Hallamos hautxe en Etcheberri de Sara, y hauxet en Hiriart-Urruty, Xalbador y Mattin. En los casos oblicuos, onexe- predomina entre los vizcaínos, y onetxe- entre los guipuzcoanos; al Norte hallamos hunetxe- en Etcheberri de Ziburu y Haraneder, y huntanxe en Haraneder (Gudu 77). En dat. emplean onixe Astarloa (II 133), Iturriaga (Fab 180), Arrue, Lizardi (IL 23), Lekuona (SClar 118), Zaitegi (Plat 86), Olea (58) y J. Azpiroz (47), onixi Enbeita (107) y Orixe (Eus 212), y onetxi Etxaide (AlosT 7).
Zerura iragateko hauxe da zurubia. EZ Man I 54. Hunetxek dik ardiasten belan Parabisua. Ib. 30. Jainko Jauna, hauxe da bada / Oso osoa zurea. 141. Hautxe da Eskuara hitzkuntza eder hura? ES 87. Jauna, hauxe egiñ bedi baldiñ zure nahiaren arabera bada. Ch III 15, 1. Hunetxek erran izan du. He Mt 26, 61. Izen onetxek emango digu bear deguna. Lar SAgust 10. Hauxe <hauise> da, bada, hauxe, [...] gizon egin zen Jangoiko Semea. Mb OtGai III 31. Auxe da zerutik agertu zitzadan Santa. Cb Eg III 346. Hauxe da tranpa bat, zeiñetan haiñitz yende uzten baitituzte bere buruak hartzera. He Gudu 165. Auxe badakit; ez ezer geijago. Mg PAb 94. Eta auxe da, santuen, eta Kristau on askoren exenploakin erakusten diguna. Gco II 438. Auxe bera gertatzen da kastidadeko birtute ederrarekin. AA III 392. Horiek erakharri naute ni ere hauxe iskribuz ezartzerat. Dh 46. Erreinu auxe da geure gogo guztijagaz nai izan biar doguna. Astar II 255. Onexegaz ondu eban Aita Santo Domingok andra bekatari andi bat. EL2 70. Ez zuten arratoiak / besteaz beldurrik, / ikaratzen zituen / onetxek bakarrik. It Fab 110. Deboziño labur onexegaitik librau eban [...] betiko erijotzatik. Ur MarIl 13. Eta sendakari guzien artean hauxe da hobeena eta seguruena. Dv Dial 76. Onixe deritza gezurra. Arr GB 73. Auxe asko izandu zan [...] bere kontra ekaitz izugarri bat jaikitzeko. Aran SIgn 67. Ez dalako gaur emen entzuten / Erderaz baño besterik; / Onexek dauka nire biotza / Naibagez erdibiturik. AB AmaE 5. Bandera auxe agaitik dakust / Emen ainbeste tokitan. Ib. 38. Eri auxen biar dezu sendatu arretaz. Bv AsL 121. Auxe gura dot, neure senartzat, / Auxe dot neure buruan. Echta Jos 180. Auxe bear det, baño lauan ematen ezpadirazu, ni banua. Ain zuzen, nun erosia badago. Ag G 319. Euzkadi ingurtijan argija ikusi eban lenengoz onexek. Kk Ab I 4. Hunek hauxe, harek hura, / Hots, nehor ezin mentura. Ox 122. Bide auxe zuzen artzea besterik ez duzu. Or Mi 43. Zugatz onixi deitu legio / egizko Gabon-zugatza. Enb 107. Ezin aaztu dezaket iñola orain iru urte zuen erri eder onexek zuzperrarazi ginduzula euskaltzaleok. Ldi IL 133. Bixita onetxen lenego amabostaldiaren buruan. Etxde JJ 86. Hauxe bera ez ote da sineskeria? Zerb Azk 101. Orain bertan banekus bezin argiro gogoratzen zait guzia; ta bizitza osoan auxe agituko zaidala uste dut. Txill Let 45. Oraingo onexek izan bear yok ba erremedio segurua. Bilbao IpuiB 117. Gauza biok ziran alkarren antzekoak, biok bildurgarriak: inpernua ta liburua. Auxe, bear bada, okerrago bestea baiño. Erkiag BatB 17. Estropada kondairan izan dan jokorik entzutetsuena auxe izan da. Etxabu Kontu 152. Iaz eman nuen aldizkari honexetan, 9gn. orrialdean, idazlan larri eta eder honen lehenbiziko zatiaren berri. MEIG II 146. Euskaltzaindiaren batzarre honetantxe. MEIG VII 50.
v. tbn. (para textos septentrionales) Gy 27. ChantP 86. Mde Pr 112. Larz Iru 126.
(V-m), auxen (Dv (que cita a It)) .
(Introduciendo exclamaciones). " Auxe da egualdixe! vaya tiempo" Etxabu Ond 108. " Auxe da erropajia! " Ib. 108. v. HAUXE BAI, HAUXE DA HAUXE.
Auxe dok bizitza modu! Acto 83. Onela iraungo baluke, / auxe da bai bizia! Gamiz 206. Hauxe da gauza miretstekoa! Lg II 179. Hauxe da hau kreatura galant eta ioria! Gy 6. Auxe da poza; eta, ai nola eguzkiak berotzen duen eta zeruak zeñ kolore ederra daukan! Arr GB 54. Aizia gogorra ta / olatu aundiya, / auxen da ofiziyo / lastimagarriya. Arrantz 25. Auxen da ostatu itxusiya! Sor AuOst 71. Uts egin da, galdu du sekulako poza. / Auxen da mixeria, auxen da bai pena. AB AmaE 410. Hauxe da hemen gerthatzeko / gauzaren hunkigarria! Zby RIEV 1908, 292. Auxen da gizon alporja! Zer pasa zaio orri? Alz STFer 131. Hauxe da mirakulua! Nola ditake hori? HU Zez 57. Auxe da izatekoa! Soñeko guztia bustirik eta barrenak ondarrez beteta eieukazan! Ag Kr 86. Auxen da tximu graziosua! Iraola 78. Zelan igarri ete yuan or dirua eguala? Auxe dok ona! eta orain, zer egin? Kk Ab I 76. Auxe zoriona! Lh Yol 42. Hauxeuk alimalea! Barb Sup 169. Auxe da otza milla arraietan! Altuna 89. Auxe dala bai barruko poza! Enb 33. Hauxe neskato harroa eta koska! Zub 73. Auxe samiña, itxastarren barre-zantsuak! Laux AB 92. Auxe suertea! Lek EunD 28. Zortziretan abitzekoak zirala, ta zortzirak oraintxe... Auxe dek lana! Ldi IL 39. Auxe dek ederra!... Nork esan bear zigun?... Ib. 42. Pi, pi, pi! Gaxua! Auxe egaztitxo polita! TAg Uzt 117. Hauxe da perdunantza! [...] ez dakit bada zer egin! Lf Murtuts 35. Mutil gazte jatorra auxe... auxe irudipena! Nere senarra gaztetan bezelakoa dirudi... NEtx Antz 88. Iñor bere begiko gertatu ezkero, auxen gauza nekeza! bere bizia galetsiko luke adiskidearen alde. Etxde JJ 39. Auxe dok ederra! Gose-egarri danak, ez ete yok jan bear eta edan bear? Erkiag BatB 117. Hauxe da gizon horren jazarkundea! Larz Iru 146. Hauxe dugu Saindu lerroa Eskual-Herrian! Ardoy SFran 9. Auxe da poza etorri dana / goizetikan arratsera! Uzt Sas 188. Hauxe da egun xoragarria / argitu duen neretza. Xa ( in Mattin 95 ). Abendua, auxe ill polita. TxGarm BordaB 13. Hauxe duk hori bitxoa jin zaukuna hunat! Etchebarne 107. Aizbeltzko bizkarretik / auxen ikusmira! AZink 174. Nik lehen-lehenik, ustez, ezarria nuen pasaporta falta. Hauxe zen komedia! Larre ArtzainE 326. Auxe da gai polita / zaidana iritxi. Insausti 347. Hauxe ere bada! Hemen genbiltzan Barojak euskalduntasuna merezi ote zuen, baina sari baliotsuren bat zelakoan, eta hona non datorkigun bestea. MIH 270.
v. tbn. (para textos septentrionales). Dv LEd 41. ChantP 86. Arb Igand 152. Zerb Ipuinak 130. Ox 21. JE Ber 80. LuzKant 105. Xa Odol 140. Ataño TxanKan 134.
(Como introductor de enunciados).
Eziñ [...] erran dezaket egiagorik hauxe baiño, Iauna, ez naizela deus, ez daikedala deus. Ch III 40, 1. Baldiñetaria hauxe gogoan xoillki hartzen badute: gerla huntan ziñki eta fiñki trabaillatu nahi dutela. He Gudu 81. Umiltasunaz egin bada meditazionea, hauxe har diteke flokatzat: Jesus bihotz-ezti ta aphalgura, egizu nerea zurearen iduriko. Dh 104. Zuk har ezazu gogoan ongi bedere hauxe: / Geroaren gobernua utz-ozu bertze bati. Gy 16. Erraitekorik handiena xori ongarriaren kontra, hauxe da, lurrak errekaratzen dituela. Dv Lab 176. Bizkitartean bazuten biek hauxet, egungo egunean bakan ikusten dena: bata ez bertzea ez ziren buru apaltzaletarik. HU Aurp 104. Zelango erabagia emoten dau Kristok? --Auxe: zer balio deutso gizonari, mundu guztia irabazteak, izango bada bere arimearen kaltean? Itz Azald 213. Eta bakhanago gertatzen dena, hauxe: bere bizi guziko gora-behera ttipienez orhoit baitzen, ordu berekoez bezala. JE Bur 160. Nahi zutena hauxe zen: ixtudiant frantsesen bizkarrean huts handienak ezarririk, goraki tribunalen bidez handik berex. StPierre 31. Idazki artan idazkun auxe: / Kendu bei oni askia. Enb 66. Auxe besterik etzun esan: Agur! Or Mi 95. Igarkixuna auxe baño ezta: urik eztot eta ura dot edaten. Otx 152. Aren arrebak berria uxe bidali zioten: Yauna, zuk miate duzuna eri dago. Ir YKBiz 355. Euzkadiko Bitarteko-Jaurlaritzaren oniritziz, auxe agintzen det. Finga osoak [...] errekisatu bear diranean, arau abek beteak izan ditezela. EAEg 24-10-1936, 123 (v. tbn. ib. 124, 125 et passim ). Auxe esan eutsen erritarreri: Nire sermoi au entzun ta ulertu nai dauanak [...]. Bilbao IpuiB 238. Agian auxe erantzungo didate: amets bat, asmakizun utsa da. Vill Jaink 92. Ara, auxe gogora zait: alperrik ari dala Thirs garaitua. Ibiñ Virgil 53. Auxe bakarrik esan eban: --Banakijen nik, trumoi-ostien euri-zaparradie etorriko zala. Alzola Atalak 58. Hauxet adi dezala / ostaler semeak, / nik ere izaiten ditut / tentazioneak. Xa EzinB 102. Nik gauza hauxe pentsatutzen dut / nekatu gabe burua: / nik eztut asko estimatutzen / aberatsaren gradua. Mattin 121. Nere biziagatik egizu auxe: zure asto-gaiñean igo-ta zoaz aien ondoren. Berron Kijote 201. Etorri jatan burutapena, eta auxe zan: "Oraintxe da nire agiriak eskatzeko ordurik onena". Gerrika 86s. Horrek zaukan ona hauxe zen: Beñat beti hor izanen zela bere irriñoarekin. Larre ArtzainE 100. Baiña aseran auxe esan nai nuke: bertso jartzea ez det sekula gogoko lana izan. Insausti 15. Hauxe ikusiko dugu berehala: goragoko mailan dagoela ingelesa. MIH 184.
v. tbn. (para textos septentrionales) Etcham 182. Zerb Azk 49. Larz Senper 20. Lf in Casve SGrazi 17. Hauxet: Mattin 145. Larre ArtzainE 332.
HAUXE BAI .
(Introduciendo exclamaciones).
Auxe [escrito ause, con s alta] bai gure Donostiako semea degula! Cb EBO 41. Auxen bai dala egiaz / denbora urrezkoa. GavS 35. Auxe <ause> bai bazkaria! Mg PAb 97. Auxen bai pagua! It Fab 156. Auxe bai dala poza, / Au nire atsegiñ! Enb 127. Ene motellak / auxen bai lana / nerekin oraintxen artu detana! Ib. 130. Arraiepola! Auxe bai euskaldun garaia! Ldi IL 67. Auxe bai dala arrigarria! Ir YKBiz 332. Auxe, bai, neretzat gaua, argiz, miñez, illuna! Or Poem 543. Ta Ondobiziñeko untzi barri? Onexek bai ekarrela bitsa! Erkiag Arran 139. Auxe bai dala burutik bera / nai dutena egitea. Basarri 175. Auxe bai dala egi-egia! MAtx Gazt 93. Auxe bai sarri, maixu jauna, zuk / esan diguzula. Olea 247. Anai maiteok, auxe bai dala / benetan negargarria! MMant 50.
HAUXE BERAU.
"Tratándose de los intensivos de tercer grado es mucha costumbre valerse de un demostrativo, primero con el intensivo xe y luego con ber. Auxe berau, este mismísimo, orixe berori, ese mismísimo" A Morf 649.
Zegaitik auxe berau eztozue zurok gaitik uste izaten? LoraS 33. Auxe berau dinozube zeubek bere. Astar II 263. Auxe berau jazoten da sugiakaz. Ur Dial 29 (It au berau ). Auxe berau egin bear dau gugan. Itz Azald 147. Auxe berau jazo ixan zan Bertolda nire senarragaz be. Otx 109. Sariketa aretara aurkeztu zireanetatik bat, libru au izan zan, orain eskuetan daukozun auxe berau, irakurle. Vill ( in Bilbao IpuiB 5 ). Oindio asko ezta, auxe berau, edo onen antzeko gauza bat, Bilbo Katedraleko Majistralari entzun geuntsela. Akes Ipiñ 12. Aldatu al balitz be, auxe berau jazoko litzake. Gerrika 137.
( Hauxe berberau ).
Auxe berberau jazoten da arima askokaz. LoraS 95. Bada auxe berberau eta geijago egiten dozu. Astar II 121. Auxe berberau jazoten yako / Euzkera maitaliari. Enb 137.
HAUXE DA HAUXE .
(Introduciendo exclamaciones).
Auxe dok auxe gure morroe alper kazadorea. Acto 240.
Auxe dogu auxe lur bedeinkatua. AB AmaE 72.
(Como exclamación).
Auxen dek auxe! Batak moja dijoala, ta besteak, norbere berotasunean zerbait esan zaiolata, etxetik alde. Ag G 287s. "Auxe dek auxe", esaten giñon soldaduak elkarri, "gabon gaba, goseak, oñutsik, elurretan, nora ta zertara goazen eztakigula". Urruz Zer 51. Auxen dek auxe! Jesus milla bider! Auspoa 26, 105. Ene mutilak! Auxe dok auxe! / Auxe bai errigarrija! Enb 199. Auxe dok auxe, bista onakin be ezin najuek ikusi. SM Zirik 53.
HAUXE ETA HAUXE.
Esto y esto, tal y tal.
Esaten dautse didarrez bere lagunei: --Mutillak, onek auxe ta auxe yiñok, zer deritxozube? Kk Ab I 99. Auxe ta auxe. Gaixoak barrua zabal-zabal egin zidan. A Ardi 101. Jakinbarri zirala jardetsi eusten, baiña jarraian, auxe ta auxe zeaztasunez azaldu ere bai. Erkiag Arran 81.

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper