OEH - Bilaketa

284 emaitza honen bilaketarentzat

Sarrera buruan (2)


Sarrera osoan (282)

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
igarri.
tradizioa
Tr. Propio de la tradición meridional, se encuentra desde Garibay. Hasta el s. XIX sólo se documenta la forma igerri (Garibay, Larramendi, Cardaberaz). A partir de entonces, se emplean tanto igerri como igarri en guipuzcoano y vizcaíno, aunque en éste predomina claramente igarri . En guipuzcoano del s. XX, si exceptuamos autores de la zona de Oiartzun (Goñi, Lekuona, Berrondo), igarri es mucho más frecuente. Hay ejemplos de formas fuertes en Lauaxeta (BBa 130 digart y 18 digarke ), Lizardi (IL 20 digart ) y en E. Arrese. En DFrec hay 24 ejs. de igarri y 19 de igerri, todos ellos meridionales.
etimologikoa
Etim. Posiblemente emparentado con el or. ai(h)er .
sense-1
1. (V, G; Dgs-Lar 5, Dv, H), igerri (Lar, Aq p. 62, Añ), iarri (G-azp, AN-larr). Ref.: A; Asp Leiz (iarri); JMB At ZestErret (iarri).
Notar, darse cuenta; averiguar. "Barruntar", "adivinar" Lar. "Descornar la flor [...] norbaiti bere mañak igerri ta iragarri" Ib. "Acertar, adivinar" A. "Conocer de antemano con bastante probabilidad, no con certeza" Asp Leiz. v. antzeman.
Baña ezta ezertan igarten obeto ta argiroago Konfesio jeneralaren premia, nola dan [...] gauza onetan. Mg CO 176. Ozta Santa Isabelek bere semearen salto prodijiosoak igerri edo sentitu zituan. Gco I 166. Ematen diezte anima onai atsegin garbien tanta batzuek, emendik igerri dezeen Zerukoen anditasuna. AA I 414. Ondasunen ezaguera eta gustoa igarritzen zatenean. Ib. 485. Berez ezin igarri leike ain ezkutuban, ain isilian, edo ain urrin daguan gauzia. Astar II 38. Bitarte onetan senideak igerritzen zioten bere bizitasun argia. Lard 396. Egia igarteko / ez euken bururik. Azc PB 144. Lenik-ikustea, mesedeak edo kalteak igarten dituzana. Itz Azald 182. Maitetasunik eza igarri ziotenean. Ag G 116. Orren aidoso igotzen oarturik, etziñizkake errez igarriko [Peru-Fermini] urteak. Mok 4. Askura-antzeko gauza bat igarri eban soñian. Altuna 85. Dabid igarleak Zugatik aurretik igarria. ArgiDL 51. Baña Pernandok igarri zuen neskamearen jokua. Muj PAm 44. Ia zelan igerri dausten idazkune. Kk Ab II 120. Andre Yakintzari diodan gorrotoa ere oso poliki igarri dit Urlia zoliak. Ldi IL 59. Nere barruan ez digart orain / zorigaitzaren ale bat ere. EA OlBe 56. Ango gertakizunak igarri nairik asmamena dabilkite. Etxde AlosT 40. Ferietako aztiren bat, han zeudenen deitura, izen eta jaiotegunak igartzen zituena. Mde Pr 321. Badakusat argi-xinta: igarten dut eguzki-sortzea. Or Aitork 322. Eztot oraiñarte, egia esan, arenganako zaletasun berezirik igarri. Erkiag Arran 61. Arpegian igarri zitzaien aien etorrerak sortzen zien kezka. NEtx LBB 69. Euskal hitz garbiak, hots, bestetariko etorkia inork oraindik igerri ez dienak. MEIG VII 92.
v. tbn. Zav Fab RIEV 1907, 93. Iraola 70. Ill Testim 21. Altuna 37. Enb 130. Kk Ab II 99. Laux BBa 100. Otx 29. Zait Sof 68. JAIraz Bizia 94. Txill Let 39. Anab Poli 78. Bilbao IpuiB 39. Arti Tobera 287. Vill Jaink 172. Ibiñ Virgil 77. Etxba Ibilt 488. Berron Kijote 28.
Igerri: Arr GB 80. Ldi IL 89. SMitx Aranz 68. Or QA 204.
(V-gip). Ref.: Etxba Eib; Elexp Berg. (Con completiva o interrogativa indirecta). "Ezetz igarri zenbat urte dauzkaten?" Elexp Berg.
Eztek berdiñ igerriko / hitz hoietan zer datzan. Lar DT CXCIX. [Txakurrak] igarten dau ardi, aunz, idi edo beiren bat dabillela soluan. Mg PAb 92. Igarri zion zer asmo zerabillen. VMg 82. Erraz emendik igerri dezakegu, zergatik gu beti arkitzen geran animaren aldetik gauden bezeñ beartsu. AA I 443. Zertan igerriko zatzu Kristaua zeran edo jentil fedegabekoa? AA III 275. Nork igerriko gaitu [sic] / bizkaitarrak garien? Ulib in FrantzesB II 36. Ezin igarri zatekiala nork nor goitu eban. Astar II VII. Etzuen igerri Errege berarekin itzketan zegoala. Lard 181. Zer esan nai deustazun zipladokaz niri, / Gura legez igarri ezin deutsut zuri. AB AmaE 253. Bernardatxoren lagunak onen arpegitik igerri zioten zerbait ikusten zuela. Goñi 33. Aisa igarri zuan neskatxak zer gertatzen zitzaion mutillari. Ag G 143. Azeri zarrak laster igarri eban zelako lelantoni eukan aurrian. Kk Ab 6. Ajol-gabe bat zerala oso / aspaldi nago igarrita. Imaz Auspoa 24, 159. Laster dau onek igarri ni errubakua nazana. Otx 19. Ez dakizuela igarri norbaiten agindua beteaz zoazanik. TAg Uzt 208. Beltranek igarri zun orduantxe zergatik aldendu zitzaion emaztea. Etxde AlosT 53. Atso barrabanak bere entzuleak isil, otzan ta eskurakoi jarri zituala igarri ebanean. Erkiag Arran 143. Bestiak barriz, igarri zetsan beragaitik zerbait esan ebana. SM Zirik 41. San Josek igarri zion bere emazte Mariari aurdun zegola. MAtx Gazt 20. Irakurleak igarriko eban azkenengo esaldi au euskal idazlearen eretxi bat dala. Etxabu Kontu 149. Nere buruari igertzen nioken gaitza beraka asi zala. Ataño TxanKan 173 (ib. 175 igarri). Beraren arpegia / jakon gorri jarri, / ez egola gustura / eutsien igarri. Ayesta 23. Gu baino gazteagoek gogoan zer darabilten igerri egin behar. MIH 334.
v. tbn. DurPl 75. fB Olg 130. Zav Fab RIEV 1907, 538. Izt C 63. Bil 175. Aran SIgn 64. PE 138. Apaol 120. Azc PB 67. A BGuzur 136. Itz Azald 54. Moc Damu 34. Echta Jos 90. Ill Testim 4. Inza Azalp 24. Muj PAm 37. Altuna 24. Tx B 228. Enb 64. Lek EunD 34. Ir YKBiz 480. Zait Sof 45. Munita 42. JAIraz Bizia 51. NEtx Antz 143. Bilbao IpuiB 143. Akes Ipiñ 4. Arti MaldanB 224. Osk Kurl 69. Anab Aprika 60. Vill Jaink 17. Etxba Ibilt 477. Xa Odol 261.
Igerri: LE Urt 325 (no figura en el ms.). Arr GB 80. Aran SIgn 68. AB AmaE 324. Arrantz 37. Kk Ab II 151. Ldi BB 60. Or Aitork 63.
(Sin compl. directo explícito). "Nola igarri di(d)azu? (G-azp) [...] zelan igarri dautsu? (V-arr), zelan igarri diozu (V-gip)" Gte Erd 160.
Urte barri, itsuak bere igerri. "Por año nuevo el ciego conoce también". RG A 43 (v. tbn. en contexto similar Aq p. 62). Zenbat bider [aurrak] gaitz egin, ta [gurasoak] begitxoetan igerri. Cb Eg III 366. Adiskideaz egin urreaz bezala, / Igerri gabe ar eztezala. Mg PAb 171 (puesto en boca del bajo-navarro). Igarri bagarik egaan egiten dabeela egunak. Ur MarIl 23. Gorroto biziak artu zuen [Laban]. Jakobek igerritzen zion, eta kontuan zebillen. Lard 39. Igerri zion ordea berriz-ere, eta irrist iges-egiñ zion. Aran SIgn 24. Oraindik gaztia da: / ogei ta sei urte; / ernari omen ditu / bost illabete; / nik eztiyot igertzen, / ala esan dute. Xe 296.
(Con dat. no referido a una persona concreta).
Ordu au iritsi zala igerri zionean, bere asmoak artu zituen. Lard 65. Nun esnatuta ni bere nintzan bertatik jarri, / Eta ames bat zala guztia neutsan igarri. AB AmaE 376. Aztiyak ere geienez zuk beziñ ondo igarriko ziyon nork lagundu dizun gaur. Moc Damu 35. Masabiellko gertaeratatik zerbait indar katolitasunak artu zezakiela iyerri zioren bezin laixter. Goñi 40 (ib. 36 igerri). Baño igarri al diozu oraindik, zenbat ondasun datorzkizun bataiotik? Inza Azalp 7. Igarritzen diote eultzirik ez dala. Or Eus 130. Etxekoak berriz ere xeletan asi zitzaizkiola igarri zion orduko. Etxde AlosT 67. Igarriko zion neska lotsagabe orrek nor naizen ni. NEtx LBB 162. Laxter igerriko diok ez gerala gezurretan ari. Ataño TxanKan 11 (ib. 133 igarri). Igarri genion mendigain artan etzala berri onik. AZink 77. Hizkuntza gaietan eskarmenturik duenak aurki igerriko dio liburu honen egileak ez duela gutxi entzun eta irakurri. MIH 303.
v. tbn. Ill Testim 26. JAIraz Bizia 83. Salav 19. Igerri: Or Poem 556. Berron Kijote 226.
(Sin complemento directo explícito).
Zerukoen eta ipernukoenak, bai, igerritzen zioat; baña zergatik linbokoak? Or QA 99. Neurtizketarako pikoak zenbatu bear lirake, ez silabak, neurbide errexagoa dana gañera, irakurleak igerri baldin badio. Gazt MusIx 248.
"Iarrikoiok, iarrikoion, iarrikoiozue! Elkarrizketa batean, solaskideari oker egingob duela iragartzeko erabiltzen da" ZestErret.
(Con sintagma nominal en dativo).
Ezteutseezu igarriko barruko gatxai. Mg PAb 83. Ollarrak igarri zion Aizeriaren etorrerari. VMg 55. Baña Juduak Pilatoren uzkurtasunari igerri zioten. Lard 451. Herejetzarren tranpa ta arti-magañai igarritzeko menastarririk seguruena. Aran SIgn 99. Ogeko lagunari / etzion igarri ['no se dio cuenta de quién era']. Noe 95. Denborari igartzeko / zerbait aparatu. Arrantz 129. Mikaelak ez zion igarri osaba illobak esan nai zutenari. Apaol 80. Bikendik igarri dio nexka maitearen eskuari. Or Mi 69. Beltranek igarri zion etxekoen larritasunari. Etxde AlosT 87. Zeri igarri ote zion? Mde HaurB 12. Bataren kantuari, besteak orren errez igartea. Erkiag Arran 192. Amak bereala igarri zion Pakoren izaera onari. NEtx LBB 71. Luzatu gabe igerri genion batasunerako bide eta halaber irizpide izan zitekeen zerbaiti. MEIG VII 167.
v. tbn. Ud 67. Txill Let 69. And AUzta 55. Igerri: And AUzta 47.
Entender.
Orduan eman zien Eskritura Santari igerritzeko, edo zer esan nai zuen ezagutzeko argia. Lard 473. Gai onetan iritzi asko erabili izan dira; baña gauzari egiaz igartzeko lain indar eta agiririk izan ez dute. JMB ELG 26.
(Otras construcciones).
Onek Israeltarrai igerri zienean idoloetara griñatuak. Lard 132. Sorgiñen zigorrak iransuga biurtzeari igerri bear zion, deabruaren lana zala. Ib. 68.
Laster Dabidek bere buruari igerri zion, munduan luzaroko etzegoala. Ib. 207. Gure aitak igarri zion bere buruari [...] denbora gutxi barru ilko zala. Salav 20.
sense-2
2. "Echar de menos. Laster igarriko diok, pronto le echarás de menos" JMB At. .
sense-3
3. "Pesar. Ondo igarri dio, bien le ha pesado" JMB At.
sense-4
4. (Sust.). "2.º (V-gip; FSeg), gratitud, reconocimiento. 3.º (V-gip; FSeg), criterio" A.
Jauna, opa dot eriotzia, emoteko zuri igarri bat, neure bizitzia baño geiago maite dodala zure goramena. Garita-Onandia Veni mecum 122 (ap. DRA ).
azpisarrera-1
IGARRI-HAIZE.
[Sorgiña] igarri-aizez betea. 'Vent prophétique' . Or Mi 80.
igarri
<< idazte 0 / 0 ikusezin >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
Library zlibrary project
z-library z-lib project
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper