OEH - Bilaketa

284 emaitza honen bilaketarentzat

Sarrera buruan (2)


Sarrera osoan (282)

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
hitz.
tradizioa
Tr. La forma itx la emplean Arana Goiri (1019) y Kirikiño (Ab I 26 y 37). En DFrec hay 1334 ejs. de hitz .
sense-1
1. (gral. (no V); Volt 104, SP, Urt I 50, Ht VocGr, VP 37r, Lar (h-), Mg Nom , Añ, Arch VocGr , VocBN , Gèze, Dv, H, VocB ) Ref.: Bon-Ond 152; A; Lrq; Gte Erd 48, 51, 67, 154; ZestErret .
Palabra. v. berba. Tr. General excepto en los textos vizcaínos, donde, aunque aparece en RS (con mayor frecuencia que berba ) y RG , no vuelve a documentarse hasta finales del s. XIX (excepto en DurPl 105); en el siglo XX es prácticamente general tbn. en este dialecto. En Lazarraga, que emplea gralmente. berba, hallamos un ej. en el texto B (en un poema tomado de la colección de María Estíbaliz de Sasiola).
Hitz ederrez ezpa ioiaz mutha eztadin. E 87. Itzok ongi notaturik. Amendux 13. Ene hitzak sinhetsiren dituzue. Io 5, 47. Zeure itz santuetan. Miserere 332. Fraidea predikatzen jarri, / itzik ezin aditu. Lazarraga B27, 1204r. Neskeak iru hitz egunean, ta biak bere kaltean. RS 374. Itzok eder, geiok ez. RG B, 15. Apezak azken hitza bere. O Pr 29. Hitz eztiak, solhas dostatzekoak. He Gudu 110. Hitzik atera bage. Mb IArg I 268. Hitz labur eta zuhur hautaz. Lg II 179. Itz loiak. AA II 144. Amenazak itz utsetan geldituko zirala. Lard 194. Entzun zaitut azken hitzeraino. Hb Egia 21. Itz egokiak. AB AmaE 126. Bertze hitzez erratera. Jnn SBi 154. Birjinak egün berheziki erraiten deizkün hitzak. Ip Hil 1. Itz garratzegiak. Ag G 193. Itzak ugari, egiñak urri. Ayerb EEs 1916, 144. Asarriaren beruak erazoten dauzan itzekaz. Kk Ab I 42. Othoitz eder eta borthitzaren azken hitza erraitearekin. Barb Sup 143. Etzion itzik erantzun. Etxde JJ 116. Gezurrak itz legunez eta ederrez itzalgaizten. Or Aitork 59. Hitzak merke, ta poltsan diru gutxi. (AN-gip). Inza NaEsZarr 821.
azpiadiera-1.1
Palabra, discurso. Tr. De uso general.
Haren hitzak ezarriren oro erdiraturik. E 63. Triste ziradelarik prinzipalki erran ukhan zuen hitzagatik. Act 20, 38. Hulerzen eztan itza prestuez. "Habla" . RS 170. Iaungoikaren itza enzuteas. Ber Doc 94r. Gero hitza itzultzen du bere lagunetara. EZ Man I 125. Apezak popülü güziaren izenian hitza hartzen dü. Bp II 64. Jainkoaren itz santua [...] artzean. Cb EBO 58. Itza bakan ta eskasa. Echag 105. Itza labur-ebakiya du yaun orrek. Ldi IL 21. Engrazik bere xalantari itza etenaz. Etxde JJ 111. Itza bestera egiterik eztaukat. Zait Plat 142 (cf. HIZBESTE EGIN). Nolanai itza ateratzen det. Uzt Sas 121. Ikasleek dute hor hitza. MIH 369. Hitza eskatzen dut. MEIG VII 27.
azpiadiera-1.2
(H).
Habla, facultad de hablar. " Hitza galtzea, perdre la parole" H.
Iainko handi hitzaren emaillea. EZ Man I 90. Hitza eta mintzoa dira bat-bederak zer duen gogoan bertzeri erakusteko. ES 381. Hitza faltatzen, eta bihotzak eskas egiten darot. Brtc 92. Naigabeak jaten dio itza. Ag G 360. Orain etorri zaio itza. Muj PAm 52. Itza eten zitzaion Beltranen baldintza jakitean. Etxde AlosT 70. Erran zidaten baietz, itza galdua zula, bañan aditzen zula. Auspoa 77-78, 33.
azpiadiera-1.3
" Behinere ez dugularik hitzik izan, samur iduri du, il semble fâché, bien que nous n'ayons jamais eu aucune discussion" Dv.
azpiadiera-1.4
"Prix demandé ou offert d'un objet. Zein da zure azken hitza? " H.
azpiadiera-1.5
(Lh).
Verbo, segunda persona de la Trinidad.
Hatsean zen Hitza, eta Hitza zen Iainkoa baithan. Io 1, 1 (TB, Dv, Ol, Leon, Ker, IBk, IBe Hitza; LE, HeH Berboa).
v. tbn. Ir YKBiz 50. Or Aitork 177.
sense-2
2. (gral. (no V); Lar, Añ, VocBN, Dv, H) Ref.: A; Lrq; Gte Erd 264 .
Palabra, promesa, compromiso. "(Ha) empeñado su palabra, alarazi du bere hitza " Lar. "Esponsales, [...] ezkonz-itzak " . " Elkarri ezkontzeko itza eman diote (G-goi-azp)" Gte Erd 264. Cf. HITZ EMAN, HITZA BETE, HITZAREN JABE, etc.
Nik neure hitzak konplitü ditüdala. Etchart 5.1v. Ene arima Iaunaren hitzean fidatu da. Harb 347. Gizon prestuaren hitza eman diot. Cb Eg III 390. Errege hunek eman zuen bere hitza etzioela deusere eginen. Lg I 324. Ezkontzeko itzaren goixoarekin neskatxa prestu asko bear ez lirakean gauzetan erortzea. AA II 223. Baiezko itza eman zion. Lard 492. Neure itxa emon dautset. Kk Ab I 26. Itzak elkarri orla emanda. Tx B I 75. Gure hitza aski ez bazendu. MIH 136.
v. tbn. Ax 430 (V 279). Mb IArg I 295. Ub 210. VMg 22. It Fab 141. Gy 137. Hb Egia 143. Dv LEd 106. Xe 186. Moc Damu 29. Ag Kr 164. A Ardi 52. Inza Azalp 54. Etcham 202. Ir YKBiz 495. TAg Uzt 221. Zerb IxtS 29. NEtx Antz 67. Etxde JJ 83. Mde HaurB 32. Or Aitork 396. BEnb NereA 214. Onaind in Gazt MusIx 155. Xa Odol 286. Berron Kijote 183.
sense-3
3. "Lettres de l'alphabet" VocBN .
azpisarrera-1
BI HITZ, HITZ BI. Dos palabras, unas pocas palabras (en ocasiones con un significado de reconvención).
Zuri bi hitz erraitea. Volt 189. Hitz birekin, ta bat esan bage ere. Mb IArg I 187. Itz bitara biurtu nai det au. AA II 216. Ona emen, itz bitan, munduaren egitea. Lard 2. Berheala nahi liozkela bi hitz erran. Laph 242. Jaun orrekin bi itz egin biar nituke. Sor Bar 58. Jaunen ordenaz zurekiñ itz bi / nai zituela mintzatu. Auspoa 97, 68. Huna bi hitzez zer igaran zen. Const 34. Bi hitzez erhautsi zituen Tertulianek [heretikoak] . Zerb IxtS 99. Aren izaera etzan bi itzetan esatekoa. JAIraz Bizia 69 (7 itz bi). Aroak bi hitz merezi ditu hemen. Larre ArtzainE 50. Bi hitz, bukatzeko, hizkerari buruz. MIH 360.
v. tbn. O Po 16. Hb Esk 3. ChantP 86. Elzb PAd 5. Jnn SBi 81. Lap 25 (V 15). HU Zez 48. Alz Ram 123. Inza Azalp 5. Ir YKBiz VIII. Or Eus 85. Lf Murtuts 17. Mde Pr 192. MAtx Gazt 8. Xa Odol 57. Uzt Sas 236. Hitz bi: Arr GB 145. Bv AsL 17. Moc Damu 11. Ag AL 90. Goñi 60. Inza Azalp 21. Tx B I 146. Lab EEguna 102. Or Eus 114. Munita 69. Etxde AlosT 8. Arti Ipuin 66. Basarri XIX. NEtx LBB 91. Ataño TxanKan 13. AZink 24. Insausti 115.
azpisarrera-2
BI HITZETAKO (SP), BI HITZEKO, HITZ BIKO. Falso, hipócrita, mendaz.
Behar die izan honest, ez bi hitzetako. 1 Tim 3, 8 (He, Dv, Bibl bi hitzetako, IBk bi hitzeko; Ol aoñabar, Ker arpegikoak ). Orregatik deitu oi zion itz-biko gizona Artoberori. Urruz Urz 33.
azpisarrera-3
BI HITZETAN. En contradicción; mintiendo.
Bertzelaz, bi hitzetan aurkhitzea da. Jaur 185. Bi hitzetan hatzemana izan zen. HU Aurp 64. Danielek bi hitzetan atxeman zituen. Zerb IxtS 69.
azpisarrera-4
EZ HITZIK, EZ MITZIK, EZ HITZ ETA EZ MITZ. Ni palabra.
Otoitz egiteko ta ona izateko ez itzik ez mitzik. A Ardi 26. An zegoan, ez itz eta ez mitz, bere mendeko erri guztiaren aurrean. AEmil AndreM 247.
azpisarrera-5
HITZA ATERA.
azpisarrerakoSense-5.1
a) "Hitza athera, dégager sa parole, sa promesse, la tenir, l'accomplir" H.
azpisarrerakoSense-5.2
b) "Zerbaiten kexua adierazi. Hemen hitza ateatzeuna txarra izatea, hobe ixillik eon " ZestErret.
azpisarrera-6
HITZA ATXIKI (BN-lab ap. Gte Erd 123; Lh). Cumplir la palabra. "Accomplir une promesse, hitza atxiki" Herr 29-3-1956, 4. Cf. Prop 1882, 4: Hitzaren emaitea eta atxikitzea biga dira.
Ene hitza etxekiren düt. Mst III 3, 3. Orduan Saul ezin debekatu zen bere hitza atxikitzetik. Lg I 281. Halere hitza atxiki diote. HU Zez 129. Atxikiren dut ene hitza. Barb Sup 162.
v. tbn. Brtc 185. Dh 181. Zby RIEV 1908, 605. CatJauf 78. JE Bur 43. Zerb IxtS 26. Mde Pr 90. JEtchep 30. Larz Iru 68.
azpisarrera-7
HITZA ATZERA HARTU. Faltar a la palabra.
Zaldun batek ezin dezake bere hitza atzera har, emakume bati badio ere eman. Mde HaurB 33.
azpisarrera-8
HITZA HAUTSI (S ap. A; H). Faltar a la palabra.
Zeren zeru lurrek lehen / baitute faltatuko / ezen Iongoikoak baitu / bere hitza hautsiko. EZ Eliç 98. Hautsi duzunez zure hitza. Harb (ed. 1690, ap. H). Bere hitza autsi ta bataioko tratua urratu zuenari. Mb IArg I 71. Jainko bati hain goraki eman diodan hitza haustea. Dh 116. Ez diogula deusik agintzen [...] hitza hausteko baizen. MarIl 111. Eta eman zioten osotoro Jaunaren legea gordetzeko itza, laster autsi bazuten ere. Lard 78. Hautsi behar ditut beraz nere hitz guziak. Prop 1882, 193.
azpisarrerakoSense-8.1
Ezkon-itza autsi ote zion. Ir YKBiz 18.
azpisarrera-9
HITZA BETE (G-azp; -th- H). Cumplir la palabra. " Emandako hitza bete inber izatea " ZestErret.
Bere itza bete bear izan zuen. Lard 187. Bildur nintzan itza beteko ote zun. Or SCruz 115. Dulzinea Tobosokoari emandako itza betetzeagatik. Berron Kijote 184. Itza betetzen zekiena ta / jokabideetan zuzena. Zendoia 225.
v. tbn. Bv AsL 182. Alz Ram 55. Inza Azalp 139. Etxde JJ 83.
azpisarrera-10
HITZA EDUKI (SP). Cumplir la palabra.
Eta agintzen duzun hitza / idukitzen duzula. EZ Eliç 263. Elezan bere hitza eduki. Tt Onsa 125. Etzuen nahi izan iduki bere hitza. Lg I 368.
azpisarrerakoSense-10.1
(Pl.).
Eduki nahi dituk heure hitzak. "Cumplir con lo que me tienes ofrecido o [...] cumplir tu palabra" . (Eugui, 1565) ReinEusk 61.
azpisarrera-11
HITZA EMAN. v. HITZ EMAN.
azpisarrera-12
HITZA ETA PITZA. v. HITZ ETA PITZ.
azpisarrera-13
HITZA FALTATU (H). Faltar a su palabra, traicionar. v. HITZARI FALTATU.
Denbora berean bere buruari eta niri hitza faltatzen daroku. Ch III 45, 4.
azpisarrera-14
HITZA GARBITU. "Pronunciar las palabras, hablar de manera inteligible. Gaixo orrek ezin du itza garbitu" Gketx Loiola.
azpisarrera-15
HITZA GORDE. Cumplir la palabra.
Bein emandako itza gorde bear zala. Lard 115.
v. tbn. Mde HaurB 31.
azpisarrera-16
HITZ AINTZINEKO. "Préposition" T-L.
azpisarrera-17
HITZA HITZ (Lh) .
(Fórmula para recalcar la obligación de una promesa).
Hitza hitz. JEtchep 28. Bai gizona! Hitza hitz. Ardoy SFran 262. Hitza hitz; bertzenaz gizona hits. EZBB II 26.
azpisarrerakoSense-17.1
"Sa parole vaut de l'or, hitza hitz du " Herr 29-3-1956, 4.
Ene hitza hitz da. Larz Iru 68. Hitza hitz omen da. MEIG V 113.
azpisarrera-18
HITZA ITZULI. Romper la promesa.
Jauna, nik itzuli itza? galduko dut neure erreputazioan. (221). LE-Ir.
azpisarrera-19
HITZA JAN (V-gip, G-azp, B, BN, S, R; SP, VP 39r, Dv, H). Ref.: A; Lrq (hitz); Iz ArOñ (itzaiñ); ZestErret. Romper la promesa.
Bere itza jan zuen. Lard 69. Etzioiat hitza janen. Jnn SBi 137. Gizonari emondako itza jan. Ag Kr 177. Egunetik biharrera hitzaren jatea. StPierre 31. Ez diat nere itzik jango. NEtx Antz 143. Nik ez nuela Laborantzako eskolarat jitean emana nuen hitza janen. Larre ArtzainE 241. Bere hitza jan eta bere buruaz etsiko lukenaren antzera. MEIG IX 125 (en colab. con NEtx).
v. tbn. Hb Egia 21. Laph 7. HU Zez 110. Alz Ram 68. Inza Azalp 12. Or SCruz 115. JEtchep 71. Ardoy SFran 177.
azpisarrera-20
HITZA JARRI. "-ren izenan itza jarri, jurar por, poner a tal por testigo de la verdad. Santuaren izenean itza jartzen det" Gketx Loiola.
azpisarrera-21
HITZAK BIDEA EKARRI. Traer a cuento la conversación. v. HITZAK HIZPIDEA EKARRI (s.v. hizpide).
Gau batez elkartu giñen apari batean, da itzak bidea ekarrita esan zuen: --Bizarra kentzea kostatzen zaidak! Ostolaiz 95.
azpisarrera-22
HITZA KENDU.
azpisarrerakoSense-22.1
a) "Isilarazi; hitz eginaz adierazi beharrekoa adierazten ez utzi" ZestErret .
Etzuan berealakoan amaituko, Ana Josepak itza kendu ezpalio. Ag G 266.
azpiadiera-1.1
Quitar el habla, dejar mudo.
Deabruturik arkitzen zen gizon hau ta bere barrenean zuen deabru gaiztoak kendu zion hitza ta iduki zuen luzaro mututua. Mb IArg I 242.
azpisarrerakoSense-22.2
b) Obtener la promesa.
Israeltarrak esan ziotenean zertara zijoazen, ez iltzeko itza kendu zien. Lard 143. Donostiyara juntatu giñan / bere aizparen etxera, / len agindua nola baizegon, / amari itza kentzera; / esan dit: "Nere alabarekin / esposatutzen bazera,/ mundu onetan egun ederrik / pasako dezu zartzera". Tx B I 77.
azpisarrera-23
HITZA KONPLITU (kun- VP 39r, Lar). Cumplir la palabra. Cf. Lç Io 18, 9: Erran zuen hitza konpli ledinzát ("a fin que la parole qui avait été dite fût accomplie").
Konpli ezazu [...] zeure hitza eta promesa. Ax 193 (V 130). Kunplitu zuan bere itza. Zab Gabon 96.
v. tbn. Hm 164. Lg I 201. Ip Hil 189. H. kun-: Bil 82. Mdg 122. Tx B III 127.
azpisarrera-24
HITZ-ALTXOR. Léxico.
Hitz-altxorraren aldetik, hitz ohargarri bat dakar ahapaldi horrek. Mde Pr 186. Gure hitz-altxorra ia itxuragabeki ugaritu. MEIG VII 187.
azpisarrera-25
HITZA-PITZA. v. HITZ ETA PITZ.
azpisarrera-26
HITZAREN AZPIAN.
Bajo (mi, tu, etc.) palabra.
Zure hitzaren azpian, neure somaren doblia bertze mundian, rezebitu dizut Iinkoaganik. Tt Arima 118. Era onetan aste batean sukaldez sukalde zabalduko da lagun urkoaren tatxa, isillik idukitzeko itzaren azpian. AA II 228.
azpisarrerakoSense-26.1
Bidal zetzaten gorthera / Monarka bisitatzera, / Deputatu hautatuak; / Zauzkala segurthatuak / Berak, baita are segidak, / Lehoiñ hitzaren azpian. Gy 122.
HITZAREN GAINEAN.
Confiando en la palabra (de). Arzazu haur ene hitzaren gañen. Volt 254. Ez dugu deusere hartu;ordean manatzen darotazunaz geroz, fidantzia handi bat dudalakotzat zure baitan, banoha zure hitzaren gainean, sarearen artikitzerat. Lg II 140. Giristinotasuna zorokeria denaz geroz, eta ez gizonentzat, nola onhetsi du munduak hamabi arrantzalen hitzaren gainean. Hb Egia 143. Maisua, gau osoan lanean ari izan gera, ta eztugu ezer atxitu; ala ere zure itzaren gañean egotziko ditut sareak. Ir YKBiz 87.
azpisarrera-27
HITZAREN JABE (SP, H) (El) que mantiene su palabra. Cf. Or QA 123: Egiten zaitut emendik ara itzaren iabe. 'Te cedo la palabra'.
Ezen hala promes drauku eta bere hitzaren iabe da. Adv *** 3v. Bere hitzaren leial eta iabe izaiteaz. Ax 128 (V 85). Badakit zure itzaren jabe zerana. Cb Eg III 308. Gathibua bere hitzaren yabe agertu zen. Lg I 292. Hura zen gizon bat etzena bere hitzaren yabe. Hb Egia 78. Ene hitzaren jabe izan nadin. Prop 1884, 32.
azpisarrera-28
HITZ-HARGAILU. Aparato receptor de palabras.
Itz-argailu bezala. Or BM 94.
azpisarrera-29
HITZARI EUTSI (G-azp ap. Gte Erd 123). Cumplir la palabra.
Itzari eutsi diozu orratik. Ldi ( in Or MB 10 ). Itzari eustea zegokiok gizonari. TAg Uzt 98. Bere itzari zintzo eusteko. Etxde JJ 62.
azpisarrera-30
HITZARI FALTATU. Romper la palabra. v. HITZA FALTATU.
Engañaturik itzari faltatuaz. OA 161.
azpisarrera-31
HITZARI JARRAITU. Cumplir la palabra.
Aen aurrekoai eman zien itzari zerraikala. Ub 25.
azpisarrera-32
HITZ-ARRIMU. Orden de palabras.
Hastiago zituen erdaratik hurbilegi zauden hitz-arrimuak, nahiz huntan ere ez zen Azkue edo Altube batzu bezain hertsi. Lf ELit 238.
azpisarrera-33
HITZ-HARRO. "Qui est grand parleur, diseur de rien, arrogant, fanfaron en ses discours" H. Cf. Lar: "Terminote, terminajo, hitzarro".
azpisarrera-34
HITZ HARTU.
azpisarrerakoSense-34.1
a) (BN-arb, S; hitzartu B, L, BN, S, R; VocBN , Gèze, Dv, H, VocB ) Ref.: A; Lrq ( hitz ); Gte Erd 32, 135, 154, 202 .
Convenir, acordar; comprometerse. "S'engager" Gèze. "Convenirse" A. "Convenir, se concerter" Lrq. Tr. Usado al Norte desde Belapeire, en el s. XX tbn. lo encontramos en algunos meridionales. Emplean hitza hartu Belapeyre y Orixe. Cuando el complemento es una oración, ésta suele aparecer con -(e)la, aunque hay ejs. de -t(z)ea en Landerretche e Inchauspe y de -t(z)eko en Zerbitzari y Mirande.
azpiadiera-1.1
(Con aux. trans.). " Hitz hartu zuten irabazi galtzeak biek iasaiteaz, ils convinrent que tous deux seraient chargés des profits et pertes" H. " Hitz artu zuten elgarrekin haier guzier jazartzea (BN-ciz)" Gte Erd 202.
Zoiñetan sartzen baita deebriaren artezia agerriz, edo ezabaki, beste ordüz harekin norbaitek hitza hartürik. Bp I 87. Etxalten jabek behar lükeie alkharreki hitzartü. Ip Dial 65 (It elkar artu, Ur alkar artu, Dv elkhar aditu ). Hitzartu zuten anaiek bezala maithatuko zutela elgar. Laph 170. Hitzartu zuten elkharrekin behar zutela ezarri beren haurra Benoat sainduaren eskuetan. Jnn SBi 103. Ordü berian hitzartü zien izanen zirela algarrentako Jinkoari egin zien promesaren begirazale eta jakile. Ip Hil 66. Bethidanik [Jinkoak] hitzartü zian, bere miserikordia handian, haren eraikitia eta salbamentüko bidian haren ezartia. Ib. 7. Elgarrekin hitz-hartu dute, nehork ateratzekotz Panamako ohoin zilo hartarik Ferryk dituela aterako. HU Aurp 65. Bilzar-buruzagi ohieri esker-on handienak ematen zaizkote, eta hitzhartzen da [impers.] dagoen urtheko bilkhuraren egitea Donijuane Lohitzunen. Lander RIEV 1909, 654. Etchegoyhenek eta Elguebarnek hitzartü zien egün berian behar ziela [...] apez-nausiarekin ele egin. Const 39. Denen artean itza artu zuten urra-aldi ederra eman bear zitzaiela. Or SCruz 67. Hitzartu zuten [Josep] hiltzeko eta abere gaixto batzuek jan zutela aitari sinhetsarazteko. Zerb IxtS 25. Bizkitartean hitz-hartu zuten herrikoz-herriko behar zirela ari izan. Lf Murtuts 71. Hitz hartu zuten udako bakantzetatik landa haien bien portreta pintatuko zuela antzelariak. Mde Pr 75.
azpiadiera-1.2
(Con aux. intrans.). " Bata bestiareki hitz artü ziren (S)" Gte Erd 202.
Hastean, hitzartzen bezala dire, anaiak, ilobak, ahaideak, auzoko jaun gazteak, beren jauzturarik ederrenean biderat atherako zaizkola. Laph 145. Ez al intzan denario batean nerekin itz-artu? Ir YKBiz 354. Bethi ere maithatzeko / bertzerekin zen hitz-hartu. Mde Po 29. Diego Pereirarekin hitzartu zelarik Xinarat sartuko zirela biak. Ardoy SFran 303. Tzarrafer, hitzartü güntian / lür eta bazter güziak / Behar dütügüla jauzi. Casve SGrazi 62. Behin beraz, hitzartu ginen [...] gerezietarat joaiteko. Larre ArtzainE 30.
azpiadiera-1.3
(Ejs. ambiguos en cuanto al aux.). " Elgarrekin hitzartiak dira (BN-arb)" Gte Erd 32.
Etzara enekin hitz-hartua eguneko denario batez? HeH Mt 20, 13 (He ez zare akordatu ). Hitzartu bezala egin zuten. Laph 146. Ni baino lehen ethorria hitz-hartu lekhura. Prop 1883, 151. Bere apezpiku lagun gehienekin hitz-hartua zela, nola mintza. HU Aurp 54. Iduri hitz harturik, orduan berean, / Hartz eder bat xutxuta pharatzen zaie han. Zby RIEV 1908, 763. Hitzartu bezala, Euskalzaleen-Bilzarrak aurthengo bere bil-aldia egin du. Lander RIEV 1910, 595. Hitz harturik badoatza. Etcham 201. Bere lagunekin hola hitzarturik. Barb Leg 144. Hitz-hartuak ere ziren [...] keinu eginen zutela. Lf Murtuts 20. Bi gazteak urrengo jaierako itz artuta gelditu ziran. Etxde JJ 88. Jaun buruzagiak ez du errezebitzen aintzinetik hitzartu gabe. Herr 23-10-1958, 1. Nahi duzia hitz hartzea nun elgar aurkhituko dugun? Larz Iru 140. Hitz hartu bezala joan bainintzan. Xa Odol 267.
azpiadiera-1.4
(Con un sintagma nominal como compl. directo). Apalabrar; contratar.
Buruzagiak herriko orga guziak hitz-hartuak zituen. Prop 1884, 35. Bazoan M. de Lafairronaisen ehortzetaren hitzartzera. Ip Hil 11. Hogoi egun hartan hitzhartua zuten partida, Hazparneko merkatuan. JE Bur 23. Ez hiena aitzinetik hitzartu mutilgoa nausi batekin? Zub 50. Hitz hartu toki batean. Barb Leg 129. Auetxek [otseñak] ere aurre-aurretik begiz yo ta itzartu bear dira. Ldi IL 79. Gizunek die beharritan / hitzartüko kuxeliak. Casve SGrazi 144. Huna beraz eguna hitzartu eta nun hartzen nuen mediku horrek. Etchebarne 140.
azpiadiera-1.5
" Hitz hartua zaitut, je vous tiens par votre parole" H. " Nik kalakoa itzartu dakad (R), yo le he comprometido a zutano" A.
Ia nor zan itxa artuta eguana. Kk Ab I 37.
azpisarrerakoSense-34.2
b) (Lh) .
(Pl.). " Hitz-hartuak (Lf), les conventions" Lh.
azpisarrera-35
HITZ-ASE. Conversación.
Hitz-ase bat egiteko lekurik beñere ematen etzion. Arr GB 16.
azpisarrera-36
HITZ-ASPERTU. Conversación, charla (gralmte. larga o pausada).
Beren hitz-aspertua eginda irtendakoan. Arr GB 141. Lagunagatik itz aspertu bat egin bearko. Ag G 91. Zurekin itz-aspertu bat egitera nator. Or SCruz 143. Arekintxe itz aspertu bat egiteko zoratzen nengola. Ataño TxanKan 182. Uztaiozue gizonari hitz-aspertu bat egiten. MIH 318.
v. tbn. Ill Testim 19. Munita 127. Etxde JJ 69. Vill in Gand Elorri 9. Uzt Sas 25. Ataño TxanKan 182. PPer Harrip 111.
azpisarrera-37
HITZ ASTUN (VP, Lar, Añ). Insulto, palabra ofensiva. "Itz astunak, palabras preñadas" VP 47r. "Itz astunak esan dizkit, me ha maltratado de palabras" Ib. 40v. "Palabrada" Lar y Añ.
azpisarrerakoSense-37.1
Insulto.
Arpegiz arpegi esaten bazaio itz astun edo gaistoren bat. Mg CC 241.
azpisarrera-38
HITZ-ATAL. Morfema.
Hitzetan, hitz-ataletan (morfemetan edo), esaldietan. MEIG VII 178.
azpisarrera-39
HITZA URRATU. Romper la palabra.
Bataio berean eman zenuen hitza urratu. Mb IArg I 72. Israeldarrak urratu zuen Jainkoari eman zioen itza. Ub 32.
azpisarrera-40
HITZ-AUZI. Disputa sobre las palabras.
Euskaldun maiteak, zertako dira itzauzi oek? Mg CC XIV.
azpisarrera-41
HITZ-AZALKAI (i- Dv). Lema.
Gañean itz-azalkai batekin. (Donostia, 1879). JFlor. Iskribatua gañean itz-azalkai bat. EE 1881b, 233.
v. tbn. Otag in FrantzesB II 127.
azpisarrera-42
HITZ BATEAN ( VP, Dv). En una palabra, en pocas palabras. "En suma" VP 39v.
Fedearen obea, Eleizaren kutuna, itz-batean, Agustiñ au. Lar SAgust 4. Larga dezagun, itz batean esanaz [...] andiago dala. Cb Eg II 130. Hitz batean errelijionezko egintz guziez. Dh 50. Itz batean, erakusten digute [...] kontuzkoak izaten. It Dial 27 (Ur berba baten, Dv e Ip hitz batez). Itz baten esan: Narkis-en itzulietarakua zan. Otx 12. Zaindu bitzate beraz maitekiro agintari eta bazkunen aurrean. Itz batean, bere estuasunari laguntzea dagokien guzien aurrean. "En general" . EAEg 31-5-1937, 1731. Bateko ikasketak, besteko fabrikako lanak, itz batean, bizi bearrak banatu egin gaitu. JAzpiroz 10. Ez dugu sekula egin, hitz batean esateko, Leturiarena bezalako ibilaldirik. MIH 300.
v. tbn. GavS 18. Gco II 50. AA III 312. Izt C 24. Lard 71. Aran SIgn 50. Xe 215. Bv AsL 164. AB AmaE 258. Arr May 29. Apaol 31. Moc Damu 12. Ag Kr 82. Goñi 77. Ill Pill 27. Inza Azalp 62. FIr 186. Ldi IL 157. Or Eus 36. Etxde JJ 69. Erkiag Arran 63. Vill Jaink 128. Gazt MusIx 60. MAtx Gazt 66. BAyerbe 166.
azpisarrera-43
HITZ BATEKO (Dv (+ batetako)). De la misma opinión; concordante. "Hitz bateko ziran guziak, ils étaient tous unanimes, ils étaient tous du même avis" Dv.
Bainan lekhukotasunak etziren hitz-batekoak. Dv Mc 14, 56 (Lç konforme, He akort; Ol, IBk e IBe bat (ez) etorri, Ker batera (ez) etorri). Ttipi eta handi, buruzagi guziak hitz batetako dira. Prop (ap. Dv ).
azpisarrerakoSense-43.1
Darraikotela lagun; [...] hitz bateko gizon Euskaldun, egin dezaten lan, jarraikiz. HU Aurp 214.
azpisarrerakoSense-43.2
" Hitzbateko izanen naiz bethi, je ne varierai jamais; je resterai toujours sur la même parole, dans la même disposition" Dv.
Orrengatikan esan lezake / itz batekua naizela. Iraola Kontu 14.
azpisarrera-44
HITZ BATERA ERORI (Dv). Ponerse de acuerdo.
Hitz batetara erori direnean, erosleak khentzen du bere gerrikoa. Prop 1883, 26.
azpisarrera-45
HITZ BATETARATU (Dv). Ponerse de acuerdo.
Badaude oren baten ingurua elgarren artean derabilatela, itho behar nutenez ala burua behar dautaten moztu. Denboraren ondoan, oro hitz batetaratzen dira. Prop 1882, 145.
azpisarrera-46
HITZ BATETIK BESTEAN. Entre una cosa y otra.
Meier delako horren izen bereko judu kapitain gazte batek egin dio itsuskeria bat, Mores deitzen den jaun bati. Hitz batetarik bertzean duelera joan dira. HU Zez 23.
azpisarrera-47
HITZ BATETIK BESTERA.
azpisarrerakoSense-47.1
a) De repente. v. HITZETIK HORTZERA (b)
Onek bere suan itz batetik bestera Monicari besteen aurrean esan zion. Cb Eg III 365.
azpisarrerakoSense-47.2
b) Entre una cosa y otra, hablando.
Bainan hitz batetarik bertzera urrundu gare gure hastapeneko solasetik. Dv Lab 84.
azpisarrera-48
HITZ BATEZ.
azpisarrerakoSense-48.1
a) (Lar, Dv, H).
En una palabra, en pocas palabras, en resumen. "(En fin, por) abreviar" Lar.
Zergatik eztuk sinpleki erraiten hitz batez, hil izan dela. Ins C, 4r. Zeren hitz batez erraitera, [...] obratzen baitu Iesu Kristo Iaunaren heriotzeak. Ax 527 (V 339). Hitz batez erraitera, enadin phausa. Mst III 21, 1. Hitz batez giristinoa da gizon bat Jesu-Kristorena. Dh 254. Itz batez illarazte aundiakin lankozten zuan. Bv AsL 43. Ez bakarrik, hitz batez erran dezadan, gure baitharikako olde hoitaz. JE Bur 174. Oial aberatsak, margol-itxura xoragarriak, itz batez, gizonaren eskuz egiñ ditezkean zer et zer ederren eta onenak. Lh Yol 6. Hitz batez, nortasunik gabe. Mde Pr 346. Itz batez esan zion nagusiak langille berria zekarrela, gero xeetasun guztiak esango ba-zizkion ere. Anab Poli 73. Bestaberri-bestak, hitz batez, ez dira [...] Arberu eta beste batzuen ospe berekoak egiten. Larre ArtzainE 82.
v. tbn. SP Phil 48. Bp II 97. Ch III 21, 1. Lg II 219. Brtc 213. Monho 102. JesBih 393. MarIl XV. UskLiB 81. Jaur 375. Gy 124. Hb Egia 98. Dv Lab 38. Ip Dial 27. Laph 170. ChantP 198. Elsb Fram 123. Lap 4s (V 4). Arb Igand 115. HU Zez 65. Inza Azalp 155. Ldi IL 138. MIH 154.
azpisarrerakoSense-48.2
b) Unánimemente. v. AHO BATEZ.
Doktor guztiek diote / hitz batez ihardatsi. EZ Noel 65.
azpisarrera-49
HITZ-BATU (Mg Nom (G) A; Añ; izpatu BeraLzM). "Convenir en palabra" Mg Nom. "Izbatu (izpatu), convenirse" BeraLzM. "Izpatu, apalabrar" Ib.
Panderu-pintatzaile bategaz itzbatu nintzan, ari koloregaiak apurtzeko. Or Tormes 119.
azpisarrera-50
HITZ BEREKO. De la misma opinión; concordante.
Jakintsunak hitz bereko dire. HU Aurp 214. Hekien lekhukotasuna etzen egokia edo hitz berekoa. DvHtoy Mc 14, 59.
azpisarrera-51
HITZ BERETAN (Estar) firme en una resolución.
Egun hura jin eta aita bethi hitz beretan zen. JEtchep 28. Zure lau lagunak bethi hitz beretan direa Ameriketarat joiateko? Larz Iru 12.
azpisarrera-52
HITZ BERRI.
azpisarrerakoSense-52.1
a) (SP + hitzperria). "Discours nouveau, gazette" SP. Cf. izpar.
azpisarrerakoSense-52.2
b) (T-L (s.v. néo-); izperri A DBols). Neologismo. v. HITZ SORBERRI.
Gure mintzai Euskarak hitz berrien egiteko antzea badu. Arb Igand 14. Geigarriko itz berriak. A Ardi V. Itz barrijen atzalbena. ForuAB 135 ( ForuAG 295 itz berri ). Emen agertzen diran itzberri ta itzinguru guziak. Lh Eusk 1919, 6. Gaurko bizitzari dagozkion hitz-berriak. Mde Pr 259. Ez zituen gero premiarik gabe hainbeste hitz berri asmatuko. PMuj ( in MEIG I 96 ). Errealitatea / idatziaz noiznai [...] / itz berriak asmatzen / dituzte nolanai. Olea 263.
v. tbn. Lab EEguna 70. NEtx Nola 6. Zerb Azk 63. Osk Kurl 117. LMuj BideG 26
azpisarrera-53
HITZ-BERRIKETA. "Hitzperriketan egoitea, écouter les nouvelles" SP.
azpisarrera-54
HITZ-BESTE. v. hizbeste.
azpisarrera-55
HITZ-BESTEKA. "Hitz bertzeka (L-ain), pullas" A.
azpisarrera-56
HITZ BI. v. supra BI HITZ.
azpisarrera-57
HITZ-BITARTE. Intervalo de conversación.
San Pabloren esanai itz-bitarteak sartu eta geroko epea ematen zien. Lard 526.
azpisarrera-58
HITZ BITXI (BN-ciz-baig ap. A). Chiste; broma.
Bazuen usu jaun erretoraren kontra hitz bitxi edo bizi bat. Lf Murtuts 12.
azpisarrera-59
HITZ-BIURSAKIN. Poeta.
Teologo ta itzbiurskiña. RArt EE 1885b, 406.
azpisarrera-60
HITZ-DEBEKU (AN-5vill, B). Ref.: Izeta BHizt; Gte Erd 275. Tartamudeo. "Itz debekua du orrek (AN-5vill)" Gte Erd 275.
azpisarrera-61
HITZEAN.
azpisarrerakoSense-61.1
a) (Precedido de gen.). Al oír sus (mis, etc.) palabras.
Batheletik ilkhi ziñen / laster haren hitzean. EZ Noel 147.
azpisarrerakoSense-61.2
b) (BN-lab ap. Gte Erd; Dv, H). (Mantenerse, etc.) en la palabra dada; (mantener, etc.) una afirmación. "Ene hitz-emana bere hitzean balin badago" H (s.v. hitz-emana). "Hori beti bere hitzean da" Gte Erd 123. AxN explica (lekhukoek) mantena, on eduki (378) por beren itzean beti batean.
Ene hitzean aurkhituko naute. Lg II 193. Kide, hor zare hitzean? / Halaber nago nerean. Gy 48. Bere itzean zegoan. Lard 164. Guk nahiago dugu haren eta gure hitzean egon. HU Zez 19. Formalidade aundiz / beren itzian. EusJok 130. Goizean hitzeman dautzuet mirakuilu bat emen egitea, bai, hitzean nago. Zerb Ipuinak 127. Eta, bethi bere hitzean egon zen muthiko zozoa. Barb Leg 145. Bertzeak beren hitzean diren. Larz Iru 42. --Itzean al ago? --Itzean al nagon? Lagun maite batek iltzea ez badet nai, ala bearko! Ataño TxanKan 55.
azpiadiera-2.1
Lengo itzian firme. Xe 338. Eman duten hitzean leialik daudela. Xa Odol 286.
v. tbn. PE 69. Tx B 30. Alz Burr 44.
azpisarrerakoSense-61.3
c) (G ap. A). (Tras -t(z)eko). Con la condición (de), con el compromiso (de). "Egiteko itzean, a condición (bajo palabra) de hacer algo" A.
Geroago itzultzeko itzean. Lard 516. Aren mendeko izateko itzean pakea eskatu zioten. Ib. 157.
azpisarrera-62
HITZEAN HARTU.
azpisarrerakoSense-62.1
a) Creer (lo dicho por alguien).
Hainitzetan erraiten dugu ez garela deus ere [...] baina damu handi genduke nihork hitzean har baginitza. SP Phil 206 (tbn. He 207). Medikua hitzean hartzen duela. Laph 165. Gogo onez hartu nuen bere hitzean. Prop 1882, 153. Neskatzak hitzean harturik, joan zen landarat. JMB OC II 358 (ap. ELok 238 ).
azpisarrerakoSense-62.2
b) "Hitzean hartu nau, il m'a pris au mot" H. v. HITZEAN ATZEMAN.
Gure hitzean harturen gaitu, eta erranen daroku: zertako beraz ez duzue hura entzun. Lg II 228.
azpisarrera-63
HITZEAN ATZEMAN. Atrapar por lo dicho.
Hura hitzean hatzaman lezatenzat. "Le surprendre en parole" . Lc 20, 20 (He zenbait hitzetan [...] atzeman, Dv bere hitzetan harrapa, Ker berbaren baten [...] artu, IBk hitzetik nola helduko, IBe hitzen batean harrapatzeko). Gaizandik, alegia atzemana hitzean, buruan hazka, erraten diote lagunei. Hb Egia 133.
azpisarrera-64
HITZEAN FALTATU, HITZEAN HUTS EGIN. Faltar a la palabra.
Lenago mundua galduko da zure itzean Zuk faltatu baño. Cb Eg II 55 (Dv LEd 106 zure hitzean zuk huts-eginen). Jainkuak daki zenbateraño / faltatutzen dan itzian. Imaz Auspoa 24, 159.
azpisarrera-65
HITZ-EGILE (Urt IV 328; hitzgile SP). Hablante; orador. "Hitzgille iakinak, savants discourseurs" SP.
Hain garratzki aiphatuak hitz egille iakiñak. EZ Man I 52. Begiratu bear diozu hitz egillearen esan-gogoari. Mb IArg I 332. Bordaletik etorri den hitz-egile handiak. Monho 58. Itzgille ondradu onek bere otoiz-aldia bukatzean. Izt C 238. Beleak daude, hitz egile. Mde Pr 369.
azpisarrerakoSense-65.1
Hainitz hitzgilleak eztu arima saziatzen. SP Imit I 1, 4.
azpisarrera-66
HITZ EGIN (V-gip, G, L, BN, S; Urt I 376, VP 34v, Lar, VocS 143, Añ, Lecl, Dv, H; itzin AN-ilzarb). Ref.: Bon-Ond 158; A; Gte Erd 135, 154, 201, 224, 280, 313; EAEL 268; ZestErret. Hablar. v. BERBA EGIN, MINTZO IZAN, mintzatu. Tr. General en los autores guipuzcoanos; entre los vizcaínos (aparte de en Refranes y Sentencias ) no se documenta hasta finales del s. XIX. Al Norte sólo se encuentra en Etcheberri de Ziburu, Pouvreau (Phil 363), Oxobi (124), Mirande (Pr 256), Xalbador (Odol 43), Mattin (92) y Larre (ArtzainE 190), y, en oración negativa con hitzik o hitz bat, en Haraneder, Goyhetche, Hiribarren e Hiriart-Urruty. Es poco frecuente en los textos alto-navarros: no aparece en Beryain ni F. Elizalde, aunque sí en un texto de Araquil de 1619 (ReinEusk 132), Mendiburu, Goñi, Inza e Iraizoz; es poco usado por Lizarraga (BOEanm 826), que emplea gralmente. mintzatu . Etcheberri de Ziburu, Enbeita (54), Lauaxeta (AB 48), Zaitegi (Sof 43), Onaindia (in Gazt MusIx 154) y B. Enbeita (NereA 33) emplean formas sintéticas. Hay hitzgite- (sin aux.) en Pouvreau (Phil 229) e hitza egin en Etcheberri (Man II 27), Echagaray (217), Soroa (AKaik 124), Iraola (134) y Uztapide (Sas 130).
Uler ezak lenago ta itz egik geroengo. RS 194. Punimendu komunez hitz eginik. EZ Man I 98. Hitz dagidan ederki. Ib. 131. Bere proximoari itzegin nai bage ote dagoan. OA 156. Asi zen sendorki hitz egiten. Mb IArg I 283. Gaizki itz egiten due zuzaz. AA III 491. Arpegiz-arpegi itzegiten ziotela. Lard 107. Etxok iñogaz itz egiten. Kk Ab I 55. Itzegingo degu geroxeago. Lab EEguna 114. Nere ondoko laguna, nerekin zerbait itzegiña. Anab Aprika 64. Onelatsuko arrazoietan itz-egin zuan. Berron Kijote 124. Euskaraz hitz egiten. MEIG I 251.
v. tbn. (Para textos vizcaínos): AB AmaE 444. Ag AL 30. KIkV 48. Altuna 82. Enb 69. Laux BBa 142. Otx 129. BEnb NereA 186. Erkiag BatB 197.
azpisarrerakoSense-66.1
(En oraciones negativas, con participio). No decir ni palabra. " Ez zioten alkarri hitzik egin (G-azp, AN-gip)" Gte Erd 142.
Hitzik egiñ gabe egoten lakhetzea. He Gudu 30. Emengo gauzetan itzik egiten etzuen. Cb Eg II 210. Sekula ez dit itzik egiten. Apaol 81. Etzuan itzik egin. Ag G 212. Batere itzik egin gabe. Anab Poli 30 (v. tbn. 63). Zigarrorik erre gabe eta itzik egin gabe. Alkain 146.
v. tbn. Hb Egia 134. Bil 163. Sor Gabon 48. Bv AsL 207. Urruz Zer 126. A Ardi 121. Altuna 11. Enb 205. Or Mi 145. FIr 151. Tx B II 109. Zait Sof 109. JAIraz Bizia 47. Etxde JJ 28. And AUzta 73. Salav 83. NEtx LBB 108. Uzt Sas 21. BBarand 19.
azpisarrerakoSense-66.2
" Bide guzian goan dire hitz bat egin gabe " Dv.
Hitz bat ere eziñ egiñez. Gy 71. Hitz bat ez diotet egiten. HU Aurp 169. Iñorekin itz bat egiten etzuana. JAIraz Bizia 20.
azpisarrerakoSense-66.3
(Part., precedido de ongi, gaizki, etc.). (Bien, mal) hablado, que habla (bien, mal). " Gizon hori ongi hitz egina da (G-azp, AN-gip) (= biraorik eta, ez duela esaten)" Gte Erd 154.
Txit paketsuak, ongi itzegiñak, ta biotz onekoak. AA III 379. Uste nuen ziñela / guziz dama fiña, / biyotz onekua ta / ongi itzegiña. Auspoa 97, 117. Ain apal eta gozoa zera, / ta aiñ ondo itzegiña. Basarri 30.
v. tbn. Bil 135. Ud 106. Arrantz 15. MendaroTx 414.
azpisarrera-67
HITZ EGINARAZI. Hacer hablar. v. HITZ ERAGIN.
Abereai itzegin-arazten. It Fab 45. Euskaldunak aldietan gauzari itzegiñázten die. Inza ( in Jaukol Biozk IX ). Ogei bat sable-ukaldik itzegin-araziko liakete. NEtx Antz 141. Ta tiro batetik iltzen ba'naute! Ta ostikadaka ta kulata tankadaka asi ta berak itzegin azten ba'naute? Ugalde Iltz 53. Bedorrika itzegin ta itzegin-erazi ere. Ataño TxanKan 87.
azpisarrera-68
HITZ EGIN-NAHI. Deseo de hablar.
Serranorekin itzegin-naia agertu zun. Or SCruz 33. Bakarka itz egin naia agertu zion. Etxde JJ 201. Baneukan itzegin-naia. Uzt Noiz 79.
azpisarrera-69
HITZ-EGITE.
azpisarrerakoSense-69.1
a) Idioma, lengua.
Miretsirik hasi ziren / aho batez erraten: / "Gizon hauk nola zaizkigu / geure mihiz mintzatzen? / Eztire Galileako / hauk guztiak semeak? / Nola, bada, dakizkite / gure hitz egiteak?". EZ Noel 118.
azpisarrerakoSense-69.2
b) Habla, acción de hablar; conversación, charla.
Bere itzegitean afable eta bere kondizioan suabe. OA 102. S. Pedroren hitz egite ta sermoi hau. Mb IArg I 360. Sartzen bada itzegite gaiztoetan. AA III 547. Itzegite utsarekin ura sortuko zanik. Lard 98. Oien itzegitiak / nabarmenak daude. AzpPr 84. Gogapen, itz-egite, begiratze [...] itsusiak. KIkG 57. Zure hitzegiteak trankildu egiten nau. Arti Ipuin 81.
azpiadiera-2.1
Gaizki-itzegite orrek. Munita 21. Geixko itzegite ortan. Berron Kijote 228.
azpisarrerakoSense-69.3
c) (Lar, Añ). Locución, modismo.
Galdu dira, euskarazko librurik gabez, euskarazko asko hitz egite. Mb JBDev (ed. 1900) 5. Euskal-dierriaren biyotzeko itz-egiteak, esanak, erausiak eta itzpideak. Aran SIgn 200.
azpisarrera-70
HITZ-EGOKI.
" Hitz-erokiya/egokiya izan, hiztun egokia, ona izan. Eskola handirik igual eztik izango, baña motillak hitz-egokiya dek! " ZestErret.
azpisarrera-71
HITZEKO.
azpisarrerakoSense-71.1
a) (G, AN, L, BN, S; Dv). Ref.: A; Gte Erd 123; ZestErret. (El) que cumple su palabra. " Etzare hitzekoa, vous n'êtes pas un homme de parole" Dv. "Faire honneur à ses engagements (sa parole), hitzekoa izan " Herr 29-3-1956, 4.
Itzekoa izan naiz. VMg 67. Jainko bat hain onarekin, hain hitzekoarekin. Laph 248. Neskatxa ura ezta hitzeko emakumea izan. Ag G 276. Badakite hitzeko gizonak girela. JE Ber 72. Eratsu izan behar dute, hitzeko gizon. IBe 1 Tim 3, 8 (Lç ez bi hitzetako ).
v. tbn. Hb Egia 128. Jnn Bihotz 24. A EEs 1916, 307. Uzt Noiz 67. Berron Kijote 169. Zendoia 150.
azpisarrerakoSense-71.2
b) " Gauza horren gainean ni ere zure hitzekoa naiz, là-dessus, je suis du même avis que vous" Dv.
azpisarrera-72
HITZ-ELKARKETA. Composición gramatical.
Itz luzeekikoa, errezago egin oi dugu itz-elkarketaz. Or ( in Gazt MusIx 14 ).
azpisarrera-73
HITZ-ELKARTU.
Palabra compuesta.
Eztegu(ak) hitz elkartua da, etaegun du azken zatia. MEIG VII 105.
azpisarrera-74
HITZ-ELKARTZE.
azpisarrerakoSense-74.1
a) Composición gramatical.
Hitz elkartzearen bitartez. MIH 110.
azpisarrerakoSense-74.2
b) Compuesto gramatical.
Hitz elkartze berrietan, eta orobat zaharren artean hautatzekotan. MIH 110.
azpisarrerakoSense-74.3
c) Sintaxis.
Idazkera dotore, apain eta eskertsuan idazten dau, itz-alkartze ta joskera bikaiñez. Onaind STeresa 14.
azpisarrera-75
HITZ-EMAILE (Dv A). "Celui qui promet" Dv.
Hen herrokan jar lite hitzamaile handiak. Egiat 250. Hanitz hitzemaileari guti fida hadi. Ip (ap. DRA).
azpisarrera-76
HITZ-EMAITZA. Promesa, compromiso.
Eginik zathozten hitz emaitzaren ondoan. "Protestation" . Birjin 187.
azpisarrera-77
HITZ EMAN.
azpisarrerakoSense-77.1
a) (G, L, B, BN, S, Sal, R; Lar, Añ, Lecl, VocBN, Gèze, Dv, H, VocB; hitza eman VP 39v, Lar; hitzaman S). Ref.: A; Lrq (hitz). (Comp. vbal.). Prometer; dar su palabra, asegurar. "(Dar) palabra", "apalabrar" Lar. "Apalabrarse" . " Hitzemana naiz lanera " Dv. Tr. General en los autores suletinos y mixanos (no en Tartas), y, desde mediados del s. XIX, tbn. en los labortanos y bajo-navarros, entre los que se encuentra (aunque con menor frecuencia) ya desde principios del s. XVII. Al Sur es menos usual y no aparece (si exceptuamos algún ej. moderno) en textos vizcaínos. Hitza eman es de uso exclusivamente meridional e hitzaman (poco frecuente) suletino. Cuando el complemento es una oración, ésta suele aparecer con -(e)la, aunque hay ejs. de -t(z)ea --en Xarlem, Elizanburu (PAd 15), Joannateguy (SBi 175), Inchauspe, Hiriart-Urruty, J. Etchepare (Bur 191) o Etxaide--, de -t(z)eko --p. ej. en AR, Aguirre de Asteasu, Archu (Fab 83), Beovide, Inza (Azalp 11) o Etxaide (JJ 70)--, de -t(z)era (en Xarlem) o incluso de -(e)lako (Loidi 100); cf. supra (2).
Berriski hitz emaiten derauzüt razon eta satisfakzione eragitera alde huntakoez. Etchart 5.2r. Iaunak hitz eman zerotzun [...] ikhusiko zinduela. EZ Noel 80. Baietz hitz-emanik. O Po 62. Jinkoak hitz eman derizkün hon güziak. Bp I 48. Hitzemaiten deitziet gaiza ezinago handiak. Mst III 3, 2. Jangoikoak artako hitz eman. Mb IArg I 252. Hitz-ere eman zuen etzuela gehiago madarikaturen lurra. Lg I 33. Zer itz eman zuan Jainkoak? Ub 33 (194 itza eman ). Heer hitzeman ondoan aboro ez egiteko. AR 52. Hitz emaiten deizüt / Khiristi legian jartera, / Mahometen faltsukeriaren / Sekülakoz kitatzera. Xarlem 187 (cf. con -t(z)ea ib. 629, con -(e)la ib. 1094). Itza ematen dezu betiko utziko dituzula. AA III 265. Itz ematen dezu gaurdanik betiko [...] utzitzeko. Ib. 265. Hitz eman dauku lagunduko gaituela. Dh 236. Hitz emaiten dauzut ohoreari bethi hurbildanik behatuko diotala. Laph 26. Itz eman zuten uraxe guardatzeko. Bv AsL 75 (182 itza eman ). Salbazale hitzemana. Ip Hil 117. Hitzemaiten dizüt bekhatürik haboro ez egitia. Ib. 121. Mündiak hitzemaiten dütianak igarankor dira. Ip Imit III 3, 3. Eztiarazteko, hitzeman diote orori pagaren emendatzea. HU Zez 209. Itza eman [...] etzala iñongo jokotan berriz sartuko. Ag G 130. Jarduna egitera aspaldion zeunen zu itzemana, lotua. A Ardi 75. Hitzemanik zian alaba besteri. Const 35. Hitzemaiten dautzut, ama, bertz'aldian hala ekarriko dudala. Barb Leg 134. Jainkoak hitzeman lurrean. Zerb IxtS 37. Itz ematen badidak [...] artu-emanik ez izatea. Etxde JJ 70. Aitak hitzemana zion muntra bat. JEtchep 28. Hitzemaiten dautzut plaza hartan izaiten zela arrabots frango. Etchebarne 22. Lau oiek itz emanda zeuden joateko. AZink 56. Medikuak hitzeman zionean ez zeukala gaitzik. MEIG IX 98.
v. tbn. SP Phil 150. FPrS 32. CatLav 35. CatLan 43. Egiat 224. FrantzesB I 15. Monho 144. Xarlem 629. CatLuz 35. MarIl 73. UskLiB 21. Etch 274. It Fab 228. Lard 108. Hb Egia 46. Dv LEd 151. ChantP 6. CatS 70. PE 67. Sor AuOst 100. Elsb Fram 101. Jnn SBi 156. Zby RIEV 1908, 290. CatJauf 78. JE Bur 123. Urruz Zer 33. Lh Yol 49. Ox 66. Alz Ram 22. ArgiDL 134. Or SCruz 81. FIr 152. Zub 63. PierKat 60. Ir YKBiz 18. TAg Uzt 260. SMitx Aranz 193. Mde Pr 140. Erkiag Arran 27. Basarri 5. Izeta DirG 117. Anab Aprika 30. Larz Iru 68. Gazt MusIx 191. Ibiñ Virgil 31. NEtx LBB 341. Lab SuEm 210. Ardoy SFran 113. Xa Odol 68. Mattin 77. Berron Kijote 58. EZBB II 26. Larre ArtzainE 323. Hitzaman: Etch 458. Arch Gram 16. Hitza eman: Cb Eg II 21. Mg CC 173. It Fab 260. Lard 59. Bil 139. Sor Bar 38. Xe 381. PE 76. Lh Yol 49. Inza Azalp 147. Or SCruz 129. Tx B II 164. Yanzi 149. Lab EEguna 94. TAg Uzt 107. Berron Kijote 175. JAzpiroz 167. Zendoia 133. Ostolaiz 111.
azpiadiera-1.1
(Con formas supletivas (v. eman); solo lo hallamos en 1.ª pers. del presente). " Hitz darotzut ez naizela gehiago ethorriko " Dv. Azkue da hitz izan (S), deducido erróneamente de hitz deritzut.
Gogotik hitz derizüt zure graziareki ezterizüdala eginen gehiago ogenik. Bp I 128. Hitz deitzüt ühenen düzüla hoiez ez bestelakorik. Etch 544. Hitz darotzut ahalaz eginen dudala zure atsegina. Dv Lab 2. Hitz derauzut, Jaun Erretora, ni ere gaurgero Igande guziez mahain saindura jarraikiren naizela. Arb Igand 111. Hitz dautzut ez daudela gu baino gehiago lo, primadera hastetik larrazken ondarreraino. JE Bur 82. Gisa hortan, hitz dautzut, herriko jende guzia berritz zure ganat itzul-araz nezake. Zerb Ipuinak 126. Nere amarena bertzelakoa zen, hitz dautzuet! Barb Sup 107. Hitz dautzut egundaino ez diotala ene zorra pagatzen ahalko. Ardoy SFran 120.
v. tbn. UskLiB 52. Gy 3. HU Zez 81. Ox 94. Lf Murtuts 25.
azpisarrerakoSense-77.2
b) (H) .
(Sust.). Promesa. " Hitz emanaz orhoit zaite " H.
Batheiüko hitz emanak berritü. Bp II 132. Hen balakak ta hitz emanak>. Egiat 212. Hoien hitzemanian txakurrak lo ziren. Arch Fab 141. Geroz etzezakean itzemana jan. Lard 162. Itz emana biar det bete. Bv AsL 188. Hitzemanak ez baitu erremediorik. StPierre 11. Zure itzemanaren sendogarri. Or Aitork 116. Elkarrekiko itz-emanetan. Zait Plat 136.
azpisarrerakoSense-77.3
c) (Sust.). "Fiancé, qui est engagé de parole au mariage. Ene hitz-emana bere hitzean balin badago " H.
azpiadiera-3.1
Nik bidaliko dizuet Aitaren itzemana. Ir YKBiz 542.
azpiadiera-3.2
"Comprometido de palabra. Ogetairu dira itzemanak " Gketx Loiola.
azpisarrera-78
HITZ EMANARAZI. Hacer prometer.
Gauza bat behar diogu hatik hitzemanarazi. Laph 124.
azpisarrera-79
HITZ-EMATE. "Promesse, hitzemaite" Gèze.
Hitz emate edo protestazione hori egiñ. He Phil 79. Esparantxa eta hitz-emaite orotan. Mst III 21, 1 (Ip hitzeman oro; SP y Ch agintza). Jinkoak boroga-erazi dü hitzemaite hoien egia. Ip Hil 146. Eliza-bidez egin ditzagun gure itz-emateak. NEtx LBB 45.
v. tbn. Mde HaurB 13. Onaind in Gazt MusIx 150.
azpisarrera-80
HITZERA ERORI. Plegarse, aceptar la opinión (de).
Goiz edo berant, azkenean oro kardinalaren hitzera erori beharko. HU Aurp 56.
azpisarrera-81
HITZ ERAGIN. Hacer hablar. v. HITZ EGINARAZI.
Jaungoikoaren kontra gaizki hitz eragin. Gco I 454. Hitz eragin ikasleari. MIH 148.
v. tbn. Bil 162. Ag Kr 95. A Ardi 110. Enb 80. Tx B I 265. Zait Sof 27.
azpisarrera-82
HITZ-ERAKARPEN. Derivación gramatical.
Hitz erakarpena eta konposaketa. (In MEIG VI 41 ).
azpisarrera-83
HITZ ERAKARRI. Palabra derivada.
Nik asmatutzat neukan hitz erakarria. MEIG VII 62.
azpisarrera-84
HITZ-ERAKETA. Composición gramatical.
Morfologia [...] eta, hortik urruti xamar, hitz eraketa. MEIG VIII 108.
azpisarrera-85
HITZ ERATORRI.
Palabra derivada.
Beste itz eratorriak (derivados) bererakoak dirudite. A Eusk 1919-20 (II) 11. Hitz eratorrietan aurkitzen ez den bezala. MEIG VI 174.
azpisarrera-86
HITZ-ERDI.
azpisarrerakoSense-86.1
a) Alusión, indirecta, palabras veladas. "Medias palabras" Lar, .
Gañeko aldera begiak jaso ta hitz erdi bat edo beste esan. Mb IArg I 262. Ez dezu ainbeste kalte egingo nola egiten dezun itzerdi oriekin. AA II 224. Alako itzerdiren batzuek zabaltzen laga. Aran SIgn 66. Hitz-erdi batez aditzera eman zarotan. Elzb PAd 30s. Laster ikusten nuen, hitzerdi batzuetarik, nihaurk gero osatzen nuena: nekez ibilia zela apez ona goiz hartan haurrekin. Larre ArtzainE 273s.
azpisarrerakoSense-86.2
b) (En oraciones negativas). Ni palabra.
Hitz-erdi bat ere erran gabe. Jnn SBi 125. Jesusen bizitzaz eztigu itz erdi bat esaten. Inza Azalp 58. Itz erdirik esaten ausartzeke. Etxde AlosT 87. Oraindik izan gabiak gera / itz erdi baten okerrik. Uzt Sas 279.
v. tbn. HU Zez 19. Lab EEguna 103. NEtx LBB 91.
azpisarrerakoSense-86.3
c) Media palabra (usado a veces en exprs. con el significado de 'inmediatamente, nada más decir'). " Itz erdi bat esanda joan da (AN-gip, B)" Gte Erd 154.
Hitz erdi bat aski dela, behar denaren berehala nik egiteko. Barb Sup 159. Itz erdi bat esan ezkero bigunduko zaigu. Lab EEguna 89. Zintzo, aren itz-erdira. Or Eus 389. Ik itz erdirik esan ezkero / baietza daukak seguru. Basarri 28. Itz-erdi bat naikoa izaten da gizona ondatzeko. NEtx LBB 81.
v. tbn. Lf Murtuts 20. SMitx Aranz 62. JAIraz Bizia 121. Erkiag BatB 17.
azpiadiera-3.1
(En oraciones negativas). " Hitz erdike esan ez, ezer gutxi esan gabe; ia hitzik egin gabe" ZestErret .
azpisarrera-87
HITZ-ERDIKA.
azpisarrerakoSense-87.1
a) (L-ain ap. A; T-L). (Adv.). (Hablar, etc.) con indirectas, por alusiones, veladamente. "Allusion (par)" T-L.
Ahal bezain ixilik, hitz-erdika eta ingururekin. JE Bur 127. Ez ditake erran hitz-erdika mintzo direla. Herr 4-12-1958, 1. Itzerdika diñotsa andik aldegin dagiala. Erkiag BatB 186. Argitasun zerbait hitz-erdika ere emaiten duenik. Ardoy SFran 107. Hitz-erdika azaldu ditudan kezkak. MEIG II 68.
v. tbn. Mde Pr 199. Ibiñ Virgil 41. NEtx LBB 37.
azpiadiera-1.1
Con pocas palabras, sumariamente, brevemente.
Santa Cruz itzerdika, baserritarra balitz bezela. Or SCruz 121. Itz-erdika erantzuten zion senarrari. NEtx LBB 23. Gauza hainitz laburzki eta kasik hitz-erdika eman ditugu. Lf ( in Casve SGrazi 17 ).
azpisarrerakoSense-87.2
b) (Sust.). Pocas palabras, breves palabras.
Begiratu zioten alkarri itzerdika batzuk esan bitartean. Ag G 100.
azpisarrera-87.1
HITZ-ERDIÑO .
(Dim. de hitz-erdi ).
azpisarrerakoSense-87.1.1
a) Alusión, indirecta.
Izketan ere eiztari den ark / itz erdiño bat du aski. Or Eus 81.
azpisarrerakoSense-87.1.2
b) Palabra (dim.).
Baiño "ia" ta "erdi" oiek zerbait esan nai dute alere, itzerdiño auek eztira jartzen alperrik. Vill Jaink 72.
azpisarrera-88
HITZ-ERDITXO .
(Dim. de hitz-erdi ).
azpisarrerakoSense-88.1
a) (En oraciones negativas). Ni palabra, ni media palabra.
Ze itzerditxo baten ere zer esatekorik arkitu etzioten. Aran SIgn 62. Itz erditxo bat ari esan gabe, / nola pasatu parean? Iparg 344. Iñork ez dauka itz erditxo bat / esaterikan Aldazi. Basarri 94. Ezta itzerditxo bat ere! Lab SuEm 185.
azpisarrerakoSense-88.2
b) Alusión.
Andra Josepari esango baziñio itz erditxo bat. Apaol 119. Antxe bai itzerditxoak [...] ostoak baño ugariagoak! ADonostia Itzald II 21.
azpisarrerakoSense-88.3
c) Palabra (dim.).
Itz-erditxo bat esatea aski dezu. Ldi IL 111. Itzerditxo bat [...] egingo dauskun adiskidea. Ibarg Geroko 40 (ap. DRA ). Joan aurretik barkatu itz erditxo bat. Etxde JJ 76. Egingo al degu itz erditxo bana? Auspoa 127, 49 (ap. ELok 143 ).
azpisarrera-89
HITZ-ERDIZ (Hablar, etc.) con indirectas, por alusiones, veladamente.
Zillegi da agertu behar ez den gauza hitz erdiz edo beste bide onen batez gordetzea. Mb IArg I 265. Hitz erdiz konprenitu zuen. JEtchep 21.
azpisarrera-90
HITZ-ERDIZKA. Con medias palabras, con alusiones.
Hitz erdizka uler dezakezu. Mde Pr 180.
azpisarrera-91
HITZ-ERDIZKO. Balbuciente (?).
Ta il-urren naukie / itz erdizko esan-ezin motelez. Onaind ( in Gazt MusIx 204 ).
azpisarrera-92
HITZ-ERNARIKA. Soltando pullas.
Itz-ernarika asi aiz, nagusi Gorritxo? Or Eus 38.
azpisarrera-93
HITZ-EROTU (Lar, Añ A). "Delirar", "desvariar" Lar y Añ.
Itz erotua zaude! Ill Pill 9.
azpisarrera-94
HITZ-ERRATE. Dicho.
Jaungoikoak libre gatxan itz errate gaisto guzietatik. CatUlz 11.
azpisarrera-95
HITZ-ERREPIKA. "Allitération" T-L.
azpisarrera-96
HITZ-ESATE. Parábola.
Jesuek orduan an iz-esate edo parabola bat ipiñi zion. Lard 412.
azpisarrera-97
HITZ-ESKAINI. Voto.
Iru itz-eskañiak: biartasuna, mendetasuna, ta garbitasuna. Bv AsL 173.
azpisarrera-98
HITZ ESTALI. Palabra encubierta, parábola; adivinanza.
Ieremias profetak hitz estali batzuen azpian, erraiten duela [...]. Ax 192 (V 130). Hitz estalitan edo bi aldetara har ditezkenetan. He Phil 340. Handik eman zioten hitz-estaliz [...] bere esker-gabetasuna. (Iud 9, 7). Lg I 216 (Lard 132 itz-estaliakin). Zer-esan edo itz estali batzuek asmatzen ote zituen. Lard 214. Itz estaliz adierazten dutenean. Zait Plat 47.
azpisarrerakoSense-98.1
Eufemismo.
Badira itzestaliak. "Eufemismos" . A EY III 367.
azpisarrera-99
HITZ-ESTALIKA (-estalka BN-ciz ap. A). (Hablar) con indirectas, veladamente.
Hitz-estalika baizik aiphatzen ez diren beharretako. Dv Lab 173. Mirikuak hitz-estalika erran zituen horiek guziak; bainan ez hala estaliz non Antonek ezpaitzituen aditu denak. Prop 1897, 89. Hitz estalka bakharrik aiphatzen diren egitate higuingarri, sarraskiak. Etcheb Zeruari 25 (ap. DRA). Itzul-inguruka eta hitz-estalika mintzo zen hipokrita hori. Mde HaurB 78.
azpisarrera-100
HITZ-ESTALKI.
azpisarrerakoSense-100.1
a) Eufemismo, disimulo.
Lehenik hekien adiskidea lo zagola, eta azkenean, batere hitz-estalkirik gabe, hila zela. Jnn SBi 25.
azpisarrerakoSense-100.2
b) Envoltura verbal.
"Erdara" hitz-estalkiak hizkuntza bat baino gehiago tapatzen dituela. MEIG VII 189.
azpisarrera-101
HITZ ETA HITZ. Claramente, explícitamente (?).
Neskatilleak, eskarrak egiñaz, itz-eta-itz adirazo eutson berandu eldu zala. Kk Ab I 37.
azpisarrera-102
HITZETAKO. De palabra, que cumple. "Ori bere itzetakoa da (AN-gip)" Gte Erd 123. v. HITZEKO.
azpisarrera-103
HITZ ETA MITZ. v. HITZ ETA PITZ.
azpisarrera-104
HITZETAN EGON. Mantenerse en lo dicho.
Orai zuk zer diozu Mariana? zeure hitzetan zaude? ES 193.
azpisarrera-105
HITZ ETA PITZ, HITZA ETA PITZA, HITZ ETA MITZ.
azpisarrerakoSense-105.1
a) Palabrería, torrente de palabras. Cf. HTIZ-MITZ. v. bits.
Itza ta pitsa zeriozkion Isabeli ezpainetatik. A Ardi 84. Itza ta pitza dariokela. Lek EunD 40. Gure asmakeri, idurikizun, bururakizun, itz eta mitz. Or QA 202. Itza ta pitza uiolka etorkien. Erkiag Arran 30. Ainbeste itz eta pitz. Erkiag BatB 195. Zerbaitetako dago / ainbeste jakintza, / iñor engañatu bai / itza eta pitsa. AZink 133.
azpisarrerakoSense-105.2
b) ( hitz eta pitz G-bet), HITZA-PITZA (Uso adv.). "Beti hitza ta pitza ari da (AN-gip)" Gte Erd 291.
Itza-pitsa, an utzi genuan arrotza. Tukulueneko eskaratzean neska batzuen erdian. Anab Usauri 145. Aldamenean yoian lagunak itz eta pitz eragoion. Erkiag Arran 171. Ta, berari gogoko jakozan kontuaz itz eta pitz geniarduela, bat-batean au bota eutsan prailleari. Etxabu Kontu 95.
azpisarrera-106
HITZETIK HARRAPATU. Atrapar por lo dicho.
Bere itzetik arrapatzen da, bada, kondairatzalle au, zer ifinten zeban etzekiela jardun izan zebala. Izt C 174.
azpisarrera-107
HITZETIK HARTU. Aceptar una propuesta.
Eta prantzesak itzetik artu. Alz Burr 37. Ongi da! Itzetik artzen zaitut. NEtx LBB 164.
v. tbn. MEIG I 222.
azpisarrera-108
HITZETIK HELDU.
azpisarrerakoSense-108.1
a) Aceptar una propuesta, un desafío.
Itzetik eltzen diat [...]. Egin dezagun: ildoa oker ateratzen dunak bi urre-diru gal bitza. Or Mi 113.
azpisarrerakoSense-108.2
b) Atrapar por lo dicho.
Azpijorran eta itzetik eldu nairikan. NEtx LBB 116. Jesusi hitzetik nola helduko. IBk Lc 20, 20 (Lç hitzean hatzaman ).
azpisarrera-109
HITZETIK HITZ. "Letra por letra" Lar y Añ.
azpisarrera-110
HITZETIK HITZERA.
azpisarrerakoSense-110.1
a) Continuamente (al hablar).
Hitzetik hitzera barbarismoa darie. ES 170. Beti ezkontza ibiltzen zuen / len e itzetik itzera. Mattin 140.
azpisarrerakoSense-110.2
b) Largamente, con muchas palabras.
Ezin neioke pausutik pausura ta itzetik itzera jarraitu Kalbarioko gertaera negargarri oni. Ag Serm 317.
azpisarrera-111
HITZETIK HORTZEAN. Continuamente (al hablar).
Maldeziorik ez gaur bezela / beti itzetik ortzean. Auspoa 74-75, 204.
azpisarrera-112
HITZETIK HORTZERA.
azpisarrerakoSense-112.1
a) Continuamente (al hablar).
Itzetik ortzera esaten dituzte itz santu ta debotoak. Echve Dev 382. Itzetik ortzera Santo Tomas aitatu ezkero. Lab EEguna 93. Nere itzak itzetik ortzera zipokatzen ari bear baduzu. Berron Kijote 137. Eten gabeko biraoketa zebilkitek, eta [...] izketa lizun ta nazkagarria itzetik ortzera. Ataño TxanKan 88.
v. tbn. Ayerb EEs 1914, 229. PPer Harrip 190. EZBB II 26.
azpisarrerakoSense-112.2
b) (G-azp-to-bet, R-uzt ap. A ; , H).
Al momento, al instante; de improviso. "Instante" .
Alkarri itzetik ortzera kantatu [itz neurtuak] . Izt D 171. Itzetik ortzera jarri ziran [...] arrika ematera. Lard 509. Eta itzetik ortzera ara non azaltzen dan Santa Kruz Beobin. Or SCruz 120. Itzetik-ortzera, laster bota zetsan erantzun azkarra. SM Zirik 59. Zergatik esaten zion igerririk, itzetik ortzera, erantzun omen zioken Txirritak. Ataño TxanKan 112. Eta itzetik ortzera "buruan uleak aiña komentu egin eizala" agintzen dautso. Onaind STeresa 33. Ta besteak ala erantzun omen zion itzetik ortzera. BAyerbe 139. Nik hitzetik hortzera erantzun. MEIG VIII 106.
v. tbn. Aran SIgn 103. Ag G 304. Mok 4. Anab Usauri 113. Otx 11. JAIraz Bizia 76. Etxde JJ 127. Erkiag Arran 72. Txill Let 67. Zait Plat 112. Vill Jaink 40.
azpisarrera-113
HITZ-ETORKI. Etimología.
Itz-etorkien edo etimologien gañean. Aran SIgn 205.
azpisarrera-114
HITZ-ETORRI. Ingenio, inventiva verbal.
Aren itz-etorri ugariak. Or Mi 15. Itz-etorri andikoa. Jaukol Xenpel 12 (ap. DRA ). Ez diot deus kenduko bere hitz-etorri eta hitz jarioaren orrazketari. MEIG IV 110.
azpisarrera-115
HITZEZ (Lar, Añ, H). "(De) palabra", "verbalmente" Lar y Añ. Tr. General en autores guipuzcoanos y alto-navarros, y en los septentrionales hasta mediados del s. XIX, época a partir de la cual su uso disminuye. En el s. XX se encuentran además algunos ejs. vizcaínos. Hay hitzaz en Etcheberri de Ziburu (Noel 152), Ochoa de Arín y Anabitarte (Poli 111).
Garen kaste, ez eginez solament, baina desirez, hitzez eta jestuz. Ins D, 7r. Itzez esanion. (Azpeitia, 1622). ConTAV 125. Bear du itzes eskatzen duena nai borondates. Ber Trat 91r. Erraiten badute ere hitzez. Ax 611 (393). Ala itzaz, ala obratuaz. OA 13. Hitzez egin eta eman ahal dakioken laidorik handiena. ES 119. Gogoz, hitzez, obraz edo ahatzez. CatOlo (ed. 1743) 72. Nolakoak baigare buthunez mintzo garenean urrundik hitzez, halakoak garela bada present garenean obraz. He 2 Cor 10, 11. Hitzez oihü eta herots egiten dizie. Mst III 2, 2. Hitzez adiraz dezakena. Mb IArg I 332. Hitzez dire debotak. Mih 129. Itzez erakutsi ezin zien urrutikoai, eskribuz gaztigatzen zien. Lard 532. Hitzez guziak onak dire. Hb Egia 37. Itzez konpondu ez giñen ezkero. Or SCruz 98. Esker-on itzez ezin esanezkoa. Mde HaurB 88. Zaharragoek hitzez egiten zutena lumaz egitea. MEIG IV 133.
v. tbn. (Para textos vizcaínos o septentrionales posteriores a 1850): Laph 130. Arb Igand 192. CatS 123. CatJauf 16. Enb 148. BEnb NereA 144. Erkiag BatB 68. Larz Iru 24. Xa Odol 335. Onaind STeresa 88.
azpisarrera-116
HITZEZ HITZ (SP, Lar, Añ, Dv, H). Literalmente; palabra por palabra. "Mot à mot" SP. v. HITZIK HITZ.
Elizá, hitzez hitz erran nahi da kongregazionea. Decl ã 2v. Hitzkuntza batetik bertzera zenbait gauza hitzez hitz ganbiatu. ES 130. Itzez itz Erdaratik Euskarara biurtzen badezu. Cb EBO 58. Egiztatu zan galai onekin itzez-itz Ebanjelioko itz ura. Bv AsL 110. Hark niri erran solas guziak, nik zuri hitzez hitz errateko. Elzb PAd 11. Erranarazten zaundan hitzez hitz othoitz hau. JE Bur 22. Ez bakarrik itzez-itz [dotriña ikasi], zer esaten duten ulertuaz baizik. Lab EEguna 107. Koran liburu santuak dion guztia itzez-itz artzen dute. Anab Aprika 53. Dena hitzez hitz ikasi. Larre ArtzainE 217. Ormaetxea jaunaren esana alda dezadan hitzez hitz. MIH 79.
v. tbn. Ax 19 (V 11). SP Phil 127. Lg I 186. LE Doc 31s. Arch Gram 43. Legaz III. Arb Igand 151. HU Zez 20. CatJauf VI. A Ardi 124. Inza Azalp 64. Barb Sup VIII. Const 16. Ox 199. Zub 104. Or Mi 146. Ldi IL 49. Ir YKBiz 5. Zerb Azk 13. Mde Pr 299. Vill Jaink 60. Alzola Atalak 119. Xa Odol 291. Beron Kijote 32.
azpisarrera-117
HITZEZ HITZEKO, HITZEZ HITZEZKO.
azpisarrerakoSense-117.1
a) Literal; de palabra por palabra.
Hizkera iraunkorra genuke azkenekoa, hitzez-hitzekoa eta letraz-letrakoa. MEIG IV 104. Zinetako eta benetako galderek ere, gainera, nekez hartzen dute hitzez-hitzezko erantzun zuzenik. MEIG VI 148.
azpisarrerakoSense-117.2
b) (Uso sust.). Literalidad.
Mezuan bertan, mandatuaren hitzez-hitzezkoan datzala honen izaera. MEIG IV 87.
azpisarrera-118
HITZEZ-HIZKA.
Hitzez-hitzka. "Traduction" . Arch Gram 25.
azpisarrera-119
HITZEZ-HIZKO. "Littéral" T-L.
azpisarrera-120
HITZEZKO (G, AN, L, BN, S ap. A; Lar, Añ, Dv). Verbal, oral. "Oración vocal, hitzezko otoitza" Lar (Añ itzezko oraziñoa). v. AHOZKO.
Hitzezko zuhurtziatan. 1 Cor 1, 17 (He hitzezko; Dv solasaren zuhurraz ). Hitzezko edergailluez. SP Phil 363. Nik irakhasten dut hitzezko habarrotsik gabe. Ch III 43, 3. Hitzezko gaztigürik eztüzü nahi. Mst III 46, 1. Hitzezko ta mihizko maitanza. Mb IArg I 104. Pekatu [...] itzezkoak. Gco II 4. Oek guztiak ziran / tratu itzezkoak, / ala segitu zuten / denbora artakoak. Afrika 34. Itzezko iturri bat. AB AmaE 409. Itzezko otoitza. Inza Azalp 120. Itzezkoa izango dan epaikundean. EAEg 14-6-1937, 1810. Aragizko ta itzezko ezagupidea. Erkiag BatB 172. Itzezko sari ezerez ori. Olea 141.
v. tbn. Mat 133. ES 191. Mg CC 119. LE Urt 129. Bv AsL 77. Itzazko: Yanzi 112.
azpisarrerakoSense-120.1
Referido a las palabras.
Hitzezko kontenzionén ondoan. "Débats de paroles" . 1 Tim 6, 4 (tbn. He y Dv).
azpisarrera-121
HITZ EZ PITZ. "Itz ez bitz (V-ger), ni fú ni fá" A.
azpisarrera-122
HITZ GABE.
azpisarrerakoSense-122.1
a) (Estar, etc.) mudo, sin palabras. v. izge.
Eskerrak eman nairik itz gabe. VMg 41. Hilla zirudiela, hitzgabe, silla batean jarrita. Arr GB 17.
v. tbn. AA III 533. Azurm HitzB 26.
azpisarrerakoSense-122.2
b) (Sust.). " Izkabea, qui est sans parole, muet" H.
Itxuari argia, itz-gabeari mingaña, goseari ogia [...] ematen. Ag Serm 576.
azpisarrera-123
HITZ GABEKO (hizbageko Lar). Mudo, silencioso, sin palabras. "Oración mental, adimentuzko otoitza, hizbagekoa" Lar.
Neure buruarekin itz-gabeko solasean. Txill Let 31. Izbageko aginduz. Erkiag Arran 47.
azpisarrera-124
HITZ-GABETU (hizbagetu Lar; hizkabetu Lar, H (izk-)). Enmudecer. "Arrollar, confundir a uno, hacerlo callar" Lar.
Zakariasi bezala hitz gabetu zaitana [mingaña] . EZ Man I 116.
azpisarrera-125
HITZ-GAI (hizgai Lar). Tema de conversación; tema de un discurso, charla, alocución. "Asunto" Lar. Cf. hizkai.
Ongi iltzen laguntzeko itzgaiak. LE Ong tí. Itz gairik nekezenak irikiaz [bersolariak] . Izt D 168. Berala beste itz-gai batera igarota. Arr Bearg 185 (ap. DRA). Eskuaran hitz-gaiak aurkhitzen dire nasaiki. Arb Igand 15. Itzgai auek denak neurtu egiten ditu bertsotara gure bordariak. ADonostia Itzald II 11. Au nuen itz-gaia. Zendoia 100.
azpisarrera-126
HITZ GAITZ (SP A). Insulto.
Gorrak itz gaitzari leia. RIs 40. Bethiko liskarrez, hitz gaitzez, arrankurez. SP Phil 179 (He 181 hitz gaxto).
azpisarrera-127
HITZ-GAIZKA. "Hitz gaizka egotu zait, il a demeuré à me dire des injures" SP.
azpisarrera-128
HITZ-GAIZKATU. Insultar, maltratar de palabra.
Despitaturik, muturturik, hitzgaitzkaturik eta aldaraturik hartuko duen urrikimendua. SP Phil 239.
azpisarrera-129
HITZ GAIZTO.
azpisarrerakoSense-129.1
a) (Insulto). " Itz gaiztoak batak besteari esan, afrentarse uno a otro" VP 38v. (Sólo incluimos aquí ejs. con este sdo. especializado)
Hitz gaixto guzia erran dukeitenean zuen kontra. Mt 5, 11. Ez horduan bezala itzgaiztoak erraten dituztela. Ber Trat 9v. Zeñen hitz gaixtoek pena baitiote berretzen. EZ Man I 94. Etzen hitz gaixtorik erregeren kontra ahorat heldu ez zitzaionik. Lg I 312. Desohorezko ta bidegabezko hitz gaiztoak esatea. Ub 176. Blasfemioa da hitz gaixto bat Jainkoaren edo Sainduen kontra. CatJauf 78. Itz gaiztoak edo iraiñak. Ir YKBiz 121.
v. tbn. Mg CC 152. Gco II 49. H. ga(i)xto: Harb 169. Ax 279 (V 186). SP Phil 388. Ch III 36, 3. He Phil 181. Brtc 62
azpiadiera-1.1
Kristo-ka, pasio-ka edo beste hitz gaiztoka aritzen diranak. Mb IArg I 262.
azpisarrerakoSense-129.2
b) (G-azp-goi, B). Ref.: A; Gte Erd 280; ZestErret. Tartamudo. "Itz gaizto da (B)" Gte Erd 280.
azpisarrera-130
HITZ-GELA. Locutorio.
Moja etxeko itz-gela. Alz Ram 110.
azpisarrera-131
HITZ-GIRO. Estilo.
Eskribatu zuen [...] jaierazko itz-giro eztizkoan. Aran SIgn I.
azpisarrera-132
HITZ GORAZ. "(AN; msLond), a voces" A.
Hitz gorez zioena. Lg II 128. Agurmaria itz-goraz ari zala esaten. Ugalde Iltz 51.
azpisarrera-133
HITZ GORRI. "(Palabras) coloradas" Lar. "Blasfemia, juramento" Gketx Loiola.
azpisarrera-134
HITZ GOZO.
azpisarrerakoSense-134.1
a) (G (msLond) ap. A; Añ), HITZ GOXO (T-L).
Chiste. "Aménités" T-L.
azpisarrerakoSense-134.2
b) "Compliment, [...] laudorio, hitz-goxo " T-L.
azpisarrera-135
HITZ-GUARDIAEGILE. "Qui prend garde aux paroles" SP.
azpisarrera-136
HITZ GUTXIKO. Lacónico. " Hitz gutxiko pertsona da, baña bai fiña " ZestErret.
Itz gutxikoa dirudi ezezagun ta andikien aurrean. Ag G 80.
v. tbn. Anab Poli 77. Mde Pr 135. Beron Kijote 147. MEIG I 48.
azpisarrera-137
HITZ GUTXITAN. En resumen. (No incluimos ejs. del tipo hitz gutxitan esan, hitz gutxitan laburtu, etc.).
Hitz gütitan, zer da kantore honen gozoa? Bp II 113. Iraun sendo, egin penitenziak ta, itz gutxitan, jarri konfesore aitu baten obedienzia osoan. Mg CC 235. Itz gutxitan: zuekin eta zuen su-emalle oriekin gañezka egiña naukazute. Lab SuEm 191.
v. tbn. Goñi 23. PMuj in MEIG I 90.
azpisarrera-138
HITZ-IKERLE, HITZ-IKERTZAILE. Investigador del significado o etimología de las palabras.
Huna bertze bi hitz-ikertzale. Zerb Azk 6. Geometrizale, ederzale, hitz-ikerle, dudakari, sinestedun. Lf ( in Zait Plat XV ).
azpisarrera-139
HITZIK HITZ. Literalmente, palabra por palabra. v. HITZEZ HITZ.
Berrikeri oriek itzik itz euskeratzea lan gaitza baitzen. Or Mi VI.
azpisarrera-140
HITZ-INGURU.
azpisarrerakoSense-140.1
a) (Lar ( Dv )).
"Circunlocución, circunloquio", "tautología" Lar.
Zer esan nai genuken itz-inguru batzuekin adieraziz. Or QA 136.
azpisarrerakoSense-140.2
b) Giro verbal.
Emen agertzen diran itzberri ta itzinguru guziak Euskaltzaindiak bere gain artzen dituala eztasagu. Lh Eusk 1919, 6.
azpisarrera-141
HITZ-INGURUKA. Rodeo, circunloquio.
Zer esan nai genuken itz-inguruka batzuekin adieraziz. Or QA 136.
azpisarrera-142
HITZ IHORDASKA. "Raisonnement" Ht VocGr 413. Sg. Lh "sonnerie".
azpisarrera-143
HITZ IRAULI. "Allegoria, alegória, hitziraulia" Urt I 521.
azpisarrera-144
HITZ ISIL (A, que cita a O). Secreto.
Hitz ixila, hirur beharritan iraganez geroz, orotan lasterka dabila. O Pr 622.
azpisarrera-145
HITZ-ISILTZE. Elipsis.
Oker au zuzentzen dugu batzutan itz-ixiltzearekin bidez. Or ( in Gazt MusIx 14 ).
azpisarrera-146
HITZ-ITURRI (-th- SP). Hablador.
azpisarrera-147
HITZ-HITZ .
(Con reduplicación expresiva).
Giro guren aretan, Amaren il-buruko iduri, dardaraz ebagitako itz-itzok durundu: "Jainkoarren, ene alabak, kontu aundia izan egizue Ordenako lege ta araudiak ondo beteten". Onaind STeresa 109.
azpisarrera-148
HITZ ITZULI (H). Verso.
Bidaldu zinarokun Manual eskarazko hitz itzuliz egiña. Ax, P. Guillentena ( in EZ Man I 2 ). Mintzatu gare [...] hitz itzulitan. EZ Man II 161.
azpisarrera-149
HITZ IZOR. "Aequivocus, [...] bi aditze dituen hitza, hitz izórra" Urt I 336.
azpisarrera-150
HITZ-IZU. Amenaza.
Ostoiekiñ ta alako itz-izuakiñ arri-egiñik gure gaztea. Aran SIgn 72.
azpisarrera-151
HITZ-JAKINDUN. Lingüista.
Franzes-izketaren sustrai guziak [...] ezagutzen diarduten itzjakindunak. Aran SIgn 204s.
azpisarrera-152
HITZ-JALE (G, S, Sal, S, R; SP, Urt III 390). Ref.: A; A EY III 304; Lrq. Infiel a su palabra. "Hitz iale" SP (s.v. ialea, sin trad.).
Zuria zera ta itz-jale, ala ez-jakiñean zaude. Berron Kijote 67.
azpisarrera-153
HITZ-JARDUN. Conversación.
Ango garbitasun ura balitz gure itzjardunetan, egiteetan! EgutAr 7-1-1956 (ap. DRA ).
azpisarrera-154
HITZ JARIO.
azpisarrerakoSense-154.1
a) ( VP , , H, A; hizj- Lar, ) .
(Adj.). Charlatán. "Bachillero" VP 38r. "Hablador", "parlador" Lar. "Verboso", "boquirroto" .
Hizjario erausle motel au. Lar DT CCIV. Erreka berritxutxo itz jarioa. GavS 18. Hitz jarioa edo hitzontzia izatean. Gco II 87. Danak itz-jario ta zaratatsu. TAg Uzt 215.
v. tbn. Cb Eg III 376. Izt C 9. Ag G 92. MIH 366.
azpisarrerakoSense-154.2
b) (Lar, ; hizj- Lar) .
(Sust.). "Fluxo de palabras" Lar. "Verbosidad" Lar, .
Zure hitz-jarioari arautsutsa edo solezismoa deituko dioe. Ub 3. Eure itz-jarijon orrekin. Laux AB 48. Azkengabeko itz-yario luzean. Ir YKBiz 129. Mutillaren itzjario parregarria. TAg Uzt 222. Hitz-jarioa sekula baino haundiago zuen. Mde HaurB 31. Amerikako kontuak esaten asten zanean, aren itz-jarioak etzin etenik. Ataño TxanKan 119. Itz-jario ederra eduki zuten bi emakumeak. TxGarm BordaB 170.
v. tbn. Ag G 316. Zait Sof 142. NEtx Antz 87. Anab Aprika 69. Uzt Sas 302. Zendoia 130. Insausti 287. MIH 49.
azpiadiera-2.1
Elocuencia.
Berezko bersolarien itz-jarioa ta etorria. Inza ( in Jaukol Biozk VI ).
azpisarrerakoSense-154.3
c) +HITZA JARIO .
(Adv.). Hablando.
Lendik ixilenetakoa izan ez ta orain ardiak atzetik baba bezela itz-jario zebillena. Anab Usauri 38. Alaba maitea amaren alboan, aita ta seme gazte biak itz-jario. NEtx Antz 157. Itza-jario aritu giñan, / ez gendun bazkari motza. Ataño TxanKan 274.
azpisarrera-155
HITZ-JATE. Hiato.
Bat-batetako kantoiz eta hitz-jate gogorrez jantzia dago. MEIG IX 120. (en colab. con NEtx)
azpisarrera-156
HITZ-JOKO (G-azp; T-L; hizj- Lar), HITZ-JOLAS. Juego de palabras. "Retruécano" Lar. "Calembour" T-L. "Hitz-joko polittak itettu" ZestErret.
Itz-yokua dago. Or Tormes 47. Itz-joko pitxi ta aberaskiz gaiñezka. Onaind ( in Gazt MusIx 155 ). Latinezko gogo eta cogito-rekiko hitz-jokoa. MIH 355. Badirudi hots joko eta hitz jolasez bakarrik ari garela. MEIG IV 87.
azpisarrera-157
HITZ-JORI. Comunicativo.
Zer dala-ta etzerate berarekin arraitsu ta itz-iori? Etxde JJ 217.
azpisarrera-158
HITZ-JOSKERA. Sintaxis.
Irlandararen hitz-joskeran eta morfologian. Mde Pr 219. Hitz joskera edo sintaxis. MIH 251.
azpisarrera-159
HITZ-JOSLE. Conjunción.
Behar da que hitz yoslea. Arch Gram 150.
azpisarrera-160
HITZ-JOSTAILU (hizj- Lar). "Chiste" Lar.
Alkarri adierazten diezaten hitz jostallu gaitzik bageko pozkidatsuak. Izt C 229. Ikusiko dezute modestigabe eta zabarrakin itz-jostallu eta txiste zatar engañagarriak esaten. Arr Bearg 449.
azpisarrera-161
HITZ-JOSTALDI .
(Pl.). Juego floral.
Euskarazko Itz-jostaldiak. (Donostia, 1879). JFlor . Itz iostaldietan saristautako lanakaz. Ag Ioan 158s. Donostiko Itz-jostaldien Batzarreak. Moc Damu 1.
azpisarrera-162
HITZ JUSTUKO (G-azp ap. Gte Erd 154). De pocas palabras, lacónico.
azpisarrera-163
HITZ-KETA. En busca de palabras.
Ez du zeren hitzketa nunbait ibil. Arb Igand 14.
azpisarrera-164
HITZ LABURREKO. Lacónico.
Itz laburreko gizona. Or Eus 195.
v. tbn. Erkiag Arran 178.
azpisarrera-165
HITZ LABURRETAN. En pocas palabras.
Hitz llabürretan erraiten dio. Egiat 206. Gertaera guzia hitz laburretan adirazi. Arr GB 112.
v. tbn. Or Eus 239. Etxde JJ 259. MEIG VIII 88.
azpisarrera-166
HITZ LABURREZ (SP). En pocas palabras. "Hitz laburrez, en peu de paroles" SP s.v. laburra.
Ea zuk eta nik egun, hitz laburrez edo luzez, elgar adi dezakegunez. HU Zez 49.
v. tbn. Elzb PAd 55. Elsb Fram 124. Ox 202. Or QA 127. Etxde JJ 104. Ardoy SFran 56. MEIG II 68.
azpisarrera-167
HITZ-LAGUNKIDA. Academia de la Lengua.
Euskarak bere itz-lagunkida edo dala akademia edo ikasola idukitzea. Aran SIgn 209.
azpisarrera-168
HITZ LARRI. v. HITZ LAÑO.
azpisarrera-169
HITZ-LARRIKA. Diciendo palabrotas.
Sakreka, hitz larrika, jo eta errefera, biak mitrallezian bezala hitzketatu ziren. Larz GH 1959, 92.
azpisarrera-170
HITZ LAU. v. HITZ LAÑO.
azpisarrera-171
HITZ LAXO. v. HITZ LAÑO.
azpisarrera-172
HITZ LAÑO ( lano SP), HITZ LARRI, HITZ LAU, HITZ LAXO (Lh, que cita a Ax, pero no lo encontramos).
" Hitz lanoak, prose" SP.
Mintzatzera goaz prosan edo hitz lanoetan. EZ Man II 161. Antolamenduak itzlarrian iskribatuak daude. (Donostia, 1879). JFlor . Kondaira bat itz-larri gozotsuan. Otag EE 1882c, 415. Itz-larriz edo neurtitzez. EEs 1914, 99. Itz lauz. Ldi IL tít. Bere itz-laua [...] landu. Zait Plat 5. Batto olerki moduan [...]. Bertzea hitz laxoz egina. Lf ELit 266. Entseatuko naiz hitz laxoan adiarazterat. Xa Odol 24. Obra mordoska, hitz lañoz nahiz neurtuz ondua. MEIG IV 125. Bere bertso eta hitz-lauzkoekin. MEIG V 133.
v. tbn. Hitz lau: Erkiag Arran 5. BEnb NereA 142. Mde Pr 242. Gazt MusIx 61. Ibiñ Virgil 25. Alzola Atalak 102. Berron Kijote 32. MIH 292.
azpisarrera-173
HITZ LEHOR.
"Puras palabras, palabras vacías, proposiciones que no traen ninguna solución. Orri ez iok kasorik egin, i. legorra besterik etzeukak-eta " Gketx Loiola.
azpisarrerakoSense-173.1
Parmeniderenak dira itz legor eta zailok. Zait Plat 44.
azpisarrera-174
HITZ-LERRO.
azpisarrerakoSense-174.1
a) Verso.
Amalau itz-lerro izan biar ditu. LzM EEs 1913, 193.
v. tbn. EA OlBe 43.
azpisarrerakoSense-174.2
b) Línea de un escrito.
Zure izlerroak irakurrita. A Ardi 47.
azpisarrerakoSense-174.3
c) Inscripción. v. HITZ-MARRA
Harri hortan 1866 garrenean latinez ezarri zuten hitz lerroa. Zerb Azk 20.
azpisarrera-175
HITZ-LEUN (AN-gip ap. Gte Erd 195). Cortés, de palabras amables.
Eskerrik asko. Oso itz leuna zaude. Lab EEguna 105.
v. tbn. Berron Kijote 35.
azpisarrera-176
HITZ LOTU (H). Verso.
Zein baititut hobe ustez hitz lothutan ebaki. EZ Man I 7. Virgilioren itz lotuak. VMg X.
azpisarrera-177
HITZ LOTUGABE. Prosa. v. HITZ LAÑO.
Ipui latiñez ta itz lotu gabeetan daudenak. VMg X.
azpisarrera-178
HITZ-MARRA. Inscripción. v. HITZ-LERRO (c).
Bere oinpean itz-marra batzuk. Berron Kijote 111.
azpisarrera-179
HITZ MIN (Añ, hizmin Lecl). "Reprensión" Añ. "Injure" Lecl.
Kolerarekin egiten dioela hitz miña. EZ Man I 75.
v. tbn. He Gudu 106. Lg II 189. AB AmaE 266.
azpisarrera-180
HITZ-MITZ.
azpisarrerakoSense-180.1
a) (L, BN, S ap. A ).
" Hitz-mitzak (L, BN, S), frivolidades, palabras dichas al aire, de poco fuste" A. Cf. HITZ ETA PITZ.
Zuen buruera orrek zabaltzeko sortu eikezuez izmitzik eta elemelerik labanenak. A EEs 1916, 109. Ez bide zan itz-mitzik / Nazareth-etxean. Or BM 104. Itz-mitzok negarbide ez ditezan. Zait Sof 75. Hamlet eta aren itz-mitzai buruz. Amez Hamlet 33.
azpisarrerakoSense-180.2
b) Palabra.
Izardun itzmitz oriek 145-garren orrialdeko Geigarrian nabaritu zenetzazke azalduak. A Ardi X.
azpisarrera-181
HITZ-MIZTI. v. hizmizti.
azpisarrera-182
HITZ-MOTEL (G-goi-azp-to-nav, AN-5vill-larr). Ref.: A (itz-motela); Inza EsZarr 177; Gte Erd 280). Tartamudo. v. HITZ-TOTEL.
Itz mo... mo... mo... motela da. Zab EEs 1918, 39. Hitzmotela nauzu, hizketarako traketsa. BiblE Ex 4, 10 (Ur motel ).
azpisarrera-183
HITZ-MOTELKA.
" Itz-motelka ari izan, fingir la voz (AN-larr)" A EY III 291. v. HITZ-TOTELKA.
azpisarrera-184
HITZ-MOTELKALARI (AN-larr). "Itz-motelkalari, fingidor de voz (AN-larr)" A EY III 291. "Fingidor de voz o remedador" Inza EsZarr 177.
azpisarrera-185
HITZ-MUTU (H). Mudo.
Bertze emaztekia etzagon hitz-mutu. Lg I 327.
azpisarrerakoSense-185.1
" Hitz mutu hiltzea, mourir subitement, sans proférer une parole (Lg)" H.
azpisarrera-186
HITZ NABAR. "Hitz nabarrak, parole équivoque, à double entente" H.
azpisarrera-187
HITZ-NAHI. Deseo de hablar; deseoso de hablar.
Motel orok itz nai. RS 170. Motel oro, beti itz nai. RIs 59.
azpisarrera-188
HITZ-NEURGINTZA. Poesía, arte poético.
Izneurgintzaz-atekako lan sakon bati. Ldi IL 89.
azpisarrera-189
HITZ-NEURKERA. Tipo de verso.
Euskeraz be ainbat izneurkera barri darabillez. Eguzk RIEV 1930, 476. Gerko-latiñek ba zuten taiu ontako itz neurkera. Or Poem 519.
azpisarrerakoSense-189.1
Versificación.
Itz-neurkera gaizki egiña daukate. Or ( in Gazt MusIx 20 ).
azpisarrera-190
HITZ-NEURKETA.
Poesía.
Edonok eta edozer gauzen gañean daki itz neurketan. Ag AL 98. Izneurketaren saria. Enb 123.
azpisarrerakoSense-190.1
Métrica.
Itz neurketan ikasia bazera, tuntun ortara leenbizitik oituko zera. Or Poem 519. Erderazko itz-neurketa indar-mintzorrak eta etenak egiten dute. Or ( in Gazt MusIx 20 ).
azpisarrera-191
HITZ-NEURLARI (Dv), HITZ-NEURTULARI, HITZ-NEURRILARI.
Poeta.
Gipuzkoako itz neurtularien artean. Izt D 171. Bertako biursari-itzneurlaria. (Donostia, 1879). JFlor . Itz neurri-lari ernaiyak. RArt EE 1885b, 406. Kutsu ori galtzen duna ezpaita egitazko bertsolari. Itz-neurlari, olerkari, edo... zuk nai dezuna! Basarri ( in Olea 11 ).
v. tbn. Muj PAm 24. Enb 122.
azpisarrera-192
HITZ-NEURRI.
azpisarrerakoSense-192.1
a) Verso.
Itz-neurri edo larrietan. EE 1882c, 343.
azpisarrerakoSense-192.2
b) Sintaxis.
Asi gaitezen itz-neurritik. Or ( in Gazt MusIx 22 ).
azpisarrera-193
HITZ-NEURTIZLARI. Versificador.
Izneurtizlari bikaña ta olerkari ximen eta urguria zan orobat [Lizardi] . Zait EG 1950 (1), 9.
azpisarrera-194
HITZ-NEURTSA. Verso.
Geiago balio duela berorren itz-larriak nere itz-neurtsak baña. Otag EE 1882c, 415.
azpisarrera-195
HITZ NEURTU (SP, H). Verso.
Dabid, Errege prestuak / hitz neurtutan gauz' emanak. O Po 65. Ipuiak itz neurtu edo berso euskarazkoan. VMg 89. Gipuztarren alabantzarako itz neurtuak. Afrika 50. Bi itz-neurtu oekin. Zab Gabon 108. Koblazko lenguaia, hitz neurtuzkoa. Elsb Fram VII. Latiñezko antziñeko itz-neurtu asko erabilten diran batzuk. Belaus Andoni 22. Urte bi oneitan egin dituan itz-neurtu geienak. GMant Goi 9. Euskal-olerki edo izneurtuetzaz. Eguzk RIEV 1930, 468. Izneurtu auek yartzen ditu bere liburuaren buruan. Ldi IL 161. Poetak hitz neurtuz esana. Or QA 31. 5000 itz-neurtu-edo idatzi omen zituen. Zait Plat 78. Itz-neurtuetan eta itz-lauz. Alzola Atalak 102.
v. tbn. Izt D 168. Echag 254. Bil 171. Aran SIgn I. Sor Gabon 18. Bv AsL 25. AB AmaE 110. Arr May 74. Ag G 75. Enb 33. Lab EEguna 99. Yanzi 46. Otx 93. Basarri 111. Olea 64. Izneurtu: Laux AB 14.
azpisarrera-196
HITZ-NEURTZA, HITZ-NEURTZE.
Poesía, arte poético; poesía, obra poética. " Alpertsuko zeregiña, esaten dabe, itz-neurtzia " Etxba Eib.
Itz-neurtzaren bilkidan sariztatuak. (Donostia, 1879). JFlor. Sariztatuak izan diran itz-neurtzen irakurtza. (Donostia, 1880). Ib. Hitz neurtzeak galdegiten duen [...] lan nekea. JE Bur 160.
azpisarrera-197
HITZ-NEURTZAILE, HITZ-NEURTUTZAILE. Poeta.
Itz neurtutzalle gañ gañekoak. EE 1880a, 130. Itz neurtzaile itxusia. And AUzta 111.
v. tbn. EE 1884a, 382. Bv AsL 176.
azpisarrera-198
HITZ-ONTZI. v. hitzontzi.
azpisarrera-199
HITZ-ORDU. v. hitzordu.
azpisarrera-200
HITZ-HOTS. v. hitzots.
azpisarrera-201
HITZ POTOLO. "Palabras pedantes" Gketx Loiola.
azpisarrera-202
HITZ-POTRIKA. "Babillard" T-L.
azpisarrera-203
HITZ-SASI. Palabrería.
Egon beharraren hitz-sasi azpian. SoEg Herr 7-11-1963, 1.
azpisarrera-204
HITZ SORBERRI. Neologismo. v. HITZ BERRI (b).
Erderatiko itzak, itz sorberriak eta beinolako itzak. A Eusk 1919-20 (I) 54.
azpisarrera-205
HITZ-TATAL. Balbuceo.
Oraindik aurreneko itz-tatalak ezin esan dituenak, urrea zer dan, joiak zer diran badaki. Arr Bearg 571 (ap. DRA).
azpisarrera-206
HITZ-TOTEL (G-goi-azp-to-bet). Ref.: A (itz-totel); Iz To (iztotela); ZestErret (hitz totel). Tartamudo. v. HITZ-MOTEL.
azpisarrera-207
HITZ-TOTELKA.
Tartamudeando. v. HITZ-MOTELKA.
Itztotelka benik, asmatu nun esaten. EG 1955, 19.
azpisarrera-208
HITZ XURI.
azpisarrerakoSense-208.1
a) (H).
Engaño halagador.
Eta hitz xuriez asko sinple llilluraturen. EZ Man I 65. Itz-xuriz asmo gaiztoak limurtuz. Zait Sof 127.
azpisarrerakoSense-208.2
b) HITZ-TXURI.
Halagador; hipócrita. " Itz txuri, falso, traidor" Ayerb EEs 1914, 175. " Ezkioga iztxuri zan osabarekin (G-azp)" Gte Erd 195.
azpisarrera-209
HITZ XURIZKA. v. hitxuriska.
azpisarrera-210
HITZ ZAHAR. "(Hb), proverbe" Lh (pero no lo hallamos en Hb).
Hitz-zahar biltzale [Oihenart] . Lf ELit 122.
azpisarrera-211
HITZ-ZAPARRADA. Torrente de palabras.
Utzi zadazu pakean itz zaparrada samiñen bat entzutea nai ezpadezu. Ag G 92. Eskola-denboran izugarrizko itz-zaparrada bota zun gazteak. Aranzazu 24-10-1957 (ap. DRA, s.v. zaparrada ). Urrun-samarretik etorren berbaotsa, itz zaparradea. Erkiag Arran 49. Andre Luziaren itz-zaparrada guztia. NEtx LBB 149.
azpisarrera-212
HITZ-ZATI.
azpisarrerakoSense-212.1
a) Sílaba.
Bost itz-zati ta geiago azentu gabe gelditzen baitira. Or ( in Gazt MusIx 20 ).
azpisarrerakoSense-212.2
b) Parte de una palabra.
Tasun hitz banako bezala, ez hitz-zati gisa, erabiltzea. MEIG V 106.
azpisarrera-213
HITZ ZELAI. Prosa. v. HITZ LAÑO.
Bertsotan naiz itz zelaiez. Ldi IL 84.
azpisarrera-214
HITZ-ZELATARI. "Espion de paroles" SP.
azpisarrera-215
HITZ-ZERRENDA. Lista.
Nere itz-zerrenda au laburregia dala-ta. PMuj Y 1934, 163. Orduan hitzen listak, hitz-zerrendak eman beharko lituzke. MEIG IX 50.
azpisarrera-216
HITZ-ZOLI.
En voz alta.
Gabero, itz zoli, irakurten da etxean egutegiko Santuaren bizitza. Onaind STeresa 21.
azpisarrera-217
HITZ ZUHUR. v. hitzur.
hitz
<< hirotu 0 / 0 hitzaurre >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
Library zlibrary project
z-library z-lib project
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper