Harremana

    OEH - Bilaketa

    284 emaitza honen bilaketarentzat

    Sarrera buruan (2)


    Sarrera osoan (282)

    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    inguru.
    tradizioa
    Tr. Los suletinos emplean üngürü. En DFrec hay 732 ejs. de inguru y 1 de üngürü.
    etimologikoa
    Etim. De lat. in gyrum.
    sense-1
    I. (Sust.).
    azpiadiera-1.1
    1. (gral.; SP, Urt V 81, Ht VocGr 354, Lar, Añ, Dv, H); unguru (Sal, S (üngürü), R; üngürü Gèze, Dv; H (S)); ingiru (V-ger; Lcc); ungu (S) Ref.: A (inguru, ingiru, unguru); Lrq (ingürü); Lh (inguru, üngü); Etxba Eib ; Iz Ulz (itxak), ArOñ; Holmer ApuntV ; Gte Erd 165s; Elexp Berg.
    Alrededor(res), contorno(s), inmediacion(es), proximidad(es). "L'environ" SP. "2. entour, alentour. 3. au pluriel, les alentours, les environs" H. "Rodeo, rededor" A. "Eibar eta inguruak armerixatik bizi izan dira" Etxba Eib. v. ingurumari, ingurune, barano. Tr. Documentado desde Leiçarraga (que lo emplea en ines., tras gen.), es de uso general.
    Nola Zeruaren erraizki inguruak / lehorraren idukitzen baititu konpasuak. EZ Man I 96. Begi inguruak. Mong 592. Ikharan baitzaduzkan inguru hek guziak. Lg I 300. Uztarizko parketaren inguru gehienak. Monho 58. Alkiyak ipiñirik / inguru guztiyan, / agintariyak zeuden / jarririk erdiyan. Echag 48. Anzuolako erri inguru ta mendi guztiak dira iturri garbiz beteak. Izt C 79. Lo handian zaudela inguru guziak. Hb Esk 119. Putzu-inguru guzia eri eta gaxoz estalia egon oi zan. Lard 391. Aingeruzko inguru handi bat. Dv LEd 190. Tetuango inguruak / balekite izketan. Afrika 158. Inguru danak su eta garrak badauz artzen. AB AmaE 439. Lurdesko inguruak amar amabi urtean lengo antz guzia galdu zuten. Goñi 106s. Artu deutse urak inguru guztia. Echta Jos 36. Inguruer so nintzen gelditu. Ox 18. Nik esan bezela, ez da inguru abetakoa. Alz Ram 115. Crau-ko ingurua nare ta ixil zegoen. Or Mi 59. Nahiz hegatz hertsi bat badaukan trebeserat teilatu-inguruak. JE Ber 17. Inguru gustiyak ondo errekistau zituezan. Kk Ab II 166. Ondo ezagutzen al dituzu inguru oek? TAg Uzt 199. Errenak zaintzen zituan inguru aiek. JAIraz Bizia 74. Ondarru ta Mutriku inguruak. NEtx Nola 26. Erreka-inguru ta lur lasai ta erabilietan oso ondo ematen du. Munita 54. Ipiñeko eleiz-barrutiek auxe inguru au egiten dau. Akes Ipiñ 17. Ate ta leio inguruak arlanduzko, politak izan dira etxetxuok. Erkiag Arran 134. Inguru guztiak egiten dit / ongi-etorri gozoa. NEtx LBB 373. Txütitü mendien azpian, / üngürien begirantxan. Casve SGrazi 74. [Gorpuari] lurra emokeran ondo ezo ta beteak geratu ziran inguruak euriz ta karez. Onaind STeresa 7. Hor hartuekin hobetu zen Belarrekobordaren ingurua. Larre ArtzainE 41. Langile hark ingurua miatu zuen begiz. MEIG IX 137. (en colab. con NEtx)
    azpiadiera-1.1.1
    Nahi bezen barne eta inguru handia izanik ere, ez da dudarik haren gogoak ukan duela denbora batez zer jasan. HU Aurp 149.
    azpiadiera-1.1.2
    (Fig.).
    Inguru handiko gizona zen, Eskual-Herri guzian ezagutua eta adixkide anhitz zuena. Herr 16-4-1964, 2 (DRA traduce "hombre de mucha envergadura; muy relacionado, etc.").
    azpiadiera-1.1.3
    Ambiente, contexto.
    Beraz, gauzak inguru horretan gertatzen ziren. MEIG IX 78.
    azpiadiera-1.1.4
    (En casos locales de declinación). "Enderredor, ingiruan" Lcc. "Alentour, inguruan" Volt 11. "Inguruan, alrededor" VP 38v. "En contorno, inguruan" Lar. "(Al) rededor, inguruan" Ib. "Alderredor, inguruan" Añ.
    azpiadiera-1.1.4.1
    (Precedido de sintagma en gen.). "A tergo, a puppi, [...] poparen ingurúan" Urt I 14.
    Deabrua keixu dabila gure inguruan. Lç Ins E 7v. Ene inguruan zabilza gauaz eta egunaz. Mat 293. Huna hara zure inguruan ibiltera. SP Phil 455. Milla osasundun ibilli arren gaxo baten inguruan, erantsiko ezteutse osasunik. Añ LoraS 22. Zure inguru ta aldamenetan. VMg 72. Sustraiaren ingurutik goraño jantzitzen da osto berdez. AA I 596. Badabill tximirrika argiaren inguruan ariñ ariñ. AA III 488. Jende guzia berriro bere ingurura bilduerazo zuen. Lard 107. Zenbat odol etzen ixuri, zenbat gudu egin haren inguruan! Hb Egia 91. Pilar haren üngürian eraiki zian J. Jakobek eliza bat. Ip Hil 4. Etxearen inguruan josteta ari nintzalarik. JE Bur 21. Hamahiruak bildurik zauden mahain baten inguruan. Ox 74. Gizalde aundia ikusi zuen aien inguruan. Ir YKBiz 246. Euskalerrian ezagutzera emon zan gure inguru onetan egoan zirikadetarako etorkizuna. SM Zirik 6. Gurdiaren inguruan zeuden emakumeak. BBarand 59. Unibertsitatean eta Unibertsitatearen inguruan gero, irakatsi dudanaz, ez naiz nor mintzatzeko. MIH 369.
    azpiadiera-1.1.4.2
    (Precedido de -ko).
    Ifernuko ingurutan hura [linboa] da xoill handia. EZ Man I 130. Portiak zerratü dütiela / Garonako üngürian. Xarlem 231. Ala gertatu zitzaion Toledoko inguruan bekaturako bidean bizi zan ezkutari bati. AA III 492. Etzen entzuten egun hetan, Betleemeko inguruan, nigarrik eta nigarrik baizen. Jnn SBi 18. Igeldoko mendiyan, / kostako inguruan. Arrantz 131. Errenterian eta Errenteriako inguruan batipat. MEIG VI 138.
    azpiadiera-1.1.4.3
    (Precedido de tema nominal nudo).
    Yauregiki bat bada Haltsu inguruan. Hb Esk 143. Argitu giñan / Urola-inguru ederretan. Aran SIgn 213. Franzisko jauregi ingurutik bere lagunekin igarotzeko unian. Bv AsL 116. Portu ingurura begiratu ezkero. Echta Jos 79. Atari-inguruetan iñor ez da ageri. Or Eus 131. Oñati-inguruko mendi bat. And AUzta 56n. Egundoko garbitasuna egingo dabela auzune inguru orretan eskeiñi dabe agintariak. Erkiag BatB 185. Etxe-inguru artara etzan elbirik ere inguratuko. Salav 31. Alpes eta Rin inguruetako elur eta otzak. Ibiñ Virgil 63. Urak ekarri ditu kalteak / Gipuzkua inguruan. Uzt Sas 161. Ardiak Lordiz inguruan ibiliko ziran. JAzpiroz 11. Hazparne inguruko batzuek. Larre ArtzainE 256. Beste ibai edo erreka bat gelditzen zaigu, Apodaka inguruan sortzen dena. MEIG VII 113.
    azpiadiera-1.1.4.4
    (Sin sintagma explícito que le preceda).
    Ingurura beha dago nork dezaken defenda. EZ Man I 93. Egin zuten inguru hartan zirenek handik ihes. Ax 69 (V 45). Aranzezko koroiez josi zuten inguru guzian nere burua. Mb IArg I 152. Eizariak dirade / ingurura biltzen. VMg 111. Aditu zan inguru guzian Jaunaren itza. AA II 6. Urte askotan bizi izan zan konbentuban ta ingurubetan emoten eutseen limosniagaz. fB Ic II 232. Jerusalen-en irazekitako sua inguruetara zabaldu zan. Lard 491. Inguru abetan bai omen da bada arbol bat. Sor Bar 79. Inguru hetako gizon batek ere egin zuen behin botua. Jnn SBi 88. Josetxo inguruetako aberatsena da. Echta Jos 359. Inguru hetako zazpi herrietan. Barb Sup 9. Ik itsusitu al duk landa ortako Mirei, inguruetako lorea? Or Mi 57. Bazan inguru artan zerri-saldo aundi bat. Ir YKBiz 190. Sutan ziran inguruko zelhai gorak. Mde Po 31. Inguru aietako mendietara begira. Salav 87. Orduan etsaia inguruan izango zenduten, noski. NEtx LBB 172. Inguruetako errietan be badago zer ikusi. Alzola Atalak 71. Horrelakoak inguruko erdaratan hitz batez adierazten direlako. MIH 349.
    azpiadiera-1.2
    2. (V, AN, Sal; Lar, Añ, H); ingiru (V-ger); unguru (S; Lecl) Ref.: A (inguru, ingiru); Gte Erd 69.
     Vuelta, giro. "Vuelta, rodeo" Lar. "Rodeo, ingurua, jira, bira, itzul ingurua" Añ. "Ungurua, tour, tournée" Lecl. "Inguru egin (V-arr-oroz), dar vueltas" A. "Ziberotarrek maite die harat üngürü baten egitia (S)" Gte Erd 69. v. itzuli (II).
    Handik inguru eginik arriba gentezen Rhegera. "Ayant tournoyé". Lç Act 28, 13. Beren armak artu ta eman bear diote inguru bat erriari. Mb IArg I 389. Egin bi unguru barneti eta bara. AstLas 24. Sugea khexuturik, / inguru bat eginik, / bere honkiegiliari / [...] begitartiala jauzi / zaiko bai nahi. Arch Fab 201. Zazpi inguru eman zioten. Lard 112. Barnez egin zuten elizaren ingurua, aldare guzietan othoitz egiten baratuz. Laph 189. Ezkerrara beste lema-inguru bat eman-ta. Lh Yol 43. Gerriko zintak egiten ziozkan hiru inguru segurik. Barb Sup 9. Beste inguru bat gerrikoari eman eta erran zien. Zub 69. Zelaiari ingurua geldiro emanik. Or Eus 18. Itzul eta inguru. Ib. 250. Itsasoari buruz abiatu zirelarik inguru bat ematera. Mde HaurB 69. Euskal Herriko Txirrindulari Ingurua. Osk Kurl 143. Ori iakiteko aski duzu inguru bat egitea Alpes aizetsuetara. Ibiñ Virgil 104.
    v. tbn. EZ Man II 113. Hm 230. Unguru: Tt Arima 41. Üngürü: Egiat 161.
    azpiadiera-1.2.1
    Arraunlari ikasiak dakien azpiko inguru-erabilli sendoz. TAg Uzt 138.
    azpiadiera-1.2.2
    Vuelta, rodeo. "Berantegi ethorri naiz, zeren egin behar izan baitut inguru handi bat, bidea ez iakinez" H.
    Inguru bat eginez ixilka sartzen nintzan etxean. JE Bur 16. Bideak, inguru handi bat eginez, ordokiaren erditsutarik aldeanbertze geramatza. JE Ber 10. Eurek ere arratsalde hartan inguru luze bat egin zutela. Osk Kurl 147.
    azpiadiera-1.2.3
    + inguro. Procesión.
    Dügün egin üngürü bat / Konpostelako lürretan. 'Procession'. Xarlem 1195 (prosesione bat en el segundo manuscrito). Andik atera egurdiyan, / inguro eder bat kalian, / baita ezpata-dantza / Oningo zubiyan. Yanzi 69.
    azpiadiera-1.2.4
    (c. sg. A; Ht VocGr 305, Lar, Añ, VocBN, H). "Ambito, circunferencia" Lar, Añ. "Tour, circonférence d'un lieu, d'un objet. Hiriaren inguruak badu bi orduen bidea" H.
    Gipuzkoako inguru guztia da ogei ta amairu legua gitxi gora beera. 'Contorno'. Izt C 24. Dantzak dirala inguru bat edo biribiltasun bat, zeinen erdian aurkituten dan deabrua. Itz Berb I 99. Bere adarraren (intxaur ondoaren) ingurua edo zirkunferenzia 95 metro da. EgutTo 3-1-1918 (ap. DRA ). Bi maietako inguruak ukalondoz artuak zeuden. Anab Usauri 15. Sartzen gira etxe gora batzuek lau aldetarik hesten duten Plaza Castillo aipatuan. Inguru guzian etxeek egiten dute arku-azpi. JE Ber 20. Iainkoak ez du luze-zabalik, ez ingururik. Or QA 169. Amabost metro luze, larogei zentimetro inguruz ondoan. Munita 86. Bere gerria, inguruz, amabi metro bada. Ib. 50. Orduan, uste ez zena ere heldu zen dantzarat, beti ingurua haundituz. Larre ArtzainE 280.
    azpiadiera-1.2.4.1
    Maai-Inguruko zaldun ibiltarietakoa egi-egitan izan bazan ere. "Tabla Redonda". Berron Kijote 192.
    azpiadiera-1.2.4.2
    Lurraren inguru guztian ibilita gero atzera etorri zanian. EEs 1917, 99.
    azpiadiera-1.3
    3. (En casos locales de decl. sing., con sintagmas que expresan tiempo). "Amaikak inguruan kai-ganean alkarregaz berba ta berba ikusi dodaz (V-m)" A. "Billosgintza-inguruan, hacia el tiempo de parir corderos (V-gip)" Iz UrrAnz. "Eguerdi inguruen (V-arr-gip, G-azp, AN-gip-5vill)" Gte Erd 10. v. infra (II, 2).
    --Noiz handik partitu ziñen? --Badu zorzi egun inguruan. Volt 202. Bazkaria eguerdi inguruan, afaria zazpietarik zortzietarat dohala. Dh 54. Jardun zeban gelditu bage, milla ta zortzi eun urte ingururaino. Izt C 67. San Pedro amabien inguruan etxeko ganbarara igo zan, otoitz egitera. Lard 498. Ogeita zazpi urte zeunkan inguruan / korsario bat goitu zenduan beinguan. AB AmaE 96. Biharamunean, eguerditik oren bateko inguruan. Elzb PAd 38. Duela bi ilabeteren inguruan, hemenxet aipatu behar izan dugu. HU Zez 121. Zegaiti, kristinauak, / gaberdi-inguruan / zeuen biotzak pozik / zagoze Tenpluan? Azc PB 270. Santio-inguruan sasi, ote edo beste zikiñik agertu bada itai edo segaz garbitu. Munita 60. Herria-n argitaratua, 1949 urte inguruan. Mde Pr 126. Arrats inguruko orduetan. Erkiag Arran 30. Gaberdi ingurutik goizalderaiño. Bilbao IpuiB 179. Ba-dator ardi zarrak saldu eutsiezan etze batera, eguerdi-inguruko, Pio Santa Engraziekoa. Akes Ipiñ 34. Amarterdiak inguruan lo artu zuan Imanolek. Ugalde Iltz 19. Amabi ta erdijak-ordubatak inguruan, bazkaltzera. Alzola Atalak 57. 1920 urte ingurun Lesakako errian baziren bortz edo sei gizon zelebre. Auspoa 77-78, 45. Hameka urte inguruan utzi nituen alde bat eskolako alkiak. Xa Odol 27. Maiatzaren 20 ingururako, paotxak bukatuxe izaten ziran. JAzpiroz 75. Nik amabi urte betekera inguruen etorri zan aita. Gerrika 25. 1970 inguruko urteetan izan dira oraino entsegu batzu. Larre ArtzainE 269. Hego aldean zegoela 1800 inguruan. MIH 380. Liburua poliki eta txukunki itzulia dago, 1930 inguruko hizkuntza garbituan. MEIG III 44.
    v. tbn. Ur MarIl 32. Bv AsL 78. Apaol 107. A BeinB 75. Ir YKBiz VIII. Tx B II 156. Alz Ram 64. Enb 207. Barb Leg 131. Etxde AlosT 41. NEtx LBB 115. Etxba Ibilt 471. Lasa Poem 70. Etxaburu Kontu 70. Ataño TxanKan
    azpiadiera-1.3.1
    (En caso absoluto). "Hamarrak ingurua da" Elexp Berg. Cf. infra (I, 4) ejs. del tipo hiru urte(ren) ingurua.
    Mendekoste eguna zen, goizeko bederatzi orenen ingurua. Hb Egia 97. Arratsaldeko ordubi ta erdiak ingurua izan, eta onela bota omen zuan. (In Olea 287). San Migel ingurua zan. Alkain 86. Udaberri aldea zala uste det. Urtea: 1959 ingurua. Zendoia 173.
    azpiadiera-1.4
    4. (Precedido de un sintagma en caso gen. que expres una cantidad). Cf. infra (II, 2). Tr. Documentado en autores bajo-navarros y labortanos y en F. Irigaray.
    [Sei milla drakma] baitirade Franziako kontura hamekatan ehun liberaren ingurua. Lç Decl ã 6v. Eta Iesus bera hatsen zen hogei eta hamar urtheren inguruko izaten. Lç Lc 3, 23. Lau milla urtheren ingurua iragan ondoan. ES 87. Andre dena Maria egon zen santa Elisabethekin hirur ilhabeteen ingurua. Lg II 102. Esopo sorthu zen bi milla eta laur ehun urtheen ingurua duela. Gy 277n. Erain behar laite 84 libera haziren ingurua golde lurrean. Dv Lab 60. Baziren hogoi eta hamar bat gizonen ingurua. Dv 1 Sam 9, 22 (Ol gizon edo, Ker ogei ta amarren bat gizon). Utzi behar da egosten hirur orenen ingurua. ECocin 7. Gaztenak hiru urtheren ingurua. Elzb PAd 16. Bi orenen ingurua iraun du histasun horrek. HU Zez 93. Ogeita amar urteren ingurua nonbait an zukena. FIr 131. Kilometra bat luze eta lau ehun metraren ingurua zabal. JE Ber 53.
    v. tbn. INav 119. Dh 60. Elsb Fram 88. Lap 162 (V 72). CatJauf 28. Ox 192.
    azpiadiera-1.4.1
    (Precedido de un sintagma en caso absoluto).
    Ordubete inguruko berbetea egin ebanean. Echta Jos 306. Arra ta erdi-inguruko arraina da. A Ardi 3. Batetik bestera metro-erdi inguruko tarteak uzten dituzula. Munita 150 (v. tbn. inguruko Ag Kr 82, Ir YKBiz 95, Or QA 120, NEtx Antz 96, And AUzta 137, Alzola Atalak 57, AZink 35, Gerrika 24). Ez dodaz ba entzuten ogei bat metro ingurura [...] krik-krak batzuk. Bilbao IpuiB 107. Andik urte bete ingurura il zan. Salav 21. Lagunik gabe igaro ditu / iru urte ingurua. Uzt Sas 17. Kilometro bat bide ingurua zeukan. BBarand 18. Frantzian zear ogei / bat egun inguruz, / pasatua dezue / ainbat bidegurutz. Zendoia 125.
    v. tbn. BAyerbe 90.
    azpiadiera-1.4.1.1
    Hameka urthez edo inguruan eduki zuen bizitzearen saindutasuna. Harb 48.
    azpiadiera-1.5
    5. Giro (de palabras); circunloquio. "Au fig., détour, excuse, ambages dont on se couvre à dessein les choses" H. "Inguruz eta termaiñuz mintzatzen duzu egiaren gordatzeko (Sc)" A (s.v. termaiñuz).
    Inguru baga eranzuten deutsazu itanduten deutsun guztira. Astar I 212. Ez litzatekez biarko ainbeste inguru, ainbeste asmu. Ib. 241. Haritchabaletek jaun apezküpiari entelega-erazteko Santa Graziako etxetan bazela haurrez gaintika, hartü bazian üdüriz arruntxegi zen üngüria. Const 34.
    azpiadiera-1.5.1
    "(En) plata, ingurubage" Lar. "Au fig., circuit de paroles, long discours, ambages. Esazu inguru gabe" H.
    azpiadiera-1.6
    6. Consecuencia, repercusión.
    Zure asmo eder orrek izan ez dezan inguru txarrik. Bv AsL 60.
    azpiadiera-1.7
    7. enguru. Porte.
    Gúe áma zaharrér etzieiá únts egónen egünko gaztén phílda bería; hála hála, bégokó gúe üskáa zaharrái zaharrék eakátsi zéikièn engüia. "Allure". Lrq Larraja, RIEV 1931, 233.
    azpiadiera-1.8
    8. Nombre de una parte de ciertas danzas. Cf. ingurutxo.
    Lenengo ingurua kantatzen bai al dakin nor asi zan? Or QA 192. Ingurua ta zubi egiñik, asten ditxin bi naparrak zortzikoka. Ib. 192.
    azpiadiera-1.9
    9. (En caso ines.). Acerca de, alrededor de, sobre.
    Esamesak ibili dira [...] nobela honen inguruan. MEIG III 78. Historia de la literatura vasca-n agertzen diren argitasun eta iritzien inguruan. MEIG I 215. Gogoan zuena ez zen hizkuntza eta hizkuntzaren gorabeherak, hizkuntzaren inguruan egina zegoen eta egiten ari zen ikerlana baizik. MEIG VI 47.
    sense-2
    II. (Tema nudo, usado como adv. o posposición).
    azpiadiera-2.1
    1. (H), unguru. Alrededor, en torno. Cf. infra INGURU BEHATU, INGURU BILDU, INGURU ESTALI, etc.
    Jaunak üngürü hiria / behar dügü zerratü. Xarlem 591. Eiztariak an dira / inguru batuten / ollagor eper edo / erbiak urteten / ete eban sasitik. Zav Fab 1907, 538. Arropa belzenak, zaia eder haiduru, / edertarzunaren egon dite inguru. Arch Fab 197. Yende guzia hirriz yartzen da inguru. Hb Esk 220. Gizon guziak inguru, / Petiritsantsen haiduru. Etcham 187. Erdian, mai illun bat, eta inguru, lau silla. Erkiag BatB 91. Amaika gezi ni zaurtu naiaz ari zaizkit inguru. Gazt MusIx 137.
    azpiadiera-2.1.1
    (Tras gen.).
    Zuen inguru dabila, zein irets dezakeen bilha. "À l'entour de vous". Lç 1 Petr 5, 8 (He ingurutan, TB inguruan, Dv inguruka, Ol baranoan). Garrien inguru eun bat imini. Añ EL2 215. Ez dabiltza hek iguzkiaren inguru. Hb Egia 39. Zelaiaren inguru, ibarreko auzo txikiak, amaika, elkarren gainka. Mok 13. Soldadoen andana jarria / hobiaren inguru. Ox 81. Onoimenezko lore bikañoi, / guraso deunen inguru. Enb 153. Etzaio oartu, naiz gordegailluaren oso inguru ibilli. Ldi IL 91. Munduaren inguru nekerik gabe gabiltzala, lagun-artean gara nonnahi. MEIG I 181.
    v. tbn. Gy 274. SMitx Aranz 87.
    azpiadiera-2.1.2
    (Tras tema nudo).
    Gau ederrean illargi inguru, / izarrak zeru urdiñean. NEtx LBB 369. Arkaitz-inguru / dabillen erle-mulkoa. Or Eus 392. Elaiak lur inguru, euria gitxi barru. EZBB I 90.
    azpiadiera-2.1.3
    (Tras ines.).
    Prozesione baten egitia hilherrian üngürü. Mercy 12. Vorada abil ua / hirian üngürü. Xarlem 119.
    azpiadiera-2.1.4
    (Tras dat.).
    Soiñari inguru lokarri berriak josi ziozkaten. Lh Yol 47.
    azpiadiera-2.2
    2. (V, G, AN, L, B, Sal, R); ingiru (V-ger) Ref.: A (inguru, ingiru); Iz UrrAnz (billosgintza); Etxba Eib; Gte Erd 165; Elexp Berg.
     Aproximadamente, poco más o menos. "Environ, près de, en parlant de choses qu'on calcule, apprécie" H. "Casi, poco más o menos" A. "Larogei pezeta inguru balio dau gasoliniak" Elexp Berg. v. supra (I, 4).
    azpiadiera-2.2.1
    (Precedido de una cantidad). Tr. Se documenta desde finales del s. XIX en autores meridionales.
    Donostira... dozena bat... amalau legua inguru. Sor AuOst 73. Ogetamarrenbat urte inguru eukiko zituan. Ag AL 51. Ur-ardotan pitxerdi-inguru edan al du. A Ardi 122. Orain berrogeta amasei urte inguru dirala. Kk Ab II 57. Orain berrogei urte inguru aldatutako insignis piñudi ederra. Munita 65. 1.000.000 jende inguru gosez hil zen. Mde Pr 237. Ixengo ei zirean lau mille inguru. Akes Ipiñ 32. Amar miñutu inguru joan ziran Mateok aorik zabaltzeke. NEtx Antz 147s. Ogei metro kuadrau inguru ei zeukazen, baña bai ondo aprobetxauta. SM Zirik 106. Duela hogoi eta hamar urte inguru, Basarri eta Uztapide ospetsuekin ibili nintzan. Xa Odol 53. Bakoitzak berrogeina tiro inguru. Alkain 50. Nik amar urte inguru neukazan arte. Etxabu Kontu 15. Urten baño illabete inguru aurretik eskutitz baten esaten eustan. Gerrika 112.
    v. tbn. Echta Jos 24. Enb 33. Tx B I 129. TAg Uzt 156. Bilbao IpuiB 276. And AUzta 96. Alzola Atalak 64. Etxba Ibilt 454. Uzt Sas 292. AZink 126. Albeniz 211.
    azpiadiera-2.2.1.1
    12. 000 mintzatzaile edo hor inguru, Donegal-Co izeneko bazterrean. Mde Pr 239. Ez baitago indoeuroparrik Europa Sartaldean Kristo aitzineko millurtekoa baino goizikago, edo hor inguru. Ib. 216.
    azpiadiera-2.2.1.2
    (Ref. a las horas). "Ordu bata inguru (AN-5vill)" Gte Erd 10.
    Nik eztakit ze ordu inguru izango zan. Ag Kr 92. Amar orduak inguru ziran. Ir YKBiz 53. Arratsaldeko sei t'erdiak inguru izaki. Etxde JJ 27. Larrabideko Anjel sartu zanean, bostak inguru izango ziran. Ugalde Iltz 59. Arratsaldeko zortziak inguru ziran. Alkain 29. Bederatziak inguru ziran. JAzpiroz 138.
    azpiadiera-2.2.2
    Eta, ordubiak inguru, medikuari deitzeko esan zidan. JAzpiroz 212.
    azpiadiera-2.2.3
    (Precedido de ines.).
    Bilatzen du eta bilarazten zazpi herritan inguru. HU Zez 37. Goizeko hamaiketan inguru, telephonoz deitu zuten. Osk Kurl 29.
    azpiadiera-2.2.4
    (Precedido de instr.).
    Basarritarra bera ere, ni baiño gaztexeagoa baiña, lau edo bost urtez inguru. BAyerbe 173.
    azpiadiera-2.2.5
    (Precedido de gen.).
    Kristoren heriotza urtearen inguru. Mde Pr 247.
    sense-3
    III. (Como primer miembro de compuestos).
    azpiadiera-3.1
    Circundante, de los alrededores.
    Inguru-errietako gizaldra asko jai soñekoakaz jantzirik eta bideak betean joaten dira Arranondora. Ag Kr 41. Inguru herrietako arotz bat. Zerb Ipuinak 157.
    azpiadiera-3.1.1
    Que rodea.
    Bordeleko Kiroldegitik eta hiriaren inguru-bulebarretik hurbil. Larre ArtzainE 176. [Apez hilen hezurrak] hantxetan daude, errespetuz ezarriak, Hiriburuko San Josep Apezetxearen inguru-pentze baketsuan. Ib. 200.
    azpisarrera-1
    ELE-INGURUZKO; ELIZ-INGURU; ELIZ-INGURUKA; IBIL-INGURU. v. ele, eliza, ibil-inguru.
    azpisarrera-2
    INGURU-ALDE. Alrededor(es).
    Jende saldo handi batez lagundia zuzun, inguru alde orotarik hertsatzen zizien. AR 123. Berriz ta berriz igortzi betazalak, berriz ta berriz aztertu inguru-aldeak bat-banaka. Mok 14.
    azpisarrera-3
    INGURU-ALDI. v. supra (I, 8).
    Beraz, ingurualdi batzuk egin eta beste zenbait zortzikoaldi atera, bukatu yunate dantza ori. Or QA 194.
    azpisarrera-4
    INGURU-ALDRA. Alrededor.
    Libek sagastitik eraman zitun txitai begira ta laztanka ziarduten etxeko danak inguru-aldran. TAg Uzt 118.
    azpisarrera-5
    INGURU HANDI. "Tiene tres partes independientes entre sí: soka dantza (danza de la cuerda), inguru aundi o lau dantza (danza circular grande o baile de cuatro) e inguru txiki o ingurutxo (baile circular pequeño)" CEEN 1971, 198.
    azpisarrera-6
    INGURU BEHATU; INGURU BEGIRATU. Mirar en torno.
    Eta inguru behatzen zuen, haur egin zuena ikhus lezanzat. Lç Mc 5, 32 (He inguruetarat, TB alde orotarat, Dv inguruka, Leon itzulian, Ol baranoan). Gauza guzietara inguru behaturik, eta ia berandua zela, ilkhi zedin Bethaniarát. Ib. 11,11. Ura orrela atsekabetu zala ikusirik, inguru begiratu zuen ta esan zien bere ikasleai. Ir YKBiz 350.
    azpisarrera-7
    INGURU-BEGIRA. Mirando alrededor.
    Atsegintxo uke, naski, inguru-begira egoitea. Or Mi 32. "Makil"-ek eskatzen du bere burni-makil, / inguru begira ta arontz-onontz ibil. (Interpr?). Or Eus 32. Luzaroan inguru-begira ibilliaz gero, zokondoko seskadiraño aurreratu zan. TAg Uzt 164. Ernio-mendiaren gandorretik ingurubegira. Ib. 71.
    azpisarrera-8
    INGURU BEZTITU. Vestir.
    Egun landán belhar dena, eta bihar labean ezarten dena, Iainkoak hala inguru beztitzen badu. "Dieu vêt ainsi". Lç Lc 12, 28 (He beztitzen, Dv jaunzten, Leon aphaintzen, Ol yazten).
    azpisarrera-9
    INGURU BILDU.
    Baiña laiñoz zaude inguru bildua, nai zaunak ikusi. "Estás rodeado de nubes". Or Poem 531.
    azpisarrera-10
    INGURU-BIRA.
    Óvalo del rostro (?).
    Aren arpegia etzan geientsuena [...]; ezin daiteke esan biribil ala luzanga zanik; inguru-birak bardintsuak, bekokia zabala ta ondo neurtua. Onaind STeresa 12 (traduciendo, tal vez erróneamente, "los tercios de él [el rostro]").
    azpisarrera-11
    INGURU EGIN. (Precedido de dat.). Rodear, bordear. v. tbn. ejs. de inguru egin, supra (I, 2).
    Basuari inguru egitten eutsan bide zior bat aurkittu eben. Otx 105. Avila, urrundik. Ikuspegi txairoa, arresiz inguru egiña. Onaind STeresa 9.
    azpisarrera-12
    INGURU ESTALI. Recubrir.
    Alianzako arkhá osoki urrhez inguru estalia. "Couverte". Lç He 9, 4 (He alde guzietarik inguru urrez estalia, TB inguru guzian osoki urrez estalia, Dv, Ol alde orotarik urrez estalia). Eta hura inguru estalirik, haren begitharteari zeraunsaten, eta interrogatzen zuten. "Bandé". Lç Lc 22, 64 (He, TB, Dv, Ol begiak estali).
    azpisarrerakoSense-12.1
    Gizón gazte bat iarreiki izan zaión gorputz billuziaren gainean inguru mihise batez estalirik. "Enveloppé". Lç Mc 14, 51.
    azpisarrera-13
    INGURU-INGURU (S ap. A; Urt V 83ss, H). Alrededor (de), en torno; dando vueltas. "Inguru inguru dabilla" H (s.v. inguru). "(Sc), dando rodeos" A.
    Hillen hezurrak goiti daude galerietan inguru inguru altxaturik eta hedaturik. Tt Onsa 40 (Arima 13 unguru unguru). [Debria] üngürü üngürü beitabila, nur irets ahal diruan. Mst I 13, 1 (Ip üngürü üngürü; SP inguruz inguru, Ch ingurutan). Eztá gauza oník segúr ta betíko, gaitzak bai abásto, ta perillak ingúr ingúr. LE Ong 80r. Üngürü-üngürü dabila, galdü gabe bere bidia lürbola üngüraria. Chaho AztiB 10. Itsasoko urak bethi horrela dabiltza, inguru inguru arroda bezala. Dv Dial 110 (It jiraka biraka, Ur jiran, Ip ützül üngürüka). Goizetan eder dizü ekhiak leiñhürü, / mündi'argitzen dizü üngürü üngürü. 'En tournant tout autour'. ChantP 44. Sartu eztedin inguru inguru / jarri egizu esia. AB AmaE 424. Mendi gain hartan, eginarazirik asentu edo murru bat inguru-inguru eta batere teilaturik gabe. Jnn SBi 85. Badabiltza haren ondoan inguru, inguru. Elsb Fram 142. Elgarri lothurik, dantzan hasten, inguru, inguru, barne guzia hartuz. JE Bur 79. Inguru inguru, gaitzeko ahari bat, oso osorik erretzen ari zuten. Barb Sup 175.
    azpisarrera-14
    INGURU-ITXURA. "Délinéament" T-L.
    azpisarrera-15
    INGURU-ITZULI. Vuelta alrededor (de).
    Üdüriz-ükhürü dabila, hurian untziak bezala, itxasairian, lürruntzitto hau, igeri-igeri, bere urtheorozko ekhi-üngür'ützülian. Chaho AztiB 10.
    azpisarrera-16
    INGURUKO MIN. "Inguruko-mine (ertitz, beazko, panadizo). Inguruko mine gaixtua da. Inguruko mine sendatu zait" Izeta BHizt.
    azpisarrera-17
    INGURUN-BUELTA. "Ungurun buelta (R), dando vueltas" A. Podría ser un compuesto de ungurune.
    azpisarrera-18
    INGURU HORI. Aproximadamente. v. supra (II, 2).
    Berrogei joko inguru ori / baditu irabaziak. EusJok 141. Ale batzuek gelditu dira / Kantabriako partian: / iru edo lau inguru ori. Tx B II 97. Irugarren ordua, oraingo goizeko bederatziak edo inguru ori. Ir YKBiz 500n.
    azpisarrerakoSense-18.1
    Urte ta erdi (ingiru orixe) eskolan egin neuzanean. A BGuzur 124.
    azpisarrera-19
    INGURU HORRETAN. Aproximadamente. "Cosa de, cerca de, (c.) gitxi gora bera [...] inguru orretan" Añ. "Ordu bata inguru ortan (G-azp)" Gte Erd 10.
    Urte guzitan juaten dirade / montañesako kostera, / San Juan eguna inguru ortan, / udara pasatutzera. Arrantz 153. Gabeko amarrak inguru ortan / tabernatikan atera. Tx B I 260. Etzait aztuko bizi naizen arte, amaika t'ediak inguru ortan nola ematen zigun ogi-puska bana eltzean bustita. Salav 19. Amabi t'erdik inguru ortan / Eliz-Ondo teatruan. Uzt Noiz 19.
    azpisarrerakoSense-19.1
    Aproximadamente así.
    Gero hasi zen beste joera bat, nola esango nuke nik, ezkerraldekoagoa [...]. Eta gero beste batzuek eta gero sortu zen, beno mundu guztiak daki. Beraz gauzak inguru horretan gertatzen ziren. MEIG IX 78.
    azpisarrera-20
    INGURU TXIKI. "Tiene tres partes independientes entre sí: soka dantza (danza de la cuerda), inguru aundi o lau dantza (danza circular grande o baile de cuatro) e inguru txiki o ingurutxo (baile circular pequeño)" CEEN 1971, 198.
    azpisarrera-21
    INGURU XAMAR.
    azpisarrerakoSense-21.1
    a) (Sust., en casos locales de decl.). Alrededores.
    Ez aztu muntegiak ura on dula inguru-xamarrean. Munita 150. Inguru xamar ontan, [neskatxak] begiz joak ere banizkin. Ataño TxanKan 117. Inguru xamarreko baserri batean. Ib. 201.
    azpisarrerakoSense-21.2
    b) (Adv.). Aproximadamente.
    Ogei milla metro inguru xamar izango uan noski. Ataño TanKan 266. Andik zazpi bat illabetera --inguru xamar izango zan--, bazkalondo batean urrutizkiñez deitu niñuten. Ib. 269.
    azpisarrera-22
    INGURUZ (S (üngürüz), R ap. A). Alrededor, en torno; rodeando. "Dando rodeos. Gora naiz apal, yoa inguruz [sic] (R)" A (s.v. üngürü-üngürü).
    Lora guztiak inguruz dabe esitzen dana. AB AmaE 158. Jendea, erreleki / hoieri inguruz, / zeinatuz paratzen zen / ukhurturik buruz. Zby RIEV 1908, 760. Belardien inguruz kabi orren esi / baso maitea dago. Or Eus 11.
    azpisarrerakoSense-22.1
    Indirectamente.
    Xüxenka edo üngürüz, norbaiti ogen egiten edo egiten ahal dian gezürra ez da haizü. Const 20.
    azpisarrera-23
    INGURUZ INGURU (SP). Alrededor (de), en torno; dando vueltas.
    Inguruz inguru baitabilla nor irets dezan bilha. SP Imit I 13, 1 (Ch ingurutan, Mst, Ip üngürü üngürü). Nola pinpirina, argia ikusirik, kurioski baitabilko he]l[galdaka inguruz inguru. SP Phil 254. Su-zirimolan eta inguruz-inguru / Larrungo buruari sutan doazkote. Iratz 131. Eguzkiek, inguruz inguru, / ene soin haur, berriz sor haiduru / hiretan lo, garrez jo lezaten. Mde Po 53.
    azpisarrerakoSense-23.1
    Hemingwayren kontatzeko modu soila, elkorra itxuraz eta inguruz inguru nora gabe dabilena. MEIG III 113.
    azpisarrera-24
    HITZ-INGURU; ITZUL-INGURU. v. hitz, itzulinguru.

    inguru

    inguru
    << informatzaile 0 / 0 inprenta >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper