OEH - Bilaketa

284 emaitza honen bilaketarentzat

Sarrera buruan (2)


Sarrera osoan (282)

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
1 goi.
tradizioa
Tr. Las formas declinadas empleadas generalmente son goian, goiko, gora, goietik. El inesivo goien se documenta en Cardaberaz, Aguirre de Asteasu (III 458), Iturriaga (Fab 50), Iztueta (C 472), Lardizabal (74), Arrue (May 13), Orixe (Tormes 89), Lizardi (BB 60), E. Arrese (OlBe 66), J.A. Irazusta (Bizia 11), Anabitarte (Poli 19), Ugalde (Iltz 38), Zaitegi, Alkain (57), Gerrikagoitia (goixen 95) y Albeniz (60); cf. tbn. la expr. goien (eta) behean en Echagaray y B. Barandiaran. Goyhetche emplea en ocasiones goiean (54), goieko (55), goietik (224) y goiera (256). Hay tbn. goiean en Azkue (Ardi 40) y ArgiDL (57), y Zeru-goiera en S. Mitxelena (Aranz 196). La formas como goira, goirantz, etc., aparecen, además de en Añibarro y J.I. Arana (goi-goira ), en algunos autores del s. XX, donde goi suele tener un carácter netamente sustantivo o adjetivo; así, p.ej., Donoki goira (Enb 204), argitasun goiraño (Laux BBa 140), goirantz 'hacia el cielo' (EA OlBe 56), goiraño 'hasta la cima' (Munita 44), goirako bidean (Onaind in Gazt MusIx 147). No parecen de este tipo jasorik goi-goira (Enb 146) o goira jaso [karta] (Erkiag BatB 200). En DFrec hay 262 ejs. de goi .
Onom.: Johan Goico Boreco. (1100) Arzam 257. Domenga Goicoa. (1200) Ib. 257.
sense-1
1. (V, G, AN; Mic 5v, Ht VocGr 348, Lar, , Dv, H), goe (A) Ref.: A (goi, goian, goien, goiko, goira, goitik); EI 149; Etxba Eib (goixan, goittik); Holmer ApuntV (goiko); Gte Erd 138, 139, 283.
(En casos locales de decl. sing.). Parte de arriba. "Arriba, goian " Mic 5v. " Goiean, dessus, sur" Ht VocGr 348. "Arriba, estar, goien, goian, goiti " Lar. " Goiti (V-arr, B), desde arriba" A. " Goe, parece ser la forma primitiva de goi " Ib. Cf. CompG 99r: "Decían Goiemboa, que es lo mismo que 'voy en alto'". Para la forma de alativo v. gora; para goiko con valor adj., v. goiko. Tr. Poco usado hasta el s. XIX; antes se documenta en los cantares de la quema de Mondragón, en Lazarraga, en Haraneder --en la forma de ines. goitan -- y en Larramendi (cf. tbn. goiko con valor adj. en Etcheberri de Ziburu y Haramburu); a partir de principios de dicho siglo su uso crece entre los vizcaínos y guipuzcoanos, especialmente desde principios del s. XX, en que es prácticamente general en éstos; al Norte se encuentra en Goyhetche, Hiribarren y, con el significado de 'cielo' en UNLilia, Oxobi, Iratzeder y Arradoy. Hay algunos pocos ejs. precedidos de sintagma nominal en genitivo, p.ej. en Aguirre de Asteasu o Uriarte (q.v.).
Argi izarrak urten dau / zeruan goian ostanzean. Mondr 20s. Franziako armak dakaz / goian eta bean. Lazarraga B30, 1204v. Erakhusten darotzula goitan Parabisua idekia. He Phil 64 (SP 62 goiti). Adiskideak goitik, lagunak betik. Lar Fueros 227. Goien zerua, bean infernua. Cb Eg III 275. Ona bada zelan gaztelatu biar dirian goiko berba joko aek. Mg PAb 200. Goiko tokiak estalki bage erakusteaz. AA II 120. Zentzu gabeko animalien goitik ipiñia zeran. AA III 372. Doe guztiak jasten dira andi goiti. fB Ic III 290. Alzo azpikoa eta goikoa. Izt C 79. Zure aurrian, zure ostian, zure goijan, zure beian. Ur MarIl 70. Aldiz gaur goiean dena biharkotz eror ere. Gy 54. Goiko Nafarroa. Hb Esk 77. Goiko salara. Arr GB 11. Txori bat jarten jat goian. AB AmaE 463. Ain goitik jeistian lurrera. Bv AsL 169. Asi zan seme bata / alderdi bateti, / beste batzuk besteti / ta goiti ta beti. Azc PB 48. Goiko itz oietan. Inza Azalp 100. Delfin-erriko goiko ibarretatik. Or Mi 42. Goitik galerazpen bat izan ote dan. Lab EEguna 108. Emendik goitik [...], irugarren lerroan bainago. Ldi IL 20. Goiko ta beko mallen artean dagoan alde andiegi ori. Eguzk GizAuz 171. Goian aipatu ditudan hizkuntzalarien lanegiñetan. Mde Pr 261. Iyo ai goiko muturrera. Anab Poli 41. Erregeak edo goiko agintari nausiek. Akes Ipiñ 26. Goian dagozanak beti izan oi dira lapurrak. Erkiag BatB 65. Antxe, zerua goian ta aterperik gabe. Berron Kijote 121. Ez dakit goitik edo betik sartu zan [azaria] . BBarand 56. Emen goian egin genduan egonaldi guztian. Gerrika 71. Axularrek 372gn. orrialdean dioena, goi xamarretik harturik. MEIG I 235.
v. tbn. (Hasta el s. XX): VMg 48. Añ LoraS 28. Astar II 191. Zav Fab RIEV 1909, 27. Echag 57. It Fab 147. Aran SIgn 2. Zab Gabon 44. JanEd I 32. AzpPr 117. Ag Ioan 190. Itz Azald 97.
azpiadiera-1.1
(V, G, AN; , Dv, H) Ref.: A; Etxba Eib; Elexp Berg.
Parte superior; cima (sentidos prop. y fig.). "Capitel, chapitel de torre, torrearen goia " , "cima" Añ.
Goia ta bea, alde bata ta bestea. Cb Eg II 93. Ez ofenditzeko [...] ez goiagatik ez beagatik. AA III 277. Au da egiazko birtutiaren goia edo perfekzioa. Echve Dev 184 (SP Phil 153 mukuru, He Phil 155 mukhuru). Eta bagen goiak / naiz busti odoiak. It Fab 203. Arbolaren goia. Ib. 77. Goi amilkorretan. Izt C 26. Eskallera bat, ondoa edo oña lurrean eta goia edo errematea zeruan zituena. Lard 35. Mirari guztiyen goiya eta gana legez. Ur BulaAl 35. Eguzkiak artzen dau zeruaren goia. AB AmaE 344. Edurra eguan goietan. Kk Ab I 42. Alpeetako goi ozkirrietara. Or Mi 41. Ango etxe aundienetako baten goiari "Begiratokia" esaten zioten. Anab Aprika 53. Goi ortan ez zendutela komunik. Lab SuEm 194. Goia iragita [autobusa] . Etxabu Kontu 57. Lendik iztarrak baziran bixtan / gaur bizkar eta gerriak, / azaldu dira goi eta beak, / atzeak eta aurriak. MMant 76. Egurrezko ontzi bat [...], barrika bezela, goia irikia zuana. BAyerbe 152.
v. tbn. Echag 126. A Ardi 130. Ill Pill 12. Tx B II 113. JMB ELG 68. EA OlBe 53. NEtx LBB 93. Gerrika 170.
azpiadiera-1.1.1
Aldiaren eta giroaren goiari amor eman beharrean, gogor egingo zioten. MIH 293.
azpiadiera-1.2
(Sing. y pl.). Cielo, firmamento; empíreo, cielo de los bienaventurados. "Goi estari (V-m), cielo nublado" A. "Goi estalia (G)" Ib. s.v. estali. "Cielo despejado [...]. Goi garbi ederragaz eguna zabaldu dau" Etxba Eib. Tr. Documentado ya en Larramendi, su uso aumenta notablemente en el s. XX.
Goikoa bear degu, zerutarra, Jaungoikoaren eskuti datorkiguna [argia] . Lar SAgust 16. Augusto, beekua baño goikua geijago zariana. Mg PAb 210 (VersBasc 16 Zerukoa). Lurreko abere ta Goietako egaztiak. (tít.). VMg 49. Miru batek ikhusten du goietik gudu hori. Gy 66. Goiko graziarekin. Ib. 219. Gloria Jaunari goietan. Lard 367. Gorriak daude goiak urrutiraño. SBaroj ( in SFrantzes I 121 ). Goiai laguntza eskatutera. AB AmaE 170. Goiak bota zituan bota alak. Ag AL 38. Goiko Jauregian. Ox 24. Goian egan-ein. Jaukol Biozk 74. Uste dogun lez goian bazagoz. Enb 51. Oztin begoz goiak. Laux BBa 120. Egur ezearen kea / goiak du kolore. Ldi BB 106. Goiak ateri. Or Eus 266. Goian alatuz gogoa. Iratz 179. Zazpigarren goian izarrak / dakhuszkidan. Mde Po 55. An goian alkar ikusi arte. Etxde JJ 278. Goi aratz, txukuna. Erkiag Arran 7. Goien eta bean ikusten diran guziak. Zait Plat 86. Aingerutxo bi goian egazka. BEnb NereA 256. Goiari zor diodan / zoria. Gazt MusIx 77. Goiko bizian zer korona. Ardoy SFran 348. Izarrak kiñuka / ditugu goietan. NEtx LBB 337.
v. tbn. (Hasta el s. XX): Ud 136. Azc PB 308. AzpPr 69. UNLilia 10.
azpiadiera-1.3
"No está muy asentado, ezta oso goiez yantzia [...] (G-to)" A EY III 249. Cf. GOI-ARIN.
Egoaizez beteak dauzkeela goiak [emakume ezkonduak] . AA I 580.
azpiadiera-1.4
(En pl., ref. a los pechos).
Bularterian trapua zuri, / labradurak urrean, / donzellakin fordelisak / lepoan goien gainean. Lazarraga B33, 1205r (ej. no seguro). Goiak salgai bezala erakusten dirala. AA I 442. Ekusiko dira goiak ongi estaltzen ez dituenak, eta orratzik ipintzen ez duenak. Ib. 442. Ipintzen omen ditue gorontza txit motxak [...] goiak zinzilika ipintzeko. AA II 120.
azpiadiera-1.5
(Ref. a la cabeza). " Beia berotzeanian goiak eztu funtzionatzen. Esapide honen bitartez adierazi nahi da gizonak (eta emakumeak) askotan sexu kontuagatik galtzen duela bere zuhurtasuna eta sena. Kontuz ibili eh! Baakizu beia berotzeanian goiak eztula funtzionatzen da! " ZestErret.
azpiadiera-1.6
(Con behe, gralmente. pl.). Todos los lados; todas las cosas.
Goia ta bea, alde bata ta bestea, igaro dana ta etorkizuna, orañ danarekin, ondo begira dezagun. Cb Eg II 93. Txarak eta mendiak, / beak eta goiak / ongi ikusirika / goi batez leoiak. It Fab 146. Goiak ta beiak apaintzen. AB AmaE 465. Tragatu nai zituben / biak eta goiak, / alegiña egin du / Kiriko patroiak. Auspoa 63-64, 40. Goiak eta beak miatuko zituan, iñongo aterabiderik ote zan. Anab Poli 40. Amorruz aparra zeritela ta aserretan irakiten eginda, io goiak eta io beak. Zait Plat 99. Goiak eta beiak ausi bearren asi zan. Erkiag BatB 93. Ez zuan aorik ixten, goiak eta beeak kiskaliaz. "Amenazando al cielo y a la tierra" . Berron Kijote 65. Alkar iltzeko tresnaz beteak, / gogor berak eta goiak, / da ortan bota mundun jateko / premizko diran milloiak. Insausti 97.
azpiadiera-1.7
Techo.
Kurtzelu bat loia, / atsituten dabena / ke baltzagaz goia. Azc PB 86. Suaren garrak [...] goia miaztu-bearka. Ldi IL 16. Goia bajuxko zegola ikusi zuten beren eginbearrerako. Berron Kijote 191.
azpiadiera-1.8
Altura, altitud. "Alteza, altura" , "elevación, altura" Lar.
Ba dira ondar-añoak eun metroko goia dutenak. Anab Aprika 8.
azpiadiera-1.9
"Piso. Bigarren goian " A Apend.
azpiadiera-1.10
Altura, majestad.
Oraintxe da, bada, garaia, zure goi ortatik neregana zure begiak biurtzekoa. "Grandeza" . Berron Kijote 54.
azpiadiera-1.11
(Como primer miembro de comp.). Alto, superior. Cf. los compuestos más lexicalizados GOI-MAILA, goiaingeru, etc.
Nor, goi Lenen, izan da gar ori / piztu debana? " Príncipe Augusto" . Lar Gram 391. Bi goi-jai (fiesta suprema) aiek pasatzera eraman zuen. (Donotia, 1892). JFlor . Urte atan Prantziskotarren Jeneral, goi-nagusia zan. Belaus Andoni 21. Gizon argi, ospatsu eta goilekuetan yarriyak ez gitxi. Kk Ab II 184. Izenge Bazkunetako Batzarkideen eta goi-lanarien ekintzak. " Altos empleados" . EAEg 14-2-1937, 1061. Erri xea euskal-goi-elertia ulertzeko gaitu. Etxde AlosT 12. Jung-ek aurkitu dituen "goi-eredu" (archetypen) direlako gizaki guziekiko mito edo ereduak. Mde Pr 350. Goi jendeari komeni zaio / beruntza begiratzea. Basarri 122. Egokitasun ortatik sortzen da guziaren goi-bizitza edo batasuna. Vill Jaink 172. Nor, goi Lenen, izan da gar ori / piztu debana? "Príncipe Augusto". Lar Gram 391. Bi goi-jai (fiesta suprema) aiek pasatzera eraman zuen (Donostia, 1892). JFlor. Urte atan Prantziskotarren Jeneral, goi-nagusia zan. Belaus Andoni 21. Gizon argi, ospatsu eta goilekuetan yarriyak ez gitxi. Kk Ab II 184. Izenge Bazkunetako Batzarkideen eta goi-lanarien ekintzak. "Altos empleados". EAEg 14-2-1937, 1061. Erri xea euskal-goi-elertia ulertzeko gaitu. Etxde AlosT 12. Jung-ek aurkitu dituen "goi-eredu" (archetypen) direlako gizaki guziekiko mito edo ereduak. Mde Pr 350. Goi jendeari komeni zaio / beruntza begiratzea. Basarri 122. Egokitasun ortatik sortzen da guziaren goi-bizitza edo batasuna. Vill Jaink 172.
azpiadiera-1.11.1
(Con el sdo. de 'superior, que está arriba').
Goi-ezpañeko bizarrak. Ag G 118. Aitzgorriko goi gallurrera. Ib. 5. Etxolaren goi-sapaiaraiño. Lh Yol 5. Aurreko leioko / goi-bazterrean. Ldi UO 50. Zabali du goi-atea. "Hendidura superior" . Or Eus 81. Arbeltegia (pizartegia) goi estalkitzat. Etxde JJ 8. [Elizaren] goi egaleko orratzak. Etxabu Kontu 71. [Sudurraren] goi-puntea borobilla ta apur bat beerantz makurtua. Onaind STeresa 12. Hor zinuen muga. Espainiakoa edo Goi-Nafarroakoa. Larre ArtzainE 97.
azpiadiera-1.11.2
(Con el sdo. de 'septentrional').
Goi-Amerika artan. A Ardi 114. Goi-Ameriketan. Eguzk LEItz 125. Goi-Ameriketako Sarkaldeko kontu oiek. NEtx LBB 111.
azpiadiera-1.11.3
Celestial, sobrenatural, divino. Cf. goi-argi, GOI-MAITASUN, etc.
Sarri askotako izan ziran Andoniri goi agerketak, bere zerutar ames eta kordegabetzeak. Belaus Andoni 18. Obendiontzat / goi-errukia. GMant Goi 17. Egite edo gauzaren batek goi-kemenen bat daukala uste izatea da siniskeri edo sorginkeria. KIkV 61. Arren emaidazu / goi-sinistia. ArgiDL 159. Goi-arauz bardin erabillirik / "Zeuria" eta "neuria". Enb 174. Goi-atiak jo dodaz. "Puertas de lo alto" . Laux BBa 128. Goi-yauregiko malla. Ldi BB 18. Ene arreba, goi-amets horri / egiozu ba zuk ere irri. Iratz 122. Hain ginen ere bi-biak / goi-amodioz amestu. Ib. 167. Goi-errukia merezitzeko. SMitx Aranz 125. Bainan aho ezti zuen, doi / zen haren soina goi-ametsotara. Mde Po 74. Goi-langillearen begipean, abere-mota guztiak biraldakuntzak egiten ari dira. Vill Jaink 55. Goi-irudimen indarrez. BEnb NereA 98. Jexten da Donibane goi-begiestetik. Gazt MusIx 169. Jainko-jakintzan batez be eskola aundikoak ziranakaz ar-emonean jardunik, goi-jakituriaren gaillurreraiño igon zan. Onaind STeresa 13.
azpiadiera-1.11.4
(Con el sdo. de 'central').
Goi-Batzordea, Euzkadiko Gurutze Gorriaren zuzendari nagusiena da. "Comité Central" . EAEg 1-6-1937, 1735. Goi-Banakaritza. "Administración Central" . Ib. 11-6-1937, 1793. Goi-idazkolarako, Goi-gaxotegirako eta gañerantzeko goi-etxeetarako. Ib. 1-6-1937, 1736.
sense-2
2. (SP, Lar, ( A ), Dv, H) .
(Adj.). Elevado, alto (sentidos prop. y fig.). "Agigantado en las virtudes, méritos, etc., oi danez goragoa, goiagoa " Lar. Para la forma de superlativo, v. goien.
Lenen [= 'príncipe'] goia, goitua, goikoa. Lar Gram 391. Gauza andi, mee, goi diranak adirazteko. Lar Carta a Mb 278. Daudenak toki goietan. VMg 15. Mendi gaiñ guziz goi batera. AA III 548. Beste gauza guztiak baño andiagoa, goiagoa eta miragarriagoa. Ib. 326. Gauza balioso goi me diradenak. Izt C 217. Nun andizki goi erpiñak? Aran SIgn 211. Mendi goi batzuek. Camp EE 1882a, 34. Zeru goi urdiñaren anditasun ta apainduriak. Ag G 11. Ots goi meagodun [ezkilak] dirala. A Ardi 45. Zu orrelako etxalaba goi ta aberatsa zerala zeiñek esan dezake? Lh Yol 19. Donoki goira dagon bidia. Enb 205. Gaztain goiaren adar goietan. Or Eus 79. Zugatzik batere ez, toki goiegiak baitira. Or QA 50. Alertzeak toki goiak ditu naien. Munita 72. Gizarte maila goietakoek. Mde Pr 254. Biotz eder, goia. Gand Elorri 215.
v. tbn. Itz Azald 209. Etxde JJ 253. BAyerbe 37.
azpiadiera-2.1
(Usos pred. y adv.).
Goi dabillenak iminten ditu gura dituban mugak ta agindu darua zer egin biar dan. Mg PAb 206 (VersBasc 10 garaillariak). Nagitasunean dauden familiak, goi ta nasaitxo bizi izan arren, erortzen dira beberaño laster askotan. Ag Serm 361. Arbol luze aien buruak goi zeuden. Anab Poli 24. Goi dagon artzuloa. Onaind ( in Gazt MusIx 157 ). Zertarako dau emen / gizonak balio? / Danok goi egoteko / ainbeste jenio. FEtxeb 149.
azpisarrera-1
BEREA GOITIK JOAN. Ser arrogante, presuntuoso. "Ori beti berea goitik doaie (AN-5vill)" Gte Erd 122.
azpisarrera-2
EZ GOI ETA EZ DOI. "(Ni) tanto ni tampoco" Lar.
azpisarrera-3
GOIA HARRAPATU (G-azp ap. Gketx Loiola ), GOIAK HARRAPATU (G-goi-azp ap. Gte Erd ), GOIA JO (V-gip). Llegar a la cima; crecer hasta el límite. "Llegar al ápice, culminar, alcanzar la cima" Gketx Loiola. "Arbola orrek [...] goixe jo dau (V-gip), arbola orrek goiek arrapatu ditu (G-goi-azp)" Gte Erd 288.
Polik goia arrapatu zuanean izarrak erruz ikusten. Anab Poli 24. Beeko maillatik asi, / goia jo zuen, bun! [Lejarretak] . Zendoia 97. Orrela jotzea goia, / danen bis tan dago ia / badezutela sasoia. Insausti 199.
azpisarrera-4
GOI-HABE (V, G, AN). Ref.: A; AEF 1928, 24 y 1932, 79. Viga maestra de un tejado; travesaño. "La techumbre descansa sobre una viga central (caballete) llamada goiabia, en la que van apoyadas otras menores, cuyo nombre es kapiriuak" (G-azp) AEF 1928, 24.
Bi zutabe ta goi-abeagaz / egiña duzu tresena. Or Eus 180. Goi-abearen gaiñetik / txirrikan kiribildurik. Ib. 180.
azpisarrera-5
GOI-HAGA ( (V-gip, G-azp-goi-to; goiara GoiBur)). Ref.: A; AEF 1925, 92; 1927, 50; 1928, 24; 1932, 79; Iz ArOñ (goixagia), UrrAnz (goyagia). Viga maestra de un tejado. "14 maderos que han de servir de goiaras y galdurras" (1729) GoiBur 257. "Necesitando [...] para [...] seguridad de un tejado de un madero largo que llaman goyara" (Lacunza, 1756) LexHNav II 109. "Las diferentes partes del tejado son: las goi-agak, o vigas horizontales sostenidas en postes (= abiak) en las que descansan los cuartones (= kapiriuak) del tejado" (G-to) AEF 1925, 92. "Las viguetas se apoyan por la parte superior en el caballete o viga central (= goiagia), y por la inferior en otra viga (= zapata)" (G-goi) AEF 1927, 50. "El caballete" Iz UrrAnz.
Zuaitzak egiten du solairu-ola ta goi-aga; egiten du egurra ta ikatza. Munita 15s. Gure gurasoak utzi zizkiguten abe ta goi-agaiai. Ib. 39. Trunko aundiak, pillare, prontal, goi-agak, kontragoi-agak eta zapatak Otarrain-txabalen banatu ziran. JAzpiroz 58.
azpisarrera-6
GOIA JO. v. GOIA HARRAPATU.
azpisarrera-7
GOIAK HARTU.
azpisarrerakoSense-7.1
a) "Subirse a la parra. Au da gizona! Beingoan artuten ditu goiak" Zam Man 45. "Berehala hartzen ditu goiak (G-azp)" Gte Erd 150.
azpisarrerakoSense-7.2
b) Alcanzar la parte alta.
Norbaitek ibai zabala salabardoarekin astintzen du goiak artuz. Latum funda iam uerberat amnem alta petensIbiñ Virgil 72. Orain goiak artuak genduzkan, eta patxara obean ibili gindezken. A zer nolako ikuspegia Aranguren azpiko mendi zearrean barrena. AZink 166.
azpisarrera-8
GOIAK BEHEA JO. "Caerse el mundo. Etxat bape inporta goixak behia joten badau be" Elexp Berg.
azpisarrera-9
GOIAK BEHERA. De arriba abajo.
Zeruak ete etozan goiak beera? Erkiag Arran 145.
azpisarrera-10
GOIAK BEHERATU, GOIAK BEHETU (V ap. A). Invertirse las cosas, las situaciones. "Rebajarse las alturas" A.
Gorde zuan Jangoikoak egun bat bera onratzeko [...] ta goiak beratu dira; egun santuak igaro dira bekatu egunak izatera. Mg CC 192 (CO 289 goijak beetu dira). Nora da arako buru arro ta gallendua? [...]. Goiak beratu dira. VMg 48.
azpisarrera-11
GOIAK GORA. "Sube que sube, remontando alturas" A Ardi 153.
Lasterka ta garrasika goiak gora agertu ziran. A Ardi 63.
azpisarrera-12
GOIAK GORATU. Crecer hasta el límite. "Pedrok goiek goatu deuz (V-arr)" Gte Erd 288.
azpisarrera-13
GOIAK JO. Enfadarse. "Laster jotzen ditu horrek goiak (G-azp)" Gte Erd 150. Cf. goialdi.
azpisarrera-14
GOIAK JO ETA BEHEAK JO, JO GOIA ETA JO BEHEA.
azpisarrerakoSense-14.1
a) "Hablando acaloradamente, subiéndose a la parra, embistiendo contra esto y contra lo otro (V)" DRA.
Aleman oiek larri zebiltzan / jo goia eta jo bia. Tx B III 22. Asarre bizittan jarri ziran ots-otsean, jo goiak eta jo beiak eta begijak be su. " Gettavano fuoco per tutto" . Otx 24. Aserretan irakiten eginda, io goiak eta io beak. Zait Plat 99.
azpisarrerakoSense-14.2
b) De parte a parte. "Kalean jo goia ta jo behea (G-azp)" Gte Erd 190.
azpisarrera-15
GOI-ALDE. v. goialde.
azpisarrera-16
GOI-ALDERDI. Lado superior. v. goialde.
Ene, ba! azpia --mutilak dio-- / orrein ederra dalarik, / nolakoxea ote da, gero, / zerua goi-alderditik! Ldi BB 20. Buruan, goi alderdi bako bisera antzeko kartoizkoak. Etxabu Kontu 85.
azpisarrera-17
GOIAN HASI ETA BEHERAINO (V-arr ap. Gte Erd). De arriba abajo. "Burutik behera behatzen dako (BN-arb), goian asi ta beraño (V-arr)" Gte Erd 237.
azpisarrera-18
GOIAN BEDI. Que en gloria esté, que en paz descanse. v. GOIAN BEGO.
Mikela Iriarte onen izena, goian bedi, esker onez agertuko dut. Or Eus 62n.
azpisarrera-19
GOIAN BEHEAN (V-gip, G-azp-to, AN-gip-larr), GOIEN BEHEAN (G-bet, AN-araq). Ref.: A EY III; Satr VocP; Elexp Berg; Gte Erd 111; ZestErret (euri). Con fuerza, fuertemente; con insistencia; torrencialmente. "Goian beian euria zan, llovía a todo llover (G-to, AN-larr)" A EY III 310. "Goian beian ekin, insistir desaforadamente (V, Alt)" Ib. 275. "Torrencialmente. Se dice de las tormentas fuertes o trombas de agua. Goien beian euria" Satr VocP. "Euriya goaian beian dala junda etxetik" ZestErret.
Bere berotasunarekin eraso zion goien bean maizter zintzoari. Izt C 164. Goian-bean euria perradaz bezela ari da. Zab Gabon 25. Orduan asi ziran goian beian biak / alkarri atereaz deadar andiak. AB AmaE 306. Euria goien bean iñarduen. Or Tormes 33. Elurra goian-beian ari du. Etxde JJ 255. Meza-ezkilla goian-beian joka asi zen. Ib. 150.
azpisarrera-20
GOIAN BEGO. Que en gloria esté, que en paz descanse.
Goian Bego Aita Antonio Goyena langille aundia. Alzola Atalak 106. Gazterik egin zituen lur huntako aldiak. Goian bego! Xa Odol 51. 1952an il zan, Garagarrillaren 27an. Goian bego gizarajoa! JAzpiroz 39. Sacha Guitry zena ere, goian bego, saiatu da aldiz-aldiz ikuslearen zama arintzen. MEIG I 178.
v. tbn. Enb 53. JAIraz Bizia 93. Mde Pr 167. Akes Ipiñ 17s. Basarri 87. Ataño TxanKan 28. BAyerbe 100. Gerrika 181.
azpisarrerakoSense-20.1
Beltran jaunak, goian bego bere anima, mundu ontan okerrik izan bazun. Etxde AlosT 44.
azpisarrerakoSense-20.2
Etziteken mundu ontan suerte aundirik izan; bestean errukituko al zitzaien Jainkoa. Goian beude! Ataño TxanKan 257.
azpisarrera-21
GOIAN DENA BEHEAN, GOIAN DIRENAK BEHEAN. "Goian direnak behean ari du euria (AN-gip)" Gte Erd 111.
Kanpoan, euria goian dana beian... Ez da aterrunerik. NEtx LBB 102.
azpisarrera-22
GOIAN ETA BEHEAN. De arriba abajo, completamente.
Apainduba guztiya / goien eta bean. Echag 86.
azpisarrerakoSense-22.1
(Llover) con fuerza.
Biok gosaldu genduan eta euria goien da bean. BBarand 147.
azpisarrera-23
GOIAN ZERUA ETA BEHEAN LURRA (V, G-azp), ZERUA GOIAN LURRA BEHEAN (G-azp). Ref.: A EY III 177, 324; ZestErret. "Auxe da lorra!: goian zerua ta beian lurra [...] (quiere decir que nada tiene propio) (V-ger-ple, G-azp)" A EY III 177. "Han geatu giñan goian zerua ta beian lurra!" ZestErret. "Zerua goian lurra behian gerau" Ib. s.v. zeru.
Monja pobre bat da Teresa [...]. Goijan zeruba ta beian luurra baino besterik ez dauka. fB Ic II 291. Geratu zan gizajoa goian zerua ta beian lurra baño beste barik. Echta Jos 37. Ez dirurik, ez zeri eldurik, goian zerua ta beian lurra. Ag G 278. Goian zerua ta bean lurra / beste ondasun gaberik. Ayesta 27.
v. tbn. A BeinB 68. Erkiag BatB 114.
azpisarrera-24
GOIARI EUTSI (Usado en imperativo, como expresión de ánimo).
Goiari eutsi. (G-to). EZBB I 132. Azal ximurtu arren, / Manuel, ez etsi. / Beera ez begiratu / ta goiari eutsi. Zendoia 238.
azpisarrera-25
GOI-ARIN. "(V, ...), casquivano, ligero de cascos" A.
Emakuma goiarin batek sagu bat iruntzi ebala uste eban. A Ezale 1897, 340a. Siñiskorregiak goi-arintzat euki bear badira. A BGuzur 117. Gazte goiarina. JE Ber 46.
azpisarrera-26
GOI-ARNAS.
azpisarrerakoSense-26.1
a) Inspiración.
Goi-arnasa itz-ugoldeka ixurtzen digutenak. TAg Y 1933, 21. Irudiz aberatsena bai goi arnasez biziena ere. Aitzol ( in Ldi UO 6 ). Zatozkida, goi-arnas. Or Eus 3. Gizon aundi oien [Dante, Petrarca, Migel Anjel] goi-arnasak eda zuten urrin gozoaz. Etxde JJ 239. Minervaren kuttunek berezko duten goi-arnasa. Or Poem 554.
v. tbn. Mde Pr 192
azpiadiera-1.1
Goi-arnasari laguntza eske / luzaroan dago erpai. " Espíritu de lo alto" . Or Poem 554.
azpisarrerakoSense-26.2
b) Espíritu religioso.
Gain maite ontan irauten bai du / goi-arnasaren indarrak. Lazkao-Txiki ( in Uzt Noiz 68 ). Eskoriatzan eliz barrua / zerutu da goi-arnasez. NEtx LBB 277. Goi-arnasaren kutsua dabe, ta eragin bizia, Teresaren itz sarkorrak. Onaind STeresa 87.
azpisarrera-27
GOI-HARRO v. goiarro.
azpisarrera-28
GOI-HATS. Inspiración.
Goi-hatsez beterik dela [poema] zuhauk ikusiko duzu. Mde Pr 199.
azpisarrera-29
GOI-BARRENAK. "(V-ple), los límites, la parte más alta y la más baja" A EY III 309.
azpisarrera-30
GOI-BEHE (Pl.). Parte superior e inferior. "(G, AA CCErac 176), los extremos alto y bajo" A. "(V-m, G), tejado y cimientos de una casa. Goibeak artu, dar (a una casa en construcción) cimientos y tejado. Etxeak su artu zuenean goibeiak aguro alkar jo zuen (G-to)" Ib. Cf. goibehe.
Soñeko arroakin eta goibeak ongi estali gabe. AA CCErac 220s. Goi-beak maisterrai utzirik, bigarrengo bizitzan arautu zuan bere kaiola. Ag G 219s. Aiek goi-beak arrapatutzea antzemanda. Anab Usauri 71. Letra ederra, garbia eta bardiña, goi-be zorrotzakin. Alzola Atalak 63. Aita Villasantek hartu dizkio goi-beheak eta luze-laburrak Gandiagari eta Gandiagaren poema bildumari. MEIG III 79. Nahaspilatu, goi-beheak aldatu. "Se modifican sus términos" . MEIG IX 140. (en colab. con NEtx)
azpisarrerakoSense-30.1
"(V-ger-arr-m, G, ...), los vecinos de diversos pisos de una casa" A.
azpisarrerakoSense-30.2
"(Vc), vaivenes de la fortuna" A.
Bizitza onetako naaste eta goibeijak gaitik. " Vicisitudes" . (1866) BBatzarN 239.
azpisarrerakoSense-30.3
Cielo y tierra.
Ume gurgarri bat sortu dabe / ixango dana goi-bein jabe. Enb 87. Goi-beietako Bakaldun Deuna. Ib. 92.
azpisarrerakoSense-30.4
Todas las partes.
Gaudi gustija betian duaz / usainduagaz goi-beiak. Enb 45.
azpisarrerakoSense-30.5
Altibajos.
Enparaukuak goibe / andijak daukez. Enb 168.
azpisarrerakoSense-30.6
Udal orrek uri-zabalgunde-zertaneko bazterretan ixan dakezan goi-bei gustijen edeskuna Aldundijari bidaldu biarko dautso. " Relación de las altas y las bajas" . (1918) ForuAB 111.
azpisarrera-31
GOI-BEHEAK JO. Arruinarse, destruirse. v. GOIAK BEHEA JO.
Ukullora urbil niñun; baña beranduegi: goi-beak jota, labe gori bat besterik ez uan ura. Ataño TxanKan 51. Goi-beak jotako baserri arlote bat besterik ez. Ib. 131. Etsaiak indarrean eta gu goi-beak jota. Ib. 231.
azpisarrerakoSense-31.1
( Goi-beheak joarazi ).
Bereala goi-beak jo erazi ta kiskali ziteken [baserria] . Ataño TxanKan 37.
azpisarrera-32
GOI-BEHEKO (Pl.). Los de arriba y los de abajo.
Goi-bekoen gorrotoak! SMitx Aranz 21. Beraz nozbait goibekoak alkartzen dirala irudi izanarren, bitsuon artean benetako adiskidetasunik ez da izaten. Ibarg Geroko 32 (ap. DRA ).
azpisarrera-33
GOI-ERANTZULE (El) que emite oráculos.
Delpisko arkaitz goi-erantzuleak dionez. Zait Sof 70.
azpisarrera-34
GOI-ERANTZUN. Oráculo.
Lai zanari goi-erantzun bat eldu zitzaion. Zait Sof 77.
azpisarrera-35
GOI-ERTZ. Horizonte.
Mantxa-aldeko goi-ertzaren ate ta balkoietatik gizartera agertuaz egunsentia. Berron Kijote 42.
azpisarrera-36
GOI-ESKER. Gracia divina.
Bear dituzten goi-eskarrak Jesusen Biotzari eskatuaz. JBDei 1919, 358. Zeuk Goi-eskerrez barriro biztu / daustazulako biotza. GMant Goi 112. An daude gozpuzkiñak, goi-eskerra daritela. Or Mi 142. Goi-esker-iturri oietan barruak ezetzera. MAtx Gazt 88.
v. tbn. Enb 152. Laux BBa 56. AEmil AndreM 20. EgutAr 14-9-1959 (ap. DRA). BEnb NereA 78.
azpisarrera-37
GOI-ESKERDUN. Lleno de gracia.
Damotsez goi-eskardun / bezuzak ugari. Enb 140.
azpisarrera-38
GOI ETA BEHE. Con insistencia, con fuerza. Cf. Lar SAgust 14: Zu [izan] nere goi eta be, zu nere eskui ta ezker.
Oneek zituban esaten, / goi ta be erabilten. Mg PAb 99. Izadiaren indarrak mukuru zirauen, goi ta bee. Erkiag Arran 96.
azpisarrerakoSense-38.1
Por todos los lados; de arriba abajo, completamente.
Artu [imajiña] , ta egon zan goi ta be begira. VMg 32. Goi eta be eraso zion. Arr May 187. Goi eta bee, alderdi guztietan, itanduera bat bakarra entzuten zan. Ag Serm 79. Irauli neban [etxe] guztia goi ta be. Or Tormes 75. Italia goi ta be ezagutzeko. Etxde JJ 239. Ortarakoxeko emakume baita goi ta be. Ib. 137. Bildur-ikara batek astindu zion gorputza goi ta be. Ib. 157.
v. tbn. Enb 168.
azpisarrera-39
GOIETARA JO. "Apelar [...] (V-ple)" A EY III 246. v. GORA JO.
azpisarrera-40
GOIETATIK IBILI. Andar con pretensiones.
Ezaiozu amari emen gagozan edozeiñen etxera etorri deitteala zuretzat emaztegeia billatutera, beti goietatik ibilli barik. Echta Jos 227s. Berak eukala errua goietatik ebillelako. Ib. 220.
azpisarrera-41
GOI-GABEKO. Sin parte superior, sin techo.
Goia estalki bage dago, goibakoa da [uraska aundia] . Erkiag Arran 134s.
azpisarrera-42
GOI-GAIN. "Cima, cúspide. Aizgorriko goi-gañian da ermitxa bat" Etxba Eib.
Erdal lirikaren goi-gainetara heldu direnak. MEIG III 105.
azpisarrera-43
GOI-GOI.
azpisarrerakoSense-43.1
a) (En casos locales de declinación sing.). Lugar, posición muy alta. "Goi goitik begiratu zidan (AN-gip)" Gte Erd 139.
San Franzisko umilla [...] Jauregi artako Andien artean goi goien ikusi det. Cb Eg II 207. Tunba lau eskiñako batzuk, goi goira jasoak. GGero 15. Goi-goira igo nai zutenak. Aran SIgn 111. Goi goitik jausirik. AB AmaE 296. Mendi-goi-goian / dirdits elurra. Jaukol Biozk 36. Jasorik goi-goira. Enb 146 (v. tbn. 141). Goi-gora digorte usain-goxua. Laux BBa 38. Goi-goiko iakintzaren irrika bizia. Zait Plat 87. Gauzak goi-goitik, gaillurretik begiratuaz. Vill Jaink 83. Txoriak goi-gorantz egaldatu. Ibiñ Virgil 86. Ikusirikan musikan oso / goi-goiko mallan agola. Olea 111. Goi-goien dago [Larte] . JAzpiroz 205.
v. tbn. EusJok 119. Altuna 13. Otx 149. Lek SClar 103. Anab Poli 133. Basarri 158. Etxabu Kontu 11.
azpiadiera-1.1
Tono muy alto.
Goi-goitik abestuaz. Etxabu Kontu 83.
azpisarrerakoSense-43.2
b) (Uso adv., sin suf.).
Zure Asaba jaunen argitasuna goi goi ipiñi. VMg II. Goi-goi tinian eguzki goria. Gazt MusIx 91.
azpisarrerakoSense-43.3
c) (Adj.). Muy alto.
Ango dorre goi-goiera igo zan ta berealaxe oiu egin zuan. Lh Yol 41.
azpisarrera-44
GOI-GOI-ALDE (Con suf. local de declinación en sing.). Parte superior, de más arriba. Cf. goialde.
Goi goi aldian du [arbolak kabiya] . Sor Bar 87.
azpisarrera-45
GOI-GOIEN. v. goien.
azpisarrera-46
GOI-GOITIK BEHE BEHERAINO. De arriba abajo.
Euren ames-jauregi gozoa goi goitik beberaño etorri jakoen. Ag Kr 188. Goi-goitik be beraño erazteban [...] bere itza. Ib. 133.
azpisarrera-47
GOI-GOITIK BEHE-BEHERA, GOI-GOITIK ETA BEHERA.
azpisarrerakoSense-47.1
a) De arriba abajo, completamete.
Nai zituzten bazterrak aztertu / goi goitik eta bera. Mg ( in VMg 95 ).
v. tbn. av Fab RIEV 1907, 532.
azpisarrerakoSense-47.2
b) De muy arriba a muy abajo.
Apatzetik apatzera goi goitik bee beera boteaz irabiaturik oztutzera [eznea] . Izt C 229.
azpisarrera-48
GOI-GOITIKO. Alto (de tono).
Goi goitiko deadar me ta erdi negarrezkoan. Ag Kr 133.
azpisarrera-49
GOI-GORA. v. GOI-GOI.
azpisarrera-50
GOI-GORENGO. v. goren.
azpisarrera-51
GOI-GURA (El) que aspira a las alturas.
Atx eta mendiz inguratuta, / atx eta mendi goi-gurez. Gand Elorri 185.
azpisarrera-52
GOI-IKASKUNTZA.
Goi-ikaskuntza (Enseñanza Superior). Lh Eusk 1919-1920 (I) 24.
azpisarrera-53
GOI-IKASTEGI, GOI-IKASTETXE. Universidad, centro de enseñanza superior.
Gratz-ko Goi-Ikastetxean irakasle izana. Lh Eusk 1919-1920 (I) 14. Irlandako goi-ikastegietarik, ordea, Galway-ko Unibertsitateak soilki du Irlandara usatzen. Mde Pr 243.
azpisarrera-54
GOI-KARGA EGON. Estar borracho.
Nola goi-karga zeguan, zabu egin, erori eta lurrian lokatzatan exerita gelditu zan. Urruz Urz 15.
azpisarrera-55
GOIKO.
azpisarrerakoSense-55.1
a) Restante. v. GAINERAKO, GOITIKO (s.v. goiti). Para otros usos de goiko, v. supra (1). Cf. goiko.
Ondasun geiago emanen lieke [...] beren itxeko, erriko edo beste orien gauz galgarri gaistoen ekusle goikoei. Mb IArg I 240.
azpisarrerakoSense-55.2
b) (Precedido de instr.). Superior a.
Naturalezaz gañekoak edo goikoak. Gco II 68. Beste guziak baño askoz luzeago zala; bada, besteen neurritik sorbaldaz goikoa geiago zuen. Lard 156. Eman iguzu gaur izatez-goiko ogia (panem supersubstantialem) . Inza Azalp 143. Milloi batez goiko dirutzaren jabe badira. EAEg 2-3-1937, 1188. Gerriz goikoa kendu dizu. Insausti 258.
azpisarrera-56
GOIKO ALDE. Parte superior, parte de arriba. v. goialde.
Otsoa asi zan edaten goiko aldetik. VMg 1. Ia, mutillak, arrapa zagun / goiko aldeko munua. FrantzesB I 102. Zubiaren goiko aldetik. Izt C 106. Arkaitzen goikoaldean. TAg Uzt 43. Goikoaldeko sailla. Ib. 79. Aurrena, goiko aldetik saiatu zan [azaria] . BBarand 56.
v. tbn. Laux AB 99. AZink 49. Zendoia 56.
azpisarrera-57
GOIKO MAILA. Nivel superior. v. GOI-MAILA.
Karrera guztija onantxe egin dau: berak bakarrik, etxeko laguntasunik baga, ta ederto, beti goiko malletan. Kk Ab I 113. Lengo zarrak e beti nai zuten / goiko malla iristia. EusJok 171. Bertsotarako apizioa / dakarkizu gaztetatik [...] / goiko mallara igo zindezke / juan ezkero bertatik. Olea 170. Ez bait-dira beiñ-ere jatorriz duten goiko mailla artaraiño igoko. Berron Kijote 80. Goiko maillako estudioak. FEtxeb 83. [Bertsolari] aiek ere artean goiko mail ortara iritxi gabe zeudelako. Insausti 21.
azpisarrera-58
GOIKO TXERTO. Nombre de un tipo de injerto.
Lengoak bezela bean egin bearrean goian egiten dalako goiko txertua esaten zaio. EEs 1917, 53.
azpisarrera-59
GOIKOZ AZPIRA (Acompañado de azpikoz gora). Por todos lados.
Zuzendu ebezan andik-emetik, goietan da beietan, azpikoz-gora ta goikoz-azpira, nastaurik, lapurrak ipiñi ebezan gauza guztiak. Echta Jos 143.
azpisarrera-60
GOIKOZ BEHEKOTU. Poner del revés.
Gabrielen agoti / Ave bat arturik, / zeiñ dan Evan izena / goikoz bekoturik. Azc PB 25.
azpisarrera-61
GOIKOAZ BEHERA, GOIKOZ BEHERA. Patas arriba.
Etxe guztia aidean goikoaz bera dedarrez darabillana. NekeA 222. Inogaz bakerik eztaukenak, eta auzotegi gustija goikuaz beera darabileenak. Astar II 103. Etxe guziyak goikuaz bera jiratzen. Alz Bern 59.
azpisarrerakoSense-61.1
"Al revés. Goikuaz bera diardue kontuan jausi barik " Etxba Eib.
Sartu zien goikuaz bera Kardinal Jaunak esan ziena. Ark lauda bezela, onek ziran baño txikiago egin zituan. Bv AsL 196. Maiak goikoaz bera bota zituen. Arr Bearg 174 (ap. DRA). Naiz goikoaz bera ta naiz atzekoz aurrera. Urruz Auspoa 47, 126 (ap. ELok 419). Geure kemenez, gauza guztiak goikoaz bera jarri biar ditugu. Ag G 355. Zitalkeriya jira / zagun goikoz bera. Auspoa 79-80-81, 337. Seta txarrakin, goikoz bera gauza danak artzen ditukala. ABar Goi 70. Ez goikoz-bera ta azpikoz-gora / irauli gizalegea. SMitx Aranz 77. Asmo guztiak goikoaz beera, iruntzietara jarri. Erkiag Arran 160.
azpisarrerakoSense-61.2
(Acompañado de azpikoz gora o similar). Por todos los lados, del derecho y del revés.
Dotrina guztie goikoz beera ta azpikoz ganera ta atzekoz eurrera itendu. A BGuzur 123. Erriko gauza guztiak goikoaz bera ta azpikoaz gora erabilli ta gero. Ag Kr 133. Goikoz-bera ta azpikoz-ganera erabili ta gero [erresakak] . Echta Jos 59. Bekuaz gora, goikuaz bera, alde guzietara erabilli zuen. Alz Burr 33. Burutapenak gora ta beera, azpikoz ganera ta goikoaz beera, atzekoz aurrera ta azpi-gainka erabiliaz. Erkiag Arran 61.
azpisarrera-62
GOIKOZ BEHERATU. Poner del revés.
Udeak eta neguak alkarren egiñenak itzulastu edo goikoz beeratu edo azpikoz ganeratu edo musturrez aurreratuteko alegiña egiten dabe. A Ezale 1897, 338b.
azpisarrera-63
GOIKO ZORU. "Techo, cielo raso" Ond Bac.
azpisarrera-64
GOI-MAILA (Lar, H, A). Estamento, nivel superior (socioeconómico, científico, artístico, etc.). "Grados de intensión" Lar. "Degrés supérieurs, grades élevés" H. "Aristocracia" A (que cita a AA).
Goimallako Andre andizkiak. Cb Josefa 100. Ezin igerri dezu [...] goi mallakoak, bitartekoak edo bekoak diran edo ez [emakumeak] . AA I 580. Erroman ziran goi-mallako andre guzietara. AA II 227. Santutasunaren goimallara. Arr May 173. Bere goimallatik lotsagarri bota zuten [arzedianoa] . Ib. 149. Ni lako goi-mallakoari etxakok esan bear gitxigorik. "Los más altos" . Or Tormes 93. Lenen, erdiko eta goi-malletako irakaskintzaz. "Superior" . EAEg 16-12-1936, 557. Goi-mail oro baiño gorago. " Omni honore" . Or Aitork 212. Irakasle soil ezezik goi-mailla jagira ere eldu diranak. Erkiag Arran 135s. Goi mallako jakintsu. Basarri 54. Barrepolesko Unibersidadean egin ditut goi-maillako estudioak. Vill ( in Gand Elorri 18 ). Goi-mailletako izaki bizidunak evoluzioz azpikoetatik eldu direla. Vill Jaink 52. Jakintzako gaiak izanik, goi-maillako aldizkarietarako egiñak. Alzola Atalak 125. Ain bertsolari iaiua [...] / ainbesteraño saiatu gabe / goi mallaraño iua. Uzt Sas 147. Goi-mailla artara igo ziranak ere. Berron Kijote 146. Lan bako egunik zeure aldetik / iñoiz etzendun atera, / beti ziñaden goi-maillakoaz / edo bekoaz batera. FEtxeb 105. Gaur egun mediku -ekintzetan / goi-maillak lortu dituzte. Zendoia 162. Aspertu gabe kanta bear dek / nai badek goi-mailla io. Insausti 208. Goi mailako iker lanak egin arren ez zen ia erabakirik hartu. (InMEIG VI 42 ). Goi-mailan ageri dela Xenpelar bertsolarien artean. MEIG II 107.
v. tbn. AEmil AndreM 27. Olea 167. Etxabu Kontu 89. AZink 15.
azpisarrera-65
GOI-MAITASUN.
azpisarrerakoSense-65.1
a) (BeraLzM). Caridad.
Bere biotz aundiaren goi-maitasuna ikusiaz. Garit Usand 52. Goi-maitasun edo karidade ta egite on barik. KIkV 14. Jaungoikoaren goimaitasunik sutsuenaz beroturik dagoken biotzak. Inza Azalp 130. Sinismen, itxaropen eta goi-maitasun galdak. NEtx Nola 39. Betiko goimaitasunez bat nadilla zurekin. " In charitate perpetua" . ( Imit I 3, 2) Zait Plat 45 (SP, Mst karitate, Ch amudio, Ol maitasarre ). Mundu legor au gozatuko du / goi-maitasunezko intzak. Olea 92.
v. tbn. KIkG 68. EEs 1929, 126. Sorarrain Lili 43. BEnb NereA 146.
azpiadiera-1.1
Amor supremo (?).
Goi-maitasunez / berau [euzkera] indartzen / alegindurik. Enb 141. Maite daiguzan, goi-maitasunez, / uri, baserri, baso, mendijak. Ib. 144.
azpisarrerakoSense-65.2
b) Amor por lo alto.
Ez naz nekatzen gora begira / neure goi-maitasunean. Gand Elorri 186.
azpisarrera-66
GOI-MAITETZA. Caridad.
Zure Goi-maitetza. " Vuestra Caridad" (tratamiento) . NEtx Nola 11.
azpisarrera-67
GOI-MIN.
azpisarrerakoSense-67.1
a) Mal de altura.
Zenbait jaun-andere, goi-miñak arturik. Or Poem 524. Ez al duk geiago goi-miñik sumatu bide oietan? Or QA 53.
azpisarrerakoSense-67.2
b) Ansia de ascender.
Nere goi-miñak keja bat zizun: / ez izan aratzeko gai! SMitx Aranz 166. Goi-miñez eta lurrezko. Azurm ( in Gand Elorri 145 ).
azpisarrera-68
GOI-NAHI. "Soberbio" Añ.
azpisarrera-69
GOI-NEKE. Mal de altura.
Ementxe sumatu nenunan goi-neke pixka bat: arnas-estu-antxa, estaziotik etzalekura. Or QA 50.
azpisarrera-70
GOI-ONDASUN (Pl.). Bienes espirituales.
Eleizea deritxogun Batzar onen goi-ondasunak batzarkide guztien artean banatzen dirala. KIkV 38. Auek Elizaren goi-ondasunetan ez dute irabazirik. Inza Azalp 105. Izan ere Jesukristo da gauza guztien ate, itxaropen eta goiondasun guztien iturburua. EgutAr 28-11-1959 (ap. DRA ).
v. tbn. KIkG 25.
azpisarrera-71
GOI-SAMAR. "Goisamar (V-m), cerca de la cumbre" A.
Goi-samar argi-mutil bat piztuta dago. NEtx Antz 101. Len goi xamar giñanak / azkar guaz bera. Uzt Noiz 39.
azpisarrera-72
GOI-SUBIL (A). Rodillo superior del telar.
Au da goisubilla; beragokuau, beesubilla. Mg PAb 140.
azpisarrera-73
GOITIK.
azpisarrerakoSense-73.1
a) (Precedido de instr.). Por encima de, más arriba de (sentidos prop. y fig.). "Más de (V). Bosteunaz goitik, más de 500 (V-m)" A Apend. "Irurogei urtez goitik egongo da ori (G-azp)" Gte Erd 295. v. goiti.
Kaleak ere elizaz goitik eta beetik. A Ardi 40. Ene animako begiz goitik, nirezko argiz goitik, argi aldaezin bat. Or Aitork 169. Neurriz-goitik goraipa banindeza. Ibiñ Virgil 52.
azpiadiera-1.1
"60 urte? Izango ditu goitik" Gte Erd 295.
azpiadiera-1.2
(Precedido de gen.).
Erriko gizadi guztiak ekian ondo Josetxoren gizabidea ta egittasunak Aristonen goittik ebiltzazana. Echta Jos 168. Zorijontsua gustijen goitik. Enb 193.
azpisarrerakoSense-73.2
b) En voz alta.
Goitik mintzatuz. " Voce magna" . (Act 7, 60) Or MB 80 (Lç, Ol ozengi, He oihu goraz, Dv gora, Ker deadarka, IBe goraki ).
azpisarrera-74
GOITIKAKO.
azpisarrerakoSense-74.1
a) Que viene de arriba.
Onetarako goitikako neurri eta bide jaungoikozko bat artuaz. Arr May 179s. Goitikako adimen-argia-edo artzen baitzuen. Zait Plat 88.
azpisarrerakoSense-74.2
b) (Precedido de instr.). Superior a. v. GOITIKO s.v. goiti.
Nere indarraz goitikakoa zala [lana] . Arr CDoc II (ap. DRA ).
azpisarrera-75
GOITIK HASI ETA BEHEITIRAINO. De arriba abajo. "Goitikan asi ta beittiño (AN-gip)" Gte Erd 237.
azpisarrera-76
GOITIK BEHEA JO. Caer de arriba abajo.
Zeruak goitik bea jotzea. Arr May 107. Lagun onek bultza, eta goitik bea jo zuen. Ib. 30.
azpisarrera-77
GOITIK BEHEITI. De arriba abajo.
Arkaitz batean goitik-beiti erori zala. Berron Kijote 173. Goitik-beiti erdibiturik. Ib. 107.
azpisarrera-78
GOITIK BEHERA (goitik bera VP 34v, Lar, Añ, H (+ beherera); goiti bera Añ). Tr. Al Norte lo emplean Archu y Mirande (ambos en la forma goiti).
azpisarrerakoSense-78.1
a) De arriba abajo. "Despeñar [...] goiti bera jausi " Añ. Cf. goitibehera.
Zebillela enadea ibai batean goitik beera ta beetik gora egaa. VMg 25. Zintzillik goitik bera / egiñaz arkua. It Fab 69. Botza beitziren [= baitzuen] erabilten / ederki goiti behera. "Il faissait des passages" . Arch Fab 225. Bere buruari geiegi zeritzon ta goitik bera begiratzen zien lengusuai. Ag G 224. Goitik beera ta beetik gora dabilen burnizko soka lodiari lotuta. A Ardi 39. Elizako oiala goitik-bera urratu da. Inza Azalp 61. Ikazkiña goitik bêra. "Baja del monte" . Or Eus 159. Bi luzean eta beste bi goitik berara. JAIraz Bizia 40. Eguna bazijoan goitik bera. Ugalde Iltz 62. Zuloa egitea kirtenaren luzerokoa, beste ainbeste zabalean, eta berdin goitik bera. BBarand 37. Goitik bera asten nintzan [i-a idazten] eta ez eustan ondo urteten. Gerrika 21. Herri xume jatorrari goitik behera begiratzen. MIH 171.
v. tbn. Goitik be(he)ra: Arr GB 63s. Ud 160. Bv AsL 183. Goñi 24. Elizdo EEs 1929, 48. Kk Ab II 157. Tx B II 267. Ldi IL 20. Txill Let 81. Anab Poli 22. Salav 93. Osk Kurl 105. Vill Jaink 45. Ibiñ Virgil 110. Uzt Sas 353. Berron Kijote 112. Etxabu Kontu 194. Onaind STeresa 29. Goiti behera: Mde Pr 184. Goitikan b.: Etxde JJ 91. And AUzta 126. AZink 46.
azpiadiera-1.1
(Lar, ).
Por todos los lados; completamente. "(De pies a) cabeza" Lar, .
Dala goitikan bera gure fueroa austea. Lar Fueros 227. Garbitzen da etxe guzia goitik bera. Mg CC 231. Iñurri pilo andi bat ebillela goirik bera. LoraS 108 (v. tbn. 46). Nola nik etxea / goitik bera daukadan / janariz betea. It Fab 35. Jo zuan goitik bera Jaun au. Urruz Zer 108. Errie goiti bera / dana nastu arte. Lek EunD 26. Goitik beera arrapaladan ikertu ostean. Erkiag BatB 200.
v. tbn. VMg 74. Inza Azalp 45. JAIraz Bizia 55. Etxde JJ 250.
azpiadiera-1.2
Desde el principio hasta el final, de parte a parte. " Kalea osoa goitik be(he)ra pasatu zuen (G-azp)" Gte Erd 190.
Beok lasaiago esaten dituzte [aterakeriak] goitik bera, bai. Sor Bar 46. Alkarrengana bildu eta liburua goitik beera aztertzeko. Albeniz 12. Zenbait iritzi [...] aditzera eman nahi nituzke, goitik behera. MEIG VII 189.
azpiadiera-1.3
(Ref. a fenómenos atmosféricos). Con fuerza, intensamente. "Euria goitik behera ari du (G-goi-azp, AN-gip-5vill, B, BN-lab)" Gte Erd 111.
Euria goitik beera ordurako. Erkiag BatB 43.
azpisarrerakoSense-78.2
b) (ponerse, etc.) del revés; (poner) patas arriba.
Tortilla goitik bera irauli. Cb EBO 41s. Bere etxe guzia / goiti behera zuen ezarten. Arch Fab 165. Jar adi goiti behera. Ib. 169.
azpisarrera-79
GOITIK BEHERAINO. De arriba abajo; (fig.) completamente.
Eskall-burutik amildu eta / goitikan beraño zuzen. Xe 269. Goitik beeraño dana eundua. Ir YKBiz 502. Gizarte-auzia goitik-beraino erabat aldatu ta itxulastu. Zait Plat 6 (v. tbn. 41). Goitik beeraño zuriz jantziak. Anab Aprika 16. Gorputza dauka goitik beraiño / oso egoki egiña. BEnb NereA 221. Irakaskuntzan, erabat harturik goitik beheraino, istilu larriak ikusi beharrean gara. MEIG IX 24.
azpisarrera-80
GOITIK BEHERAINOKO (Lo) que va de arriba abajo.
Goitik beerañoko kortina eder batek estaltzen zuan leku ura. AA I 428. Goitik berañoko luzetasuna. Izt C 73. Armario aundi bat egoan, goitik beeraiñokoa. Erkiag BatB 91.
azpisarrerakoSense-80.1
Zutik eta bizimiñez jarten gaituan goitik-beeraiñoko bultzada zoli ta eragiña. Erkiag Arran 93.
azpisarrera-81
GOITIK BEHERAKO.
azpisarrerakoSense-81.1
a) Que va de arriba abajo.
Zapatak goitik berako errenkadetan. Ag Kr 189. Jantziari goitik beherako begialdi bat egiñaz. Etxde JJ 224. [Sare bakotxa] ogetabi braza luze izango da, ta sei braza inguru goitik berakoa. Etxabu Kontu 119.
azpiadiera-1.1
Nork eztu somatu, ura irakurtzean, goitik berako astindua ezur-mamitan? Vill Jaink 109.
azpisarrerakoSense-81.2
b) Paseante, viajante.
Or dijoa, goitik beerako banakak ikusmiran jar-arazten dituala. Mok 4.
azpisarrera-82
GOITIK BEHERAKOAN. Al bajar.
Eskallera aietan, / goitik berakuan, / biotza saltoz asi / zitzaidan kolkuan. Olea 183.
azpisarrera-83
GOITIK BEHERANTZA. De arriba hacia abajo.
Goitik berantza asi nintzan astiro astiro. Alzola Atalak 47 (v. tbn. 59).
azpisarrera-84
GOITIK-BEHERATZE. Decadencia.
Famili baten goitikberatze-lurra jotzea. Alzola Atalak 96.
azpisarrera-85
GOITIK BOTA. Vomitar. "Goitik bota du (B), goitikan bota nuen barrenean nituen guztiak (AN-5vill)" Gte Erd 68. v. GOITI BOTA.
azpisarrera-86
GOITIKO (Lo) que viene de arriba, que viene del cielo. Cf. GOITIKO s.v. goiti. v. GOITIKAKO.
Goitiko beste erro, guar, ostrontz orrek. A Ardi 110. Goitikoak eta Jaungoikoaren ondonai utsezkoak ziran guztiak. KIkV 23. (KIkG 15 zerutikakoak) Goittiko indarrez bete. Inza Azalp 84. Goitiko indar ori Ats Sandua da. Ir YKBiz 542n.
v. tbn. Zait Sof 73. Erkiag Arran 160.
azpisarrera-87
GOI-ZALE.
azpisarrerakoSense-87.1
a) (V, G). Ref.: A; Etxba Eib. Ambicioso. Cf. Mg PAb 174: Otsua da oitsua, leku oi edo goi zalea, menditarra.
Billafrankatar Jaun prestu / erri-eramanzalleak, / ez izan zuen goi-zaleak; / malla oetan arra aztu / gutiziak, ez beldurtu. (1832). Izt Po 136. Gizon urgullutsu eta goi-zale onen arrokeriak. Lard 202. Agindupekoak eta goizaleak gobernariari lausenga eta itz leunen inzensua ofrendatzeaz lotsa eztira. Arr Bearg 334 (ap. DRA ). Erreka-zarata, / pianu altu ta / goi-zalez, igesi... " Ávida" . Gand Elorri 70.
azpisarrerakoSense-87.2
b) (V-gip ap. Etxba Eib). Idealista.
Soña jauskorra eta gogua goi-tzale. " Soñadora de ideales" . Laux BBa 130.
azpisarrera-88
JO GOIA ETA JO BEHEA. v. GOIAK JO ETA BEHEAK JO.
goi
<< gogortu 0 / 0 gorazarre >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
Library zlibrary project
z-library z-lib project
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper