Azpisarrerak (sarrerak) (2)
nor.
Tr. La variante suletina es nur . En vizcaíno nok es la forma general del ergativo, aunque hay ejemplos de nork en G. Manterola (Goi 61), Enbeita (181), Lauaxeta (BBa 48), Bilbao (IpuiB 146), Erkiaga (Arran 115), Gandiaga (Elorri 138) y Alzola (Atalak 138); nogaz es la forma para el sociativo (norgaz en Etxba Ibilt 458). Hay también nogaiti en Olaechea (28) y nogaitik en Astarloa (II 191) y Arrese Beitia (AmaE 189). Para el ergativo hay también norek en Oxobi (157) y San Martin (Zirik 79); para el genitivo, noen en Añibarro (EL 2 152) y Astarloa (II 158), y nuen en Lazarraga (que emplea tbn. nogaiti (A 1144r) y nogaz, pero ergat. nork). Hallamos además un ejemplo de dativo plural norei en CatUlz . Aguirre de Asteasu (III 266, 431, 283, 475) tiene varios ejes. de nortaki (=nork daki) y en un texto vizcaíno recogido en Balad (144) hay uno de notu (= nok du). En DFrec hay 774 ejs. de nor, entre ellos 205 de nork y 19, dialectales, de nok .
I. (Pronombre interrogativo).
1. (gral.; Lcc, Volt 111, SP, Urt Gram 413, Ht VocGr, Lar, Aq 766 (R), VP 65r, Añ, Lecl, Izt, VocBN , Dv, H, Zam Voc ), nur (BN-mix-bard, S; Gèze, Dv (S), H) Ref.: Bon-Ond 170; A (nor, nur); Lrq (nur); EI 215; Iz R 396; Etxba Eib; AtSac 23; Holmer ApuntV; EAEL 153; Gte Erd 232; Elexp Berg .
(Empleado en interrogativas directas e indirectas). Quién. "Nor da, we is dae?" (Vocabulario de von Harff, 1499) TAV 2.2.18. "Cuyo, cosa de quien, norena" Lcc. "¿A cargo de quién te han dejado? noen eskuetan itxi zaituez?" Izt 4r. "Nogaz yo dau?" Izt 5r. v. zein. Tr. De uso general en todas las épocas y dialectos.
Nor ete zan zuri lotsa igorrosi egizuna? Labieru 74. Han sartzian pensa ezak aitzinian nor duian, / norekila minzo izan han agoen artian. E 15. Nor aiz i gaizto andur bat baizik? (Pamplona, 1563). ReinEusk 55. Nork egian kolpe ori / zure aragi ederretan? Lazarraga A25, 1197r. Ezin pensadu eben nuen agintez edo nora salbaje aek eroan al eukeen. Ib. A, 1153. Zitel zirola, nok gudura aroa? RS 21. Konsideratzen dudanean neure baithan, Iainko handia, zu nor zaren eta ni nor naizen. Mat 246. Dagigun ongi, eztezagula beha nori. Ax 224 (V 149; lo recoge tbn. RIs 28 (C): Egik on, eztakiala nori). Pater Nosterra esaten dozunean nogaz berba egiten dozu? Cap 37. Erradak noreki biz' izan, nik hiri, gero, nolako izan. O Pr 149 (tbn. en Arb Igand 22 norekin). Erhokeria hura nork eztakusa? SP Phil 198. Nor dükegü Jinkoagana arartekari? Bp I 42. Hitzkuntzarik izan ez baliz, nork zer irakhatsiko zuen? ES 382. Nork nori eragingo zion, zeiñek zein garaituko zuen ibilli ziradela. Lar SAgust 6. Berri on au aditu, ta nor animatuko ezta? Cb Eg III 241. Au nor degu? Cb EBO 42. Nor da gure lagüna edo proximua? CatLan 80. Nork eman darotzu izatea? Brtc 7. Ezagütü behar dük / nur den Xarlemaiña. Xarlem 422. Nor da or? Mg PAb 115. Nor dozu lagun ori? Ib. 153. Nok atera untze ain gogortu ta sartuba? Mg CO 112. Nork sinistu ire itz labañ ta berriketai? VMg 38. Ezin igarri zatekiala nork nor goitu eban. Astar II VII (V nok ). Aita Guria esaten dozunian nogaz berba egiten dozu? CatLlo 31. (Cb CatV 30, CatBus 18, Itz Azald 62, KIkV 48 nogaz; CatBurg 21, Gco 402, CatLuz 14, CatB 34, CatSal 33, Legaz 20, CatUlz 22 norekin;CatAN 29, CatAe 32, CatR 33 noreki) Nor aiz erregea esantzen oska agoen ori? Lard 177. Nork naiko nau ni? Nork? Bil 48. Nori obeto, ezpada zuri, nentzakio eskañi liburutxo au [...]? Aran SIgn 15. Nur da Jesüs-Krist? CatS 24. Nork idiki dizute atea? Arr GB 136. Premia orduan nork bataiatu dezake? Legaz 38. Huna, bada, nori esker dukezuen bizia denbora laburrik barnean. Jnn SBi 73.
(s. XX) Nortarik heldu zen Abraham? CatJauf 32. Nor dago obligetuik meza entzutera? CatUlz 34. Nor izan da ori esan dautsun lotsabagea? Echta Jos 183. Nok adirazo an ixan zan arritasuna? Kk Ab I 27. Nork eman dizu bizia? Inza Azalp 20. Nortaz zinduten bada solasa? Barb Sup 108. Nurentako da? Const 32. Nork erakutsi dizu nundik / dan gure etxera bidea? Tx B I 33. Nork uka or diodana? Ldi IL 51. Nor naizela diote gizaldeak? Ir YKBiz 237. Nork burutu artalde orrekin? Or Mi 128. Nor zen Saul? Zerb IxtS 63. Kaieko gizonek ez zioten antzik ematen ere gaiztakeriaren egillea nor ote zan. Anab Poli 29. Nork eman dik erloju au? NEtx Antz 148. Nor il yaku ba errian? Bilbao IpuiB 172. --Zer, ama, noganazkoa ete da zer ori? --Eugazkoa don, ain zuzen. Erkiag Arran 106. Nork ez daki Kaixerrenka deritxan jantza zaar onen barri? Ib. 35. Nok emoten deutsa jaten? Erkiag BatB 132. Nor eta zer othe da gizon hau? Larz Iru 96. Nor ezta egon gau eder batean zeruari begira? Vill Jaink 30. Norena da artaldea? Ibiñ Virgil 37. Zerbait izan girela nork du ukatuko? Xa Odol 93. Nortan goxatzen ote ditu oinazeak, / bere amarik ez duen dohakabeak? Ib. 299. Galtzaile nor izan zen garbi dagoela uste dut. MEIG IX 28.
(Con la partícula interrogativa al ).
Zuetariko nork al daki non diran Poke-ko atzerritarrak? "¿Quién de vosotras sabe?" . Zait Sof 50. Noren kaltegarri al da ba, norbera soldau ez joana? Erkiag BatB 195.
(Pl.). " Nor dira horiek? qui sont ceux-là?" Dv. " Nor xin al dra? ¿quiénes habrán venido?" Iz R 404. " Gizon horik nur zien? (S), nor etor dire? (AN-vill, B), nor jin dira? (BN-ciz-arb-lab, S), nor dira gazte horiek? (BN-ciz-lab, S)" Gte Erd 232. v. nortzuk.
Nor da ene ama, eta nor dirade ene anaieak? Mt 12, 48 (He, TB, Dv, SalabBN, Samper, Leon, BiblE nor, Ip nur; Ur (V, G) zein). Hainak nor diren nik hemen izendatu gabe eta erhiaz erakutsi gabe. ES 196. Nor dira biotz garbikoak? CatBurg 45. Nor dira barürtzera obligatiak direnak? CatLan 103. Nor ziran profetak? Ub 48 (v. tbn. 146). Erran behar dut nor diren. Monho 42. Nur diren franzesak / ikusi behar düzie. Xarlem 1302. Nor dira sarritan sakramentuak artzera datozenak? AA I 589. Nor daude obligatuak Bazkotan komekatzera? CatB 50. Nor diran aberatsak. Afrika 53. Nor dira manso edo bigunak? Legaz 53. Nor dire hauk, heldu direnak deserturaen barnetik? Zby RIEV 1908, 609 (v. tbn. 610). Mandamentuek norei obligetzen diote? CatUlz 34. Nor daude meza entzutera beartuak? KIkG 61. Jokalariyak konbeni baita / nor diran adieraztia. EusJok II 60. Beste munduan ageriko da / orrelakuak nor dian. Xe 345. Nork dute Elizan pekatuak barkatzeko eskubide au? Inza Azalp 108 (v. tbn. 41). Ba ahal dakizue nor ziren laminak. Ox 26. Erakusten digu Yesusek nor diran gure urko-lagunak. Ir YKBiz 266. Zertako nai didate entzun nor naizan, eta Zugandik ez dute entzun nai nor diran? Or Aitork 245. Bertze biak nor dira? Larz Iru 22. Baña, norekin diarduk? SM Zirik 79. Biziki nekez jakinen dut nor ditazken. Ardoy SFran 119. Ondoren bultzaka datozen gazte oiek nor dituk? Ataño TxanKan 95. Nor dira, edo nor gara, zenbait euskaltzain horiek? MIH 206. Lg II 119. Añ CatAN 66. Gco II 6. CatLuz 29. Lard 55. Hb Egia 97. Bordel 61.CatAe 70. CatSal 71. CatR71. Laph 109. Bv AsL 157. HU Zez 18. Arb Igand 157.CatJauf 61. JE Bur 106.EAEg12-2-1937, 1046. Zerb Azk 32. Bilbao IpuiB 184. JEtchep 104. Casve SGrazi 9.
(Con eta ).
Leiora atera zan apaiza, nor-ta ote ziran. Or SCruz 38. Nor-ta ziran bi oiek? Or QA 190. Galdegin ta galdegin, alako egunetan, alako tokitan, nork-eta aurra izan zuten etxe artan. Ib. 45.
(Ref. a la primera o segunda persona del pl.). " Nor zate zuek? (B)" Gte Erd 232.
Tentaldi guzietan gogoan artzen badugu nor garan gu ta nor den Trinitate Santa. Mb IArg I 382. Nor zerate? Cb Just 70. Atozte bada, ikus dezadan nor zeraten. Zab Gabon 36. Frogatuaz nor garen / pertsutan onena. Mattin 40. Gure etsaiek boroga dezen nur giren. Casve SGrazi 148. Nor garan azaldu. FEtxeb tí.
v. tbn. VMg 73. AA III 340. A BGuzur 119. Zerb IxtS 99. Ataño TxanKan 16. Larre ArtzainE 204. MIH 206.
(Exclam.).
Nork adierazo Amaren orduko miña! Lard 464. A, nor legokean arren buruko gogamenak irakurtzen! Ag G 150. Beha, beha, nor dugun hor! Ox 53. Abestiz datorren ontzijan, nor aldendu datteken urrin! Laux AB 33. Nor aspertu deteke dantza aueri begira! MAtx Gazt 61.
(En contextos del tipo nor naiz ni + subjuntivo o equivalente).
Nor naiz ni zu zerori eman zakizkidan? SP Imit IV 2, 1. Nur niz ni zureki bentüra nadin mintzatzera. Mst III 3, 5. Ni nor naiz Faraon-gana joan eta Israel-ko semeak Egipto-tik ateratzeako? Lard 66. Nor da gizona Jangoikoak alan zorionduteko? EL1 163. Nor gera gu, edo zer, Jaun au era onetan guzaz oroitzeko? AA III 340. Nor zara zu, laguna juzgetako? fB Ic II 236. Nor naiz ni Jaungoikoaren aginduak ausi ditudan bezela ausitzeko? KIkG 33. Nor zaizte zuek, niri hola biderat atheratzeko? Barb Sup 175. Nor zerate zuek egiazko atsegiña ta etekiña nun dagoen neri esateko? Ib. 85. Nor naiz ni Bizkaiko euskalkiaren legeak azaltzeko? MEIG III 47.
v. tbn. Brtc 69. Vill Jaink 37. Nur: UskLiB 104.
(Con zuetarik o similar).
Nork zuetarik reprehenditzen nau ni bekhatuz? Io 8, 46 (Jaur 141 zuetarik nork; BiblE zuetariko zeinek). Zuetarik nor bizi ahal izanen da su iresle hartan? Zuetarik nork jasan ahal izanen ditu sekula guziko su-elementa hek? Dh 168. Bi oietatik nork geiago nai izan bear dio? Lard 397. Eztozu zaldi artetik urtengo esaten ezpozu lauroetatik nor dan zeure begikoa. Echta Jos 314. Nur da gutarik hori egiten eztienik? PierKat 49. Gutarik nor litake loria hortarat hel? Ardoy SFran 21.
Biotan nor ote dan geiago aldizka ikus dezagun nai al duzu? Ibiñ Virgil 38.
(Con beste ).
Nok bestek pekatu egiten dau mandamentu onen kontra? Cap 47. Haren axkidek erranik ere hori, bertze nork erran du? Hb Egia 66. Nok bestek osatu leio / zauritutako egua? AB AmaE 60. --Ez al dek barrundatu iñoiz norbaiten begiratu zorrotzik? [...] --Argindegiko neska zarrarena izan ezik ez dakit beste norenik... TAg Uzt 283. Nor bestek egin du lanik euskera lantzeko? Or EG 1950 (11-12), 50.
(Con besterik ).
Nor besterik doatza manü honen kontre? Bp I 90. Nor bertzerik aditzen duzu Aita eta Amaren izenean? CatLuz 18. (CatB 44, CatAe 44, CatSal 45, CatR 45, Legaz 27, CatUlz 30 nor bertzerik; CatBurg 29, CatLlo 25 nor besterik) Besterik nor? Etxde JJ 63. Ez ei egoala besterik nor izentau. Erkiag Arran 16. Nor dago besterik etxe onetan? Erkiag BatB 143.
Nork bertzerik gurasoen izenez aditzen dire? CatAN 38.
(Con gehiago ). Cf. NOR GEHIAGO.
Onen kontra nok pekatu egiten dau? [...] --Nok geiago? Cb CatV 39 (CatLlo 38, CatBus 23, Itz Azald 83 nok geiago; CatBurg 28, Añ CatAN 36, CatB 41, Legaz 25, CatUlz 30 nork geiago; CatAe 42 nork geio; CatSal 43 nork geago; CatR 43 nork obroago). Nork geiago sarri komulgatu bear du? Mg CC 236.
(Con ere ). Cf. NOR ERE.
Nork ere komulgatu bear ez du ain sarri? Mg CC 238.
2. (Seguido de un sintagma con la misma desinencia que el pronombre interrogativo, unido por eta ). Cf. NORI ETA HARI.
Nora ta Erriojara, nor da Txanton, bai zera! A BeinB 58. Nok, eta orrek? Otx 38. Nork-eta ijitotzar arek makilkatu bear! TAg Uzt 186. Nor ta zu aserretu! Zait Sof 66. Aldean naikoa diru dauan gazteari, izan bere, nok eta txiologa bateko arduradunak egin bear ete deutzaz ainbeste itaune? Erkiag BatB 169.
v. tbn. Or Mi 9. SMitx Aranz 34.
Nok esan bear, da Txantonek? A BeinB 54.Jeisten asi naizenean nor agertuko ta... zu, Zorentxu, bat-batez nere aurrean. EA OlBe 39.
II. (Pron. indefinido).
1. (Gc, B, BN-baig ap. A; SP, Aq p. 63, Dv). (Seguido de bere o similar). Cada uno (el suyo, el que le corresponde, etc.); cada cual (con matiz generalizador) (su propio, etc.). "Nor beretzat, chacun pour soi" SP. "Nor beretako, Jainkoa guztiendako, cada uno busca su conveniencia y sólo Dios es para todos" Aq p. 63. "Nor bere, chacun pour soi. Nori berea, à chacun le sien" Dv. "Nori berea, a cada uno lo suyo" A. Cf. NORBERE (s.v. norbera). Tr. Usado por autores septentrionales y navarros, y en algo menor medida por guipuzcoanos; lo emplea tbn. el alavés Lazarraga, y es muy escaso entre los vizcaínos (sólo lo hallamos en E. M. Azcue y Enbeita).
Anzareak oina xabal, buztaina laburko, nork berea demana beti da bellako Martitxo Musu da alako eta ala kainezko. CoplEch 63. Sentenziaz eman dezan iujiak nori beria. E 55. Nori berea renda dakión. Ins E 1r. Lauok batera nor bere ardiakin joazela. Lazarraga A, 1152r. Zan lastima andia nork bere biotzean eukan tristezea ekusten. Ib. A, 1146r. Nor bere etxetara erretiratu dire. CartEsp 459. Nork bere aldetik erran beza. Mat 352. Nor bere tenporako, arbia abendoko. RIs 64. Nor bere ostatu jakinean bezala. Ax 39 (V 25). Nori berea, da zuzen-bidea. O Pr 341. Nola bühürtü behar zaio nori bere ohoria? Bp I 102. Nor bere sallari ditxekala. Lar Cor 300. Aditzen zuten guziak apostol guziak esaten zutena nori bere hitzkunzan esaten baliote bezain aisa ta garbiro. Mb IArg I 356. Nurk gure lürrak / ezagüt ditzagün. Xarlem 1426. Sekulan ez mintza nor bere buruaz. Dh 67. Gipuzkoak debekatua daukalarik, nork bere lur esituetan baizik, auntzak erabiltea. Izt C 174. Nork gure eztatia / egin dezagula. Arch Fab 169. Gero abere guziak aurrean ipiñi ziozkan, nori bere izena emateko. Lard 2. Nork bere eginkariak hazta betza. "Opus suum probet unusquisque" . Dv Gal 6, 4 (Ol, IBe nork bere; Lç, He batbedereak bere, Ur BOEg 1948, IBk, Bibl bakoitzak bere, TB bakhotxak bere, Ker bakotxak norberaren). Fronteran egon diten / nor bere graduan. Bordel 149. Nurk bere ahalaren arau, bere hunetarik prauber eman behar dü. CatS 50. Anima askoren salbamentua, nor beriaz aztu gabe, aseguratzeko. Bv AsL 200. Au da nork bere burua dan baño jakintsuago egitia. Ib. 199. Han dituzte agertzen / nork bere ahalak. Zby RIEV 1908, 92. Izan bere, nok bere agoa izaten dau ta. Or Tormes 3 (Eus 21 nork bere). Iñoren gauzak utzi, / zaindu norperia. Enb 50. Nork zeren saria ekardazute. Ldi BB 130. Iraun bezate besteak [izkerak] nor-bere mugapean, ta nork-gerea erabil dezagun etxerako. Ldi IL 137. Nork bere buruaz gauza aundiak esatea erraz da. Ir YKBiz 320. Euskal kulturaren etxegintzan zerbait egin nai badugu, nork bere arria bearko du jarri. Vill Jaink 10. Nor bere egiñen seme bait-da. Berron Kijote 61. Nork bere erara. MIH 138. Nork geure opilari ikatza nola hurbilduko. Ib. 378.
v. tbn. MRos 10.2r. Etchart 6a.1r. PasqTo 10. Ber Trat 76r. EZ Man I 84. Harb XI. Hm 230. SP Phil 2. Tt Onsa 42. Gç 123. Arg DevB 209. Mong 587. ES 383. Ch III 7, 5. He Gudu 166. Lg I 376. CatLan 143. Brtc 68. Egiat 225. Ub 137. Gco I 270. VMg I. Echag 255. It Fab 262. Gy 212. Xe 320. Arrantz 99. JanEd I 18. EusJok II 129. Laph 157. Aran SIgn 199. PE 102. Ud 145. Legaz 28. Arr May 5. Ip Hil 264. AzpPr 117. Arb Igand 57. Azc PB 24. Goñi 84. Lh Yol 30. KIkG 56. Muj PAm 25. Mok 14. Tx in Imaz Auspoa 24, 52. TAg Uzt 50. EAEg 27-10-1936, 147. Balad 118. Lf Murtuts 51. Munita 137. Etxde JJ 217. Txill Let 126. Zait Plat 116. MAtx Gazt 42. Ardoy SFran 304. Xa Odol 298. Uzt Auspoa 22, 126. Ataño TxanKan 18. Nur: CatLan 17. Etch 282. CatS 52.
Nork bera edo lagun urkoa madarikatzen duenak. Legaz 28. Adiskide zintzoa galtzea nork beraren bizia galtzea añako dut. Zait Sof 74. Nork bera laudatzea itsusi ez balitz. Xa Odol 93.
2. (Seguido de pronombre o adverbio interrogativo). Cada uno. " Ez da behatu behar nor non dabilan, il ne faut pas s'occuper des autres ou suivre leurs actions. Azkenean ageriko da nor nola dabilan, on verra à la fin les agissements de chacun" Dv.
Nor nolako izan giren orduian ageriko da. E 33. Lakianzat nork zer trafika egin zuen. Lc 19, 15 (He, Ol nork; TB, Dv bakhotxak, Leon bat-bederak, Brunet, BiblE bakoitzak). Nork zer dioen, nor nola mintzo den, direnak eta eztirenak garraiatzen derautza. Ax 358 (V 237). Badakit nor nola dabillan. SP Imit III 24, 1 (Ol nor; Ch bapedera, Mst, Ip, Leon batbedera). Hau da mandatari bat aitzinat berri jakitera bezala dohana, eta bide-nabar ikhustera, nork zer begitarte eginen dioen. ES 403. Yarri izan zen populuak bere ofrendak egiten zituen lekhutik hurbil, ikhustekotzat nork zer ematen zuen. Lg II 243. Ez den otoi ofentsarik, / erran badut garbiki / nork zer duen merezi. "Ce que chacun a mérité" . Monho 54. Arpegijan agertu oi da askotan nor zelangua dan. Mg PAb 72. Tarbesko artillerian / sartuz geroz dut aitortzen / gogotik joan zitzaitala / nori zer agindu nuen. FrantzesB I 15. Ondo daukat goguan nok zer esan eban ta zer egin eban. fB Olg 111. Kontu egitia errijan nor zelan bizi dan. fB Ic III 288. Nurk zer estakürü din dirade bethi so. Etch 372. Zeren ez dezun begiratzen gizonetan nor nor dan. Ur Mt 22, 16 (Ur (V) nor nor dan, Dv nor-nor-den). Barnez nor zer garen badaki Jainkoak. Zby RIEV 1908, 210. Hirurek bazuten nork zer erran egun hetako beren saltze eta irabaziez. Arb Igand 74. Goazin, ikus lehenik ea nork zer egin duken lur huntan. HU Zez 54. Ez ote da zuzen, boz-emaileak jakitea boz egun hautan bederen xuxen nor norat dagon? Ib. 141. Neri askotan erakutsi dit nor zein dan txapelaren jaskerak eta illien orraztuerak. Ag G 165. Azkenik nok ze gaitz eban, bertan asmatu oi eutson. Or Tormes 15. Nor zelako dan bere egipenak erakusten dabe argi. Enb 44 (v. tbn. BEnb NereA 84). Esan, nork-zenbatsu nai dituzuten. Ldi IL 151. Zotz egin zuten nork zer eramango zuen. Ir YKBiz 501. Gero ikusiko diagu nor zein dan. NEtx LBB 167. Nor zein alderditan bizi dan ba-genkian. Etxabu Kontu 65. Bakoitzak bazekien nor zen nor. MIH 216. Elkarren lehian ari dira, behar bada, nork nori lagunduko. MEIG VIII 34. Nur:. Mst III 31, 5.
Orduan nork zer erraiten baiteratzu, hura laudatzen duzu. Ax 238 (V 159). Nor nola mintzo baita kanpoan, hala ohi da barrenean. ' Tal como uno habla por fuera' . Ib. 396 (V 258). Nor nola gobernatzen baita gaztean, hala komunzki egiten ohi da zahartzean ere. Ib. 86 (V 59; reproducido, con alguna var., en ES 181).
3. Cada uno.
Ez du Zuloagak Artetaren eiterik [...]. Nor da nor. MEIG I 67.
"Cada cual, norbere " Lcc. "Ninguno, ezta norbere " Ib.
"Nadie, norbere " Lcc.
III. (Como pron. relativo).
1. (El verbo de la oración subordinada lleva bait- o -(e)n ). Quien.
Sainduier ere egin ezak heure ezagutzia / singularki nortan baituk heure debozionia. E 21. Ezta munduan morroerik / nork desakedan "nola ago?". Lazarraga A19, 1190r. Zerren ez dago / nork sokorridu jenterik [='gente que pueda socorrer'] . Ib. A28, 1202v. Juglare pare bat nogaz kunplidu. Ib. B3, 1154r. Nahi diat errespeta detzaken iduriak, / bañan noren baitirade ageri mereziak. EZ Man I 29. Arima honkigilen arhinmentia gatik, eta beste purgatorioan daudiane gatik [...] noren meza saintiak Eliza hontan erranen baitira. FPrS 23. Bera da norgaitik dagoan esanik: orra nun neuk bialduten dodan neure aingeruba. Astar I app., III. Zeru luurrak bere anditasunez beteten dituzan Jaungoikuagaz, noren aurrian bildurrez ikara dagozan zeruba euren ganian daukenak, eta noren izena enzunagaz luur joten dabeen [...] belaun gustijak. Astar II 269. Paradisoko Dominikak, norzaz len itzegiñ baitegun, [...]. Arr May 135. Egoki datorrela / eskola barria, / nok dakarren oliba / berde pozgarria. AB AmaE 179. Orduan bai orduan nintzala geratu, / aide bat eneukala nogana urreratu! Ib. 256. Biek leitandei [zedulak] eta noren izenak erkiten baidra, biardei izan xunto. Mdg 136. [Ez da] txakur txiki ondo erakutsittakorik, noren zaunkak aittuko ez zittuanik beste aitturen batek. Etxba Ibilt 486.
(Sin antecedente explícito. Gralmte. la oración principal lleva un pronombre demostrativo, en 3.a persona, que hace referencia al relativo de la subordinada).
Nork ni baithan sinhesten baitu, nik egiten ditudan obrák hark ere eginen ditu. Io 14, 12 (He, TB, Dv, BiblE sinesten duenak). Eta noren gainera eroriren baita, hura du xehaturen. Mt 21, 44 (He nori ere eroriko baitzaio, Dv noren gainerat ere eroriko baita; TB zoinen gainera ere erortzen baita). Iaunak faboraturikan / nor grazian baitago, / mundu huntan delarikan / haiñan argitan dago. Arg DevB 32. Nóren gáñean ikusi dezázun Espiritua jautsi ta gelditzen déla, ori dá bataiatzen duéna Espiritu sanduas. LE Io 1, 33. Nor baita txarrena, / hark dik hark hobena. Zby RIEV 1909, 228. Nortan baitu ere fidantzia, hari du emaiten. Ardoy SFran 337.
Renda iezezue bada guziei zor drauezuena: nori tributa, tributa; nori peajea, peajea; nori beldurra, beldurra, nori ohorea, ohorea. Rom 13, 7.
Bakoitza nori iduri ta uraxe dala. Zait Plat 144.
2. (Tener, etc.) quién, a quién, con quién, etc. Tr. Documentado desde Dechepare, es de uso gral.
Heben hik badukek, bana haiek ez nork konsola. E 243. Ni iraizten nauenak, eta ez rezebitzen ene hitzak, badu nork hura kondemna dezan. Io 12, 48 (LE badú nork juzgatuko-duén, Dv badu nork juiaturen baitu, EvS badüke nurk jüja, Ker ba-dauko orrek nok galdu, IBk ba du nork gaitzetsi). Aurtxoak ogi eske zeuden, ta etzan nork puska ziezaten. Lar Carta a Mb 278. Sakramenturik gabe, nork lagundu etzuela. Cb Eg III 320. Ori esaten deutseet nik beti gaixo-etxeetan, ta eztago nok buruban sartu daijuen. Mg PAb 124. Aur txikiak nori utzi ez duenak. AA II 49. Ez dabee bein bakarrik topau neskaak dirubagaz, dantzara nok eruan. fB Olg 70. Baldin nork lagundu ezpadute. Izt C 238. Emen ipiñirik nork kontu-egin. Lard 116. Frantzesari beren fama / izango da nork emana. Xe 217. Eztut nork ekhar Biatiko Saindua. Jnn SBi 95. Etxean zeukan nori begiratu. Ag G 138. Badadukat / nori kargua artu. MendaroTx 201. Eman ezak, arkituko dek nork artua. ABar Goi 21. Bazegon baserriarekin nork jarraitu. Etxde JJ 97. Ba-zan nori begiratua. Anab Poli 80. Eztaukagu jadanik norekin jokatu. Arti MaldanB 210. Mautsak ba dauka euki nogaz berba egin. Erkiag BatB 131. Izango duzu nork maita. Xa Odol 186. Ez dot izango momentu ortan / nori luzatu eskue. FEtxeb 114. [Ardiak] izaten zuten nork begiratua. AZink 18.
IV. (Adj. interrogativo).
Qué. v. zein.
Nor kristauk ez daki, izan-ere, Jaunak Ebanjelioan diona? Aran SIgn 47.
V. (Sust.).
Persona, personalidad.
Nor ala zer guziei, aldizka eta zalu, luzatzen dituzte beren begi beltz dirdiratsuak. JE Ber 46. Bada enegan adimenezko nor ori, eta nor onek artu dezake zuzendaritza. Vill Jaink 75.
Beraz, bigarren Iainko-Nor ori, ots, Giza-Iainko ortan geienik dana, beti gurekin daukagun ezkero, esan ere liteke: [...]. Or QA 158.
VI. (Como primer miembro de compuestos).
(Ref. al caso absoluto, ergativo...).
Nori eta nork sintagmei dagozkien markak T, K eta N direnean. PGoen Gram 180. Era honetako aditzak [...] nor sintagmari dagozkion markak eramango ditu. Hauek dira nor morfemak: [...]. Ib. 174. Nork-kasuan ere badarabil behin. MEIG VII 120.
EZ NORK ETA HARK. No se sabe quién.
Goiz batean arkitu zan bere etxe-atarian, buru guztia puskaturik, ez nork eta ark illa. Izt C 194.
NOR ARRAIO, NOR MILA ARRAIO, NOR ARRANO. Quién diablos.
Nor arraio, bai, nor milla arraio ixan ete da niri emendik diru biribil polit ederrak ostu daustazana. Kk Ab I 101. Nok arranok jarri zattubez orretara burutik egindda? Otx 25.
NOR BAINO NOR. Cada cual más. "Nor baño nor obiek dira (V-gip)" Gte Erd 37. "Nork baño nork (...)ago. Edozein adjektibo edo adberbiorekin osa daiteke esapide hau" ZestErret.
Gaurko egunetan Modernismo-zaleak, nor baño nor etsai ikaragarriagoak izan dira. Inza Azalp 91. Kar kar, kar kar, dira ugaraxoak asi, / nok baño nok obeto derautse kantetan. AB AmaE 393. Elkarren leian dituzu / korapillatuak, / nor baiño nor piztenago / ametsaren suak. Ldi UO 46. Bata baiño bestea dotoreago, nor baiño nor txanbeliñago. Erkiag Arran 41. Bat etorri ziren, nor baino nor amorratuago, Larramendiren kontra. MEIG V 100.
NOR BAITZEN ERE. Fuera quien fuera.
Nor baitzen ere portretaren egilea, ezagutzen zuen haurra. Mde HaurB 68. Ama ezagutu izan dugu; aita, nihork, nor baitzen ere. Zerb Azk 107. Lascorreko jauna, nor baitzen ere, erran gabe doha deitzen zutela herrian "Lascor". Ardoy SFran 34.
NOR BEDERA. Cada uno. v. BAT BEDERA.
Zendako ez litake nor bederarentzat zilegi, dakien ber, erakutsi nahi duen ber, beha egon nahi zaizkonen jakintsun ezartzea ofizio bati doazkonetan? JE Bur 53.
NOR BERE, NORK BERE. etc. v. supra (II, 1).
NOR DEABRU. Quién demonios.
Nor diabruk eman dik iri burutara / ari-isterra artzera joatea espensara? It Fab 254.
NOR EDO NOR (V, G, L-ain, B; VocBN, Dv, H; nok edo nok Añ; noonor V-m; nuonor V-gip). Ref.: A (nor edo nor, noonor); Etxba Eib (nuonor); Elexp Berg (nor). Alguien. "Alguno, cuando viene sin nombre, [...] nok edo nok (V)" Añ. "Quelqu'un, une personne quelconque. Oihu egiten zuen nor-edo-nor laguntzara ethorriko zitzaiolakoan" Dv. "Nuonor izan da amen gauzak nastatzeko" Etxba Eib. v. norbait.
Ez nau ni esan dan gauzak ezertan artuten, esango dau nok edo nok beregango. Mg CO 209. Deritxat, nor edo nor dendatuko dala giputz euskeran imintera. Ib. 294. Gerta ditekeala nor edo nor bekatuan erortzea. AA III 551. Baldin izango balitz nor edo nor sinistu nai ez dabena [...]. Izt C 228. Iruritzen zait etxetxoko tellatuan nor edo nor dabillela. Apaol 70. Arrotako auzapez dohakabearen adixkide edo ahaide hurbiletan balitz nor edo nor [...] hartaz erran behar izan ditugun egia latzek bihotzean zimiko egin diotenik, barka dezagula. HU Aurp 127. Nor edo nork itandu eban: [...]. Ag Kr 133. Ezagutzen balin baduk eskualde hoitan nor edo nor Nortamerikarat etorri nahi denik. JE Bur 122. Entzun beza nork edo nork, hire deia, entzun. Iratz 189. Nor-edo-nork beatz-zantzuak utzi zituela. Loidi 43 (69 nork-edo-nork). Azkaindar xahar-xaharretan nor edo nor baditake oraino Luis Handia ezagutu duenik. Zerb Azk 103. Nonor dabillela onen galdez. Erkiag BatB 196. Gabian txakurren baten ausia entzun ezkero, eriotza, nonorengana urreratuten zala uste eben. EgutAr 20-9-1964 (ap. DRA ). Lehen ere etorri izan zaut nor edo nor pertsu eske. Xa Odol 291. Orduan festa-egunetan bertso-paperak saltzen ibili oi zan beti nor edo nor. MMant 32.
v. tbn. Gy 143. Laph 231. Aran SIgn 5. Kk Ab I 47. Ir YKBiz 122. Zait Sof 182. Nor edo nork: Ox 193.
NOR EDO HURA (Dv (s.v. nor)), NORK EDO HARK ( nok edo ak V-m ap. A), NORI EDO HARI. "Une personne ou autre" Dv. "Alguno, uno u otro" A.
Benturaz, esango du nork edo ark, ezen [...]. Izt C 16. Argizai urtua iaurti eutsan nok edo ak, beiñ edo beiñ. Ezale 1898, 270b. Bixargiñak, nori edo ari esan barik egon eziñik [...], lurrari esan ei eutsan. Otx 120.
NOR EDO ZEIN. "Nor edo zein, nor edo zoin, quelqu'un, quelconque, quiconque" Lh.
NORENTZAT IZAN EGIN. "Nontzat izan egin, echar a suertes" A Ezale 1897, 171b. "No(re)ntzat izan egin, echar a suertes (V-m)" A EY III 339.
NOR ERE.
a) (L, BN ap. A (nork ere); SP, Urt Gram, Dv, H; nur ere S ap. A; Gèze). (Pron. relativo sin antecedente; el verbo de la oración subordinada toma bait-). Quien; quienquiera (que). "Norerebaita, [...] qui que ce soit" Urt Gram 75. "Nork ere erran baitu hori, gezurra erran du, celui qui a dit cela, a menti" Dv. "Les relatifs indéfinis en ere. Ils se construisent généralement avec le causatif en bait-. Nork ere erran baitautzu, gezurti bat da, celui quel qu'il soit qui vous l'a dit, est un menteur" Lf Gram 241.
Nor-ere bere hurkoaren falsuki kalumniatzen edo difamatzen kostumatzen baita erraxki iudiziotan desperiuratzera-ere ethorriren dela. Ins D, 7v. Hala egin behar ditu [obrak], nork ere nahi baitu merezimendu handirik erdietsi. Ax 247 (V 166). Doatsu da nor ere han prestuki bizi izan eta ongi hil baita. SP Imit I 17, 1. Nork ere edanen baitu nik emanen derakodan huretik, eztu behinere egarririk ukenen. AR 32. Nor ere ez baita garbi eta fededun / huntarik jan gabe geldi bedi urrun. Zby RIEV 1908, 210. Edari, kafe, xokolet, nork ere baititu laket, Petirisantsek joko tu aise. Etcham 188. Nork ere egin baitzuen apikoa, itxuren araura jokoaren galtzera zoan. Mde Pr 85.
v. tbn. Arg DevB 99. Tt Onsa 56. Mong 593. He Gudu 42. TB Mt 10, 32. Gy 26. Ip Hil 154. Ox 154. Nur: Ip Mt 10, 37. CatS 60.
(Ref. a la 2.a persona).
Nork ere gutizia izanen baitukezue liburutto hunen ikhasteko, arren lehenik zeuen bihotzetan errezibi detzatzuen [bi mezu hauk] . ES 187.
(En correlación con (eta) hura, halakoa, haina... ). "En basque on aime bien représenter dans la proposition principale par un démonstratif de la série hura l'élément exprimé sous forme relative dans la proposition subordonnée. L'interrogatif peut être suivi de eta. Nork ere salhatuko baitu, hari ez zaio barkhatua izanen, [...]. Othoitz egin dezagun, nor ere penetan baita eta harentzat" Lf Gram 241.
Nork ere bere burua punktu hunetarik idoki nahi bailuke, hark kristinoén konpainiá renunziatzen luke. Ins E 6v. Nor ere eroriko baitzen adulterioan, eta nork ere behar etzen emaztearekin huts eginen baitzuen, halakoari eta halakoei, hainari eta hainei, [...] iustiziak begiak atherako eta iraziko zerauztela. Ax 346 (V 230). Norekin ere baitzabiltza, hura mesprezatzen duzu haren konpainian bazaude itsuski bestiturik. SP Phil 333. Norgatik ere rezebitzen baitu amoina, hargatik. Tt Arima 113. Nori ere mintzatzen bainatzaio, hark fite posedituko du zuhurtzia. Arbill III 43, 7. Nor ere, beraz, humiliatuko baita haurtto bat bezala, hura izanen da handiena zeruko erresuman. Ch III 58, 9. Nor ere, beraz, humiliatuko baida eta egiñen haur xume hau bezala, hura diteke handiena zeruetako Erresuman. He Mt 18, 4. Nurk ere hun berhezi bat ükhen nahi beitü, harek galtzen dütü komünak. Mst III 13, 1 (SP nork ere nahi baitu, Leon nork ere nahi baitu [...] galtzen du hak; Ip txerkatzen dianak, Ol nai ditunak ). Nori ere emanen baidiot musu eta hura bera izanen da zuek bilhatzen duzuena. Lg II 258. Nurgatik ere othoitze egitera obligatü beniz, haier orori [nahitüzün eman zure benedikzioniak] . UskLiB 24. Hil zen nori ere baitzen osoki emana eta haren besoetan. Jaur 389. Harek duela hobekienik bethetzen nork ere egun hartan komuniatzen baitu. Arb Igand 108. Nori ere gogoratu baitzaio eskuararen alderako atxikimendu-seinale hori [...], eskerrak hari! JE Ber 38. Nor ere hunkituko baitu eliza huntan, harek kasu egin beza. Lf Murtuts 14.
v. tbn. Monho 146. Dh 267. Nur: CatS 126.
(Sin bait- ).
Nori ere barkatzen badiozkatzue bekatuak ta haiei barkatuko zaizte, ta nori ere ez badiozkatzue barkatzen ta haiei ez zaizte barkatuko. Ub 151.
(Pron. relativo con antecedente explícito).
Beste erdiak, erlijiosoari eman ziozkan, nork ere, ziran guziak apurtu eta putzura bota zituen. Arr May 171.
b) (Con baita, baitzara, baitira...) Sea quien sea (seas quien seas...). "Nor ere baita, quel qu'il soit" SP. "Nor ere baita ez da sarthuko, quel qu'il soit, il n'etrera pas" Dv.
Kalte geiago egiten dio bere buruari, zuri baino; eta nor ere baita ezin itzuliko zaio Jainkoaren iujeamenduri. SP Imit III 36, 3 (Ch nor nahiden den, Mst nur nahibeita den, Ip nur nahi den, Ol litzakena litzakela ). Eginhardo berak, edo Ademarok edo nor-ere baita Carlo Magnoren eta Luis Pioren istorioen iskiribatzaillea [...]. ES 115. Zuek altaratzen zaituztenak ekharriko du horren pena, nor ere baida hura. He Gal 5, 10 (Dv nor-nahi izan dadien, Or, Ker dana dala, BiblE edozein dela ere ). Nor ere baitzare, adiskidea, barkha zadazut ene bizitasuna. Arb Igand 32. Goraintzi nor ere baita hura eta hari. HU Zez 82. Milesker, arima onak, nor ere baitzaizte! Barb Leg 126. Nor ere baitira arizaleak eta zertan ere ari baitira, heien leku bilakatzen da antzokia. Casve SGrazi 12.
NOR ERE BAIT. Alguien. v. norbait.
Pleituan altzina badoaie noriere bait mendekatuko gaizkiok. (Monreal, 1565). ReinEusk2 102. Nai nuke nork-ere bait begi onez ekustea, gizonai ederra iritsitzea. AA III 552. Nai bazan españolak / aurreratutzia, / bear zan norirebait / gerra egitia. Afrika 133.
NOR ERE NAHI (H (que cita a AA, s.v. nahi), A). "Quienquiera" A (que cita AA CCErac). v. nornahi.
Komunio ondoan nork-erenai egin bear lukeana. AA CCErac 129. Konzilioak erabaki zuen nork erenai estutasunean eman dezakeala sakramentu au. AA I 60.
Nor-ere nahi baita ere [...], nola munduan diren [hizkuntza] guztiak adi eta ikhas ahal detzake, milla urthez bizi baliz-ere? ES 391.
NOR ERE NAHI DEN (Con subjuntivo). v. NORNAHI DEN.
Zeren nork ere nai den egin lezan ene Aitaren borondatea [...] kori zu ene anea eta ene arreba eta ene ama. Samper Mt 12, 50 (He nork ere ezen egiten baidu, TB, Dv, SalabBN nork ere, Ip nurk ere, Hual nornaidenek).
NOR ETA ERE. Quien, quienquiera que. v. NOR ERE.
Nor eta ere ez baita berriz sortzen urean [...] eta Izpiritu Sainduan, ez daiteke sar Jainkoaren erresuman. (Io 3, 5). Lap 138 (V 63; Lç iaio eztena, Dv sortzen ez dena).
NOR ETA NOR. Quiénes, quién y quién.
Nor eta nor bizi da / etzetxu zar onetan? Balad 198. Nor eta nor gelditzen zirezte? Larz Iru 12. Horra nor eta nor aldatu ginituen Azkaratiar kalonjeak, truk eta truk, Etchegorry Frantsesenerat eta ni Urruñarat. Larre ArtzainE 241.
NOR GEHIAGO.
a) (Uso adv.). Compitiendo, a ver quién es más. v. norgehiagoka.
Perlak, ta rubiak ere, / nork gehiago zebiltzan. " Compitiéndose" . Lar Gram 383. Mâi-gaiñean nor-geigo [dantzan] apaltzera arte ekin. Or Eus 13. Nor-geiago ekin zidan. Berron Kijote 130.
(Seguido de un vb. al que se refiere gehiago ).
Enderri guziak tinko, / Jesukristori il-Oparian / nork geiago lagunduko. SMitx Aranz 180. Zenbait urte lenago, Demokreitok eta Aigitoko lokarri-korapilatzaileek nork geiago iakin egina zuten. Zait Plat 14.
b) (Sust.). Competencia, pugna. "Norgeixago, competencia. Norgeixagoko indarretan beste indartsu batzuegaz, eten zan" Etxba Eib.
Norgeiago ontan, Platon eta iarraileak atera ziran garaile. Zait Plat 23. Klaustro-billerak, letradunen nor-geiagoak, iritzien egokiezak. Gazt MusIx 60.
NOR GORAGOKA. A ver quién queda más alto.
Zertan hasiko naiz ni ere neure aldetik Jose Migel Barandiaran jaunaren laudorioak errepikatzen? [...] Ez lioke inolaz ere eder iritziko besteak elkarren lehian nor goragoka aritzeari. MEIG VIII 61.
NORI ETA HARI. "Nori eta hari erraiten nion bezala, comme je le disais à je ne sais plus qui" Lf Gram 238.
NORI NOLA. Según a quién.
Irrintzina... salbai garrasia delako hura? Hura eta bera. Ba naski! Salbaiak oro salbaikeria. Nori nola zaion. Baditake hor beharria xuxen eta burua oso dituenak bertzerik erran lezaken. HU Aurp 207.
NOR IZAN (V, Gc, L, B, S, R ap. A; Dv, H). (Frecuentemente en frases negativas y condicionales). Ser capaz (de); ser digno (de). "Bera nor balitz, s'il était homme à cela, s'il était assez sensé, capable, etc." Dv. "Ni nor banaiz egiteko hau burutuko dut" H. "Nor balitz, si fuera capaz" A. Cf. nor-izan.
Hala baldin orai gerok nor bagara, eztira guretzat Iainkoaren mehatxuak mehatxu baizen izanen. Ax 619 (V 398). Gizona nor bada, iustoa bada. Tt Onsa 159 (110 nur). Nor bazara zu. Mb OtGai I 100. Nor bagiña, aisa egin genezake nai dugun guzia. Mb JBDev 181. Saul, bera nor izaterat, errege handi eta dohatsu bat behar zen. Lg I 296. Deusek ere ez gaitzake gibela, gu nor bagare, sartzetik zeruan. Lg II 85. Nor bagira beti eta lekhu orotan othoitza egiteko ahala baitugu. AR 103. Zu nor bazera emango dizu betiko bizitza doatsua. AA III 612. Dendari eta Zapataria berak nor baldin badira. Echag 183. Izan letzazketelarik, berak nor balira, ongi bizitzeko behar bezenbat [ardi] . Dv Lab 268. Emakume, nor danak, egiten ditu onelako gauzak. Moc Damu 28. Zu etzera nor, Jaungoikoaren izkutuko gauzak zerez ikasteko. Inza Azalp 24. Bestêk eman jana / ta poltsan bear dana, / aisa bizi diteke / bera nor dana. "El que es dueño de sí" . Or Eus 93. Ta nerau, nonbait, ez al natzaizu nor, zure baitan kokatzen dan samiñaren berri yakiteko? Zait Sof 79. Nor ba'aiz, neurtu zak ire ezpata nerearekin. Etxde AlosT 102. Negarrak edukitzeko nor etzala, iaiki ta ioan egin zan. Zait Plat 108. Ortan sartzeko ez naiz nor. Gand Elorri 19. Orrelako ordena itsu bat nola ezten ez nor ta ez ezer [...]. Vill Jaink 94. Bonbero bat ez da nor gizon prestu bat juzgatzeko. Lab SuEm 190. Emakume nor dena, ahuntzen adarren aurretik etxera. EZBB I 94. Txorik, nor izan balitz, an bertan galduko zizkin aiek biak. Ataño Auspoa 147, 28. Hemengo hatsa iretsi duenak ez ditu sekulan bere erroak ahantzi behar, ez-eta ahal ere, batere bera nor bada. Larre ArtzainE 25. Ez naiz nor [...] hauzi hori erabakitzeko. MIH 293. Euskaldunei horrek eman die gehienbat aditzera nor diren eta nor direla. MEIG IX 62.
Nafarroako Kontseiluak hori ontzat hartu zuen, nor zenak, agindu zuelako eta kito. MEIG IV 69. Erabat ontzat hartuak izan direino, eta batez ere, legezko "nor zenak" bihurtu zitueino. MEIG VIII 46.
Nere Kriadoria eta nere Redentoria, zu nor-zarena izen-agatik eta zergatik maitetzen zaituten gauze guziek beño geiago. CatJauf 6.
NORK DAKI.
a) Quién sabe (si), a saber (si).
Nork daki, mehatxatu bagaitu ere geure Iainkoak, [...] itzuliko denz bertze aldera. Ax 70 (V 46). A! Ta nork daki bat-batean illko nazan? Cb Eg II 90 (Dv LEd 164 nork daki ). A! Ta nork daki bat-batean illko nazan? Laph 82. Nork daki, ama, ez ote zaigun oraindik gaur etorriko! Zab Gabon 35. Nork daki, ian ez othe dugun Jesus maitea hekien artean kausituko. Jnn SBi 81. Nork daki ezkonduko dirala ere ez ote dezun amets egin! Alz Ram 54. Nork daki andik etortzerako gauzak zuzentzen ez ote diran. Etxde JJ 63. Nork daki etzuten nunbeit aditua Larrunen badela urre? Zerb Azk 39.
v. tbn. Goñi 108. Urruz Zer 139. Ill Pill 11. A Ardi 120. Lf Murtuts 4.
a) (Seguido de un pronombre o adverbio interrogativos). A saber.
Ezkutaturik eguzkia eta illargia, nork daki non. Lar SAgust 9. Begira erderari, ta ekusiko dezu [hitz] gehienak latin hitzkuntzarenak dituala, ta oez gañerakoak nok daki nongoak eta norenak. Ub 3. Ekusten zituela nork daki zenbat neke, pena eta gogortasun. AA III 297. Nork daki bertze zenbat gisetako profanazione sakrilejoz. Dh 135. Beste landare bat ezagutu izan da Oñatiko baratza batean, zeñari deitzen zitzaion minosa sensitiva, nork daki nondik eta nola eskuratua. Izt C 161. Aurthiki zituzten khurutzefikak orga tonberoetarat, eramaiteko nork daki norat! Elsb Fram 163. Mendiska hori, nork daki noizdanik, deitzen dugu Santa Barbara. Ox 17. Nork daki noizko iguzkiek apur bat horailduak, harri hek ere! JE Ber 19. Beste satelite bat bota ei juek oin be, nork jakik zenbat bidian. SM Zirik 23.
v. tbn. Mb IArg II 301. Aran SIgn 203. Xe 274. AzpPr 50. Muj PAm 21. Mde Pr 139.
(Con bertze ).
Haren ganat ethorri ziren bertze nork daki zenbat aingeru. Jnn SBi 13. Baduzu orotarik: arrosa, julufrei [...] eta nork daki bertze zenbat, eskuaraz izenda ez detzazkegunak. JE Bur 83.
Penaren pasioz nork daki zer esan ta zer egin zuen. Cb Just 40. Gogobetekoaren zañ egon balira, nork daki zer izango zirean zartzara orreik emakume biok! Ag Kr 161. Nork daki zer pasatzen den horren baitan! Larz Senper 124. Nork daki zenbat anima zintzotu ta zeruratu zitun! MAtx Gazt 102.
c) (Exclam.).
Menturaz bai. Nork daki? Dv Lab 219. Nork daki! Sor Bar 71. Geroxeago ezarriko zutela ministro eta, nork daki? beharrez oraino zerbeit gehiago. HU Aurp 65. Erabili duke oraino bertzerik gogoan, nork daki, komisario dohakabeak. JE Bur 194. Nere begiak bereetan josi al banitza... nork daki! Alz Ram 81. Sinesteko da latinaren ikasten ere hasia zerala [sic, ¿porzela?], bai etxean, hango apezekin, bai Sanguesako eskolan, bai eta ere, nork daki? Tafallan eta Iruñen. Ardoy SFran 80.
v. tbn. Ag G 158. FIr 138. Lab EEguna 64. Etxde JJ 54. Txill Let 28. Larz Senper 114. Osk Kurl 45. SM Zirik 107. NEtx LBB 235.
NORK ESAN, NORK ERRAN.
a) ¿Quién es capaz de decir?, ¿cómo decir?
Nork erran zertaraino zen dolorez zaurthua. Lg II 94. Nork esan mandamentu onen kontra askok egiten dituzten loikeriak? Mg CC 172 ( CO 252 nok esan ). Nork esan zenbat kalte alde onetatik datozen? AA II 214. Nork esan zenbat kalte alde onetatik datozen? Lard 376. Nork esan aien lotsa eta errabia? It Fab 60. Nork erran Piarresen Erroman sartzea? Zby RIEV 1908, 604. Nork erran hiru hilabetez harek ukan zituen bihotzminak? HU Aurp 51. Eskual-Herrirat noizbeit ethorri zirenean, nork erran eskualdunen bozkarioa [...]? Barb Sup 166 (v. tbn. Leg 129). Nork esan an egin zan tortilladea? Bilbao IpuiB 167. Nork esan nolako onurak el zitezkean guziontzat! Vill Jaink 170. Nork esan non bukatzen den Fellinigan urrikia, non hasten bihotz gogorkeria? MEIG I 183.
v. tbn. Dh 171 (erran). JJMg BasEsc 191 (nok esan). Izt C 122. Hb Egia 53. Aran SIgn 39. Bv AsL 68. AB AmaE 126 (nok esan). A BeinB 76 (nok esan). Ag G 333. Goñi 96. Lab EEguna 92. EA OlBe 74. Munita 71. Zait Plat 2. Basarri 51.
b) ¿Quién iba a decir (que)?, ¿quién diría (que)?
Nork esan, ikusten diran sedazko jantzi ederrak zor zaizkala ingumari? It Dial 6 (Ur nok esan ). Nok esan, jakin ezik, Juana eta Iñazi / baserrian zirala jaio eta azi? AB AmaE 417. Nork esan Isabel ta Eladi aitama batzuen aurrak zirala! A Ardi 19. Nork esan ori asmatu biar zuela Txibiribirik! Alz Txib 95. Nork esan emendik ordu batera gurekin izango ez dala! Alz Ram 40. Ozpiñetan bustitako zatar batzukin lotu zioten bekokia, ta, nork esan, aien bitartez igesegingo zula? Or SCruz 46. Au jazoko zala nok / esan aldi baten? Enb 43. Nork esan alako andereño apaiña alain ederki dantzatu bear zanik? TAg Uzt 295. Nork esan lênengoz ordun entzungo zindudala? Or Poem 544. Bigarrenez orrela artu bear zunik nork esan! Etxde JJ 261. Nork esan, itxasotik iru milla metrotara oinbeste ur? Or QA 52. Nork esan itsaso ura bera zala len ain zitala ibillia! Anab Poli 70. Bainan nork erran holako gaitzik bazagola haren baitan? Xa Odol 143. Nork esan neri orduan [...] neronek antolatu behar nuenik beste gisako bat haren ordez? MEIG I 77.
c) Quién lo diría.
Guraso beren semeak ta nork esan? Ori dan bizia ta saiatua ta ni naizen epela ta ezereza. ABar Goi 30. Eta azkenean, nork esan, inor baino berritsuago azaldu zaigu. MIH 318.
d) Quién sabe (si).
Nork esan, zuek egunen baten, / piztuko berriz ote ez zeraten / biotz au iltzen danean? Jaukol Biozk 2.
NORK JAKIN. Quién sabe (si).
Behin hasiz geroz, nork jakin ez othe zen saminduko. Lf Murtuts 26. Etxean egonda, nork jakin len baiño izkillu oberik ez ote zuten. Etxde JJ 90. Nork jakin gizalaba eder aren begi gardenen barruan agiri zan osiñaren sakona? Erkiag Arran 102. Zein uros naizen nork jakin? Xa Odol 99.
NOR... NOR... Uno(s)... otro(s)... "Nor oinez, nor zaldiz, qui à pied, qui à cheval" Lf Gram 238.
Noren hon, noren gaitz nafar arnoa. Saug 26. Mintzatu ziren nor laborantzaz, nor aroaz, bainan guti. JE Bur 131. Merezimendu arau badoazke herritarrak nor goiti, nor beheiti. Lf ( in Zait Plat XVII ). Guztiok, nork batera, nork bestera maite dugun herrian. MIH 228. Jabe garenez, aldatzen dugu hizkuntza, nork gehiago, nork gutiago. Ib. 396s.
NOR NOR BAINO GEHIAGOKO. Competición. v. norgehiagoka.
Ikusten, mundu onetan nor nor baño geiagokoa beti izan oi da. Anab Aprika 23.
NOR-OTEKA. Preguntándose de quién se trata.
Sukaldeko ate ondotik ikusmiran eta nor oteka ari ziren arrotzari buruz. Etxde JJ 160.
NORTAZKO. "Nortazko grina hartuko du Jainkoaren beldur ez denak? de qui s'inquiétera celui qui ne craint pas Dieu?" Dv.
NOR... HURA...
Nork falta gehiago / hark pena borthitzago. 164.

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper