joan.
Tr.
Joan es la forma más extendida; goan y gan aparecen en autores labortanos desde finales de los ss. XVII y XVIII respectivamente, pudiéndose encontrar la segunda forma tbn. en algunos textos bajo-navarros desde finales del s. XIX. Hay goan en Arambillaga, Chourio (I 17, 1), Haraneder, Larreguy (I 193), Mihura (111), JesBih, Goyhetche (262), Duvoisin, Elizamburu (Po 216), y en los baztaneses Echenique (Mt 25, 25), Legaz (44) e Izeta, además de en Irigaray (FIr 147); gan en Larreguy (II 150), Mihura, Goyhetche, Hiribarren (Esk 8), Elissamburu (Po 209), Zalduby (RIEV 1909, 397), Arbelbide (Igand 160), Tapia Perurena (Kattalin 191), Barbier (Leg 129), Iratzeder (118), Zerbitzari (Azk 40), Larzabal (Senper 96) y Mattin (15). La forma juan, además de en escritores vizcaínos --sobre todo del s. XIX, y no antes de BBizk (24)--, suletinos (aunque Belapeyre usa joan) y en textos de carácter popular, se encuentra en algunos autores en los que habitualmente no se refleja la pronunciación -ua- (
-oa-), como AzkPo (IV), Beriain (Trat 112v), Laphitz o T. Agirre (Uzt 312); hay juen en Lazarraga (solo en B27 1204r, en los versos tomados de M. E. de Sasiola) y Kirikiño (Ab II 66). Jun, además de en textos suletinos (AstLas 31, Etch 624), aparece desde la segunda mitad del s. XIX en textos guipuzcoanos, generalmente en bersolaris o diálogos populares --aunque tbn. en Orixe (Eus 212) o T. Aguirre (Uzt 125)--; entre los vizcaínos lo usa Enbeita (40). Sólo hay juun en Azkue (BGuzur 142), en boca de un guipuzcoano. Juran (cuya -r- señala sólo el carácter bisílabo de la palabra) aparece en algunos textos suletinos: GH 1927, 432, y una variante de una poesía de Etchahun (Etch 324). Hay jon en Etchahun (82), Goñi (30) y Txirrita (B I 265); fan en textos aezcoanos (CatAria 451), salacencos y roncaleses, además de en SMSerm 190; no hallamos en la literatura ningún testimonio de fuan . Juban se encuentra una vez en Echagaray (22), aunque en otra edición se lee suban . Aunque las formas verbales simples son de uso gral., al Norte hay una tendencia algo mayor al uso de las perifrásticas, incluso en contextos en los que difícilmente se encontrarían al Sur; así, p. ej., ya en Leiçarraga: Iauna, norat ioaiten aiz? "où vas-tu?" (Io 13, 36; los demás traductores emplean formas simples; cf. ib. 16, 5 norat oha?). En DFrec hay 1120 ejs. de joan, 30, dialectales vizcaínos, de yoan, 9 de juan y sendos de jun y yuan; hay además 298, meridionales, de joaten y 12 (11 septentrionales) de joaiten.
Etim. De *e-oa-n .
I.
(Vb.).
1.
(
V, G, AN, L-arcang, BN, S; Lcc, Volt 34, Mic 7r, SP, Urt V 412, Lar, Añ, Lecl (y-), Gèze, Dv, H),
juan (
V-ger-m-gip, G-bet, AN, BN, S, R-is; VP
48r,
VocS
140,
VocBN
.
(y-)H),
juen (
V-m; Dv (V)),
juran,
joon (
AN-gip),
jon (
V-ger-ple, G-bet, AN-gip),
jun (
V-ger-och-m-gip, G-azp-goi-to, S; Lar, VP 57v, VocZeg 287, Dv (S), H (S)),
juun (
G-goi-bet),
fan (
V-gip, G-nav, AN-gip-erro-arce, Ae, Sal, R; Dv (Ae, Sal, R)),
fein (
Ae),
fuan (
V-gip),
fuen (
V-gip),
gan (
L-côte-sar, B; Lar, Dv, H),
gee(n) (
Lander (L) ap.
DRA
.),
goan (
L-sar-ain, B; Urt III 243, Ht VocGr 327, Lar (s.v. combate), Dv, H),
guan (
B),
xoan (
R),
xuan (
R-is-uzt-urz)
Ref.:
Bon-Ond 156; A (joan, fan, fuan, gain, gan, goan, juan, joon, juen, xoan, boa, boia, fanzte, goaie); EI 268; Lrq (jun); Iz ArOñ (fuan, lórrian), Als (fan), Ulz (yuán), R 301 y 401; Etxba Eib (juan); Etxabu Ond 104; Holmer ApuntV ; EAEL 238; JMB At 61; Echaide Nav 318s.; Izeta BHizt (gan); Elexp Berg (fan, joan, juan); Gte Erd 5, 30, 50, 159, 169, 282, 182; ZestErret
.
Ir; irse, partir.
"
Zertara doha zure gogoa?, de quel côté incline votre esprit? [...] Zertara zohan haren eritasuna
"
Dv (s.v. goan).
"
Bozetara ioatea, aller aux voix"
H.
"
Fanzte (Sal), váyase"
A.
"
Xuan tzu góiztar, ha ido temprano"
Iz R 401.
"
Bijua ongi (AN-gip)"
Lek AEF 1924, 6.
Cf. Echaide Orio: "Guasen, voz que se emplea en el mus cuando los jugadores se deciden a jugar con las cartas que se han repartido"; cf. tbn. VocNav: "Guácen (imperativo). ¡Vamos! (Pamplona, Montaña)".
Tr. De uso general.
Elizara banijoean.
AzkPo IV.
Ai, joat, gabiraia!
Perucho
4.
Perileki baiezila ezin noake hargana.
E 135.
Huni erraiten diarokat, oha, eta badihoak.
Lç Lc 7, 8.
Joan zirean Silveroren kamarara.
Lazarraga A, 1142v.
Nigaz ezin inor lloake.
Ib. A, 1151v.
Gudura goakez.
"Iremos"
.
RS
165.
Urtara maiz dijoan jarroa laster da ausia.
RIs 85.
Bide hau norat duan.
Volt 133.
Joaten dela okasio aietara.
Ber Trat 93r.
Konfeseetan doazaneen batzuk.
Cap 87s.
Zenbait orenetan zoaz gogoz elizara, ezin bazoazke bertzela.
SP Phil 138.
Ethorkizunean bilha goaterat.
Arbill 80 (III 30, 13).
Ofizio saintietara ioan.
Bp I 110.
Noraraño dohan gure flakotasuna.
He Gudu 42.
Bost millak joan ondoan.
Mb IArg I 250.
Zerurat gaten zarenean.
Mih 123.
Eskola sakratia zointara juanen beiniz ene nausi dibinuaren lekzionen ikhastera.
Mercy 23.
Zoazkidate urrun ene ganik.
Monho 118.
Joan zékio Aita bát.
LE Ong 14r.
Boha orai eternitate guzian debruaren lagun izaterat.
Dh 153.
Soldadu igesi juazanak.
Astar II IV.
Juan ziran beragana.
Ur MarIl 32.
Banoake oraino aitzinat.
Hb Egia 24.
Fan giten [parte] bigarneala.
CatSal 33.
Bidez zijoala, nekeak easan, eta eliza batean sartu zan.
Arr May 127.
Bidean joazala.
Echta Jos 362.
Ariyo; bijua ondo.
Iraola 72.
Apho figura! hoakit bixtatik.
Barb Sup 26.
Ori bai, baño ni baño firrinda aundiagoz eman ziotek Jesus, ta Peru, ta Pettan, ta... zoazi zenbatek.
TP Kattalin 197.
Ariñegi oa!
Or Mi 17.
Ikusten zituen oro zoatzila, baratu gabe aldatuz.
Lf (
in
Zait Plat XX
).
Ta bestea artu ta joan doa geltokirantz.
Erkiag BatB 181.
Zure etxekoak ikustera joango zera.
NEtx LBB 47.
Zoazi zu saindu baten bere amentsetarik baztertzerat!
Ardoy SFran 99.
Sustraietaraino bagoaz, ez du hitz honek besterik esan nahi.
MIH 195.
(Con un sust. en caso absoluto indet. como compl. pred.).
Ir a trabajar de, a ejercer de.
Oihal txar batetan zü bezala eskele joanen dena.
Egiat 238.
Soldado joan baino hainitzez / hobe dugula ezkondu.
FrantzesB II 12.
Fraile juateko pensamentuban / prezisamente ez nago.
PE 60.
Soldado joan zen eta nik ez dut berririk.
Arb Igand 137.
Herritik sehi joanak.
HU Aurp 111.
Bilbora joango naz neskame, antxe ezkutauko dot neure burua.
Ag Kr 115.
Serora joaiteko on zare ja segurki.
Barb Sup 53.
Moja juan baño len.
Alz Burr 20.
Arreba monja juan zait.
Tx B II 101.
Gerezietarat erretor joana.
Zerb Azk 78.
Lekaime-edo ez joatekotan, beti neska gelditzeko asmoak aurretiaz izan ezik.
Erkiag Arran 108.
Mutil bat joan zan morroi etxe batera.
And AUzta 104.
Nik laister soldadu joan bear det.
Salav 39.
Mauleko kolegiorat behar duzu joan erakasle lagun.
Larre ArtzainE 139.
v. tbn. Etxde JJ 98. Osk Kurl 154. Ataño TxanKan 243. BAyerbe 54. Insausti 194.
(V-gip, AN-larr; H),
juan ( VP
),
fan (G-nav)
Ref.:
Inza RIEV 1928, 152 y 153; Iz ArOñ (ule).
Desaparecer; agotarse, acabarse, extinguirse.
"
Denbora juanak gogora ekarri, traer a la memoria los tiempos pasados"
VP
21r.
"
Joana zeok, está pasado (AN-larr)"
Inza RIEV
1928, 153.
Tr. De uso general desde principios del s. XVII.
Ungi egiteko ere ioan daiteke ephea.
EZ Man I 81.
Dohatsu da emaztetako indarra ioaiten zaikanean, hartako gogoa ere ioaiten zaikana.
Ax 376 (V 247).
Urtan bitza legez / dira xoaten.
(Micoleta).
TAV
3.1.27.
Ioaiten diren gauzez sobera ansiatzen gara.
SP Imit I 11, 2.
Ortzak antxina juanak.
Mg PAb 72.
Joan dire joan harentzat nekheak eta guduak.
Dh 150.
Indar ganak.
Gy 76.
Belhar tzarrak goan direlakotz.
Dv Lab 32.
Joan zaizkidak kantatzeko gogoak.
Apaol 67.
Ez nator orretara. Ori joan zan.
Ag Kr 184.
Ez dakitenak enteratzeko / ez da denbora juana.
Tx B II 142.
Apaiztegiko kutsua ez zaizula joan.
Lab EEguna 79.
Izialdura badoakigu halere laster.
JE Ber 42.
Hainbertzenarekin begietarik joan.
Zerb IxtS 63.
Lenengo egunak joanak dituk noski.
Ataño
TxanKan
21.
Edertasunaren lorea joan zaio.
MEIG VII 166.
Morir.
Gero bada lehen bada ene eskuetarik joanen haiz.
(Améscoa, 1566).
ReinEusk
62.
Bere senhar ioanaren gainean nigarrez.
SP Phil 417.
Espos bat izandun, gazte, gisakoa, / gan dena ez bezalakoa.
Gy 266.
Sanatoriyo batean joan jaku, aingeru baten moduan.
Alzola Atalak 67.
Orixe ere joan zaigu.
MIH 259.
v. tbn. Hb Esk 24.
Separarse (el alma del cuerpo).
Arima ioanei laguntzen zaiena.
Ax 220 (V 146).
(
H).
Pasar, transcurrir (el tiempo, los días, etc.).
Mende oro dohatenik bethi banaglorian.
E 101.
Mende hura ioan daiteke.
EZ Man I 89.
Natibitateak eztoaz alperrik.
Mic 12v.
Zu gabetarik / dohatalarik / aspaldi hontan denbora.
O Po 12.
Million urthe joanagatik.
Gç 176.
Egunik asko joan jataz utsik.
Añ
EL1
7.
Urteak millaka joan ta ere.
Izt C 503.
Horrelako lanetan joan ziren [...] azken hirur urtheak.
Jnn SBi 26.
Olantxe joan jakoezen orduak.
Ag Kr 142.
Denbora bazoala / hor nintzan orroitu.
Etcham 197.
Urtiak baduazi.
Laux BBa 126.
Pausurik bat ere eman gabe dijoazkit asteak.
Txill Let 132.
Joandako urtietan.
Bilbao IpuiB 145.
Hauek ondu zituenetik ez dira urte asko joan.
MIH 29.
(SP, Dv),
goan (Dv) .
(Part. en función de adj.).
Pasado.
"
Denbora ioana, le temps passé"
SP.
Aldi joana bior[r]etan gasta [= gatx da]
.
RS
118.
Denbora ioanen saria.
EZ Man II 194.
Nere nekhe ganez aldiz orduan ni / gozaturen naiz trankilki.
Gy 288.
Osa dezagun urte yoanen utsa.
Ldi IL 128.
Oroipen joanen pausoak.
Azurm (
in
Gand Elorri 203
).
Urte joanen amesa.
NEtx LBB 230.
Aldi joanean.
MIH 280.
"
Ez zaio gaua motza joango (G-goi-azp, AN-gip)"
Gte Erd 83.
Luze juan behar du setioak.
Laph 5.
Luze joan zitzaizkon egunaren orduak.
Ag G 202s.
Luze doakegu hola, jaun haren ikustea.
JE Ber 86.
Zein luze ioan zan ene ogeita bat urtez gerokoa.
Or Aitork 144.
v. tbn. NEtx LBB 61. Insausti 221.
(
V-gip, G-azp; Lar,
Añ,
H),
goan (
Dv),
gan (
B)
Ref.:
Gte Erd 271
.
Ir, marchar, resultar (bien, mal, etc., las cosas).
"Córreme bien el oficio, ekintzan ondo dijoakit, doakit
"
Lar.
"¿Cómo te va?, nola dijoakizu?
"
Ib.
"Ir [...]. ¿Cómo le va a Vd.?, nola, zelan joako, doako, dijoakio?
"
Añ.
"
Ikhusten duzunean norbait gauza guziak alde dohazkona (He)"
Dv.
"
Ongi ioan da lana
"
H.
Tr. Documentado en todas las épocas y dialectos.
Badirudi [...] zutzaz ongi ioanen zela.
Ax 210 (V 141).
Gaizki ziohakola, benzutu hurran zela.
Ib. 212 (V 142).
Zeren eztoatzun nahi eta desira duzun bezala.
SP Imit I 22, 1.
Harmetako eginbidetan hain ongi zihoakona.
ES 177.
Egitekuak zure gogara juaiten ezpadira.
Mst I 22, 1.
Zure lana ongi badoha.
Brtc 12.
Eztitekela eman bizitzeko erregelarik [...] aberatsentzat eta yende beharrentzat ongi joanen denik.
Dh 46 (cf. infra (10)).
Astoari obeki / ez dijoakio.
It Fab 129.
Ongi zoakon afera.
Gy 23.
Aurrekoai Israeltarrakin zein gaizki joan zitzaien.
Lard 101.
Ta sagarra nola dijua?
Sor Bar 29.
Zelan ete doan bere zauria.
Echta Jos 126.
Nere garatzak ederki zijoazik.
A Ardi 19.
Ontsa doake hartu-emana.
JE Ber 95.
Ongi doaie gure afera.
Izeta DirG 60.
Zer moduz dijoa ba gerra ori?
Salav 55.
Etzaigu bat ere arrigarri egiten, gauzak joan ziran bezela joana.
NEtx LBB 35s.
"
Ongi edo gaizki nohala ene egitekoetan
"
H.
"
Nola zoaz?, comment allez-vous?"
Ib.
Zure egitekoetan ongi joateko.
Brtc 236.
Gehien errientak ungi yoan dire.
Hb Esk 169.
Orain Josetxo ondo doa.
Echta Jos 348.
(Con adj. o sust.).
"
Ederra joan da (AN-gip), ilebete oso ona gan zen (B), otsaila dena orma joan zan (AN-5vill), tranpa garbia joan da (G-azp, AN-gip)"
Gte Erd 83.
Bozak xuxen edo makur joaitearen gora-behera guzia.
HU Zez 51.
Onan bizia ioaku larri.
Azc PB 45.
Nola maiatza fan baizen on.
Mdg 140.
Uste dot eze niñoeala / lo, ze ez iratzarririk.
Lazarraga A25, 1197v.
Eta ezagun dezaten nola doazen engañaturik.
Ber Trat 76v.
Haber (diferencia).
Zeren nola anhitz baitoha garaziatik garaziara.
Ax 103 (V 70).
Orañ bada nigandik Jainkoagana zenbat dijoa? Ni zer naiz?
Cb Eg II 33.
Nor doa manü honen kontre?
Bp I 85.
Jaunaren borondatearen kontra doha.
Brtc 106.
Lege guzien aurrezka edo kontra zijoan auzi zikiña.
Inza Azalp 67.
Evoluzioa Jainkoaren kaltetan dijoala uste izateko.
Vill Jaink 51.
"(A tu) cuenta va, zure kontura dijoa
"
Lar.
(Dv (g-)) .
(Con -tik
).
Badakit enperadoreak gauza bat erranez geroz, hartarik joan behar dela.
Prop 1881, 34.
"Y aller, agir d'une certaine façon. Zoaz emeki, min egiten darotazu
"
H.
"Aller, fonctionner, en parlant d'un mécanisme. Firrila eztoha, le birloir ne va pas"
H.
(Hablando de partes de la oración).
Hau beti izenordaina dugu eta beti singularrean doa.
EGLU I 72.
Kasu honetan II. hori astea-rekin doa.
Ib. 135.
Aditza perpausaren lehen buruan ez doanean.
MEIG VI 147.
Partizipio itxurako ajutu hori, laguntzailearen aurretik doa.
Ib. 155.
Hurrengo silabako a zaharra jaso eta aurreratu duenarena, lehenagokoan bokale gora (atze nahiz aurrekaldekoa) doanean.
MEIG VII 121.
Zaharoaz jo, ala thu egin, bardinera zoan.
Barb Sup 71.
Alferretara zoan maltzurkeria hoi guzia.
Ib. 35.
Ir (a dar una hora, cumplirse un tiempo).
"
Amarretara doaie (B) [...] olako ordutara dioa (AN-gip) [...] ordu bixak aldera doia (V-gip) [...] bi illabetera doa (G-azp, AN-gip), ille birantza doa (V-arr)"
Gte Erd 182.
2.
(Vc sg. A; Añ, H).
(Precedido de part. de sentido intrans.).
Soler.
Azkue lo da tbn. como bajo-navarro, sin duda por los ejs. de Dechepare y Oihenart que cita. Cf. eroan
(I, 2).
Tr. Documentado en textos vizcaínos antiguos y en Lazarraga, además de en Dechepare, Leiçarraga y Oihenart; a partir del s. XVIII sólo se encuentra en Olaechea, Zuzaeta, Añibarro y Eguzkitza. Cf. algún uso moderno no conforme al uso tradicional, p. ej. en Or Eus 114: Katxak luzaro sua gorde doa .
Pitxer ebilia hautsi diohazu.
E 205.
Harzaz orhit nadinian, bihotza doat ebaki.
Ib. 153.
Beriareki ekhustiaz hain hain noha penatu.
Ib. 139.
Eta orduan haguna diariok [...] eta eiartu dihoak.
"Il [...] dessèche"
.
Lç Mc 9, 18.
Gauza hauk guziok usanza berez galdu doaza.
"[Les choses] périssent par l'usage"
.
Lç Col 2, 22.
Ene kapaak egon doaz / ain ondo toleztadurik.
Lazarraga A23, 1195r.
Oi zuetara / joan joazen orduan / limosna eske.
Ib. A26, 1199v.
Etorri joatan gatxa.
"El mal que me suele venir"
.
RS
425.
Gitxia gitxia asko egin doa.
"Poco a poco se hace mucho"
.
Ib. 61.
Errege bere ogiz ase eztoa.
RG B, 44.
Iatosteko konbersaziñoan askotan etorri doaz porfiak.
Cap 127.
Neska hartzen ari dena saldu doa, galdatzen ari dena da galdua.
"Elle se vend"
.
O Pr 332.
Urhe-gakoaz ate guziak ireki doaz.
"Une clef d'or ouvre"
.
Ib. 466.
Bethegiz zorroa lehertu doa.
"Le sac vient à crever"
.
Ib. 511.
Geienean jazo doeana da.
Oe 82.
Orregaiti esan doa: "Zelango bizitzea alango eriotzea".
Ib. 82.
Onelako pekatuban jausi duaz gizon gazte eta emakume libertade larregikoak.
Zuzaeta 140.
Zelangoa dan bizitzea, alangoa izan doiala eriotzea.
Añ
EL2
93.
Alkarrekin batzandu doaz.
Eguzk GizAuz 183.
v. tbn. Mic 12v.
3.
(BN-lab-ad-arb; SP, H; A (que cita a Ax)),
juan
(BN-ad-arb),
jun,
gan
(B),
goan
(Dv),
guan.
Ref.: A Apend (gan); EAEL 242, 311.
(Aux. trans.).
Llevar; llevarse, quitar.
"
Sakelatik moltsa goan dio
"
Dv.
"
Mendira goan du bi egunen jatekoa
"
Ib.
Tr. Documentado en textos septentrionales y alto-navarros.
Ioan daraudazu lehen bihotza.
E 203.
Ioan duzuna ekhardazu.
Ib. 179.
Zorthe egotzirik haién gainean, nork zer ioan lezakeen.
Lç Mc 15, 24.
Arraiozetik bein zamari bat juan ginduen.
(Sumbilla, 1597).
ConTAV
5.2.5.
Ioan zituen filosofo batek zapata batzuk bere etxera.
Ax 430 (V 279).
Aingeruek goan bezate [arima] Abrahamen galtzarrera.
JesBih 463.
Aberats den artzaña ezagün da bethi / bortilat juiten dian bere anhuati.
Etch 618.
Gaitzagoen beldurrak hortarat yoan du.
Hb Esk 160.
Hiltzera joan zituzten.
Prop 1876-77, 138.
Guan darot bakea.
Elzb Po 180.
Hemengo muthil guziak joanen ditutzu.
Larz Iru 18.
Berekin joan zituen dohain gehienak.
Xa Odol 76.
v. tbn. Tt Onsa 84. Jaur 133. Iratz 143. Juan: Bordel 142. Goan: Gy 54.
"
Pilotan goan dio, il lui a gagné à la paume"
Dv.
Bihotza joan nahi dauku batzuetan ikusteak nola eri gaixo batzu badauden.
JE Bur 189.
Urrin bat gaitza, sudurra joan nahi zuena.
Lf Murtuts 17.
Pasar (tiempo).
Zure aldean gau-egunak / goan detzan nahi duzunak.
Gy 205.
4.
(
H),
goan (
Dv) .
(Con -t(z)era
).
Ir a, estar a punto de.
"
Zure solasak niri damu egitera dohazi, vos paroles tendent à me faire de la peine"
Dv.
Tr. De uso general. Hay algunos ejs. vizcaínos con
-t(z)en, p. ej. en
EgiaK, Añibarro, Arrese Beitia (
AmaE 60), Enbeita (86) y Kirikiño (
Ab I 15).
Ezen hiltzera zioan.
Lç Io 4, 47.
Hondatzera goazi.
Mat 361.
Meza erratera zioaiela sazerdotea.
Ber Trat 111r.
Ezen pasatzera doha / Iaun handia karrikan.
EZ Noel 122.
Panplonako Gastelu atxinakoa / zeure eskuetan etxuten doa.
EgiaK 89.
Bekhatu baten egitera zoazinean.
Ax 521 (V 335).
Fiñatzera doa / munduan ene adiña.
Gç 207.
Gure hazkürreko hartzera goazan gaizer.
Bp I 134.
Libratu ziren erortzera zihoazin gathibutasunetik.
ES 111.
Illunez estaltzera zijoala.
Lar SAgust 9.
Damuz bularra urratzera dijoala.
Mb IArg I 96.
Banhoako burua ebakitzerat.
Lg I 312.
Aldióro doáien bekála egiterá múnduan dén gauzarik inportanzioskoéna.
LE Prog 106.
Dei egitera nuako Praiskari.
Mg PAb 69.
Irakurten zoazan Gogartea
.
Añ
EL1
15 (
EL2 18 -tera
).
Gurutzea zeinaren gainean emaitera baitzohazin bere bizia.
Jaur 390.
Ze garaitza miragarrija irabaztera joian.
Ur MarIl 51.
Mundua aitzera dijoa.
Arr GB 62.
Zerren guztiok geure ontzia / salbetan goazalako.
AB AmaE 60.
Konplitzera doa misterio handia.
Ip Hil 233.
Gerla berri bati lotzera baitoa.
JE Bur 143.
Gobiernua kontribuzioa botatzera dijoakigu.
Urruz Zer 130.
Treina berriz joaitera zoan.
Barb Sup 47.
Izendatzera goazen jai-egunak, aste-eguntzat jo bitez.
EAEg 18-3-1937, 1310.
Esatera nijoakizuna.
Munita 128.
Berriz biziari lotzerat doa.
JEtchep 63.
Illuntzera zijoan.
JAzpiroz 176.
(Con -t(z)en
).
Bedenkatu egizu nik orañ artuten noean jateko au.
Oe 19.
Orañ egiten noean trabaju au.
Ib. 19.
Zagoze asti gitxi baten gogoratuten zetara ta zer errezibietan zoazen.
Añ
LoraS
59.
Kantetan noian burruketan.
AB AmaE 184.
Betiko sakontasun bildurgarrizko batera auspaz jausten doiala.
Itz Azald 162.
(En Leiçarraga y Oihenart aparece tras part., con un valor no del todo claro, que podría ser cercano a éste; v. Lfn Syst II 148ss.).
Iauna, begira gaitzak, galdu gihoazak.
"Nous périssons"
.
Lç Mt 8, 25 (He, Dv galtzen hari gare, TB galzera goazi, Ur galduak gera, IBe galtzera goaz).
Majistrua, eztuk ansiarik zeren galduak goazen?
Lç Mc 4, 38.
Orai nabaritu doa / kurutze misterioa.
"Fulget crucis mysterium"
.
O Po 64.
5.
(Vc ap. A; Lar, Añ, H),
goan
(Dv). Importar. "Ir [...]. ¿Qué me va en eso?, neuri zer joat?, niri zer dijoakit?" Lar (s.v. ir). "¿(Qué me) importa a mí? [...] (V) niri zer joat?" Añ. "Importa mucho [...], asko doa" Ib. "Etxoakit niri ezer, a mí no me importa nada" A.
Tr. Documentado en todas las épocas y dialectos.
Zer dohaku guri? Hik dakusála.
Lç Mt 27, 4.
Zeure salbamendua, hanbat dihoatzun gauza.
Ax 73 (V 49).
Dakizuntzat zenbat doakun [...] xuxentzeaz.
SP Phil 380.
Nolakoak izatu ditezken nozbeit ez dohat niri deusik.
He Gal 2, 6 (Lç etzait deus hunkitzen, Dv ez da axola, Ker ez da nire ardurea, IBk ez zait axola).
Zer duazü halako edo hulako gaizan?
Mst III 24, 1 (Ch doatzu; Ol zer ote zaizu).
Eternidade guzia dijoa onetan.
Cb Eg II 104.
Zer zohakon Josueri [...] hala geldi-araztea argizagi hura zeruan.
Lg I 198.
Onria juakola.
Mg CO 122.
Zuei ta niri joaku onetan ez gitxiago ezpada gure arimea.
Añ
LoraS
138.
Ainbeste dijoakizun gauzaren gañean.
AA III 409.
Zer dihoatzu zuri, munduak zer nahi derasan.
Dh 212.
Ezer bere ez juakuen gauzak jakin artian.
fB Ic II 179.
Zer dohako yendeak ez diozan beira.
Hb Esk 183.
Zeinbat juakon ondo konfesetan.
CatBus 52.
Asko juatzun gauzia da.
Ur MarIl 78.
Eta zuri eta niri zer dijoakigu?
Lard 374.
Begira zeruko zoriona dihoakizula.
Dv LEd 159 (Cb Eg II 86 dijoakizu).
Ainbeste dijoakidan gauza bat.
Arr May 48.
Zer dohaku hek erdaraz mintzaturik ere?
Arb Igand 22.
Zer joakon berari Mañasi ezkonduagaz?
Ag Kr 152.
Bai, kantau deizela, zer doa iri?
Echta Jos 234.
Bainan zer zoakon, herriko alkate-jaun egiten zuten ber?
Barb Sup 37.
Kristauei hainbeste dihoakien arazo horretan.
MIH 398.
"
Doakonak burua atara daiala, que aquél a quien importe dé la cara"
A.
Guzur bat nobijo edo nobija gaiti, zein dan asko ezkontzia galduteko, juakonak jakin edo entzun ezkero.
fB Ic II 177.
Esesten deutsee juakuenak ta ez juakuenak konbentu batera [...] juan gura dabenari.
fB Ic III 329.
6.
(V-arr-gip, BN-lab-ciz-arb, S; H),
juan,
goan.
Ref.: Gte Erd 301, 183.
(Con instr., -t(z)en, -t(z)ez o -ik
).
Ir (haciendo(se) algo).
"
Hekien gaitzak bada handituaz zihoazen, id. handitzenez zihoazen
"
H.
Tr. De uso gral. desde principios del s. XVII. Los autores septentrionales emplean casi siempre
-tuz o
-tuaz joan (siendo esta última forma más frecuente en los textos más antiguos); en los meridionales
-tu(a)z alterna desde mediados del s. XIX (a menudo en los mismos autores) con
-t(z)en . Aparece además con
-ik en Axular y con
-t(z)ez en Inchauspe.
Obetus joateko.
Ber Trat 108v.
Egidazu berretuaz / dohatan sinhestea.
EZ Noel 125.
Flakatuaz nindohan.
Harb 322.
Eta nola baitzihoan dudatuaz [...] hala zihoan itsasoan barrena ere sarthuaz.
Ax 132 (V 87).
Dirakien eltzearen gaiñez eginik dohanean gelditzeko.
Ib. 293 (V 195).
Eta doa aziaz alkanzadu ezkero [grazia]
.
Cap 29.
Noa zartuaz.
Mic 12v.
Egiguzu berretuz / dohakigun siñhestea.
Gç 117.
Jaiera [...] sutuaz joango da.
Lar Carta a Mb 281.
Bethi luzatuz goatea.
He Gudu 120.
Gerualat bethi hertüz juanen dira.
Mst XXI.
Andituz joanen da.
Mb IArg I 345.
Geitubaz juango gara Jangoikuaren amorian.
Mg CO 52.
Oetatik zabalduaz joan da izurria Katoliko askotara.
AA III 294.
Zeina emendatuz baidoha.
MarIl 116.
Zeren beti gatzua urritzen dijoa.
It Dial 117 (Ur dua gitxituaz, Dv gutituz baitoha, Ip hertzez beitua).
Egunik egunera joiala sututen.
AB AmaE 315.
Animan geiago eta geiago sustraituz dijoa.
Arr May 96.
Gure eskuara bera galduz bagoazik.
Zby RIEV
1909, 233.
Exartuz duatzana gisa faiten dra sortuz.
Mdg 131.
Egunaro joan poztuten.
Echta Jos 241.
Aurreratuz joango da.
Inza Azalp 29.
Oroimena lausotzen joan zitzaion.
Etxde AlosT 20.
Etengabe ugalduaz joan da.
Vill Jaink 67.
Neri ere urte-sailla loditzen zijoakidan.
AZink 129.
Azkenduaz doaz nire kontakizunok.
Gerrika 293.
Emeki emeki da euskaldunduz joanen kaseta xaharra.
Larre ArtzainE 187.
Menderen mende luzatuz joango zen.
MIH 28.
(H),
goan (Dv).
"
Eritasuna egunetik egunera gaizkiago doha
"
H.
Itsasorat hurbilduago eta bazterrak idorrago zoatzin.
Prop 1881, 46.
Zeinbat eta zarrago joiazan txarrago.
AB AmaE 237.
Amodio hori gero eta handiago zohakola.
Jnn SBi 79.
Zenbat urrago ta otzago duaz.
Kk Ab II 88.
Irizpide au gero ta aultzenago joan zitzaion.
Etxde AlosT 66.
Urrerago ta kezkatiago ninjoan.
NEtx Antz 50.
7.
(BN-ciz-lab ap. Gte Erd; H)
(Precedido de instr.).
Tratarse de, concernir a, estar en juego.
"
Munduko bakeaz doa (BN-lab)"
Gte Erd 184.
"
Anjeren osasungarriaz doa (BN-lab), munduko zorionaz doa (BN-ciz)"
Ib.
290.
Egin behar da bada iuramentua ere [...] zeure ohoreaz dihoatzunean.
Ax 255 (V 171).
Ethorkizko hobenaz doanean, [Birjina] hura konsidera arazitzen du lurrean burasorik ezpalu bezala.
SP POB 93.
Eternitateaz dohanean arriskua hartuko duzu bada?
Brtc 177.
Nere biziaz doha.
Gy 89.
"
Etxe guziaren berritzeaz dohanaz geroz [...], puisqu'il s'agit (ou puisqu'il est question) de remettre à neuf toute la maison"
Dv (s.v. goan).
Munduko egitekoez dohanean.
Brtc 177.
Erlixioneaz dohanean.
MarIl 36.
Zeruko gauzez doanean, Erroma nausi da.
Hb Egia 118.
8.
(H),
goan.
(Precedido de ablativo).
Depender de.
"
Othoitzati duha gure biziaren segida (AR)"
H.
Diliyenzia huntarik dohala eta dependitzen dela hark bitoria eramatea.
He Gudu 164.
Oraiko bataillatik dua / gure balentia.
Xarlem 1309.
Errezibitzea ala khentzea bozetik goanen da.
JesBih 420.
Zeintarik baidoha behar bada gure perfekzionea.
Jaur 205.
Gobernadorearen ganik zohan Jesusen hiltzea edo bizirik uztea.
Jnn SBi 28.
9.
(Con -kin
).
Compaginarse, compadecerse.
Nola hori juan daite Jesu-Kristok Samariako emaztiari erran zerazkon hitz hoeki.
AR 32.
(Con -ra
).
"
Ematen du xehatze bat gure solasera dohana, il donne une explication qui se rapporte à ce que nous disons (Jaur)"
Dv (s.v. goan).
(Con ines.).
"
Ikusazu ea gilza dohanetz sarraillan, voyez si la clef va à la serrure"
H.
10.
(Con dat.).
Convenir.
Onduen berari juakon estaduba.
fB Ic III 331.
Elizaren etsaiek egin nahi dute ungia, dioakoten bezala.
Hb Egia 129.
Egiazko penitentzia egitea badohakit.
Dv LEd 271.
Janean-ere hautatzen zuen gutienik zohakona.
Jnn SBi 77.
Egizu dohatzun bezala.
Ib. 160.
Corresponder.
Errege bati othe dohako bada bere sujetaren ondotik ibiltzea?
Jaur 172.
Zoiñi zoakoken hark utzi khoroa.
Gy 95.
Hari dihoakio makhurren xuxentzea.
Dv Lab 102.
Ez doa niri, ama, zuri zer egin erraitea.
Barb Sup 18.
Guri doakigu beren irakatsiez baliatzea, hobeki egiteko.
Mde Pr 43.
Bere izaiteari dohakon tokia atxikitzen duenak.
Ardoy SFran 64.
Erabili behar duzun gaiari dohakonaren hautatzen.
Xa Odol 64.
Zerbitzu hobeak eman ahalko zituena, gaurko mendeari zoakotenak.
Larre ArtzainE 200.
Ez dihoakit niri [...] erabakitzea.
MEIG VI 74.
Referirse a.
Badute españolek solas huni doakon erran zahar bat.
HU Zez 76.
Laborantzari doazkon zenbat xehetasunen gainerat.
JE Bur 71.
Gorputzari dohazkon goxotasunak.
Zub 99.
Lizardiri dihoakionez soil-soilik berrituko dut hemen auzia.
MEIG VI 179.
(Con adv. de modo).
"
Begira dezadazu nola dihoatan soina, regardez-moi comme va la robe"
H.
Zein gaizki dohakon ezjeusari bere baithan hanpatzea.
Dh 105.
Guziei edo behintzat gehienei ongi dohazkoten zonbait phondu.
Ib. 46.
Ungi dohako arras loratu izena.
Hb Esk 76.
Yauntzi nahi zintuzte ikhusteko eia ongi goaten zaizkitzun [zapetak]
.
Darthayet Manuel 386.
Sinifikazione hori ere ontsa dohako.
Ip Hil 29.
Deus ez dohako hain guti, edo hain gaizki, nola eskolaren emaitea.
JE Bur 54s.
Caer, sentar (bien o mal).
Ezagun zuen etzitzaiola ongi goan Mainkerraren erantzuna.
Izeta DirG 23.
11.
"
Boha egia dela, mettons que ce soit vrai"
Dv (s.v. goan).
--Sinhesten duzu bederen Yainko bat badela [...]? --Doala hori.
Hb Egia 52.
12.
(Precedido de -tzat
).
"
Gezur hori egiatzat goan da, ce mensonge a passé pour vérité"
Dv.
13.
"
Zenbat doha? Bihoa urhe bat, qu'est-ce qui y va? Va pour un louis d'or"
H.
14.
"
Egun doha hauziaren goiti-beheitia, c'est aujourd'hui que se décidera l'issue du procès. Ezkontzen den egunean doha gizonaren goiti-beheitia, le sort de l'homme se décide le jour de son mariage"
Dv.
15.
(En imperativo).
Vete (id) a saber.
"
Zoazi zu s'emploie aussi dans le sens de 'allez y voir'"
Lh.
"
Zoazi zu ea fede onekoa den, jugez de là s'il est de bonne foi"
Ib.
v. JAKITERA JOAN, IBILI (s.v. jakin).
Zertako ote? Zoazi zu!
HU Zez 121.
Zertarat othe? Zoazte zuek!
Ox 197.
Bainan zeren gatik umea? Zoazi zu...
JE Ber 88.
v. tbn. Ardoy SFran 128. Larre ArtzainE 271.
6.
"
Junda eon, zoratuta egon. Ba hori junda ziok
"
ZestErret.
v. BURUTIK JOAN.
II.
(Sust.).
1.
(Lo) pasado.
Cf. JOANAK JOAN.
Zeren ioana ioan da, ezta haren bihurtzerik.
Ax 167 (V 113).
Joanak onik ez, eta etorri(a)k oberik ez.
(AN-larr).
Inza NaEsZarr 447.
2.
(Lar, Añ).
Ida; partida.
"
Etorri zanetik yoanera, desde que vino hasta que se fue (V-m)"
A EY III 306.
Cf. Deen I 346: "Giuan, reflujo".
Baiña aren yoanak ez eban izan etorterik.
Or Tormes 97.
Ez nion ala ere antz onik ematen oraingo joanari.
Anab Aprika 20.
Bere lenengo Ameriketarako joana gogoan berritu zitzaion.
NEtx LBB 68.
Ordubeteko joana mendian gora.
Ib. 22.
3.
Paso (del tiempo, de los años, etc.).
"
Urtien juna baakizu ze izatean
"
ZestErret (s.v. urte
).
Gau-egunen joana begiratu gabe.
NEtx Antz 151.
Urteen joanaz, mintzatze-molde oiek parregarri biurtu zaizkigu.
Vill Jaink 95.
Denboraren joana gelditzea.
MIH 338.
4.
"(V), fluir, flujo. Odolezko joana (V-ger), el flujo de sangre"
A.
"Odol-jarioa. Oro har, emakumeen hileroko odol-jarioari nahiz haurdun dagoenak umea galtzen hastean izan dezakeenari deritzo. Juna hasi omen zitzaion
"
ZestErret.
Ur joanean idukitzen du [zangoa]
.
Or Eus 317.
v. tbn. Gand Elorri 63. Zait Plat 25.
BOHA.
Así sea.
--Zuk hautatuko duzun eguna, neurea izanen da. --Bihar berean. --Boha. Bihardino, beraz.
"Soit"
.
Darthayet Manuel 316.
BURUA JOAN,
BURUTIK JOAN.
v. buru.
EGUNAK JOAN EGUNAK ETORRI,
EGUNA JOAN ETA EGUNA ETORRI,
URTEAK JIN URTEAK JOAN,
URTEA JOAN ETA URTEA ETORRI,
DENBORA JIN DENBORA JOAN,
ASTEAK JOAN ASTEAK ETORRI,
ORDUAK JOAN ORDUAK ETORRI.
Al cabo de los días (años, horas, etc.). "Eguna joan eta eguna etorri, beti berdin (G-azp, AN-gip, B, BN-arb)" Gte Erd 182.
Denbora jin, denbora juan, gogoetak jin gogoetak juan. Egun batez bere buruari galdatzen dio [...] hunat egiteko.
Laph 22.
Egunak joan, egunak etorri, Eliza goizaldero ta iluntzetan bete-bete egin oi ziguten.
A Ardi 113.
Urteak yoan, urteak etorri, txikia azkenerako garaile.
Ldi IL 168.
Orra urteak joan, urteak etorri, ezarri izan eutsezan izentxu batzuk.
Erkiag Arran 44.
Urteak jin, urteak joan, orhoitzapen horien [...] ezeztatzerat heldu zen.
JEtchep 60.
Eguna joan eta eguna etorri, luze zijoan elurte ikaragarri ura.
NEtx LBB 96.
Berak
asiriko lana, urteak joan urteak etorri [...], Kristoren Eleizearen alde ainbesteko frutua ekarriko
ebana.
Onaind STeresa 88.
v. tbn. Ag G 209. Barb Sup VI. Altuna 50. Otx 92. Etxde AlosT 32. BEnb NereA 44. Akes Ipiñ 19. Arti Ipuin 36. Zait Plat 73. Alzola Atalak 36. Berron Kijote 222. MIH 371.
(En contextos negativos).
A pesar del tiempo (días, horas, etc.) transcurrido.
Baña asteak joan asteak etorri / Zelan bizkortzen etzan bapere Antoni.
AB AmaE 296.
Orduak joan, orduak etorri, neskatilla ori etzan iñundik agertuten.
Echta Jos 143.
Baño egunak joan, egunak etorri, ta nere eriotzako sententzirik etzun atzeratu.
Or SCruz 97.
ERRAN GABE DOA.
v. erran.
GAINERA JOAN.
v. gain.
GOAZEMAK,
GOAZEMAZU,
GOAZEMAZUE.
Vamos (forma de imperativo). Cf. tal vez azama, usado por Astibia (Ol 45): Eta dantzut artz-arrama, / esaten neri: "Azama!" / Otsuak ere dasa: "ua!" (in Onaind MEOE 801), Igesi egik, uxua; / azama laxter; bertan ua (ib. 803). Para su formación, v. PT 314s.
Zere umea zerekin artu eta goazemazu.
Arr GB 34.
Goazemazute emendik.
Alz Ram 75.
Goazeman zerura igoz.
Ldi BB 142.
Goazemak hotel orretara.
Anab Aprika 42.
Orain goazemak siesta piska bat egitera.
TxGarm BordaB 85.
v. tbn. Lek EunD 44. SMitx Aranz 49. Etxde JJ 277. Ugalde Iltz 15. Salav 49. Berron Kijote 170. Ibiñ Virgil 110. Alkain 57. Guaz-: Sor AKaik 113. Alz Ram 57. ABar Goi 56. Lek EunD 26. Alz STFer 124.
GOAZEN
(Exclam. que expresa reprobación).
--Baita ere, entierrotara joatekoan. --Goazen, goazen; zer esan nai dan konprenitu egin bear da.
Alz STFer 114.
JOAN-AGUR.
Despedida.
Ukigarria ta erdiragarria zan, agian, joan-agur uaxe.
TAg Uzt 161.
Gero arte esanaz, joan-agurra egin zioten irurak maiteki.
Ib. 89.
JOANA JOAN
(juan- V-gip ap. Etxba Eib; Izt). "Lo pasado pasado, yoana yoan" Izt. "Loc. adv. que sirve para dar significación absoluta al verbo desaparecer. Juana juan, geixago ez zan agertu ingurura" Etxba Eib.
JOANAK JOAN.
Lo pasado, pasado está. "Ioanak ioan, ce qui est passé est passé" SP. "Goanak goan, egizu oraidanik hobeki" Dv. Cf. supra
(II, 1).
Joanak joan! Bere bildotx galdua ekarri zizaiola ta bieri ezkontzarako baimena emateko asmoan zegoen.
Lh Yol 46.
Baña yuenak yuen... itxi daiogun orri.
Kk Ab II 46.
Bainan joanak joan, zer probetxu duzu samurturik ere!
Lf Murtuts 53.
Joanak joan... Biotz-biotzez barkatzen dizkizut neri egindakoak.
Etxde JJ 278.
Bainan bego hortan, joanak joan.
JEtchep 76.
Errekuerduekin bizitzekua balitz. Baña, juanak-juan.
SM Zirik 129.
Joanak joan, noizbait artu genin betiko martxa.
Ataño
TxanKan
267.
v. tbn. AZink 141.
Joanak joan dira, ta orain jarraittu bear dogu.
Echta Jos 351.
JOAN BERRI
(goanberri L-ain ap. A). "Recién ido" A.
Nikolas Antiokiatik joan-berria.
Lard 488.
Hazparnerat bikari joan berria zen.
HU Aurp 162.
Jerusalemetik Ejiptorat ihesi joan berria bide zen.
Barb Sup 164.
JOAN BERRIAN.
Nada más ir.
Joan berrian, harrituta nengoen ikusten nuenarekin.
MEIG I 66.
JOAN DEN
(Añ; gan H; goan Dv; j. dan V-gip ap. Elexp Berg). "Antaño, año pasado [...] joan dan urtea" Añ (s.v. año). "Goan den egunean [...] goan den igandean" Dv. "Joan dan illian izan zien eleziñuak" Elexp Berg.
Ioan den gauean.
Mat 330.
Bele bat gelditu zan / joan dan egunean.
It Fab 65.
Juan dan gerratian.
Sor Gabon 57.
Joan dan domekan.
AB AmaE 218.
Yuan den mendearen akhabantzan.
Elsb Fram 106.
Joan den astearte arratsaldean.
HU Aurp 136.
Itz egiterik eztot izan joan dan jaiegunerarte.
Ag Kr 118.
Joan den astean galdu ukan dugu.
JE Bur 65.
Yoan den udan.
Or Mi 5.
Otsoatseko bordan gertatu uan joan dan udaldian.
Etxde JJ 43.
Frantses eginak gira joan den aspaldian.
Xa Odol 179.
Joan dan larunbatean.
Insausti 99.
v. tbn. EZ Eliç 20. Echag 255. Arch Fab 89. Xe 283. Goñi 81. Echta Jos 312. Iraola 113. A Ardi 27. Barb Sup 119. TP Kattalin 187. Tx B 228. Etcham 186. Lab EEguna 65. Lf Murtuts 21. Munita 81. JAIraz Bizia 52. Mde Pr 44. Basarri 169. JEtchep 24. AIr in Izeta DirG 13. Larz Senper 28. Alzola Atalak 104. NEtx LBB 46. TxGarm BordaB 102. Larre ArtzainE 149. MIH 297. Juan: Aran SIgn 209. Xe 199. Ud 120. PE 56. AB AmaE 251. Iraola 53. Auspoa 39, 106. Urruz Zer 131. Alz Ram 77. Noe 95. Zub 34. Tx B I 186. TAg Uzt 119. Juran: GH 1927, 432. Goan: Dv Dial 36. Izeta DirG 71. Gan: Larz Senper 96. Mattin 91. Fan: Mdg 141.
"
Gan den egun hoikietan, ces jours passés (l'usage admis, en cette locution, le solécisme gan den sing. pour gan diren plur.)"
H.
Cf. juan den zazpi urthian (ChantP 90), joan dan zazpi urtean (AN-erro, Balad 113), juan dan larogei urtian (Tx B I 25), juan dan amar urtian (Uzt Sas 253). v. JOAN DIREN.
Joan dan San Isidrotan Madrillen izandu gera.
Moc Damu 34.
Juan dan egunetan baño obetoago nere burua arkitzen diat.
Alz Ram 77.
Gan den egun horietarik batez presuna bat pasatu omen da.
Herr 1-11-1962, 2.
JOAN DENEKO.
"Yoandeneko 10 urte otan [...], en estos últimos diez años" Asp Leiz2. "Ointxe, joan daneko illebete bat ero" Elexp Berg. "Jundaneko denboalian/denboatan, aspaldi, duela asko" ZestErret. "Jundaneko aspaldi hontan" Ib.
Goan deneko gau erditik asi.
Legaz 44.
Juan daneko sei urtian.
EusJok II 89.
Juan daneko bost urtian.
Tx B I 141.
Yoan daneko Otsalla gain-beera asia zalarik.
Ldi IL 29.
Juan daneko lau egunian / nagualako gaxorik.
BEnb NereA 158.
Juan daneko aspalditik.
Lizaso (
in
Uzt Noiz 97
).
Joan deneko bi urtean.
Mattin 65.
Korrikalari famatu bat daukat, joan daneko iru edo lau urtean neri zirikaka.
Albeniz 126.
v. tbn. Lasa Poem 96. MMant 36. Larre ArtzainE 119. Juan daneko: Auspoa 39, 39.
JOAN DIREN (H).
Los (días, etc.) pasados, últimos. Cf. JOAN DEN.
Ioan diren hamar urtheotan.
Ax 82 (V 55).
Ioan diren urthe hetan.
SP Phil 41.
Zenbait disgustu eman dirazu / juan diran iru urtian.
Tx B I 210.
Joan diran azkenengo urtietan.
Alzola Atalak 138.
JOANEAN.
Yendo, marchando.
Ez ianian, ez edanian, ez loan, ez jinian, ez ioanian.
Tt Onsa 44.
Joanean, bada, zijoalarik, onela zion gure ibiltari gartsuak.
"Yendo, pues, caminando"
.
Berron Kijote 42.
Gazte denboraz akordatzen naiz / sasoia joanian.
Xe 242.
Etxerutz joanean.
Echta Jos 68.
Guardizibillak [zezen] bat iltzen dabe / arin-arin joanean.
FEtxeb 99.
v. tbn.
Jua-: Ud 136. AzpPr 30.
JOANENEAN.
"
Junenian zeoze eaman berko, norabait joatekotan, zerbait, oparitxoren bat edo, eraman beharko. Hara junenian zeoze eaman berko
"
ZestErret.
JOAN ERAGIN.
Hacer ir. "Circummittere, inguru inguru goaneragin" Urt V 85 (tbn. joaneragin). v. joanarazi.
Egurastutera joan eragitteko.
Echta Jos 285.
Amabost egunetik bein juan eragin eusten [...] analisia egitera.
Gerrika 268.
JOAN ETA BILA.
Vete a saber, quién sabe.
Nork ote zeukan kulpa? Joan da billa!
Or SCruz 109.
--[...], beste gañerako aingeruek beti egongo diran tokian ote daude oraintxetik? --Yoan eta billa!
Or QA 60.
JOAN ETA ETORRI.
a)
(Uso vbal.).
Ir y volver.
Askotan juan ta etorri gabaz egiten dirialako.
fB Olg 107 (cf. JOAN ETA ETORRI EGIN).
Paseko egaztiak joan da etortzen.
AB AmaE 283.
Nai ebanean joan da etorri.
Echta Jos 28.
v. tbn. Eguzk GizAuz 93. Etxabu Kontu 17.
b)
(Uso adv.).
Yendo y viniendo.
Jarri zan artega, joan da etorri ona ara ta bestera.
Echta Jos 71.
Joan-eta-etorri zebillen aljeriar bateri.
Anab Aprika 80.
Baztarretik baztarrera, joan ta ethorri, joan ta ethorri zebilen Padre Varela.
Osk Kurl 198.
Eta jendea asko zebillen joan da etorri.
Uzt Sas 351.
Ez neban nai lanetik ikastolara joan eta etorri ibilterik.
Etxabu Kontu 17.
Gu ez gaude pamilirik, kalera joan da etorri ibiltzeko.
BAyerbe 79.
v. tbn. BBarand 99. Albeniz 233.
c)
(Sust.). "Juan da etorrixa [...] ida y vuelta" Etxba Eib. v. joan-etorri
(I, 2).
Jauregiko juanda-etorrixetan geixago ez eban iñoiz aitxatu ezer Dukesiari.
Etxba Ibilt 476.
JOAN ETA ETORRI EGIN.
Ir y volver.
Onek joan da etorri egin zuanean.
Salav 102.
Ogei bat metroko bidean joan da etorri zeñek lenago egin.
Ib. 103.
Batek egin zun jun da etorri / berrogei duron aldera.
AZink 47.
v. tbn. Uzt Sas 333. BAyerbe 72.
JOAN ETA ETORRIKO.
De ida y vuelta. "Juan da etorriko billetia eskatu zetsan" Etxba Eib.
JOAN ETA JOAN.
Andando, marchando sin parar.
Beruta-muga pasako zuten, / jan-âla, joan ta joan.
Or Eus 329.
Arratsalde geienan joan da joan ibili giñan.
Salav 90.
Bagoiazan gu joan da joan / geroao ta tristeago.
FEtxeb 45.
Buetre ori joan da joan da joan.
And AUzta 55.
Arraunketan aldi luzean joan eta joan egin bear izaten eben.
Erkiag Arran 77.
"
Jun da jun da bertan, zer edo zer non dagoen esan nahi ez denean erabiltzen den esapidea. --Nun do taberna hori? --Jun da jun da bertan
"
ZestErret.
JOAN-ETORRI.
v. joan-etorri.
JOAN EZA (det.).
No asistencia.
Inor juaten ez bada, [dantzaaak] kenduta dagoz [...]. Bestiak bere juan ezagaz kendu legijez.
fB Olg 155.
JOAN-EZIN.
Imposibilidad de ir.
Bildur ematen zion-eta, nola-ala asita, edo zerbait tarte zala, joan eziña aipatuko ote zion.
Anab Usauri 129.
JOAN-JIN.
v. joan-jin.
JOAN-NAHI.
a)
"Goan-nahi, désireux d'aller, de partir. Bestara goan-nahia da" Dv.
Erle joan-nahiak ez ezti, ez breska.
Saug 100 (tbn. en O Pr 146 y Mg PAb 172).
Gora gan nahiari.
Mih 33.
b)
Deseo de ir.
Ara ioan ez ezen etorri ere ez zan ioan-naia besterik.
"
Nihil erat aliud quam velle ire"
.
Or Aitork 200.
JOAN-ORDU (
goanordu Dv A),
JOATORDU.
"Heure de départ, d'aller, temps d'aller" Dv.
Bainan zure laneratat joan ordu duzu.
Birjin 491.
Oera yoatorduan.
CatLlo 12.
Ohera goan ordu da.
Dv Lab 11.
Auzitegira joatordua zanean.
Erkiag Arran 186.
JOANTXE
(Forma con suf. -xe, de valor aprox.).
Hau gantxe deneko handik.
Gy 113.
Apetitua joantxea ere baitzuen.
Barb Sup 65.
Juantxe da emengo / gaztañaren pesta.
Uzt Sas 93.
Uda juantxerik da orai eta kartielak amiñi bat anpletzen ari zaizkü.
Herr 19-9-1957 (ap. DRA
, s.v. anpletu
).
JOAN ZEN.
Pasado, anterior. v. JOAN DEN.
Joan zan urtean egin zuan erri osoak jai-aundi-ederra bere omenez.
Munita 125.
SABELETIK JOAN.
v. sabel.