OEH - Bilaketa

284 emaitza honen bilaketarentzat

Sarrera buruan (2)


Sarrera osoan (282)

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
alegeratu.
sense-1
(V-gip (-au); SP <-ll->, Urt I 307, Lar, Añ, VocBN , Dv, H), alegratu (VP 43r), alageratu (L, BN, S; VocS , Lecl, Arch VocGr , H, Lrq), alegeretu , alegretu . Ref.: Lh (alagera); Lrq /alagéat/; Iz ArOñ (alégerau).
Alegrar(se). (Para la expr. 'alegrarse de' el complemento es por lo gral. un sintagma con suf. instr.; hay tbn. -gaz en los vizcaínos Capanaga, Urquizu y f. Bartolomé así como algunos pocos ejs. de -(r)en gainean en Leiçarraga y de sintagma en dativo en Belapeyre; con una oración como complemento, hay sust. vbal. -t(z)ea en J.A. Moguel e Iraola, part. det. en Iraola y vb. subjuntivo en Mendigacha y CatUlz (v. ejs. infra)). "Réjouir ou se réjouir" SP. "Devenir, rendre joyeux, gai" Dv. "Égayer. Guziak alegeratzen ditu, il égaie tout le monde. [...] Alegera zaitezte, réjouissez-vous" H. "Alégerau naiz, alegrarse" Iz ArOñ. AxN explica doiaz elikatzen, iragaiten (416) por bear adiña izanas alegratzen, pasatzen. v. alaitu.
Tr. Documentado en autores de todas las épocas y dialectos desde los textos más antiguos, si bien falta en autores como Mendiburu, Añibarro, Aguirre de Asteasu, Lardizabal, Duvoisin o Hiriart-Urruty. En el s. XX disminuye notablemente su empleo en el Norte, y queda restringida en el Sur a bersolaris y diálogos. Alegeratu es la forma gral. en la tradición septentrional no suletina y alegratu (-au) en la meridional. En textos suletinos hay alageratu (junto a alegeratu en Tartas; sg. DRA hay tbn. aillageratzen en la Pastoral Moisés). Al Sur se documentan además las formas alegeratu en Lazarraga, alegerau en Arrese Beitia, alegeretu en este último y en fray Bartolomé (junto a alegrau) y alegretu en unos versos de la primera mitad del s. XX (in Etxabu Kontu 100). Para el part. de futuro en textos orientales, hay alegeraturen en Leiçarraga y Maister, y alegeratuko en Pouvreau (Imit I 24, 5), Haraneder (Lc 1, 14) y Monho. En DFrec hay 3 ejs. de alegeratu.
Et alegra zaitez ongi. ZalbaSM 76. Alegra bidi zure biotz garbiori. fJZ 99. Boz eta alegera zaitezte, zeren zuen saria handi baita zeruetan. Lç Mt 5, 12 (He, TB, SalabBN alegeratu, Echn, Samper, Hual alegratu; Ker, IBk, IBe poztu eta alaitu). Eta anhitz haren sortzearen gainean alegeraturen dituk. "De sa nativité". Lç Lc 1, 14. Populu guzia alegeratzen zen harzaz egiten ziraden gauza glorioso guziéz. Ib. 13, 17. Mahatsarnoak-ere gizona [...] fortifikatzen eta alegeratzen baitu. Lç Ins F 4r.
Alegeratu didin ene gogoa. Lazarraga A17 1186r. Alegera gaitzazu zeure konsolamenduz. Mat 361. Hartzaz alegeratzen zaretenak. Ib. 303. Onetako erraten dizkiogula Aingeru san Gabrielek erran zizkion itzak, zeñes baitakigu alegratzen dela aunitz. Ber Doc 137r. Alegeratzatzu gure triste bihotzak. EZ Man II 152 (v. tbn. Eliç 331). Alegera <alle-> adi, beraz, berri hauk entzuteaz. EZ Noel 30. Guztiek, bada, zaitezte alegera <alle-> berriez. Ib. 33. Alegera zaitea, [...] Parabisuan duzun alegrianza handi hura gatik. Harb 74. Alegradu bidi Kristiau erria / libradu dalako ondar ibaia. EgiaK 86. Zama pisu bat gaiñetik utzi duzula [...] eta alegeratu zarela. Ax 452 (V 295). Miraillean bezala hartan miratzen zen, haren alegeratzeaz alegeratzen zen, eta tristetzeaz tristetzen. Ib. 343 (V 228). Ongi egiten dugun guztiaz alegeratzen dira Aingiruak. Ib. 557 (V 356). Zeruko loriaren esperantzak [...] alegeratzen du giristinoa. Ib. 573 (V 368). Eta alegreetan dala aen gatxagaz. Cap 99. Alegera zazu bada egun zure zerbitzarien bihotza. SP Imit IV 3, 1. Alegeratzen naiz munduko zori onaz. SP Imit III 48, 6. Egüna sortzen dela ikhustian bezala, alageratü behar dügüla. Bp II 113. Erran zerion, güziak alageratüren zirela honen sortziari. Ib. 114. Zeren hekien aiphamena bera gure ohoratzeko eta alegeratzeko aski baita. ES 116. Ez da bere baitan alegeratzen baiñan bai Jainkoa baitan. Ch I 15, 3. Alegeratu behar baikara hura hain ohoratua ikhusteaz. CatLav 433 (V 205). Bai, bai, badira emen asko onezaz alegratzen diranak. Lar SermAzc 56. Zeure presenziagaz alegretako bertako bienabenturaduak. Urqz 66. [Natüra] lürreko irabaziez alageratzen da. Mst III 54, 3. Ardoa ta musika erakarri, ta alegeratzeko, danzan ta ordikerian, ango usora asi ziran. Cb Eg II 186. Benzáit niór etzé alegratukó zure ilzeas, nola alegratzen baita ilzeas abrátsa. LE Prog 110.
(s. XIX). Bien ondotik on dela hirurgarren kolpea / Oraino triste badire gure bihotz barrenak / Alegeratuko ditu menturaz laugarrenak. Monho 26. Ez naiz barnez alegeratzen / Gaixtaginen ondikoez. Ib. 134. Alegretan nas eukitia zubek ezagututeko portuna au. Mg PAb 155. Poztutzen edo alegratzen gerala aren paregabeko zorionaz. Gco I 463 (II 21 poztutzea edo alegratzea). Jo bedi bada soinuba, jentia alegeretako, baina ez pekaturako. fB Olg 33. [Ardaoa] zerbait geijago edanak, errazoia illundu, gogua alegeretu, odola berotu, ta [...]. Ib. 48 (24 alegreetia). Bada inoren paltak [...] entzunda gogua alegeretuten jatzunian, zelan esaten dozu, ez deutsazula gatxik gura? fB Ic II 197. Eba poztu, ta alegrau zan tentazinoiagaz. Ib. 241. Alegratzen denak berzeren gaitzaz edo penatu berzeren onaz. CatB 45. Alegra zazu bada, Jauna, zure zerbitzariaren anima. Echve Imit 414. Alegeratu naiz, erran izatu zaitanean: bihar goanen gare Jaunaren etxerat. EgunO in Arb Igand 175. Zeruetako obra onekin / alegra bedi bakoitza. Echag 239. Arnoño hunek alegeratzen / Ditan bihotzñoa niri. Bordel 78 (tbn. en ChantP 308). Eta beste zenbait orni mueta, zeintzuben edertasunak alegeraturik pozkarritzen dituen mendiak, abereak, eta gizakiak. Izt C 160. Erranen dautzut eztela izatu nihoiz nihon legerik, komentu zenbaitetan ezpada, hirri egitea eta eragitea, eta alegeratzea debekatu dukenik. Gy VIII. Ni ez nau ezerk alegratutzen / zu ikustiak ainbeste. Bil 105. Maite nauzula zuk erraiteaz / ni ez naiz alegeratzen. ChantP 70 (11 alageratu). Txakur ori egon da / beti auleriyaz, / eziñ alegratu zan / zelebrekeriyaz. Noe 37. Orrek alegratzen dit / nere biotz gaisoa. JanEd I 119. Gaur gabon da ta kanta bezaio billantxiku bat alegratzen ote dan. Sor Gabon 31. Ordainez duk alegeratzen / Kantaz hik oihan guzia. Elzb Po 182. Artzaiñen dantza, salto ta uju ujuak, / Alegerauko dabez mendi ta basuak. AB AmaE 27 (384 alegeretu, 358 alegeretuteko). Alagera gitian Ama Dibino haren alagrantziaz. Ip Hil 179. [Maria Birjinak] zelia argitzen eta alageratzen dü. Ib. 214. O Egüberri gaia, / O, gai dohatsia, / Alageratzen düzü / Bihotzez khiristia. UNLilia 11.
(s. XX). Alegretan naz potiñ ori gustokoa dalako. Ag Kr 150. Alegratzen naiz izen daien maitetue eta alabatue mundu guzien. CatUlz 55. Anitx alegraten naz erri korrek ar dazaun onki, eta gaizak ere erkin zizkiola gisa berian. Mdg 138. [Tudelako arnoak] alegratzen du / ene biyotza. JanEd II 73. Tabernariya nola triste gelditu dan, bota akiyok bertso bat alegratu dedin. Iraola 60. Alegratzen naiz orduan ez ikusiya. Ib. 77. Alegratzen naiz billatzia, zergatik mesere bat egin bear dirazu. Ib. 94. Gizona! Zenbat alegratzen naizen! Ib. 126. Gero, etxeño bat edo bertze ikustearekin bidearen bazterrean edo [...], horra nun alegeratzen ziren. JE Ber 10. Uda jiten denean da alegeratzen / zeren diren mendiak kabalez betetzen. Etcham 177. Artzainek bisitatzaileak ongi hartzen dituzte, behar orduan argitzen, eta beti ahalaz alegeratzen kantuz eta xahako ukaldiz. Lf in Casve SGrazi 14. Kanpai errepike ta / eleizako kantuz / alegratu guziok / Jainkoa berbiztuz. Ayesta 64.
v. tbn. Tt Onsa 113 (156 alageratu). Gç 44. AR 335. Dh 58. MarIl 68. Jaur 366. Mde Pr 235 (47 alageratu). Larz Senper 108. Alegratu: Acto 158. Zuzaeta 53. JJMg BasEsc 282 (-au). In Etxabu Kontu 100.
(Con -ago, suf. de comparación).
Hagitzez alegeratuago izan gara Titeren alegranzáz. Lç 2 Cor 7, 13 (He gehiago are boztu gare;
v. tbn. Lç 2 Cor 7, 7). Artzaina alegeratzenago da ardi errebelatu baten edireiteaz, artalde osoaren, larre onean alha dela iakiteaz baiño. Ax 554 (V 354). Ordian [azken jujamentian] alageratürenago dü kontzentzia xahü eta hun batek, ezi ez filosofiaren jakite barnak. Mst I 24, 6.
"Poxi bat alegeratu da (BN-arb)" Gte Erd 223 (junto a erdi mozkortuta, moxkorxka da, pinpirrendua da, etc., de otras zonas).
azpisarrera-1
ALEGERATUXE (alageratüxe S ap. Lh y Lrq). "Devenir un peu joyeux. [...] alageratüxen eta alageratüxeko, [...] alageratüxerik, devenu un peu jouyeux" Lrq.
Ordian hun dükezü zuretako, hersa zitian obra aphaler eta kanpotikuer, eta alageraxe zitian egitate hunetan. Mst III 51, 2.
azpisarrera-2
ALEGERAXETAN (alageraxetan S ap. Lh (sin trad.)).
alegeratu
<< 1 ale 0 / 0 alegrantzia >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
Library zlibrary project
z-library z-lib project
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper