Azpisarrerak (sarrerak) (2)
mahai.
Tr. Al Sur, la forma general es mai; hay maai en Orixe (junto al menos frec. mai) y Berrondo, y un ej. de mae en Anabitarte (junto al frec. mai). Al Norte, la forma mejor documentada es mahain (o mahaiñ); hay mahai en Materre, Axular, Oihenart, CatLuz (39), SalabBN , Mirande (junto a los menos frecs. mahain y mahaiñ), Aresti (Ipuin 67), IBk, IBe, BiblE y Larre (339). Salvo errata, hay mahiñ en Tartas, y mahin en AstLas y J.B. Elissamburu, junto al frec. mahain (o -aiñ); en Gasteluçar (120) mahiñ está por mahaiñ de la ed. original (240). Por último, hay mahi en J. Etchepare y Zubiri (en ambos junto al más frec. mahain), en Larre (ArtzainE 192), en un texto de Othoizlari (1963, 500), otro de SoEg y, sin excepción, en Oskillaso. En DFrec hay 124 ejs. de mahai, 42 de mahain y 26 de mai .
Etim. Tal vez de *manai. v. BAP 1950, 449.
1. (BN; SP, Dv, H; maai V-oroz, G-goi), mahain (L, BN, S; SP, Deen I 105 (-añia), Urt I 16 (-añ), Ht VocGr 312, Lar, Arch VocGr, VocBN , Dv, H (L; + maa-); -añ Volt 119, Gèze), mai (V, G, AN, Ae, Sal, R; Lcc, Mic 7v, Lar, VP 61v, , Dv, H, VocB ), mahi (G-nav, BN-ad-lab-baig-arb), mahin (L, BN-lab), mae (AN-erro; Lar, H (V)), main (L-côte-sar, BN-lab; Lar, H (V, G)), mei (V-ger, G-nav, AN-araq) Ref.: A (mahai, mai); EI 174s.; Lrq /mãhãn' [oxítona]/; Iz Ulz (maye), Als (maiya), ArOñ (maixa); Etxba Eib (maixa); Holmer ApuntV; EAEL 388; Elexp Berg (mai) .
Mesa; (fig.) comida, manutención. "Asentarse a la mesa, maian jarri " Lcc. " Mahain asea, table garnie" SP. "(A) pan y manteles, mai eta gai " Lar. "Bufete" Ib. "Mostrador en las tiendas, merkadurietako maia " Ib. "Entremiso, banco largo, en que se hacen los quesos, gaztagintzako maia, alkia " Ib. "Artículo segundo del programa máximo de un clásico eibarrés. Jai ta jornala eta maixan jarri baño ez; or emanzipaziñua " Ib. En AxN se explica bonbazia eta bankezia (429), por mai erregalatu eta alegerantza. Tr. De uso general. La expresión mahaian izan /jarri /eseri es casi gral. Hay maiera eseri en Iraizoz, que tbn. emplea maiean yarri-arazi (YKBiz 283n), y maiara izari en Hualde.
Ezin Iaunaren mahainean partizipant zaratezte, eta deabruén mahainean. 1 Cor 10, 21 (He, TB, Dv, Bibl mahainean, Ur maiean, BiblE mahaian ). Bere etxera eramanik, mahaina ezar ziezén. Act 16, 34 (He mahaiña hedatu, Dv mahaina ezarri, Ker maia atondu ). Maira datorrenean, barriz, / baba zigorrez saldea. Lazarraga A24, 1196r. Joan zan Jauna / dizipulook arturik, / afaritan / maia bedeikaturik. Ib. A29, 1203v. Ez maian asentatu. Ib. B27, 1204r. Txitak, grisolak ta urdaia Maiatzeko maira. "Para la mesa de Mayo" . RS 39. Egun gizona deitzen du / Jainkoak bere maiera. Aldaz 57s. Sagaramendu Sainduaren mahai hunetan partale. Mat 255. Eze Mezan daukagula Orzeguneko mai guzis abaratsa. Ber Trat 8r. Mahaiña diozu mundu / guztiari hedatzen. EZ Noel 123 ( Eliç 272 mahañ- ). Mahañera Iauna, plazer baduzu berzek jarri dire. Volt 164. Ezpaitzioen bere mahai asetik asetzekorik eman. Ax 233 (V 156). Maia iminirik dago. Mic 13v. Mahaian errana bego gorderik dahaillan. O Pr 641. Aldare sainduko mahaina, ogi sakratua [dadukana] . SP Imit IV 11, 4 (Ch mahaiñ, Mst mahañ, Ip, Leon mahain, Ol, Pi mai). Plazerki bizi zitekeielarik bere aitaren mahainean, orduan likhitzki iaten zuela urdeen askan. SP Phil 526 (He 534 mahaiñean). Bere mahaiñian eta bere konpaiñian zoinbat errumes [rezebitzen zutian] . Tt Arima 123 (116 mahiñian). Mahaiñean sartzean, errazu Benedicite . 57 (120 mahiñ ). [Sabela] ar zikiñen janari ta mai egiña. Mb IArg I 223 (v. tbn. 272). [Jarriko dira] zeruko nere mai atsegindunean. Ib. 186 (v. tbn. LE Prog 100 zeruko mai). Zuk zure Maiean artu, ta Aingeruen ogia ematen didazu. Cb Eg II 138 (Dv LEd 245 mahainera hartu). Bere gloriako maira betiko eroan gagizala. Cb CatV 107 (Añ CatAN 74, CatLlo 98, CatBus 59 mai, CatLuz 39 mahai). [Aberatsa zela,] ederki yauntzia eta mahain ona zadukana. Lg II 188. Asterákoan beti bedeikátu máia. LE Prog 100. Mahain berean haziak, janhari beraz bazkatuak. Brtc 206s.
(s. XIX) Jarri zaitez neugaz batera altarako maijan. Astar II 233 (230 mai Jaungoikozko). Aberatzaren maitik erorten ziran puskatekin asetzea deseatzen [zuan] . Oteiza Lc 16, 21 (Lç mahain, Brunet, Ol, Or mai, BiblE mahai). Nihoiz nihon idolarik / mahaiñ hain nasaik izatu zuenik. "N'avait eu cuisine si grasse" . Gy 313. Midikuek yanarazten dute batzuetan mahainean yarri baino lehen. Dv Dial 11 (Ur maijan; It bazkal aurrean, Ip barazkal aitzinian). Yarri zen maian bere amabi diszipuloekin. Echn Mt 26, 20 (Lç iar zedin mahainean, SalabBN yarri zen mahaian, Ip jarri zen mahañian, Ur (V) maijan jarririk, Ur eserita maiean, Samper eseri [...] maian, Hual izari zen maiara). Nere gurasoen mai ugaritsu erregalatuan. Arr GB 46 (v. tbn. Kk Ab I 73 mai ugarija). Maia serbitzen zebilltzanak. Ib. 94. Begiramendu ederrean artu zuten maira. Aran SIgn 32. Jarriko degu bada beriala maia. Sor AuOst 88. Mostradore edo mai beltz luze bat. Apaol 93 (v. tbn. 28). Jateko mahain marbrezko ederrak. HU Zez 165 (v. tbn. en la misma pág. laneko mahaina). Arotz batek zuragaz mai bat egiten daben legez. Itz Azald 27 (204 maiya).

(s. XX) Bi gizon hek hala eztabadan ikustearekin mahain guzia nahasi zen, batzu [...] apezaren alde, bertzeak notariaren. JE Bur 132. Hamahiruak bildurik zauden mahain baten inguruan. Ox 74 (v. tbn. 41). [Xardina eta xingar] guti orai langileen mahainetan. Zub 90 (37 mahi, 61 mai, 54 mahai). Apaiza joaten denean, [...] maia jasoko du. Alz Ram 33 (v. tbn. 22). Atsegiñen mai alaira didar dagiste gustijak. "Me convidan al expléndido banquete" . Laux BBa 34. Eure mai gizen bera nik! 'Regalada mesa' . Ldi BB 26. Bazterra frango badiat kurriturik, ikusirik ere ba mahain ederra frango. JE Ber 34. Mahain-gainak okaztagarriak zituzten, jatekoak hautak zituztelarik. Ib. 29 (cf. infra MAHAI-GAIN). Mai-gañetan eta zurezko zoruetan irudiak zutik. TAg GaGo 88. Dirularien maiak eta uso-saltzalen alkiak irauli zituen. (Mt 21, 12). Ir YKBiz 380 (Lç, He, EvL, Dv, Leon mahain; SalabBN, IBk, IBe, BiblE mahai; Ip mahañ; Echn, Ur (G), Hual, Samper, Ol, Or, Ker mai ). Yainkoaren yaurgoan maiera eseriko dira. (Lc 13, 29). Ib. 292 (He mahaiñean jarri, TB mahainean izan, Brunet maiean eseri, Leon mahainean jarri, Or, Ker mai(e)an jarri ). Zatozte, anaiak, / mahain inguruan gauden elgarrekin kantari. Iratz 112. Nik mahainak anartean beztituko ditut. Lf Murtuts 53 (5 mai, puesto en boca de un navarro). Jan, edan eta kanta, biltzerako mâia. Or Eus 360. Neskak berêla saskia jaso, / zabaldu mâia lurrean. Ib. 83. Mai oparoa eskeñi idaken ene sabelaren asegarri. Etxde JJ 154. Mai bat artu zuten eta nai zuten guztia eskatzeko. Anab Poli 57 (Aprika 71 mae-ondoko lagun). Ikusi tugu mahaña bezain zabalko alhorrak. Herr 12-6-1958, 4. Gosaria hartu ondoren eta berak mahaia eraiki eta garbitu. Mde HaurB 26. Euskalduna maian ezagutzen da. NEtx Antz 127 (v. tbn. 81). Geisotegiko maiganean jarri izango eben ebakuntzea egiteko. Erkiag Arran 171. Mahain hau okupatzen ahal duta? Larz Iru 14 (62 mahaina erresalbatu). Mahi xuriz mahi xuri ibiltzeak, ez dik deus onik. "Aller de nappe blanche en nappe blanche, n'apporte rien de bon" . Herr 16-6-1966, 4. Mai erdian, eskribitzeko makiña bat du. NEtx LBB 103. Lurrean ardi-larru batzuk zabalduaz, ala-moduzko maaia paratu [zuten] . Berron Kijote 123 (48 mai). Gure maia mai onradu, ez jan ta ez sobradu. (G-nav). Inza NaEsZarr 163. Or orain be mai zabal baten inguruan: aita bere kontuak egiten, ama esku lanetan. Onaind STeresa 21. [Liburu] meta aurkitzen dut pilatua mahai gainean. MEIG III 121.

v. tbn. Mahain: Harb 428. Arg DevB 117 (120 mahaiñ). AstLas 32 (48 mahin). Monho 136. Xarlem 629. Dh 251. MarIl 59. Jaur 409. Etch 522 (532 mahañ). Hb Esk 135. Laph 198. Elzb PAd 33 (Po 212 mahin). Lap 239 (V 107). ECocin 37. Zby RIEV 1908, 94. Arb Igand 144. StPierre 37. Etcham 197. Barb Leg 131. Zerb IxtS 29. JEtchep 51. Ardoy SFran 88. Xa Odol 68. Casve SGrazi 60. Larre ArtzainE 186. Mahaiñ: Egiat 199. Mai: Ezcurra 4. Aldaz 58. Elizalde 164. EgiaK 89. Cap 126. Ub 94. DurPl 84. Mg PAb 103. VMg 87. AA I 570. JJMg BasEsc 261. fB Ic I 67. Zav Fab RIEV 1909, 34. Echag 144. It Fab 238. Izt C 196. CatBus 58. Lard 84. Bil 123. Noe 64. JanEd I 95. Balad 54. Legaz 58. Xe 283. Zab Gabon 48. AB AmaE 321. Bv AsL 150. Urruz Urz 63. Elsb Fram 139. Azc PB 49. Ag AL 39. Moc Damu 22. Mdg 130. AZavala in Goñi 9. Echta Jos 19. Iraola 112. JanEd II 122. A Ardi 64. ArgiDL 19. Inza Azalp 20. Altuna 19. FIr 132. Tx B II 175. Enb 194. Otx 110. Eguzk GizAuz 104. ABar Goi 33. EA OlBe 49. Zait Sof 21. Munita 50. Txill Let 98. Akes Ipiñ 34. JAIraz Bizia 115. And AUzta 69. Ugalde Iltz 37. Izeta DirG 49. Vill Jaink 40. Gazt MusIx 79. Salav 46. Ibiñ Virgil 110. Alzola Atalak 85. Uzt LEG II 203. Etxba Ibilt 478. Lab SuEm 200. Etxabu Kontu 76. Ataño TxanKan 157. Gerrika 32.
Moldatu dut ophil hau, ezaguturik ene izpiritu xumea eztela gai ogi osoaren Eskual-herriko mahainean presentatzeko. Denbora berean ibili naiz Autoren mahainetarik erortzen ziren paporren biltzen. ES 193s. Utzi diozagun Mayansi jakiundeko maian janari onik ifinten eztigunari. Lar DT CCIV.
Arthur Erregea eta honen "Mahai Biribileko Zaldunak". Mde Pr 248. Berpiztuko ditut Maai Biribileko aiek. "Los de la Tabla Redonda" . Berron Kijote 216. Maai-Inguruko zaldun ibiltarietakoa. "Caballeros andantes de la Tabla Redonda" . Ib. 192.
Mesa electoral.
Lenengo maia: 15.951 autarki Agirre Lekube'tar Joseba Andoniren alde. EAEg 9-10-1936, 4. Auteskundeetan Maietako Lendakari izan diralako. Ib. 9-10-1936, 4. Mai aurrean izen-abizenak emon zituanean, maiko batek arpegira begiratu ei eutsan, [...] baiña [...] ez eutsan ezer esan, eta emon eban autarkia. Etxabu Kontu 65s.
(Con verbos como joan, hurbildu, heldu... ). Acercarse a la mesa de Eucaristía, comulgar. v. MAHAI SAINDU.
Goazen bada biok, ene Iesus eztia, zure mahainera, non zu izanen baitzara bianda eta ni ialea. Harb 199. [Zilhegitzen zara] ene mahainera hurbiltzera, eskale bat irakhar baledi bezala aberatsaren barazkaritara. SP Imit IV 12, 2 (Mst mahañialat hüllantzera, Ip mahainialat hüllantzera, Leon mahain saindurat hurbiltzea). Utzi nauzu hurbiltzera, / bekhatore handia, / Aldareko Mahaiñera, / han nadinzat sasia. Arg DevB 202 (v. tbn. Ub 204 aldareko maira joan, Mg CO VIII altarako maira juan). Nola urbildu gu komunioneko gure Errege andi Jesusen maira. Mb OtGai III 321. Egiten zenuen zuk an zere aitormena, [...] bazindoazen andik zu lenbaitlen zere komunioneko maira. Ib. 322. [Goazen] mai Kristok ipintzen digunera. Mg CC 223. Eltzeeko komunioko maira, non Jesusek ematen digun Ama batek bere aurrari baño geiago. Ib. 234. Eldu bitez ordu onean Zure Maira, Onak, garbiak ta Santuak. EL1 158. Biotzakin joan ote gera Jaunaren maiera? AA I 456. Jaunaren mahainerat hurbiltzerat atrebitzen den aldi guziez [Jesu-Kristo hil-arazten da] . Dh 222. Zenbat eta garbijago eldu zaitezan nire maira, ainbat eta ugarijaguak izango dira emongo deutsudazan zeruko ondasunak. Astar II 233. Neure barruan alke ta lotsatzen naz, zure opamaira (altarara) ta Jaun-artzeko maira aiñ epel eta otz noalako. Pi Imit IV 14, 1 (SP gorputz sainduaren mahainera heldu, Ch (-aiñ), Leon mahain saindurat hurbildu, Mst komünione saintiaren mahañiala hüllantü, Ol yaunartzeko maira yoan ).
(Como segundo miembro de comp.). v. elizmahai, idazmahai, ikasmahai, jostamahai, BEHAR-MAHAI, GAU-MAHAI.
Itxeko ataritik eztei-mairaño. Mb IArg I 373. Ara bi lo-mai, Jose Martiñi erosiak. Ag G 50. Yaupa-maia da, ogi deuna edo Kistoren Soin gurena daukana. Ol Imit IV 11, 4 (Pi opamai ). Bazkalduten bertako ostatu-mai luzian. Kk Ab II 181. Arri-maiaren gañean ipiñi zuten Bikendi. Or Mi 69. Ohe-mahiko argi hitsa. JE Ber 92. Aldare-mahainaren gaineko erretaulak. Ib. 59. Ezarri bear uen nere dirua diru-maian (bankuan). Ir YKBiz 420. Lendakari-mai aurretik mintzategi bat dago. Ldi IL 25. Oramâiean sagua, / aren begira katua. "En la artesa" . Or Eus 143. Antzezkizuna egiteko ol-maira igo ziren. Etxde JJ 173. Bazkal-mai luzea zegon alki banaka batzuz inguratuta. Ib. 28. Su-mai apain, zabal, estalduak jarri [ditue] . Erkiag Arran 13 (18 erakus-maia). Noan nere lan-maira. NEtx Antz 81 (LBB 243 bizi-mai). Enparantzetako diru-aldaketa mai ondoantsu [...] erritarrekin ari zan izketan. Zait Plat 89. Onatx lau opal-mai. "En quattuor aras" . Ibiñ Virgil 47 (v. tbn. Zait Sof 197 opa-mai, SMitx Aranz 13 opal-mai). Sukalde-mai-gain artan zer ikusten zuten bere begiak? Ataño TxanKan 157. Aldaketa-mahai "errementari doinu gozodun" batek bere ametsetan jo eta jo darabilen burni-xafla durunditsua. "Mesa de transmutación" . MEIG IX 126 (en colab. con NEtx).
(Como primer miembro de comp.). "Tenedor, fortxeta, [...] mai sarditxoa " Izt.
Leaburuko bereterrak, mai-eskerrak oi bezela eman ta gero, il otoitz bat egin zuen. A Ardi 84. Eskupeko ederrak eman zituen, gainera, Patxiko ta mai-otseinentzat. Ib. 72. Sinisten det mai-aldareko Sakramentu gurgarri onetan. ArgiDL 81. Sukal eta mâi-orniak. "Utensilios de cocina y mesa" . Or Eus 359. Etxeren batean morroi bat zerbait eskuz ukitzen ikusi ta mai-mutillari olakorik uzten ez diotelako. 'Al que asiste la mesa' . Or Aitork 64 (v. tbn. MB 347 mai-mutilla ). [Jakintzariek] Chevreul-ek ondu zuen teoria mahai jasotzaileari ere zatxikola nahi izan zuten, hotsez: espiritisten eskuen ohargabeko higikunek omen zituzten mahaiak eraikitzen. Mde Pr 315. Zugaitz onekin, garai batez, mai-ziriak edo palilloak egiten omen zituzten. Ostolaiz 117.
2. "Certains auteurs ont employé mahain dans le sens de 'table de loi'; c'est un abus" Lh.
Lege sainduaren mahaina, dotrina saindua dadukana. SP Imit IV 11, 4. --Nork egin ditü Jinkuaren hamar Manamendiak? --Jinkuak berak, zoinek eman baizazkon Moisesi [...], bi harrizko Mahaieten [sic] Sinaiko mendiaren gaiñian. CatLan 81.
Placa.
Etxea arri eder apainduz jasoa dago, ta ate-gainean marmol edo aitxurdinezko arri-mai batean itz oriek ozkatuak daude. Lh Yol 4.
3. Tablado.
Ekharriren die jigant hura karroxa batetan eta gero mahainiala ontsa nekez igainen. Normandie (ap. DRA ).
4. Mesa (de un jurado); comisión directiva, etc. Cf. AUZI-MAHAI.
Baltzu onek mai bat bear dau: zuzentzaileen maia. Bederatzi-amar bat lagun izango dira mai onetan yezarriko direanak. A LEItz 133. "Erne zaudete" mâiak esan du / [...] turuta jo du, / patroiarengana begîk. "La mesa del Jurado" . Or Eus 393. [Gurutze Gorriaren] Araudiak esango duan lez mai eztabaidalaria izendatzea. "Mesa de discusión" . EAEg 8-4-1937, 1459.
v. tbn. Mai: Uzt EBT 110.
BIGARREN MAHAI. Segundo plato.
Bigarren maiko platera. Echta Jos 233. Rodia-ko mama, Iainkoek bigarren maian onartzen zaituten ori. "Mensis secundis" . Ibiñ Virgil 84.
MAHAI-ADAR. "Mai-adar (V-ple), pie de la mesa" A. v. MAHAI-HANKA.
MAHAIA EMAN.
a) (Aux. trans. tripersonal). Invitar a la mesa, dar de comer (a).
Eman nai zioela mai edo bazkari eder bat. VMg 75. Jende onek beren etxetan leihorra eta mahaina ematen zioten. Zby RIEV 1908, 83.
v. tbn. Maia emon: Mg PAb 98 (maija). Azc PB 147.
b) (Aux. trans. bipersonal). Poner la mesa.
Atxemaiten dute Haxko mahaina emanik, saldaren atheratzen ari dela. Barb Leg 131 (v. tbn. Sup 160). Mahaina ematen du eta askaria zerbitzatzen. Larz Senper 112.
MAHAI-AITZINEKO. Servilleta.
Hamalaur mahain-ainzineko. " Serviettes" . Darthayet Manuel 387.
MAHAI-HANKA. "Mai-anka (V-m, Gc), pie de la mesa" A. v. MAHAI-ADAR, MAHAI-KADERA, MAHAI-ZANGO.
MAHAIA ONDRATZEKO.
" Maia ondratzeko atea, janariren bat mahaira atera eta inori eskaini gabe ezkutatzen denean [...] esan ohi da [...]. Ze galletak maia ondratzeko bakarrik al dia? " ZestErret.
MAHAI-ARTATZAILE (mahain- Dv A). "Maître d'hôtel" Dv. "Maestre-sala" A. v. mahaizain, MAHAI-MAISTRE.
Mahain-arthatzaileak dastatu zueneko arno bilhakatua zen ura. Dv Io 2, 9 (LE maipuruko, EvS mahaiñeko bürüzagi, Ol, Or maizai, Ker mai-zaiñ, BiblE mahaizain). Lehenago, asko tokitan, eta guziz Juduen artean, othuruntza handietan hautatzen eta ezartzen zen mahain-artzatzaile edo buruzagi bat behar ziren gauza oroz artha hartzeko. DvHtoy Io 2, 8n.
MAHAI-AZAL. Mantel. "Sobremesa, (c.) maigana, maiazala" Añ. v. mahaizapi.
MAHAI-AZKEN. v. mahaiazken.
MAHAI-AZPI (En casos locales de decl. sing.). Lugar bajo la mesa. v. mahaipe.
Txakurrék iaten dié mahain azpian haurrén aphurretarik. Mc 7, 28 (He, TB, Dv mahain azpian, BiblE mahai azpian; Ol, Or, Ker maipe, Leon mahainpe, IBk mahaipe). Artzen du liburu bat mai-azpitik. Moc Damu 11. Mai azpian sulla-pedarrak [dituzte] . Ag G 179. Bultzatakoan mai-azpira sartu zuala. Anab Usauri 20. Azkenean maiazpitik irtenda joan zan mediku ori bere etxera. And AUzta 91. Paper bat mahi azpitik athera. Osk Kurl 198.
v. tbn. Mai azpi: Ir YKBiz 229. Bilbao IpuiB 168.
" Mahain-azpitik xiztu (L-ain), dejar a alguien sin comida, por haber llegado tarde; litm., silbar por debajo de la mesa" A. v. mahaipe.
Hauk baino gutiago irabazten dutenak, [...] egiten edo eginen dute "mahain azpitik xixtu". Herr 19-11-1959, 4.
MAHAI-BEHAR (maibear Añ; mainbear Lar). "Servicio de mesa" Lar y Añ.
MAHAI-BIRA, MAHAI-JIRA. Vuelta, contorno de la mesa.
Kollarak mai-jira danean ipiñita billatuten ditue. Ag Kr 48. Beste iru zaldunek osatzen zuen ezker-eskuira maibira dana. TAg Uzt 180. Mai-jiran kantari ta solasean burrunbatsu [ziarduten] . Etxde JJ 276s. Gizon formalak zeuden / mai-jira danean. Olea 162.
MAHAI-BULEGO. Mesa de escritorio.
Aintzinago, alde beretik, mahi-bulego bat, zabalttoa, erdian tirela gotor bat zaukana. Larre ArtzainE 198.
MAHAI DEUN, MAHAI DONE. Mesa de la Eucaristía. v. MAHAI SAINDU.
Zure mai deunetik aldegitean, gaxo aunetzaz, arren, oroi bitez. Ol Imit IV 17, 5 (Pi mai deun; SP, Leon mahain saindu, Mst mahañ sakratü). Apaizak mai donian, lekaidiak bardin. Enb 32 (82 mai donetu). Hurbildu zan Mahi Deunera gure muthila. Osk Kurl 57.
MAHAI-ESTALKI (H (+ -estalgi); mahain-estalki H; -estalgi BN-ciz ap. AtBou 378; SP, H; maiestalki Lar; maia-estalki H (+ -estalgi)). "Tapis de table" SP. "Carpeta" Lar. "Dessus, couverture de table" H. v. mahaizapi.
Mahain estalki telapinta bat ihetza. (1769). SenperEus 74.
MAHAI-GAIN (maigan Lar y Añ). Mantel. "Sobremesa" Lar y Añ. (Cf. supra ejs. de mahai-gain 'lugar encima de la mesa'). v. MAHAI-GAINKI.
Alik-eta basoen aztarna borobillaz beatza añako zuria mai-gañetan ez ikusteko eran. Anab Usauri 14.
MAHAI-GAINEKO. "Tapis, couveture de table, nappe" Hb.
MAHAI-GAINKI. Mantel. "Sobremesa, maigankia" Lar. v. MAHAI-GAIN.
MAHAI-INGURARAZLE (Espiritista) que hace girar las mesas.
Markesa xahar bat mahain-ingurazlea / iratxo lotsatuak bil eta hil / ari da, atso zatarra! Mde Po 92. Jakintzari haundien batzuk egon ziren "mahai ingurerazleekin". Mde Pr 315.
MAHAI-INGURU (mahain- L, BN, S ap. Lh; Hb). "Tour de table" Hb y Lh. (Los ejs. con casos locales de decl. en sing. se encuentran en la primera acepción).
Etxe gabe bidetan galduta dabiltzan errukarriak, artuko lukete gure mai-ingurua. NEtx Antz 95 (v. tbn. 157).
Gau baten, alai, mai-inguruko / batu da lagun taldea. NEtx LBB 290.
MAHAI-JIRA. v. MAHAI-BIRA.
MAHAI-JOKO.
Barne-jokoetan, ping-pong edo mahi-jokoak ere bazuen arrakesta. Larre ArtzainE 170.
MAHAI-KADERA. "Mai-kadera (V-ger), pie de la mesa" A. v. MAHAI-HANKA, MAHAI-ZANGO.
MAHAIKO.
a) (H; mahaineko SP, Dv, H; maieko Lar, H; maiko VP, VocB). (Adnom). "Mahaineko laguna, compagnon de table" SP. "Maiko zapiak, manteles" VP 61v (cf. mahaizapi). "Gentilhombre de boca, maieko ezkutaria" Lar. "Mahaineko ogia, le pain de la table" Dv. "Maiko oial, el mantel" VocB (cf. MAHAI-OIHAL). Cf. mahaiko.
Bere igesk eroan galdu zuen aitaren maiko jan-edan goxoa. Mb IArg I 162. Erdi lagundu zeunstan maiko erregubak egiten. Mg PAb 68. [Pekatu mortala da] maiko gastu alper erabageakgatik obligaziozko limosnak ezin egin dituan moduan jarten danean. Gco II 58s. Mahaineko behar gauzak, yanari eta edari eta gaiñeratikoak. Gy 309n. Igorriko diotzat gure mahaineko jakirik hoberenak. Laph 148. Hedatzen daukute andretarik biek dafaila, mahaineko untzi eta tresneria guziarekin. JE Ber 26. Maiko iateari beltzuri egin bage, gogoa goragoko beste asmo ederragoetan zeukaten. Zait Plat 21. Maiko lagunon artean, ba-zan mutil zarren bat. NEtx LBB 119.
b) (Adv.).
Hainitz kausitzen du lagun mahaineko, baina guti barurtzeko. SP Imit II 11, 1 (Mst (mahañ-), Ip mahaineko lagun; Ol maikide, Pi mairako lagun ). Dire ógi ángo maiéko: emén bear díre ío, orátu ta érre. LE Ong 17r.
MAHAI-LAGUN. Comensal, convidado. v. mahaikide.
Adrianen aideak izan genituen mai-lagun. A Ardi 78 (48 y 67 mailagun). Ez dira ere ixtorio gose, ene mahain-lagun maiteak. JE Ber 97. Ikaslerik kutunenak egunero oi zituen mai-lagun bazkari-afarietan. Zait Plat 23. Otordu bat eskeñi zioten an. [...] Lazaro, mai-lagunetako bat [zan] . Or Io 12, 2 (Ol bazkaldar, Leon afaltiar). Eztegu-tokia mai-lagunez bete zan. Orduan, erregea mai-lagunak ikustera sartu zan. Ker Mt 22, 10s (Or mai-lagun; Ol maikide, Leon, BiblE bazkaltiar ).
MAHAI-LAGUNTZAILE. Sirviente (de mesa). v. MAHAI-ZERBITZARI.
Erregeak bere mai-laguntzailleai auxe esan eutsen: [...]. Ker Mt 22, 13 (HeH, Leon bere sehiei, Ur (G), Or morroiei).
MAHAI-MAHATS. Uva de mesa.
Mahain-mahatsa eta arno-mahatsa ere xuhurtu dira, bainan arno-keta gaitzak badira sotoetan. Herr 20-7-1961, 1.
MAHAI-MAISTRE. "Maestresala, maimaistrea" Lar. v. mahaizain, M.-ARTATZAILE.
MAHAI-OIHAL (mai- B; mahain-oihal BN-ciz, S; Lh s.v. oihal). Ref.: A (mai-oial, mahain-oial); AtBou 378; Izeta BHizt (mai-ohial). Mantel. "Igandetan mai-ohial [sic] berriakin bazkaltzen dugu" Izeta BHizt. v. mahaizapi.
MAHAIRA ATERA. Poner (un asunto) sobre la mesa.
Auzo-billeretan iñor aberats-ipuirik aitatzen asi ezkero, Mari Batistak azkar aterako zuan maira bere aidea. Ag G 258. Berrogei auzi atera maira / eta danekin biurri, / batasunaren itzal gozora / ezpaizuten nai etorri. Basarri 166.
MAHAIRAKO (mahainerako Dv). Para la mesa, para comer. "Mahainerakoan, en allant à table" Dv.
Nok iaten emon eukiezkero, eztautsu lo-zorroa asko arindu edo sumatuko mairako lain nok ekarri egon ezak. A BeinB 40. Begi ta sabel jabetzen dira / mâierako ordua dala. Or Eus 310. Trebia zan, beti zan mairako prest. SM Zirik 70.
v. tbn. Mairako: Pi Imit II 11, 1. BEnb NereA 52.
(Pl.).
Maietarako jan sagarrak ere badira Gipuzkoan. Izt C 144. Sagar mueta anitz nekez biribillaturik ifini ditu, [...] zeintzuk daukaten jaso andia maietarako. Ib. 144s.
MAHAI-SAGAR. "Mahain-sagar, pomme à couteau" Lh s.v. sagar.
MAHAI-SAIL. Circunscripción electoral.
Erri bakoitzak mai-sail bat osatuko du. "Una sola circunscripción" . EAEg 13-10-1936, 36.
MAHAI SAINDU (L, BN, S ap. Lh; mahain H), MAHAI SANTU. Mesa de la Eucaristía. v. MAHAI DEUN, MAHAI SAKRATU.
Iaunak bere mahain saindura deitzen eta gomitatzen [gaitu] . Ins B, 4r. Bere / mahain saindura hartu [gintuen] . EZ Noel 36. Miragarriki othurunzaturik zeruko mahain saindutik ilkhi. SP Imit IV 17, 5 (Ch mahaiñ saindu, Ip mahain saintü, Leon mahain saindu). Ogi dibinoa izan zen zathitu / mahain saindu huntan. 124. Zure mahain sainduan presentatzeko, zure Gorphutz sakratua errezibitzeko. Brtc 33. Altarako mai santuan egiazko yanaari ta edaari eginik gelditu [zinean] . EL2 171. Igande guziez jarriko naizela Mahain Sainduan. Arb Igand 117. Hila zen: gorphutz mahain sainduaren ondoan. Zerb Ipuinak 125. [Meza akabatzean] mahain saindurat buruz / doatzila oro, / Jesus errezebitzen. Etcham 196. Umetxoak... emakumeak... badijoaz mai santura. MAtx Gazt 97.
v. tbn. Mahain saindu: Harb 211. He Gudu 75. Lg II 224. Mih 43. Monho 38. JesBih 431. MarIl 58. HU Zez 200. Lf Murtuts 54. Othoizlari 1960, 262. Mai santu: Mg CC 236. Gco II 72. fB Ic I app. 21. Ur MarIl 49. ArgiDL 127. Mahi saindu: Larre ArtzainE 82.
(Con verbos como hurbildu, hurreratu, hurrandu, heldu... ). Comulgar. " Mahain saindura maiz hurbiltzea, s'approcher souvent de la sainte table, communier souvent" H.
Bortxatzen nau hurbilltzera mahain saindu zurera, / [...] ogi hartzaz saziatzera. EZ Man II 78. [Ez da konbeni] hain maiz mahain saindurat hurbiltzea. Brtc 236. [Asko dira beren obligazioak] kunplitu gabe urreratzen diranak mai santuetara. Mg CC 255. Artuko ditu bitarteko onak biotza garbitzeko mai Santura eldu baño leenago. Ib. 205. Ene arimak desiratzen beitü zure mahain saintiala hüillentzia. UskLiB 107. Examina dezagun gure bihotza, bereziki Mahain Saindurat hurbildu baino lehen. Jaur 105. Behar da errespeturekin Mahain Saindurat hurbildu. CatJauf 116. (CatLan 139 mahain seindüra hürranzia, CatS 79 mahain saintiala [...] hüillantü)
v. tbn. Mahain saindu: Harb 205. Laph 43. Arb Igand 107. Zerb IxtS 110. Leon Imit IV 12, 2. Mai santu: CrIc 141. Añ EL2 168. fB Ic I 53. MAtx Gazt 97.
MAHAI SAKRATU. Mesa de la Eucaristía. v. MAHAI SAINDU.
Emozu zure eskale gaizoari [...] guti bat dastatzera zure mahain sakratuan. SP Imit IV 14, 2 (Ch, Leon komunione saindu, Mst, Ip komünione saintü, Ol yaunartze, Pi Jauna artze). Digneki presenta bagite ber mahai sakratu hartara. Tt Onsa 124. Orhoit adi mahain sakratu / huntan dela Jesus bera. 38. Zenbat aldiz ez haiz hurbildu nere mahain sakraturat konzientzia lohi batekin? Dh 149.
v. tbn. Mst IV 17, 5.
MAHAI ZABAL.
a) " Mai zabal (Vc, G-to), la mesa ancha" A.
Ez egarri, ba egarri, ikusteko bagoazi jartzera mahain zabal baten ingurunerat. JE Ber 69 (v. tbn. Bur 87).
b) "La mesa opípara, abundante. Orrek eztagoz gero zelan-nai azita; orren etxea etxe zabala izan da eta maia mai zabala (V-m)" A.
[Eguberri] senideak etxera biltzeko garaia, / Elizkizun geiago, zabalago mâia. "Más espléndida la mesa" . Or Eus 132. [Zeruan] Aita Jainkoa mai zabalean / degu betiko bazkari. NEtx LBB 256.
MAHAI-ZANGO (mahain-zango L, BN, S; H (s.v. zangoa); -zanko S; -zankho S; mai-zango L, B, BN-mix-baig, Sal; -zanko R). Ref.: A (mai-zango, mahain-zanko); Lh (mahain-zango); Lrq (zankho). "Pie de la mesa" A. "Mahañzankho, pied de table" Lrq (s.v. zankho). v. MAHAI-HANKA, MAHAI-KADERA.
MAHAI-ZERBITZARI. Sirviente (de mesa).
Mai-serbitzariai esan zien, Jesusek agindu guzia egin zezatela. Lard 374. Mahain zerbitzariak hasi ziren beraz zathien partitzen. Jnn SBi 54. Abarkataria ta bere seme mutikoa ziran mai-serbitzari. TAg Uzt 96. Mai-serbitzari, sukaldari eta ardo gutxi edo asko saltzen dutenak. "Camareros" . EAEg 18-10-1936, 79. Gure etxean ez dugu mai-serbitzarik. Lab SuEm 203.
MAHAI-ZERBITZU. Servicio de mesa.
Mai-serbitzoan, beti bezala, Marta zebillen. Lard 427.
MAHAIZ MAHAI. De mesa a mesa.
Maia onedatsi ta gero, ogei neska-mutillak maiez mai zuku-lorrean [asi ziran] . A Ardi 64. Jin berri guzien mahainez-mahain badabil emakumea. JE Ber 70. Poli zuten maiteena. Maiez-mai zerabilkiten. Anab Poli 96.

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper