OEH - Bilaketa

284 emaitza honen bilaketarentzat

Sarrera buruan (2)


Sarrera osoan (282)

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
lauso.
tradizioa
Tr. Propio de las tradiciones vizcaína y guipuzcoana, aparece ya en el Cantar de los Cántabros. Al Norte se documenta en Duvoisin, Oxobi, Lafitte (lauso y lausu ), Larzabal (lautsu ), Mirande y en sendos ejs. de Herria (lautsu ) y GAlm (lausu ). La forma general es lauso .
etimologikoa
Etim. Para su posible origen en lat. lapsus, v. FHV 101 y 493.
sense-1
I. (Adj.).
azpiadiera-1.1
1. leuso (A).
Nublado, borroso, turbio, oscuro. Azkue da "leuso, caverna" (tbn. Bera) citando el cantar de Lelo o de los Cántabros, pero se trata sin duda de una interpretación errónea.
Leor zelaiak / bereak dira / mendi tantaiak / leusoak. Cantabr 4. Munduko gauza lauso ta loietan ondaturik bezala bizi gerade. AA III 351. Gogoa goibel bai lauso eta biotza irakitan dabiltzanean, galgarriak izaten dira geienean artutako erabakiak. TAg Uzt 247. Piarresen adimenan lauso zegona ordu arte argitu zen ziaro. Etxde JJ 241. Zeiñen argiki mintzo iduri duen lehenengo hiru ahapaldietan eta zeiñen lauso eta adigaitza den, aitzitik, azkenengoa? Mde Pr 171. Bata bestearenganako irrika lauso bat [...] geldituko zaigu beti. Mde HaurB 93s. Olde lauso bati jarraikiz, gogor egiten zuen [...] kostari hurbil egotekotz. Ib. 100. Amaikatxotan egon natxatzu [...] nire sentipen lausoak ezin delineatuaz. Azurm ( in Gand Elorri 43 ). Gauzak, argi barik, geroago ta lausoago ikusten zituan. Erkiag BatB 104.
azpiadiera-1.1.1
Nublado, empañado (ref. a los ojos, la vista). Cf. BEGI-LAUSO.
Lausoak eukazan begiak eta ezieban ezer ikusi. Ag Kr 203. Bideztiak baña lauso dauz begiak. GMant Goi 20. Agirian dagoan egia begirik lausoenekoak ikusi oi dabie. Ib. 186. Arpeija zurbil, / begijak lauso. Enb 104. Esan zion Bikendik aitari begi lausoak arengana zorroztuki. 'Troublés' . Or Mi 83. Jakituria gutxi, / begiak lauso. MendaroTx 176. [Txoria] leio-arrian yausi zan; lauso begiak, / zutiturik errotxoak. Ldi BB 38. Begiak lauso ta burua gandu zeuzkan. TAg Uzt 252. Begi lausoak osertzera leiatsu begiratzen zuten. Etxde JJ 216. Bekaizkeriak urtua, sudurra zimur, begia lauso, sofista an zegoen so. Zait Plat 151. Mozkor-begi lausoak landatu zizkidan. Mde Pr 109.
azpiadiera-1.1.2
Abrumado (ref. a las personas).
Gizon lauso aserratuen gisara zuaitzak astinduaz. Ag G 105. Sofista gizagaixo lausoa. Zait Plat 151. Gazteago zaneko utsegite ta pekatuak lauso jarten eutsoen barrena. Onaind STeresa 35.
azpiadiera-1.2
2. (V, AN, BN-baig ap. A ; Aq 1105 (AN), VocBN , H), lausu (SP, DvA), lautso (L-côte ap. A ).
Corto de vista; bizco. "Bigle" SP. "Cegajoso" Aq 1105. "Qui a la vue mauvaise, myope" VocBN . "Présbita, de vista cansada" A.
Guri iruditzen zaizkigu, au ta ori ta ura ta bestea ta arontzagokoa, gauza txikiak, lauso itsuak gera-ta. Ezale 1897, 274a. Gizaseme zaartxo itxu edo gutxienaz beiñepeiñ lausoa zan bat. Urruz Zer 97. Akerra duk, akerra dun, / oi, aker lausu okherra! Ox 90. Ikusten duk hantxet nehun ez dagoken gizon matel gorri, lausu, konkorra? Lf GH 1926, 213. Platonek [...] eztu ludia iritziko margul, ezpaita itsua edo lausoa. Zait Plat 48. Lauso gaude ezpada itsu. Lf ( in Zait Plat XXII ). Gerta ditake, arratsean burua mintsu izaitea, ez jakinean lausu zirelakotz edo begi-kamuts edo bixta-luze. GAlm 1962, 60 (ap. DRA ). Errak, hi, lautsua, hire lau begiez, guk biez baino hobeki ikusten omen baituk, noren alde hiz? Larz Bozak 62 (Lek lauso ). Gure iduriko, Azcue ez zen ez hain hertsi, ez hain lauso. Lf ELit 301. Bista ederra daukate eta / ez dira begiz lausuak. Uzt Sas 232.
azpiadiera-1.2.1
lausu (SP), lautsu.
" Begi lausuak, yeux renversés en haut" SP.
Begia lautsua izanez geroz, gorputz guzia ilunbetan izanen duzu. (Mt 6, 23). Herr 14-9-1961, 4 (Ol lauso; He, TB, Ip, Echn, Ur (G) gaizto, Dv gaitza, Leon eri, Or gaxo, BiblE gaixo, Ker geisorik ).
azpiadiera-1.3
3. Empañado (un cristal).
Leioak lauso dira, / eguraldiaren / antzo. Ldi BB 70. Kristalak lauso daude. NEtx LBB 107.
azpiadiera-1.3.1
(Con reduplicación intensiva).
Kristalak, sukaldeko lurriñez lauso-lauso agiri dira. NEtx LBB 104.
azpiadiera-1.4
4. (AN-larr).
(Animal) salvaje. "Salvaje, sin domar. Behi lausua " Asp Gehi.
Egunez agiñen baten gañean lo sumatu duten ontz aundi lauso oietako bat zirudiken. Ataño TxanKan 141.
azpiadiera-1.4.1
(B).
(Animal) nervioso. "Nervioso. Gure behorra lausoa da. Arront lausoa " Izeta BHizt.
Gure txakur lausu orrek badu katuren bat aritz orren buru-adarrean! Ataño TxanKan 69.
sense-2
II. (Sust.).
azpiadiera-2.1
1. (AN-5vill, B, Sal), lausu (SP), auso (Sal, S; Dv (S)), ausa (Foix) Ref.: A ( auso, lauso ); Izeta BHizt .
Ventisca, borrasca de viento y nieve. "Avalanche" Dv, Foix. "Ventisquero, borrasca de viento y nieve" A. "Ventisqueros. Mendi zoko hoietan elur-lausoak badire. Lauso haundiak " Izeta BHizt. Cf. VocNav: "Láuxua, alud (Alcoz). Voz emparentada con la vasca lauso, ventisca, borrasca de viento y nieve".
Noizbait etxean, ekatx, lauso, ontzi ta itxasertzetako atxaren bilddur barik [lo egin] . Echta Jos 201.
azpiadiera-2.2
2. (V, G-to-bet, B; Lar, (V), Izt 16, H) Ref.: A Apend; Elexp Berg .
Partícula(s) de polvo, átomo, polvillo, pelusilla. "Albayalde, berunautsa, berun lausoa " Lar. "Polvillo" Ib. "Atomos que se descubren al sol" Lar, . "Salvado de harina" . "(V-gip), borra de lienzo" A Apend. " Gari joterakuan egundoko lausua eitte zan, ixa alkar ikusi ezinddakua " Elexp Berg.
Errazago da kontatzea eguzkiaz dakusgun lausoa, zeruko izardia, ondarreko are xea. Lar SAgust 9s. Lauso edo pits airean ta ur tanta itxasoan diran baño geiagotan. Cb Eg II 32. Ainbeste bider, nola aire guzian lauso edo atomo diran. Ib. 126. Lausoa edo ela da atomoa. Cb EBO 46. Eguzkia sartzen danean gela baten ekusten dira aidean mota, ispita, lauso bestela ekusten ez diranak. Mg CC 221. Itsasoan ur tanta den bezenbat urthe, [...] airean lauso edo pits bezenbat. Dv LEd 226.
azpiadiera-2.2.1
" Irinik adina lauso izango du (G-azp), aparenta mucho, pero habrá que verlo" A Apend.
Aberats porrokatua omen da. Orrek ere, esatea dan bezela, irinik adina lauso izango du. A Ardi 24.
azpiadiera-2.3
3. (V, G, AN-araq, B; Lar, , H), leuso (Izt 78r), lausa (A) Ref.: A; Iz ArOñ; Etxba Eib .
Lo que enturbia la visión. (Sentidos prop. y fig.). "Catarata en los ojos", "musarañas, como nubecillas que se ponen delante de los ojos", "nube del ojo" Lar, . " Begietako leusoa " Izt 78r. " Lausua eiñ jata begixetan, euzkixari begiratziagaz, se me ha hecho una nube en los ojos [...]" Etxba Eib. v. BEGI-LAUSO.
Geure begietako lausoa ta odoia kendu deigula [...] estropezu ta laprast egin baga ibilteko. MisE 61. Pekatari itsubaren begijetako lausuak. fB Ic II 290. Balitz konkorra edo makartsua, balu begian lausoa edo atz iraunkorra. Ur Lev 21, 20 (Ol, BiblE begi-lauso; Dv begian txuriduna, Bibl begi txatxadun ). Zein lauso lodiak bekatuak sortzen dituen, bear bezala begiratzeko. Lard 192. Begietara / eldu da lausoa. Azc PB 276. Ez da lausorik aren begi bixi urdiztetan. Mok 4. Begi bijak lausoz beterik / jausi yakuk itxas-barnera. "Niebla" . Laux AB 92. Begietan lausoa eukalako edo, aintzat artu bear diran beste asko, ez ebazan ikusi. Eguzk GizAuz 60. Maitasun-jokoak [...] begietan lauso astuna sortzen [due] . TAg Uzt 7. Ikuspen onek estura larriz / lausoa nere begietara. EA OlBe 106. Zure begietan alako lauso bat ikusten det eta orrek kezkatzen nau. NEtx Nola 33. Arnasa estu ta begietan lauso. NEtx Antz 158. Bi begiak illuntzen / dizkit gaur lausoak. Olea 18. Lausoa begira, eguzkia, [...] leizea begira eroaten deusku begiaren begiak sentipenaren atsa. Azurm ( in Gand Elorri 43 ). Harek, bere betaurreko haundiak higitu zituen, hobeki ikusteko nor nintzan, bere lausoan. Larre ArtzainE 170.
v. tbn. Ayesta 129.
azpiadiera-2.3.1
(Fig.). Tiniebla, oscuridad, lo que entorpece la comprensión o el conocimiento.
Gezurtatzen dituzula erdaldunen ta euskaldunen usteketa txarrak ta desegiten ta aienatzen guzien lausoak ta llilluramenduak. Lar Carta a Mb 277. Buruan uzten dio / illuna lausua, / galdu-aziaz laster / ezaguera osua. JanEd II 113. Iru 0, iru Zero / Uzkurtzan guraso? / Nundik sortu yatzue / orrenbeste lauso? Enb 207. Zerutar aixe... garbitzallia / kentzeko gure lausuak, / gusti oneek dauz IZAR ARGIYA / euzkel idaztiñotxuak. Ib. 139. Lauso mamiak sortu omen-dizkizut adimenean. Ldi IL 113. Lauso gaizto batek yota, lazka bigurria sortu dute len ere errukarri ziranok. 'Mente culpable' . Zait Sof 116. Entzun dezute gure Uztapiden / xelebrekeri goxua, / onenbestian kantatutzeko / zeñek ez dauka lausua? Lopategi ( in Uzt Noiz 53 ).
azpiadiera-2.4
4. (G-azp-goi ap. Gte Erd ), leuso (Mg PAbVoc 232, Izt).
Niebla, bruma, neblina, nubosidad. "Neblina" Mg PAbVoc, Izt. " Arratsaldean mendian behera lausoa dator (G-goi), lausoak txi txi, dena busti du (G-goi)" Gte Erd 108. " Lausoa dago eta ez da ondo ikusten (G-azp)" Ib. 162.
Jakituriako bidietan dauden illuntasun ta lauso tartean ondo ikusten eztutelako. Ag Serm 461. Lauso (niebla) aregaz beste txalupa batzuk be jo ebezan atxak. Echta Jos 84. Kalan egozala, eguerdi ostean, estaldu ebazan, laño ta lauso illun batek. Ib. 82. Atxetatik urre egoan ontzia, lausoa garbittu zanean. Ib. 146. Lausua ta kia toki guztijetan. 'Bruma' . Laux BBa 120. Ixo lausuak! / Goxa don garbi / eure irriparran! "Nieblas" . Laux AB 40. Orainarte bekokia estali dion lausoa erantzita, [...] agertu zaigu eguzki jaunaren aurpegi lausogabea. TAg Uzt 74. [Egunak] etzekarren aupegian, ez lausorik, ez ganduaren kutsurik. Ib. 145. Gabeko lauso illunak artean. Erkiag BatB 118. Zezen-iltzaillea ikaraka, lausoa-edo bakarrik ikusten-ebala. Alzola Atalak 70.
azpiadiera-2.4.1
(Fig.).
Lauso gorri bat ikusi [zun] . "Aparición roja" . Or Eus 227. Etziñan Zu; lauso utsa zintzaidan eta uskeri ori nuan Iainko. 'Fantasma' . Or Aitork 85 (v. tbn. 82).
azpiadiera-2.5
5. (V-gip).
"El vaho que se pega en un cristal" Iz ArOñ. " Antiajo onei lausua eitte jakue eta ezta ezer ikusten " Elexp Berg.
Mokoz bai egoz otoikor astindu ditu / leiarki lausoz beteak. 'Empañados' . Ldi BB 38.
azpiadiera-2.6
6. "Viso, argia, [...] lausoa " Izt. "Reverberación del sol (V-gip)" A Apend.
azpiadiera-2.7
7. (G-goi; Izt C 235).
"Llovizna" JMB At.
azpiadiera-2.8
8. "Temor, miedo" Asp Leiz.
azpisarrera-1
BEGI-LAUSO v. 1 begi.
azpisarrera-2
EURI-LAUSO v. euri, eulauso.
azpisarrera-3
LAUSOA EGIN.
" Lausua eitten xat, se me cansa la vista" Iz ArOñ.
azpisarrera-4
LAUSO-HERRI.
" Auso-erri, ventisquero, lugar de ventisquero (BN)" A Apend.
azpisarrera-5
LAUSO-EZINEZKO.
Argi-Aberrian ikus âl-nezake / lauso-eziñezko adiaren yabe. 'Razón que ya nunca velará más la niebla' . Ldi BB 82.
azpisarrera-6
LAUSOPE .
(En casos locales de decl. sing.). Entre brumas.
Ardaua nok pagatua izan ba legi, lausopean jarten yakaz buru ta begiak. Erkiag BatB 154.
azpisarrera-7
LAUSORIK.
(Estar, etc.) nublado.
Lausorik du / gizargia begietan. 'Anublósele' . Ldi BB 148.
azpisarrera-8
LAUSOTAN.
(Estar, etc.) nublado; abrumado.
Duazen ardijoi begira / lausotan dozubez begijok! "En niebla los ojos" . Laux AB 44. Kezketan eta lausotan jarrai ez dezazuten, garbi mintzatuko natzaizute. Etxde JJ 217. Gai honen moldaberak lagunduko bai zidan nik artean lausotan neukan burutapena garbitzen. "Vaga" . MEIG IX 138 (en colab. con NEtx).
azpisarrerakoSense-8.1
Begi-biotzak malko-lausotan; / mingaiñak berriz, aterri. NEtx LBB 276.
azpisarrera-9
LAUSOZ.
(Estar, etc.) nublado; aturdido, abrumado.
Gorputza aul dakot, gogua ariago. / Lausoz lurra dakust. "A través de una neblina" . Laux BBa 4. Mikelek: "Lausoz abil; laister ikusiko / Rekaldeko Garazi bitan zeñendako". "Ofuscado estás" . Or Eus 39.
azpisarrera-10
LAUSOZKO.
Nola neri barkatu, nik Artaz siñesten nuan lausozko gurutzean? 'Fantástica' . Or Aitork 115.
azpisarrera-11
HODEI-LAUSO v. hodei.
lauso
<< lausengu 0 / 0 lehenago >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
Library zlibrary project
z-library z-lib project
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper