OEH - Bilaketa

284 emaitza honen bilaketarentzat

Sarrera buruan (2)


Sarrera osoan (282)

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
gaitz.
tradizioa
Tr. De uso general. Bien documentado en antroponimia y toponimia medieval. Se encuentra formando parte de comps. antiguos, como harkaitz, bekaitz, ekaitz, etc. La forma más general es gaitz; gatx aparece en textos vizcaínos (aunque en el s. XX a veces hay gaitz, dependiendo en parte de cada acepción) y roncaleses; gaitx sólo en E.M. Azcue (en Ur PoBasc, en cambio, gatx ) y alguna vez en Lazarraga y RS (en ambos es mucho más frec. gatx ). F. Irigaray emplea gaitza, con -a constitutiva (v. 160, 175, etc.).
Onom.: Illo collazo de Berastegui gaiz. (1178) Arzam 242. Gayçesque. Ib. 252.
sense-1
I. (Sust.).
azpiadiera-1.1
1. (gral.; Lcc, SP, VP 32v, Lar, Añ (G, AN), Arch VocGr, VocBN , Gèze, Dv, H), gatx (V, S, R; Mic 7v, Lar, (V)), gaitx (V-gip) Ref.: A (gaitz, gatx); A Apend (gaitzez); VocPir 306; Bon-Ond 279; Lrq; Arin AEF 1955, 105; Gketx Loiola (gaitz, txaarrera); Iz ArOñ (miñoixa), To, Ulz (begietako); Etxba Eib (gaitxa, gaitza, gatxa); Elexp Berg; EI 101; ZestErret .
Mal, daño; enfermedad, plaga; malicia; falta, culpa; defecto, tacha; (el) mal. "Çeatica, enfermedad, zeatikea, gaitza" Lcc (tbn. s.v. mal). "Mal, opuesto al bien" Lar y Añ. "Peste" Añ. "Inficionar, [...] gatxa eransi, (G) itsatsi" Ib. "Maladie. Gaitz ikharagarri bat da kolera" VocBN. "1. mal, maladie, en général, et tout ce qui attaque gravement ou violemment la santé. Gaitza ezin garhaituz dago [...]. Gaitzak ioa [...]. 2. [...] Begira gaitzatzu gaitz guzietarik [...]. Gaitzetik urri, du mal, le moins possible (prov.) [...]. 3. [...] Bihotzeko gaitza, erortzeko gaitza, le mal de cœur, le mal caduc, etc. [...] 5. dommage, détriment [...]. 6. syn. de gaizkia, faute, délit. Ez dut gizon huntan gaitzik aurkhitzen [...]. 7. défaut, qualité mauvaise. Gaitzik gabeko zaldia, arnoa" H. "Gaitzez il (AN-larr), morir de enfermedad" A Apend. "Bizkar ezurreko gaitze" Arin AEF 1955, 105. "Jaátorriko gaitza, mal original" Iz ArOñ 140. "Begietáko gáitze, el mal de ojos" Iz Ulz. "Gaitxa, enfermedad, peste. Fluctúa con gaitza y gatxa. Gaitxa agertu jako gastañiari" Etxba Eib. "Gaitzak txaarrera jo omen dio alakoari" Ib. s.v. txaarrera. "Hazurretako gaitza (e)i dauka. Kanzerra, dagonik gaitzik txarrena" Elexp Berg. v. gaizki (II) . Tr. Documentado en todas las épocas y dialectos. La forma gatx aparece en vizcaíno desde sus textos más antiguos; tbn. en el alavés Lazarraga (cf., en cambio, gaitz en Landucci); hay gaitz en algunos autores del s. XX (Anduaga, Gandiaga y, junto a gatx, en KIkV, Enbeita, Otxolua, Eguzkitza y Erkiaga). En DFrec hay 104 ejs. de gaitz, 3 de gatx y uno de gaitx . Con cierta frecuencia, sobre todo en los autores guipuzcoanos de la 2.a mitad del s. XVIII y principios del s. XIX, aparece emparejado con palabras como pekatu (Cb Eg III 248, Gco II 5), kalte (Cb Eg III 370, VMg 77, AA II 113), neke (Cb Eg II 208), ofensa (Cb Eg II 163), eritasun y enfermedade (Ub 82), gaizki (Dh 210), kulpa (Lard 57) o min (Inza Azalp 113).
Ez dauko Peru Garciak bearrik / ain gatx andia apukadua gatik. MLastur 17s. Enekila minzatziaz gaitzik ezin dukezu. E 219. Edo dela eritasunez edo berze gaitzez. Ins B, 7r. Eztezozuela nehori gaitza gaitzagatik renda. Rom 12, 17 (Ol gaitzaren ordain gaitzik, IBk, IBe gaitzik gaitz orde; He gaixkia, TB, Dv, Bibl gaizkia). Eztugu deus gaitzik eriden gizon hunetan. "Rien de mal" . Act 23, 9 (He gaixtorik, TB gaistorik, Dv gaizkirik). Oneinbat gatx ire kausaz etorri dan azkero. Lazarraga A, 1152v. Ai, ene desditxadua, / gaitxez rodeadua! Ib. A, 1143v. Kasi eukan gatx <gax> guztia kendu jakan. Ib. A, 1142v. Zelata dagoana bere gatxen enzula. RS 38. Ogiagaz gatxak txipiago. Ib. 500. Bataren gaitzaz, besteak ona. Echn 41v (v. tbn. Aq p. 63 (G, AN)). Sufrietea pazienziagaz geure proximoen gatxak eta flakezak. Bet 14. Zoinen deseoa baita [...] okasione eta gaitz guzien apartatzea. MRos 10.1r. Malizia gabe, sinpleki, gogoan gaitzik eztaukala dabillana. Ax 447 (V 292). Gaitzen berririk eztakienak, eztu ontasuna estimatzen. Ib. 553 (V 354). Bere nahizko gaitzik eztu nehork. O Pr 93. Gaitz hartua erakatsgarri. Ib. 601. Libradu gagizu[z] gaitz gustietatik. Zubia 168. On eta gaitzaren zientziaren arbolari. Urt Gen 2, 9 (Ur oneko eta gaitzeko, Ol on ta gaitzaren; Dv, Bibl gaizkiaren). Bi gai[t]zetarik bethi xumeena hautatu behar da. Ch III 12, 2. Berzearen ondasun edo gaitza sentitzea berea bekala. El 85. Hunak eta gaitzak oro phezü beraurtan phezatzen dütüzülarik. Mst III 25, 3 (Ip gaitz; SP, Ch zorigaitz). Egiten diezte al duten gaitz guzia. Mb IArg II 312. Gaitzez ill. Ib. 321. Zer gaitz andiagorik, jakiñez itsua baño! Cb EBO 38. Gaitza ona baño lasterrago ta errazago eransiko zaie [zuen umeai] . Cb Eg III 367. Lenengoan gaitz gabe, inozenzian; baña gero begiak gaitzerako idiki ta maliziaz. Ib. 367. Gaitz andi batek artu ta ilzer zan. Cb Just 72. Gorputzeko gaitzak. Lg II 141. Ez diola iñori egotzi behar, egin ez duan gaitzik. Ub 180.
(s. XIX) Bere korputz gaitzera makurtua. Mg CC 148. Ez dakusan begijak, gatxik ez. Mg PAb 121. Barberu errukarri bat ta iñoren gatxaz bizi dana. Ib. 44. Gaitz baño mesede geiago egin diot. VMg 38. Josek bere anaiai batere gaitz bage kontatu zien, bere geroko anditasuna aditzera ematen zuen amets misterioso batzuek. Gco II 68. Besteren gaitzaz atsegin artzea. Ib. 65. Onak artu baitúgu Jangoikoaren eskutík, gaitzak ere zergátik eztúgu artubeár? LE Ong 53v. Gaitzen bat duan idi edo beia saltzen duala. AA II 168. Gaitzaren indarrarekin burutik jauzi da. Ib. 194. Inori mesede egitia gaiti, beste gatx bagarik esaten dirianak [guzurrak] . fB Ic II 172. Inoren gatxik entzun gura ez dabeena. Ib. 201. Bere jaiotz-erriko / bizitza modua, / iñoren gaitzik gabe / Iñauterikua. Echag 269. Lana da birtute guztien ama, eta alferkeria gaitz guztiena. It Dial 27 (Ur gaistakerija, Dv zabarreria, Ip gaistokeria). Nafarreri gaitz eriotsuak arrapaturik. Izt C 226. Ez on bat, baiña gaitz bat dela. Gy 242. Zertako ona gaitzarekin ordaintzen dezute? Lard 57. Beren usteetan gaitz edo kulparik etzutela. Ib. 57. Oihan gaztearen ongi xederratzetik heldu da oihan hartako ona edo gaitza. Dv Lab 355. Gutien ustean gaitzak eramaten ditu. Ib. 155. Asiako gatxa. (1866). BBatzarN 217. Ez du gaitzik merezi egia dionak. Bordel 140. Zer gaitz egin dizute onek? Arr GB 35. Iges egiñ zuen gaitzik gabe deabruaren eraso gogorretik. Aran SIgn 25. Mari Anton... Bataren gatxa besteren on. (Esaera zarra). (In AB AmaE 253 ). Gaitzak argaldua. Bv AsL 114. Biali zion zeruak gaitz txar ta luze bat. Ib. 30. Ar gorrixta me batzubek, gaitz aundiya egiten dutenak. Sor Bar 45. Bere gaitzen erremedioa Ama maiteari eskatu zion. Arr May 71. Heien semeak bihotzean zuela bere gaitzaren erroa. Jnn SBi 137. Zer gaitz ziok gauza orretan [...]? Apaol 45. Popüliaren begiratziagatik gerla baten gaitzetarik. Ip Hil 42. Zuk eta nik baino gehiagoko gaitzik ez duena, baizik ere alferkeria eta hordikera. HU Zez 34. Beste gatx andiagoren baten bildurrez. Itz Azald 210.

(s. XX) Gaitz bat zuan Malentxok [...]: esku zabalegia izatea. Ag G 135. Neska zarraren gaitza beti gaztetu eziña. Urruz Zer 41. Ez du, ordia, bildurtzeko gaitzik izango? Alz Txib 102. Jaungoikoak bialtzen dizkigun gaitzak. Inza Azalp 153. Zer nahuzue! Oro ez dire bardin eginak eta itsasoko gaitzak ez du legerik [...]. Jainkoari eskerrak haratik behinere ez daukulakotz itsaso tzarrenak bihotza eta barnea itzuli. Zerb Metsiko 56. Galenok be [...] ez omen ekian berak adin bat, zorabioetan eta ama-gaitzetan. Or Tormes 15. Eri handi egona, / buruko gaitz batek jana. Etcham 107. Onean eta gaitzean. FIr 133. Ire gaitz guztiak [...] emakume orrengandik zetorztik. Alz Ram 78. Sendatzeko esperantzak arintzen derauete gaitza. JE Ber 88. Gaitz artatik sendatu zala. Ir YKBiz 96. Gaitza ez da hein berean sartua bihotz guzietan. Lf Murtuts 13. Gaitzik gaitzei ez ekartzeko diotzut. Zait Sof 18. Gaitz senda-eziña. SMitx Aranz 231. Birika-gaitz ori sendatzeko. Munita 21. Piñuaren gaitzak. Ib. 93. Miren bera ote da gaitzen jatorria? Txill Let 91. Maite-gaitzak galdu zizun burua. NEtx Antz 99. Isabela itzur ez zitekeen gaitza zen ezkero... Mde HaurB 32. Gure artean gaitz au oso degu zarra: / Kanpoko dana ona; etxekoa txarra. Basarri 178. Euliak dirala bide, gaitz bildurgarri bat sortzen zaio ango jendeari. Anab Aprika 44. Gizarteko gaitzek konponketarik eztute. Vill Jaink 183. Onaren eta gaitzaren artean bereizten. Ib. 105. Sendagilleak etzuan gaitzik arkitzen gaixoagan. NEtx LBB 64. Gaitz batek gortuta laga. Etxba Ibilt 469. Alkarri ezer sufritu ezinda / ori da daukagun gaitza. Uzt Sas 130. Nik egin mesedetan ere zuk / ikusten baduzu gaitza, / zuri mesede egin beharrez / alper-alperrik gabiltza! Xa EzinB 126. [Pastoralen] mintzaera eta bertsolaritza ere aztertuak daude beren on-gaitzekin. Lf ELit 267. Gaitze, lapur ixille. (AN-ulz). Inza NaEsZarr 1174. Orduan gaitz txar bat sortu zitzaion, eta arek eraman zuan. BBarand 94. Gure gatx guztien pozgarria. Gerrika 63. Literaturan ez da handirik eta txikirik, harrorik eta apalik: ona eta txarra, besterik ez da. Eta, jakina, noren on, noren gaitz, nafar ardoaren gisa. MIH 360.

v. tbn. (Sólo hasta 1900, excepto para autores vizcaínos): OracAr 43. Etchart 1.1r. Mat 85. Volt 149. Ber Trat 112v. EZ Man I 36. Harb 276. Bela 33. Hm 182. SP Imit IV 5, 3. Arg DevB 4. Tt Onsa 180. FPrS 21. Gç 52. Mong 589. Bp II 63. OA 148. SermAN 64. Iraz 25. CatBurg 4. Lar Cor 300. He Gudu 168. GavS 32. Mih 101. CatLan 97. Mercy 23. Brtc 248. Egiat 184. Monho 100. Añ CatAN 32. Dh 180. CatB 37. JesBih 457. CatLuz 16. UskLiB 50. Etch 80. Jaur 147. Arch Fab 213. Hb Egia 62. Laph 213. CatAe 36. CatSal 37. CatS III. Xe 311. Ud 112. Zab Gabon 102. Legaz 29. AB AmaE 286 (en guip.). Elzb PAd 16. Zby RIEV 1908, 206. Elsb Fram XI. Arb Igand 203. UNLilia 13. KIkV 50. Enb 37. Otx 142. Eguzk GizAuz 189. Erkiag Arran 72. And AUzta 152. Gand Elorri 38. Onaind STeresa 44. Gatx: Mic TAV 3.1.27, 8. Cap 38. Arz 40. Urqz 31. Cb CatV 34. Oe 119. CrIc 38. Añ LoraS 154. JJMg BasEsc 30. Astar II 157. CatLlo 34. CatBus 20. CatR 37. A BeinB 73. Ag AL 66. Mdg 159. ForuAB 89. KIkV 50. Enb 34. Kk Ab II 21. Otx 121. Eguzk GizAuz 190. Akes Ipiñ 25. Erkiag Arran 171. Alzola Atalak 190. Etxabu Kontu 94. Onaind STeresa 39. Gaitx: Azc PB 83.
azpiadiera-1.1.1
(Tema nudo, con verbo). Cf. infra GAITZ EGIN, GAITZ EMAN, etc.
Hongi egitez, gaitz sofrituz behar dugu salbatu. E 241. Hill bedere banendi! / Eta onez gabeturik gaitz ez baneza senti. EZ Man I 111s. Gaitz egarten guri erakasteko. Bp II 19. Zuñen abantallus den gaitz ükheitia, biziuen erdollaren garbitzeko. Mst III 50, 6 (SP tribulazioneak, Ch atsekabeak, Ip nahigabez khürübilatürik izatia, Leon nahigabea ). Heia behar lizatekinez Izairiak lükian aizerik, zeren eta zerbaitetan honki egiten badie, hanitzetan gaitz beitie obratzen. Egiat 195. Otsoak yale tzar dire, / herresaka iretsten dute: / gaitz gertha dakiokete. Gy 71.
v. tbn. O Po 64.
azpiadiera-1.1.2
(Como primer miembro de comp.).
Agortzen ez dan gaitz-iturri. MAtx Gazt 77. Biziak zarakuskion gaitz-itxaropena uxatzeagatik hasi zen edaten. Mde HaurB 13.
azpiadiera-1.2
2. "Dificultad" Lar. Cf. infra (II, 2), en concreto su uso tras gen.
sense-2
II. (Adj.). Las acepciones no son estancas, al menos en parte, por lo que en ocasiones la clasificación de un ej. en una u otra ha sido aproximada; esto es tal vez más notorio en el caso del superlativo gaitzena: una expr. como etsairik gaitzena puede traducirse sin problemas tanto por 'el peor enemigo' como por 'el mayor enemigo' o 'el enemigo más duro/difícil'. Hemos intentado que estas vacilaciones no afecten en exceso a la historia de cada acepción. En DFrec hay 55 ejs. (27 sept.) de gaitz, uno de gaitx y 7 de gatx.
azpiadiera-2.1
1. (S ap. Lrq; Lcc, SP, Lar, Arch VocGr, H) Malo, perjudicial, desfavorable. "Mala cosa, gauza gaitza" Lcc. "Aborto, mal parto [...] erditze gaitza" Lar. "Malo" Lar DVC 233. "Mauvais" Arch VocGr. "Hitz gaitzez erabili nau, il m'a traité en termes durs" Arch UFH (s.v. hitz). "Mauvais, à un haut point" H. "Haro gaitz (Sc), mauvais temps, temps pluvieux" Lrq. Tr. Bien documentado en textos antiguos de todos los dialectos. Es general al Norte en los ss. XVI y XVII, y se encuentra con cierta frecuencia en los dos siglos siguientes, pero apenas hemos hallado ejs. en el XX. Al Sur, se encuentra esporádicamente, más en los autores antiguos que en los modernos. Tanto al Norte como al Sur su uso se mantiene algo mejor en compuestos lexicalizados como amets gaitz (q.v. s.v. amets ), o, sobre todo, zori gaitz (q.v.), de los que damos sólo algún ej. ilustrativo (cf. tbn. Larrasquet, que sólo recoge esta acepción en la expr. haro gaitz ). Hay gatx en Añibarro y f. Bartolomé, gaitx en RS, pero gaitz en textos más orientales como el Cantar de la batalla de Urréjola o CatAnz (cf. tbn. Landucci).
Gaitza zenduan lenizanok Urruxolako lekaioa. CantUrr 71. Mosen Bernat, pensa ezak karzel hori gaitz bada, / nonbait ere ifernuia are gaitzago dela. E 243. Libertatia nola baita gauzetako hobena, / gathibutan egoitia hala pena gaitzena. Ib. 249. Beldurrez lekhu gaitzetara eror litezen laur angura unzi gibeletik egotzirik. Act 27, 29. Ilinti gatxek poda dezala / an jaiaiten dan borrea. Lazarraga B5, 1159v. Inkontru gaitz guztiak gure ganik aldara itzazu. Mat 336. Gorrak itz gaitzari leia. "A la palabra mala" . RIs 40. Neure haserrean erran dut biaia gaitz dagitela. EZ Eliç 149. Neguko loreak dira, denbora gaitzekoak, sasoiñetik kanpokoak. Ax 211 (V 141). Begi gaitzez behatzen zerauen. Ib. 406 (V 265). Fin gaitz dagitela hunelako egitekoek. Ib. 283 (V 188). Gaitza gaitzagoak derahatza. "Ce qui est pire, fait oublier ce qui est mauvais" . O Pr 174. Egurra dagienak leku gaitzean, ekarri beharko du soñean. Ib. 126 (tbn. en Mg PAb 172). Sabeldurak gaitz ditu urak. "Malsaine" . Ib. 664. Urte gaitza aldirano, izen gaitza hobirano. Ib. 469. Urgoi gaitza hastangarri. "Un fâcheux reproche" . Ib. 461. Hiltzea gaitz da, gaitzago bana mait'uken et'ez mait'izana. O Po 17. Egun gaitzetan konsola dezazun. SP Imit III 3, 1 (Ch atsekabezko egun, Ip egün gaisto, Leon egun gaixto). Uda berria gaitz eta hedoitsu denean. SP Phil 490 (He 497 gaitza). Eztezazula, othoi, alde gaitzera har. Tt Onsa 14 (cf. infra GAITZERA HARTU). Jaungoikoak libradu nagian pensamentu gaitzetatik. CatAnz 2. Bere eskuetan tik beraz / zori gaitza, zori ona. 153. Kürütxian berriz itzatzen die egite gaitzez. Bp II 26. Usantza gaitzak eta aztura gaixtoak. ES 182. Zorion bat da horla pairatzea; eta hori etzaio gaitz ea penagarri idurituko bihotz humillari. Ch III 26, 1. Beren biotzetako naikari gaitzak hilduratzen dituztenak. CatBurg 45 (corrección de Lar; la versión de Mb dice: gaitz guraetan guziz mortifikatuak diranak). Oraiko thenporako egünak txipi eta gaitz, dolorez eta miseriaz betherik dira. "Mali" . Mst III 48, 2 (SP gaitzak; Ch gaixtoak, Ip gaisto). Bertaite gaitza ikus onduan gaizki egin diela ezagutzetara jinez. AR 446. Gai gaitz bat ziala igaran. Egiat 272. Berba bategaz [...] osatuten zenduzan gatxik gatxeenak. LoraS 73. Egite guztiak beti alde txarrera ta gatxera inok juzgetia. fB Ic II 225. Zori ordu gaitzean mundura sortua. Echag 161. Hunen sare traidorean / finatzen da ordu gaitzean. Gy 301. Bere oldez etzuen egin nahi gudu; / gaitzagoen beldurrak hortarat yoan du. Hb Esk 160. Horrelako galetxitik eta atheka gaitzetik egizu harramaskan ihes. Dv LEd 104. Bihar ethorriko naiz berriz, eta gaitzagorik khausitzen badiot [eriari], erranen dautzut. Laph 250. Jaungoikoaren kontra gabiltza / gerentzat zori gaitzian. Xe 363. Denpora gaitza, bildurgarrija fede eta kostunbre edo oitura onentzat. Ag Serm 102. Nitaz bazerasala zer-nahi elhe gaitz. Zby RIEV 1908, 759. Etxerat buruz hari zen, noiz-eta-ere denbora gaitz ikharagarri batek hartu baitzuen. Jnn SBi 66. Itsaso gaitz eta lanjerusian. Ip Hil 29. Aultasunak laister luke bere ondoren gaitza. ArgiDL 42. Amets gaitzez baitzaukan bihotza betegi. Iratz 118. Nere gaitzak baño ezer gaitzagorik, ba ote oraindik? Zait Sof 197. Gaitz zaiola gizonari erorbiderako iatea. " Malum esse" . Or Aitork 282. Bion artean amiltegi sakon bat egon zen, modu gaitzean bata besteagandik separatu zuena. Arti Ipuin 76. Izate hori on den ala gaitz, ez dut nik esango. MIH 120.
azpiadiera-2.2
2. (V, G, AN, L, BN, S; Volt 73, SP, Urt, Ht VocGr, Lar, Añ (G, AN), Dv, Gèze, H), gatx (V, S, R; Mic 6v, Lar, (V)) Ref.: A (gaitz, gatx); Lrq; Iz ArOñ, UrrAnz; Etxba Eib (gatxa); Elexp Berg (gaitz, gatx) .
Para una distribución de las variantes, si bien sin distinguir entre 'difícil' y 'enorme' (v. infra (3)), v. EI 100, que recoge además las formas geitz (V-gip, G-nav, AN-araq), gaits (BN-ad), gaiz (R-urz) y gats, con dudas, (V-ger). Difícil; duro, penoso; inaccesible (tbn. ref. a personas). "Abata, lekhu gaitzak vel lekhu dorpheak, aspreak, vel ezin hurbilduzko lekhua" Urt I 17. "Difficile" Ht VocGr, Gèze. "(Falta el rabo por) desollar, gaitzena eginkizun" Lar. "Rude, difficile. Lan gaitza, travail difficile. Toki gaitzak, endroits rudes" Dv. "Difficile, pénible, fatigant. Lan gaitza, travail très pénible, très difficile" H. "Gaitza da, es difícil" Iz UrrAnz. "Euskeria ezta esaten daben bezin gaitza" Elexp Berg. v. zail. Para su uso como suf., con el valor de 'difícil de', v. adigaitz, hezigaitz, izukaitz, moldakaitz, sinesgaitz, etc. Tr. Al Norte está bien documentado en los autores antiguos; su uso se mantiene más o menos constante hasta finales del s. XIX, pero parece descender en el s. XX. Al Sur, se documenta ya en Refranes y Sentencias, pero no encontramos otros testimonios hasta Larramendi: su uso se generaliza entre los autores vizcaínos desde principios del s. XIX; en guipuzcoano, no se encuentra con cierta frecuencia hasta la 2.a mitad del s. XIX; es frecuente en el s. XX. Gatx es general entre los autores vizcaínos; hay gaitz y gatx en Enbeita, Otxolua y B. Enbeita, sólo gaitz en S. Martin y Anduaga (gatx, en cambio, en T. Etxebarria).
Horrein gaitz ziraden gero, eginen dut berzerik. E 173. Haren manamendiak gaitzak eztirade. "Griefs" . 1 Io 5, 3 (He, Dv gaitzak; TB nekeak ). Hasteak gaitzak direla errana duk komunki. EZ Man I 4. Ofizio gaitzena duk ere itsasokoa. EZ Man II 129. "Nola apartatuko natzaika etsaitu gabe?". Ezta gaitz, baldin partida biok, gaixtakerian izan zareten bezala, ontasunean akhort bazarete. Ax 373 (V 246). Den gaitzena, egin bedi gogo onez eta erraz izanen da. Ib. 486 (V 314). Parabisura ioaiteko bidea, bide hertsia, meharra eta gaitza dela. Ib. 483s (V 312). Hainitz puntu eta galde gaitzi ihardetsten. SP Imit III 43, 1 (Ch, Mst gaitz; Ip ülhün, Ol zail, Leon gaixto ). Deusik bada enetzat gaitz denik? Arbill 80 (30, 7). Hori etzaio gaitz eta penagarri idurituko bihotz humillari. Ch III 36, 1 (SP gaitz; Mst greügarri, Ip gaitzi ). Beiñ atera geranean gaitza zirudien pauso onetatik. Lar SAgust 8. Üskararen irakurteko usantxa gabiak gaitz, phenus eta gozo gabe gertha eraziren diala eginbide horren konplitzia. Mst XXI. A. Larramendik oriek eta askoz meago ta gaitzagoak bere Dikzionarioan ederki dakartzi. Cb EBO 46. Gauza gaitz bat galdetzen duzu. Lg I 366. Hagitz gaitza laiteke zure konbertsionea, errexutako bekhatuan orai, bai orai erortzen bazine. Brtc 256. Berba eraatsi ta gatx oneek biar ebeela azaldaketa luze bat. Mg PAb 163. Jaungoikoaren itz edo nai izateak ez du gauza gaitzik edo ezin eginik. Mg CC 195. Asieran erraza dana, gatxa dala geruaguan. Mg CO 113. Eztiot ihes egin; gaitzegi zitaitan thormentazko lekhu huntarik beiratzeko egin behar zena. Dh 154. Ezkontzako karga astunai ta gatxai [...] pazienziagaz kobru ondo emon deutseenak. fB Ic III 323. Ezkonduben estaduba [...] dala Jaungoikuaren naija egiteko gatxeena. Ib. 324. Zer dakigu izango bada? Au baño gatxagorik ikusi da mundu zabalean. Zav Fab, RIEV 1908, 91. Ez dakienarentzat guztia da gaitza. Echag 221. Mariaren ilhabetheko debozionea ez da debozione bat gaitza ez eta ere penagarria. MarIl 10. Elizako hamahirurgarren mendeko denbora gaitz eta nahasi batentzat. Ib. 120. Legerik gaitzenak eta borthitzenak. Jaur 149. Baiña aurkitu zuen hark egitekoa / uste baiño gaitzagoa. Gy 164. Ez da lan gaitza! Dv Lab 316. Jafarañoko itxasbidea ez da entero luzea; aldi artan alabañan gaitza izandu zan. 'Penosa' . Aran SIgn 38. Baña aiñ gatx da ori gatxik bada ezer, / agaitik mundutxo au beti dabill oker. AB AmaE 225. Diote zenbeitek, oraiko xixterekilako jokoa errobotean gaitzegia dela. Zby RIEV 1908, 86. Lan aski idorra eta gaitza izan zaio inprima erazliari besteren obren xuxentzia. UNLilia 2.
(s. XX) Kurutzemendi, beartsuen bizitzea legez aldats andikoa, gatxa ta latza. Ag Kr 214. Errezago ipiñi bearrean, dana ipiñi dogula geroago ta gatxago. Ib. 9. Askotan izan naiz ni zure gogoen igarle. Gaitz ere badata! Ag G 69. Arazua gatxa da. "Es complejo" . ForuAB 69. Jainkoaren doia oparo izan bekigu sail gaitz onetan. A Ardi 109. Izanagaitikan gaitza, amar minutuz amabi aldiz jaso zuen kare-aitza. EusJok 31. Santa Graziako bide lüze eta gaitzen iragaiteko hobe zen hanitxez zunbait lagün algarrekin izan zitian. Const 37. Itzik itz euskeratzea lan gaitza baitzen. Or Mi VI. Ez eritxon ez gaitz ez zail Bertoldak bakanderea laba aretara eruan al ixatiari. Otx 88. Nik beti nai izan det [...] euskal baratzan, oraingoz, izkribatzalle errezak gaitzak baño erruzago sortzea. Ldi IL 83. Idazle berak, batzutan errez bestetan gaitz, gaiak zer eska, egitea ere gertatu ditekela. Ib. 110. Yainkoaren legea aisatu ta arindu bearrean, [...] astunago ta gaitzago egin. Ir YKBiz 398. Estadu ezin obea nai leuke; baña olako estadua gatxa baño gatxagua da. Eguzk GizAuz 77. Nok jaurti? Egiñen gatxa be gatxa izango litzake ori. Ib. 110. Herriko langile nausi guzieri manatu zioten Israelitak beren lan gaitzenetan leher-araz zetzaten. Zerb IxtS 32. Bühürri eta hezgaitz ziren hiruak, Mette, haatik, gaitzena zelarik. Mde Pr 122. Gaitz ere ez da ta, aurreko bertsolari zaar asko baño txukuntxeago arkituko nazu. Basarri XX. Honelakoak dira andrerik gaitzenak, andrerik deseatuenak. Arti Tobera 287. --Ainbat eta ainbat ezagutu eziñik ibilli nok. [...] --Eta, orduan, nortzuk izan dituk ba, arpegi gatxok? Erkiag BatB 16. Bein gatxena esanda, ostiango guztia Zaldunak errez azaldu zetsan. Etxba Ibilt 483. Ori nundik etorri eitekean igartea ez dirudi gatxa. Etxabu Kontu 190. Egungo egunean landugabea [hizkuntza] luzaro landuak baino gehiago eta zehatzago izan? Gaitz dirudi. MIH 86.

v. tbn. Tt Onsa 13. ES 195. He Gudu 159. Hb Esk 85. Arr GB 126. Ud 40. Sor Bar 60. Alz STFer 135. In Goñi 13. Lab EEguna 107. TAg Uzt 52. Etxde AlosT 71. Zait Plat 91. Anab Aprika 37. Vill Jaink 81. BEnb NereA 196. Ibiñ Virgil 96. Uzt EBT 217. Gatx:LoraS 140. JJMg BasEsc 83. A BGuzur 142. Itz Azald 185. Otx 152.
azpiadiera-2.2.1
(Tras gen.).
Pausuaren gaitza; egitekoaren handia. Ax 559 (V 357). Gure lanaren gaitzagoa, asabaen zabarkeria ta izkeraren bereiztasuna bera etsai ditugula. Ldi IL 57. Ez dago lanaren gaitza goraipatu beharrik. MIH 354. Ez da aise beti, ezinezkoa da sarritan, baina hori da bere gaitzean eta ezinean argitaratzaileek gogoan eduki duten xedea. Ib. 289.
azpiadiera-2.2.2
(En exprs. del tipo gaitz(a) da ). Ser difícil, resultar difícil, hacerse difícil. Tr. Gaitz no determinado, es de uso general al Norte y muy frecuente al Sur, si bien al menos desde V. Moguel se encuentra tbn. gaitza det., a veces ambas construcciones en un mismo autor. Además, en textos meridionales, sobre todo vizcaínos y al menos desde Moguel, y al Norte en Goyhetche, Duvoisin e Inchauspe, aparece con alguna frecuencia la expr. gauza gaitza da (que recogemos infra) de valor equivalente. v. GAITZ EGIN (c).
azpiadiera-2.2.2.1
a. (Con sust. vbal. -t(z)ea ). " Ihes egitea gaitz da " H. Tr. Documentado en la tradición septentrional desde sus primeros textos; es tbn. frecuente entre autores meridionales desde el s. XIX. En Leiçarraga (y alguna vez en Etcheberri de Sara, Haraneder y TB) aparece con subjuntivo en vez de sust. vbal.
Beti penaz izatia gaitz da. E 159. Zein gaitz den onhasunduanak Iainkoaren resuman sar ditezen! Lc 18, 24 (He gaitz [...] sar ditezen, TB gaitz [...] sar diten, Ker gaitz [...] sartzea; Dv, Leon, Or, IBk, IBe nek(h)ez, Ol zaila ). Mundu zabalean zurerik gaitz lizate aurkhitzea emakume parerik. EZ Noel 156. Gaitz izanen da, heriotzeko orenean, eritasunez eta oiñhazez kargatua zaudenean, penitenzia egitea. Ax 202, V 135. Ea zein den gaitzago, Iainkoaren zerbitzatzea, ala Deabruaren. Ib. 474, V 307. Ezin dateke gaitz, amorio duenarentzat, manamenduen konplitzea. Ib. 486s (V 314). Ohoria diharia beno haboro delakoz, eta gaitzago haren bühürtzia. Bp I 102. Gaitz da, hitzkuntza batean ederki erranikako gauzek, bertze batera ganbiatzen direnean, iduk eta konserba dezaten edertasun bera. ES 130 (121 kausitzea ). Gaitz da usanza gaistoen uztea; baiñan gaitzago da oraiño nork bere nahiari ukho egitea. Ch I 11, 6 (SP gaitz... utztea; Mst greü, Ip neke ). Hartakoz gaitz üdüri zaizü dela, besteren kheñurik mendreniala plegatzia. Mst III 49, 5 (SP, Ip gogor, Leon, Ch garratz ). Eriotzako orduan / gatx da konfesetea. Oe 3. Gaitz zen suplizio dorpheago baten asmatzea. Lg II 279. Erraz da llaga edo zaori bat egiparria danean osatutea, baña gero nekez, belu ta gatx. LoraS 116. Erraz da beeratu, goiartu ta iltea edozein bizio txar bere asieran; baña bein andi egiñik, ainbat gatxago. Ib. 106. Ez da gaitza igartea, zertan dagoan gure poesia edo bersogintzen laburtasuna. VMg 89. Gustiz da gatx, edo ezin leitekiana obeto esaterren, umiagaz daguanak meza enzutia. Astar II 201. Koxeluaren begiratzia beno / deusik ezta gaitzago. Arch Fab 131. Iduritzen zait ez dela ezagutzea gaitz non den beharrik handiena. Dv Lab 331. Horren erratea ez da gaitz, bereziki aditzaileak zozosko direnean. Hb Egia 80. Ez da behar bada hastea gaitzenik. Ib. 10. Ez dut erranen zenbait hitz baizik, gaitz edo penible baita gauza batzuen iskribatzea. Elsb Fram 102. Ixilik egoitea bederen ez ahal da gaitz. HU Aurp 213. Ez da gaitz guk baño eragozketa gutxiago izatea! Ill Testim 18. Olerkia zer dan erabakitzea, txit gaitza dala. Etxeg Itzald II 87. Euskeraz alako lanak egitea orain neketsua bada, orduan gaitzago ta zailago baitzan. A Y 1934, 11. Gizon askorentzat irabaztea baño irabazitik aurreratzea gatxago izaten da. Eguzk GizAuz 147. Neurriz eta bidegabe barik erabiltea, gatxa baño obeto, eziña da. Ib. 21. Jun-bearraren nekea! / Gaitzena, alare, jon ta joan / ta azkena ez ikustea. SMitx Aranz 19. Gaitz baiño gaitzago delako frantzes onean idaztea. Mde Pr 198. Esatea, ez zan gatxa izan. Egitea, ostera... Erkiag BatB 13. Defenditzea gero ta gaitzago bada ere. Lab SuEm 191. Basurde bat hiltzea ote da hoin gaitza? Xa Odol 256. Gaitz izaten yaku sarri, bizitzan, barne-deiak eskatzen dauskun toki berezian jartea. Onaind STeresa 38. Eretxi bardiña emotia gatx dala uste dot. Gerrika 250.
v. tbn. Mat XXV. Harb 467. SP Imit II 9, 1. INav 136. He Gudu 120. Brtc 180. AA I 403. Dh 54. Etch 618. It Dial 8. Gy 127. Lard 422. Ip Dial 3. CatS IV. Zby RIEV 1909, 107. Enb 179. Basarri 54. MIH 343. (Det.): Erkiag Arran 16. Zait Plat 112. And AUzta 152. Lab SuEm 195. Gatx: Mg CO IV. Ur Dial 8. AB AmaE 357. Itz Azald 112. Erkiag BatB 201. (Det.): Altuna 58. Osk Kurl 118. Gaitx: Azc PB 344.
azpiadiera-2.2.2.1.1
( gauza gaitza da ). " Gauza gatxa oiñ ezkeri[o]k onera biurtzia " Etxba Eib.
Gauza gaitza da aditzea begien kontra sinistu bear degula. Mg CC 196. Odola ateratia, [...] begi zolijak ditubenentzat, ez da orren gauza gatxa. Mg PAb 49. Esango dozue gauza gatxa ta neke andia dala dibersiño oneek largetea. Baña nik diñot eun bider gatxago dala, baneria ta dibersiño oneek maite izanik, Jangoikoaren legea gordetea. LoraS 185s. Gauza bat haiñ gaitza eztela / batzutan trunpatzaillea / bere saretan hartzea. Gy 244. Setuaren ezartia ezta gaiza gaitza. Ip Dial 75 (Ur ez da gauza gatxa, Dv ez da gauza gaitza; It gauza andia ). Bertara sartzia etzan gauza gatxa. Altuna 20.
v. tbn. CrIc 135. It Dial 3.
azpiadiera-2.2.2.1.2
(Con aux. intrans. bipersonal).
Plazer zaiku hartzea eta berretzea, baiña gaitz eta gaitzi gutitzea eta bihurtzea. Ax 248 (V 167). Tribulazionetan loriatzea etzaio gaitz Iainkoa maite duen arimari. SP Imit II 6, 2 (Ch ezta gai[t]z... batenzat; Mst greügarri, Ip neke ). Atzartasun oso bat gabe, agitz gaitz izanen zaitzula erori gabe egotea. He Gudu 113. Ez zitzaioten gaitz ihardetstea. Lg II 230. Arzen bazaitube sare onetan, gustiz gatx izango jatzubela andik urtetia. Astar II 150. Bildur naiz gaitz izango zaidala nonbait publika eraztea. Mde Pr 195. Gaitzago zait sarritan oraingo idazki franko barrentzea hamaboskarren mendeko kanta zaharrak baino. MIH 334.
azpiadiera-2.2.2.1.3
(Con aux. trans. bipersonal).
Jauna, populu satanen trunpatzia eztuzu gaitz izanen. AstLas 22. Eztezu gaitz, aizpa, ni arratsalde artan nola nengoen somatzea. A Ardi 49. Nik neure txabolatxu au iztia [...], baserrittarrak bere maltzurkerija iztia baxen gaitz dozu. Otx 114. Gure yardunak euskeraz aritzea gaitz degula. Ldi IL 61.
azpiadiera-2.2.2.2
b. (Con -t(z)en ). Algún ej. de gaitz da egiten cabría interpretarlo acaso como de sust. vbal. dependiente de gaitz ('difícil de hacer'). v. infra " Gaitz, gaitza da kentzéen, difícil es quitar" Iz ArOñ. Tr. Documentado en Axular y Haraneder, y en textos meridionales desde fines del s. XIX.
Gaitz da aditzen eta erdiesten, nola ahal dirateien elkharrekin [...], ifernuko labe hartan, hotza eta beroa. Ax 584, V 375. Bertze oren-laurden-erdi batera luzatuz, ez da gaitz izanen, oren osoa azkenean bethetzen. He Gudu 123. Sinisten gatx da, diñotsut benetan, / zertzuk jazoten diran gure egunetan. AB AmaE 325. Emen txit gaitza da ori pasatzen [duro faltsua] . Iraola 74. Zeiñek? Gaitz da erantzuten... Ag G 194. Oso gaitz izan bear du beltzak zuritzen. Urruz Zer 84. Ez da gatx igarten azeriak nai ebana. Bilbao IpuiB 36. Errietan gaitza da gauzak ixilik eukitzen. SM Zirik 107. Olakoari kontra egiten gaitza izaten da oso. Basarri 84. Ezta gaitz erantzuten. Vill Jaink 99. Gatx zan guztiak artzean. FEtxeb 45. Ez da gaitz antzematen zer gertatu zaion. MEIG I 145.
v. tbn. Enb 44. Etxde JJ 216.
azpiadiera-2.2.2.2.1
( gauza gaitza da ).
Gauza gatxa da mesede egiten iñori kalte egin barik. BEnb NereA 113.
azpiadiera-2.2.2.2.2
(Con aux. trans. bipersonal).
Saira nozu, asperretan gatx eztozu. "No os será difícil el vengaros" . RS 362. Zeubek dakuszu, ze gatx izango genduban orduban [sazerdote bat baino izan ez balitz] sakramentubak artuten. fB Ic III 306. Lanik asko bazan Zoietan Porroti arropa bustiak ateratzen [...]. Larrua kentzen ere ez dakit asko gaitzago izango ote zuten. Urruz Urz 30. Gaitz izango dezu ba ona ta merkea billatzen. Ag G 87.
azpiadiera-2.2.3
(Exprs. del tipo gaitz(a) da egiten 'es difícil de hacer'). " Ezta gaixtatzen gaitza, il n'est pas difficile à corrompre" SP (s.v. gaixtatu). " Gaitz da loak-hartzen, il est difficile de s'en dormir" H. " Errex da erortzen, gaitz berriz xutitzen, il est facile de tomber, difficile de se relever" Lf Gram 457. " Ederra da galanta, bixak leku baten, ona ta aberatsa gaiz dira billatzen (V-ger)" Garate Cont, RIEV 1935, 349. Tr. Documentado en autores antiguos septentrionales y en Etchahun y Duvoisin; al Sur se documenta primero en Refranes y Sentencias, pero no hallamos otros testimonios hasta el s. XIX: es frecuente desde entonces.
Lastategi zaarra exeki azkero gatx da atsedeiten. "Malo de apagar es" . RS 399. Aldi igaroa oraetan gaxta [= gatx da] . "Es difícil de trabar" . Ib. 144. Azken [bekhatu] hauk berzeak baño barkatzen gaitzagoak. EZ Eliç 96. Hura da hetika gaixto sarthua, atheratzen eta erremediatzen gaitza. Ax 95 (V 65). [Naturalezaren eta graziaren mobimenduak] hagitz dire gaitzak ezagutzen. Ch III 54, 1 (SP, Mst nekez). Plagiak balerua onelango berbeeta ikasten gatxa. Mg PAb 219. Erbestetasun igaroten ain gatxa bijotz kikilduentzat. Ib. 206. Gai[t]z senda ezin ditezkeanak, edo sendatzen txit gaitzak diranak. AA III 374. Personarik urkuenaren injurijaak dirala gatxeenak eruaten. JJMg BasEsc 185. Ezkontzako estaduba dala uts egiten erraza, ta erremedijetan gatxa. fB Ic III 329. Bas'arhantzia lilitzen arhantz'hunareki; / haren frütia huntzen da gaitz bethi. Etch 280. Lokarriaz lotutzen ez dek gaitz lepoa. It Fab 112. Dirutako errenta da kobratzen gaitza. It Dial 65 (Ur kobretan gatxa, Dv kobratzen gaitza; Ip neke). [Ur] txit samiña eta edaten gaitza. Lard 74. Pegatzen da txit errexa, / apartatutzen txit gaitza. Bil 92. Gaitzak gerade umiltzen eta pakean unitzen. Xe 411 (v. tbn. 252). Zor zeñ andi eta ateratzen gaitza! Arr May 111. Esan aisa egiñ ziran, / kunplitutzen gaitzak. AzpPr 64. Otu yakon bein, esaten be gaitz dan bide bat, atsakabe ain izugarrijei iges egiteko. Kk Ab I 47. Sinisten ere gaitz da aurten pasa dana. Tx ( in Imaz Auspoa 24, 50 ). [Itza] erreza dala ustegatikan, / konprenditzen oso gaitza. MendaroTx 77. Xalbat bakarka atxematen gaitza izaki. Etxde JJ 146. Berak sasoia zedukanian / pelotan autsitzen gaitza. Uzt Sas 326. Idazlearen egizkizuna erraz da adierazten, gaitz betetzen. MIH 116.
v. tbn. Tt Onsa 144. Lard 112. Ud 99. AzpPr 63. AZink 149. (Det.): Mg CC 113. Bv AsL 187. ABar Goi 26. And AUzta 150. Gatx: JJMg BasEsc 276. fB Ic III 365. (Det.): AB AmaE 42.
azpiadiera-2.2.3.1
Galdera gaitza orainartekoan erantzuten. Etxde AlosT 90.
azpiadiera-2.2.4
(Exprs. del tipo gaitz(a) da egiteko 'es difícil de hacer'). Tr. Documentado en la tradición septentrional desde sus primeros textos, y en Iturriaga y B. Enbeita; no hay ejs. desde finales del s. XVIII salvo en Goyhetche, Duvoisin y J. Etchepare.
[Epistoletan] baitirade [punktu] batzu aditzeko gaitzik. 2 Petr 3, 16 (He aditzeko gaitz direnak, Dv aditzeko gaitzak; Ol ulergaitz, IBk ulertzeko zailak ). [Bekhatu] hek dira guztietako gaixtoenak, perilosenak eta erremediatzeko gaitzenak. Mat 173s. Atheratzeko eta kanporatzeko hain gaitz denean. Ax 339 (V 226). Gauza handiak, baliosak eta erdiesteko gaitzak. Ib. 148 (V 97). Nehork bere barrena du ezagutzeko gaitzena. O Pr 330. Hau da erhasun bat sendatzeko gaitza. ES 182. Ekharri zioten berria lekhu hura etzela hartzeko gaitza. Lg I 192. [Jainkoaren manuak] nahi bezanbat gaitzak iduri dakizkitzun konplitzeko. Mih 107. Errelijioneko misterio prinzipalen innoranzia damnagarri bat, zoin munduko egitekuen enbrasiak adin abanzatiago batian hanbatenaz gaitzago erraparatzeko errendatzen baitu. CatLan 3. Naiz izan ekaitza, bogatzeko gaitza. It Fab 203. Etzen agertu garabik / kausa nahasiagorik, / yuiatzeko gaitzagorik. Gy 324. Eta ez da ere ezagutzeko gaitz zer ona dathorren horretarik. Dv Lab 114. Gogorragoa da eta xehatzeko gaitzagoa. Ib. 40 (v. tbn. 254). Ez da amesteko gaitz. JE Ber 49. Euskera oso gatxa dala ikasteko. BEnb NereA 190.
v. tbn. Harb 157. He Gudu 64. (Det.): He Gudu 40. Gaitx: Mong 590.
azpiadiera-2.3
3. (G, AN-gip-5vill-larr-ulz, B, L, BN, S, R; Dv, H), gatx (V-al) Ref.: A; A Apend (gatxa); Lrq; Iz Ulz (gáitze, bero); EI 101 .
Enorme; tremendo, terrible, excepcional; gran (en exprs. como bertsolari gaitza zen 'era un gran bersolari'). "Haize gaitza, vent violent. Harri gaitza, pierre énorme. Oste gaitza, foule nombreuse. Eritasun gaitza, maladie grave" Dv. "[Exprimant] l'idée de quelque chose d'extraordinaire, hors du commun, surprenant [...]. Pilotari gaitza da, c'est un joueur de paume extraordinairement fort. Haserre gaitza, terrible colère. Elheketari gaitza, parleur, jaseur impitoyable. Indar gaitza du, il a une vigueur herculéenne. Predikari gaitza, prédicateur de rare éloquence" H. "Bildur gatxa (V-al), enorme temor" A Apend. "Gáitze zen géro!, ¡qué enorme era!" Iz Ulz. "Bero gáitze, el calor muy grande" Ib. Tr. Propio de la tradición septentrional desde Leiçarraga, es especialmente frecuente desde la 2.a mitad del s. XIX. Al Sur se encuentra sólo en el s. XX; en vizcaíno apenas se documenta. Al Norte, gaitz aparece con cierta frecuencia pospuesto a sust. + bat (beldur bat gaitza ) e incluso a veces muy separado de éste; cf. Lf Gram 274: "Le basque se sert couramment de la construction appositive pour mettre en relief un adjectif. [...] On rencontre du reste des constructions plus audacieuses encore. Ex.: Gaitzak-eta igorri zauzkun aphairu hortan gezur batzu, ou bien gezur batzu igorri zauzkun aphairu hortan... gaitzak, il nous lança au cours de ce repas des mensonges énormes". Esta construcción se encuentra sobre todo desde fines del s. XIX.
Eta egin zedin plaga bat gaitzik eta damutakorik bestiaren merká zuten gizonen kontra. Apoc 16, 2. Gose gaitzek edo egarrik daramana hobira. EZ Man I 15. Iauna, ez nazazula zeure haserrerik gaitzenean korreji. Harb 326. Lehia gaitza berantgarri. "Trop precipitée" . O Pr 300 (tbn. en Saug 22). Gure mendi gaitzenen erdian. SP Phil 145s (He 148 gaitzenen ). Bañan segur dik kolpea: / Kolpe gaitza gaxtoarentzat, guztientzat terriblea. 152. Hatsarrian Ebanjelioaren etsai gaitz bat, bena gero honen predikari goriena. Bp II 121. Tentazione gaitz bat. Mst III 20, 1 (SP garratz, Ch handi, Ip borthitz). Sakrifizio gaitzenak eta gogorrenak. Mih 97. Lagun nazazu [...] jasan behar ditudan gudu gaitzetan. Dh 83. Gaitza zen hark desmasia / heien artean egiña. Gy 248. Izurrite gaitzez direla trufatzen. (Interpr?). Hb Esk 227. Fida naiz zerorrek hautsiren dituzula nere aintzinean traba gaitzegiak. Dv LEd 239. Lur fresko, arin eta gizenetan, arbola gaitza egiten da. Dv Lab 321. Diru gaitza balio dukeen zureria. Ib. 369. Bero gaitz batek iraganarazten du kenka gaixtoan den belharra. Ib. 121. [Etxea] goan da lurrera, eta gaitza izan da haren leherpena. Dv Mt 7, 27 (Lç, He, TB handi, Echn izigarri). Hartu nuen kuskako bat gaitza. Elzb PAd 44. [Sudurra] Piarres Adamek negurri gaitzekoa zuen. Ib. 8. [Otsoa] jarri zen buruz buru / zakhur gaitz batekin. Zby RIEV 1908, 769. Orai Erremintserat hail Klodobe gaitza. Ib. 605. Krimarik ikharagarrienen egiteko deseinurik gaitzenak. Elsb Fram 69. Oiñhaze gaitzek hartü zien haren khorpitza. Ip Hil 86. Laborantza, sal erospen, ostatu, oro badauzka [etxeak]. Sar-jali gaitza. HU Zez 116. Gostu gaitza zuen liburu on eta ederretako. HU Aurp 168. Harroka gaitz haukietan beren untziarekin lehertzen. Arb Igand 157.
(s. XX) Badaki [itxasoak] [...] ugin gaitzez arrantzale gaixoak galdu-gordean erabiltzen. A EEs 1916, 305. Etxe batzu, eremu gaitzekoak, bizpalau mila gizon gostuan etzateko gisan. StPierre 28. Orrek atera zion / abilidade gaitze, / galdu ta ezin pagatuz / orain or dabiltze. EusJok 77. Ostuko ote duan, / monona, / daukat bildur gaitza. (V-gip). Noe 85 (80 y 82 gatxa, versiones de V-m y V-gip). Yauregian bazkari gaitz aundi bat egin izan zan. Lh Yol 10. Gizon gaitza zen egiazki gure Piarres: bi metra gora edo hurbil. Barb Sup 41. Krinolinak bezen handiko zaia batekin, gaitza, izigarria. Ib. 18. Eritasun guzien beldur bat bazuen gaitza. Ib. 33. Gaua beltzago eta laminentzat hobe, / gauaren bidez dira indar gaitzen jabe. Ox 26. Ekaitzak egin dizkigu oso deskalabru gaitzak. Tx ( in Imaz Auspoa 24, 49 ). Etzen bakarrik denbora hetako mediku aipatuenetarik bat, bana asmatzaile gaitza. Zub 33. Udazkeneko eurite gaitzek larrutzen eta eiartzen dute lurra. FIr 134. Gogorik alaienaz / zeguan garaian, / ezbiar gaitzak artu / zuala mendian. Enb 197. Baso gaitzak. Or Mi 11. Bozkariozko oihu batzu gaitzak aditzen ditut. JE Ber 53. Nun-nahi berehala egiten ditu adixkideak [...]. Gaitza da. Ib. 74. Harria badoha oldar gaitzean, bidean atxemanak oro porroskatzen dituela. Barb Leg 129. Ihiztaria zian. Gaitza, ihiztaria! Ib. 144. Etxe osoa bete ditek marruz, iskanbillaz ta dunbateko gaitzez. Ldi IL 18. Karga gaitzak yartzen dituzue yenden bizkarrean. Ir YKBiz 274. Apez haren kar sainduak lurrak ikusi balitu / Bai eta zer gizon gaitzaz mundua zuten gabetu. Iratz 25. Lehengo Euskaldun gaitzen / kantuak eta dei latzak. Ib. 80. Kheño bat zariola, eta urrin bat gaitza. Lf Murtuts 17. Zain-eritasun gaitz bat jasan dut. Mde Pr 197 (v. tbn. 180). Galera gaitzak izan zitun. Etxde JJ 179. Usna gaitzeko poliza-gizona zen. Zerb Azk 109. Gaztea zen Elizalde eta bihotz gaitzeko gizona. Ib. 102. Gizonak lasa-lasa [...] dabiltzan artean, emakume gaixoak lan gaitzak egiten ikusiko dituzu. Vill Jaink 164. Itsumendi gaitza edo fede txar aundia bear da. Ib. 51. Zerbitzu gaitza eginen diozu. Larz Senper 30. Uzta etzen gaitza... Gorenaz ehun ta berrogoita hamarreko bat?... Guti. Ardoy SFran 223. Aita zena ere, alta, kantari gaitza ginuen. Xa Odol 32. Khanbio handiak tiagü / heben gaintik iraganik, / lür eta etxe güzietan / indar gaitzetan jarririk. "De gros efforts" . Casve SGrazi 36. Apizio gaitza baizun orduan kontrabandorako jendeak. Ataño TxanKan 45. Hernandorena bertsuzale famatuak sortu zuen egun bat gaitza. Larre ArtzainE 245. Begiramen gaitza zioten eskribauari, apaiz eta praileei bezalakoa. MIH 150.

v. tbn. Tt Onsa 88. ES 190. Darreche in Ch 1. Etch 270. Laph 227. CatS IV. Jnn SBi 160. UNLilia 11. Const 32. Jaukol Biozk 35. Inza ib. VII. Etcham 146. Zait Sof 70. Arti MaldanB 208. JEtchep 59. Gazt MusIx 117. Azurm HitzB 46.
azpiadiera-2.3.1
(Tras gen.).
Oi hau da bada galdukeriaren gaitza eta ezingehiagoa! Dv LEd 235. Nigar bat... ezin gordez pena horren gaitza. Iratz 85.
azpiadiera-2.4
4. (S; Ht VocGr 419, VocBN ) Ref.: Lh Eusk 1919-20 (II), 82; Lrq .
(Ref. a personas). Malo, malvado; duro, terrible, cruel, violento. "Rude, gogorra, gaitza " Ht. "Méchant, d'un commerce difficile. Zure anaiak gizon gaitz baten fama du " VocBN .
Etsai gaitza jinen baita tentatzera orduian. E 23. Kretatarrak bethi gezurti, bestia gaitzak, sabel nagiak. Tit 1, 12 (He gaixto, TB gaisto, Dv tzar). Zu bazine munduko handiak bezala gaitz eta terrible. Harb 230. Enzuten duzunean, bihotz bera eta miserikordios dela Iainkoa, atsegin hartzen duzu, eta enzunagatik gaitz, gogor eta iustiziati ere badela, eztuzu konturik egiten. Ax 145 (V 95). Ban'etzar'aski gaitz, daritzat, / gaizki horren egiteko. O Po 43. Etxean bizi bruitos, gogor, gaitz, koleros. Hm 195. Badira bere naturalezaz gaitz, garratz, latz eta samin diren bihotzak. SP Phil 342 (He 345 gaitzak ). Nemroth zen gizon hagitz urguillua, gaitza eta gaixtoa. ES 389. Senar gaitzak emaste ona esperadu ezpegi. Acto 290. Onak premiatzera eta gaitzak kastigatzera. Iraz 68. Errezpetuz betheak izaten gure nausien alderat, nola nahikoak izan daitezen, edo onak eta estiak edo gaitzak eta makurrak. Mih 75. [...] dio gorago abere gaitz horrek. "Cette bête cruelle" . Arch Fab 89. Jüdith korajüsaz Holoferna gaitzari büria muztü zianaz. Ip Hil 9. Behargabedün gaitzer emaiten zütian ilasaldi hurak. Const 29.
azpiadiera-2.5
5. (BN, S ap. A ; Gèze, Dv), gatx (V, S, R).
Malo, defectuoso. "Méchant" Gèze. " Eskara gaitzez mintzatzen da, il parle en mauvais basque" Dv. "Malo, defectuoso. Hoy en varios dialectos se usa txar, tzar por 'defectuoso'. En los libros de alguna antigüedad se encuentra siempre la palabra gaitz, gaizto para denotar esta idea" A. " Ona buruari, gatxa mendiari (V-ger), lo bueno a uno mismo, lo malo al monte" Ib. v. txar.
Poeta gatxa idoro dozu. Lazarraga A, 1140v. Arotzaren etsea zotzez, zotzez bere gaitxez. "Los peores" . RS 417. Eztela ioan bear Mezara gogo gaitzes. Ber Trat 19rs (v. tbn. gogo gaitzez Ax 486 (V 314), Dh 276, Dv Lab 309, Mde Pr 83). Egin ote deban konfesio gaitzikan. OA 152. S. Franziskoko fraide maisu euskal-gaitzeko errian jaio bat eta zenbait beste eliz-jaun ta apaiz [euskeran] trebatu diran bezala. Mb IArg I 54 (v. tbn. üskalgaitz en Eskual 21-8-1908 (ap. DRA); cf. más testimonios de euskal-gaitz s.v. EUSKAL-GAIZTO). Lephoa mehe du eta ilia latza, / itxura gaitza. ChantP 86.
azpiadiera-2.6
6. gatx (V-ple-arr-oroz; Añ). Ref.: A (-gatx); A Morf 12, ac. "Demasiado bueno, [...] onegia; [...] Si es por exceso, on-gatx" Añ. "Sufijo equivalente a un superlativo excesivo. Edergatx, demasiado hermoso. Andigatx, demasiado grande. Luzegatx, demasiado largo" A. "Edergatx dicen en V-ple-arr-oroz por ederregi 'demasiado hermoso', megatx por meegi 'demasiado delgado', luzegatx por luzeegi 'demasiado largo'" A Morf 12, ac.
Maitatu nitun zure arantzak / eder gatx ori gozartu naian. Gand Elorri 178.
azpiadiera-2.7
7. "(B, BN, S, R), vigoroso" A.
azpiadiera-2.8
8. "(V, G, B, BN), (tierra) dura" A.
sense-3
III. (Adv.).
azpiadiera-3.1
Difícilmente.
Batzuk dira ain ganora bagakoak [...] eze, nekez eta gatx ezagututen dira eurakgan kriatura errazoedunaren antz, irudi eta izatea. Itz Azald 79. Nekezago ta gatxago jausten da pekatuan. Ib. 152s. Euskaldun batek zer gura dauan / gatx jakin leiteke. Gand Elorri 84.
azpisarrera-1
AZKENEKO GAITZ, ATZENENGO GAITZ (La) postrer enfermedad.
Azkeneko gaitzean, gauza onik egingo ez det. Cb Eg III 230. Azkeneko gaitza edo iltzeko ordua datorkienean. Gco I 473. Gaixotu zan azkeneko gaitzarekin. AA I 432. Azkeneko gaitzak artu zuen. Arr May 198. Atzenengo gaitza ez, beste danak [sendatzen dira] . And AUzta 91.
v. tbn. Mg CC 138. Echve OngiB 41s. Ur MarIl 112 (azkenengo gatx).
azpisarrera-2
AZKEN GAITZ (La) postrer enfermedad.
Beren azken gaitz lo zorro, letargo, deritzan ta akordu guzia ta ibilera kenzen dituen eritasun galgarrian. Mb IArg I 301. Azken gaitzak nere baithan eta ezagutza osoan utziko nauela. Dv LEd 164.
v. tbn. Hb Egia 14 y Or Aitork 235. Jatordu arek eta gau-pasak, sortu dio azken gaitza. NEtx LBB 291.
azpisarrera-3
HERIO-GAITZ. Enfermedad mortal.
Erio-gaitza; ipernura zoaken. Or Aitork 114.
azpisarrera-4
EZIN GAITZEZ. v. ezin.
azpisarrera-5
GAITZAGATIK (Precedido de gen.). Para mi (tu, su, etc.) mal. v. GAITZERAKO.
Opa izatea eriotza, ez aren gaitzagatik, baizik erreñua eta fedea galdu ez dezan. AA II 112.
azpisarrera-6
GAITZ-AGERTZAILE. "Qui découvre le mal caché de quelqu'un" H s.v. gaitz-eraslea. Cf. gaizgertu.
azpisarrera-7
GAITZAK ERAGIN. Emborracharse, sentar mal la bebida. Cf. GAITZ EGIN (b).
Ai gisagasoa! Zer diozu? Gaitzak eragin al dizu? Cb EBO 38. Zure gizona edan samar edo gaitzak eragiña datorrenean. Cb Eg III 370 (v. tbn. 366).
azpisarrera-8
GAITZAK IKUSI. Pasarlo muy mal.
Urrikal zaite nere seme ortaz, illargi-eria da ta gaitzak ikusten ditu. Ir YKBiz 246. Gaur ametsetan gaitzak ikusi ditut orrengatik. Ib. 490.
azpisarrera-9
GAITZ-ALDE. Lado malo, de maldad. v. GAIZKI-ALDE.
Aztur, gaitz aldera agitz tiratzen duena. Mb IArg I 272.
azpisarrera-10
GAITZAREN GAITZEZ. "Gaitzaren gaitzez irri egitea, rire par excès de contrariété" Dv.
Hain higuintza barrena zinduen bekhatuarentzat non, gai[t]zaren gaitzez, zure hesturan, nigarrak eta odola atara baitzitzaizkitzun. Dv LEd 107.
azpisarrera-11
GAITZ HARTU.
azpisarrerakoSense-11.1
a) Padecer, sufrir; dolerse.
Zergatik Jinkoaren haur honek khüñatik hasi behar zian hala gaitz hartzen? Bp II 32. Inbidia edo inoren onaz gaitz arzea. OA 98.
azpiadiera-1.1
Urte zaharrak egina du / bere turra. [...] // Urte berriak on eta gaitz / hartzekoak. Etcham 94.
azpisarrerakoSense-11.2
b) Tomar a mal. v. GAITZAT HARTU.
Gizon urgulutsu batek oro gaitz hartzen tizi. AR 270. Mila gezur ekharri ziotzan Iñazioren kontra [Zabieri]. Bainan haren gezur tzarrak gaitzhartu zituen Zabierek eta ixilarazi ere zuen. Laph 132.
azpisarrera-12
GAITZAT HARTU. Tomar a mal.
Eztakioke mintza baizik alabatus, guzia gaitzat arzen du. LE Prog 122. Ez, arren, gaitzat artu ni ez jaikitzea; bada ezin naiz. Lard 40. Jakobi, aitarekin izan zuen lanbideak zer pensatu andia ematen zion: etzuen, alabañan, aitak gaitzat artzerik nai. Ib. 34.
v. tbn. Gco I 126.
azpisarrera-13
GAITZ-BALANTZA. "Crisis de enfermedad. Oraingo indizio oiek, pulmonia daukalako bakarrik, gaitz-balantzan eztagola, ez nizkioke nik iñori sartuko" Gketx Loiola.
azpisarrera-14
GAITZ-DEBEKU. Continencia.
[Iainko-izkutuak ulertuz irakaskizun aditsua ematen dutenak] gaitz-debeku guzitan eredu baitira. "Continentia" . Or Aitork 411.
azpisarrera-15
GAITZ DESIRATU. v. GAITZ NAHI IZAN.
azpisarrera-16
GAITZEAN.
azpisarrerakoSense-16.1
a) (Precedido de gen.). Para mi (tu, su, etc.) mal. v. GAITZERAKO (b)
Bere gatxean inurriari egoak jaio yakazan. "Por su mal" . RS 526. Ibiliko naiz zurekin nere gaitzean. LasBer 10. Oneek eurok izango zirala askoren gatx eta kaltian. Ur MarIl 111.
azpisarrerakoSense-16.2
b) (gatxean V-m ap. A; SP). A malas; enfadado. "Gaitzean da enekin" SP. "Onean emon gura ezpadozu, gatxean kenduko jatzu nire arturena (V-ger)" A s.v. gura.
Nork esan dezake neke onen txiki ta laburrak, nola gaitzean daramazkien, andiak edo geiegi dirala. Cb Eg III 283. Gipuzkoako jende leial eta piña, / onean goxoa da, gaitzean samiña. Izt C 255. Gaitzian eziñ ezer egingo diot, eta onez onean zerbait egiñ bearko. Urruz Urz 39.
azpisarrerakoSense-16.3
c) (Ser, resultar, etc.) difícil.
Erri bakotxian / zer jazoten dan berak / nai daben gustijan / jakin gura badau be... / eztauko gatxian, / "Telégrafo sin hilos" / daulako etxian. Enb 198.
azpisarrera-17
GAITZ-EGILE (H; gatx-egille VocCB (V) Dv (ambos s.v. gaitzgille)). Malhechor; malvado. v. gaizkile.
Oi lekiola umilladu / gatx egilea / andra oni. Lazarraga A26, 1198v. O esku madarikatu gaizegilleak! Cb Eg II 36 (Dv LEd 75 gaizki-egille ). Onetan [lapurretan] ziran aurrenak / gatx egillerik andijenak. Mg CancB III 92 (en la versión de Ur PoBasc 47 gaizkilletariko andijenak ). Gaitz egilleari, zuk on egiozu. Gy 38.
azpisarrera-18
GAITZ EGIN.
azpisarrerakoSense-18.1
a) (Lar, Dv, H).
Hacer mal, ofender, agraviar; hacer daño, agredir. "(Se) abstiene de hacer mal a nadie, iñori gaitz egitetik gordetzen da " Lar. " Berri horren aditzeak gaitz egin dio, d'entendre cette nouvelle lui a fait du mal" Dv. " Zure solasek gaitzegin diote, vos paroles l'ont vexé" Ib. "Faire le mal, pécher, mal agir" H. v. GAITZ EMAN. Tr. Propio de la tradición meridional desde sus primeros textos; al Norte se encuentra en Pouvreau, Eguiateguy y Goyhetche.
Zegaiti ni ez nator zuei gatxik egiten, daukazun gatxorrendako remedio emaiten baxe. Lazarraga A, 1153r. Ze egik gatxik ta ze euk bildurrik. "No hagas daño" . RS 501. Gatx egiten bok, ain besteri itxadok. "Si haces mal" . Ib. 296. Ni andi asko banaiz ene anditasun onek eztrauko orri gaitzik egiten. (Larrasoaña, 1606). ReinEusk 116. Garen igual tratoan, gaitz egin bagerik. MRos 16.1r. Zelan geuk parketan deustegun gatx egiten deuskuenai. Arz 40. Ez iori gaitz egitea obras, itzes edo deseos. El 55. Iñori gaitzik ez egitea, egitez, hitzez ez eta gogoz ere. CatBurg 29. Proximuari gaitz giteko adresatzen direnak. CatLan 85. Euskara da, gaitzik egin balio bezala, arren erabea. Lar DT 192. Gaitzik egiñen etziolako hitza autsi. Mb IArg I 232. Ez zegiola arren gaitzik egin. VMg 21. Ez deutsa inok gatxik egiten bere burubari. fB Ic III 345 (v. tbn. I 57). Gatx egin deutsanari gorroto deutsanak. Astar II 25 (v. tbn. 102). Ez gaitz-egiten ziotenagatik kejatzen zan. Lard 538. Besteai, esan diran eraren baten, gatx edo kalte egiten deutsenak. Itz Azald 102. Gaitz egiten badek, ainbeste uste bear dek. EZBB I 120. Biderik txarrenetatik neroian berariz, gaitz egitearren. Or Tormes 23. Sekulan eztiot egin gizon orri gaitzik, / aditu egin detana esatia baizik. Tx B III 24. Gaitz egiten didanaz errex aztutzen banaiz ere, ongi egiten didanaz ez naiz beñere aztutzen. Alz Ram 75. Iñori gaitzik eingo ez detsan zirikalari bat. SM Zirik 53. Erdera maite badozu ere euskerai ez egin gatxik. BEnb NereA 193. Iñori ezer ikuturik eta gaitzik egin gabe. Alkain 146.
v. tbn. SP Phil 8. Ub 178. Egiat 223. Añ CatAN 38. Gco I 430. AA II 106. It Fab 88. Legaz 37. Gy 220. Bv AsL 400. Goñi 42. Urruz Zer 50. Inza Azalp 17. Ir YKBiz 41. Zait Sof 71. Etxde AlosT 87. Anab Poli 31. Xa Odol 189. BAyerbe 158. Gatx e.: Cap 49. Cb CatV 33. Oe 94. DurPl 93. Mg PAb 81. Añ EL1 133. CatLlo 33. CatBus 20. Ur MarIl 29. Izt Azald 9. Kk Ab II 99. Otx 30.
azpiadiera-1.1
Berak iñori ere gaitzik ez, baña bera billatzen zuten guziai on asko egiten zien. Arr GB 82.
azpiadiera-1.2
(Det.).
Osasunean gaitza egin nai digun edozeiñereko kriatura. OA 14. Gaitz egiteko griña gaiztoa / batek badakar jatorriz, / gaztetandika ez badu uzten, / gaitza egingo du berriz. It Fab 141. Guk gaitza egitea gure autamenetik zetorrela. Or Aitork 157.
azpisarrerakoSense-18.2
b) (gral.; VP, Añ (+ gatx), Dv, H; gaitzgin Ht VocGr 390, gaiz- Lecl). Ref.: Etxba Eib (gaitx eiñ); Elexp Berg (gaitz egin). Ref.: A; Lrq. Hacer daño, sentar mal. "Nuire" Ht, Lecl. "Dañar" VP 34r. "Gaitz egingo al dio, mal provecho le haga" Ib. 36r. "Dañar [...] en la salud" Añ. "Arno soberak gaitz egiten du, l'excès de vin est nuisible" Dv. "Arnoak gaitz egiten dio, le vin lui fait du mal" Ib. "Faire mal, causer une indisposition, une souffrance. Horrenbertze iateak gaitz eginen dautzu" H. "Jatekuak gaur gaitx-eiñ desta" Etxba Eib. "Atunak gaitz e(g)in zostan eta oso egun txarra pasau neban" Elexp Berg.
Baldin frogatzen bazeien alferkeriarik, etzerauen afariak gaitzik egiten. Ax 32 (V 19). Eria hain dago ahitua eta usteldua, ezen ezpaitio purgak betere onik egiten, gaitzik baizen. Ib. 108 (V 72). Edan daizu ostera ze esteizu gatxik. Mic 13r. Eskatzen diote barbera-medikuari gaitz egiñen lieken janari ta edaria. Mb IArg I 333. Pozoi galgarriari gaitz egiteko indarra kenzea. Ib. 339. Edozein gauzak inendio gaitz. LE Bail 224. Ez nau oraingiño inok ikusi ardauak igarota, gatx eginda, zabuka. Mg PAb 43 (cf. GAITZAK ERAGIN). Ez dizu gaitzik egingo janak bear dan bezela artutzen badezu. Mg CC 209 ( CO 128 gatx egin ). Dantziak gatx egin ez dagijon. fB Olg 161. Gauza ilgarriren bat edaten badute, gaitzik egingo ez die. Lard 477. Abereei bustiak, guri bezala, gaitz egiten diote. Dv Lab 221. --Ez, ardorik etzait gustatzen; usai utsak ere gaitz egiten dit. Moc Damu 31s. Suak ez eutsen batbere gatxik egin. Itz Azald 85. --Ekatzak beste baxo erdi. --Gaitz egingo dik. --Gaitz ardoak? Ag G 311. Errekatxoan eran zuan urak gaitz eginda il zan. Muj PAm 7. Agian, [...] eguzkiak gaitz egin din. Or Mi 25 (v. tbn. Tormes 21). Jan da jan gaitz egin arte. Anab Poli 77 (v. tbn. Aprika 66). Izotzek gaitzik egin eztezaien abere minberai. Ibiñ Virgil 100. Orrek etzion ba iñori gaitzik egingo. TxGarm BordaB 85. Urkiaren ura lasai edan. Ez dizu gaitz egingo. Ostolaiz 26.
v. tbn. Ub 204. DurPl 97. Añ LoraS 105 (gatx). VMg 64. Gco II 59. Astar II 165 (gatx). Arr GB 115. Sor Bar 103. Azc PB 22 (gaitx). Alz STFer 124. JanEd II 145. MendaroTx 257. Zait Plat 71.
azpisarrerakoSense-18.3
c) (Aux. intrans. bipersonal). Hacerse difícil, ser difícil.
Bear-neke arina egingo jat gatx, irabazteko betiko irautea daben zoriontasuna? LoraS 194. Artutera ekanduta daguanari, txito gatx egiten jako ez artutia. Mg CO 106. Geruago ta gatxago egiten dala pekatubak agertutia. Ib. 200. Hillaren itzai fede ematea adiskideari gaitz egiten zitzaion. Arr May 190. Sinistea gaitz egingo bazaizu ere. Ldi IL 110. Iñoiz olakorik siñistutea gatx egiten bayatzu egin, ekarri gogora gure Iñasi! Bilbao IpuiB 173.
v. tbn. Zait Plat 52.
azpiadiera-3.1
Ez egizu sinhestu euskeraz jakitiak beste hizkuntzak ikastia gatxago egiten deuenik. Osk Kurl 115.
azpisarrerakoSense-18.4
d) (Sust.). Ofensa; fechoría. "Compunción, gaitzegiñen damua" Lar. "Compungirse, gaitzegiñez damutu" Ib. "Amnestía, amnistía, perdón general de las injurias, gaitzegin guzien barkazioa" Ib.
Lagunari barkatuko diozka gaitzeginak. Mg CC 220. Bidegabeak edo gaitz egiñak barkatzea. CatAN 41. Zeure umiaren gatx eginak. fB Ic I 327. Euren gatx eginak gaiti erbestetubak. Ib. 51. Gaitz egiñaren damutasuna. Bil 80. Gure gaitzegiñak kopuratuz eta guri zer egotzi billatuz. Or Aitork 240.
v. tbn. Legaz 34 e Itz Azald 120 (gatx e.).
azpisarrera-19
GAITZ-EGINGARRI. v. gaitzegingarri.
azpisarrera-20
GAITZ-EGINTZA. Mala acción, maldad. v. gaizkintza.
On-egintziak beti dauko bere ondorena, gaitz-egintziak lez. Kk Ab I 85.
azpisarrera-21
GAITZ-EGITE. Mala acción.
Bagoz gatx egite batzuk, ezkutukuak izan arren agertu biar dirianak. fB Ic II 185 (v. tbn. 185). Ezagututen dau semiak bere gatx egitia. Astar II 64.
azpisarrera-22
GAITZ-EMAILE. Nocivo, dañino. "Gazmoles, enfermedad de las aves de rapiña, de unos granillos en el paladar y lengua, de que suelen morir; viene del bascuence gaitzemolea, que en otro dialecto es gaitzemalea, y quiere decir lo que da, lo que hace mal y causa enfermedad" Lar (de aquí procede "gaitzemole (BN, H), cancer qui vient sur la langue des oiseaux de proie" que aparece en Lhande).
Aurtikazu arren fite / animalia traidore / eta gaitz-emaille hori [sugea] . Gy 318. Gisuak hanitz ihizi xehe ala onddo gaitz-emaile erretzen ohi baititu. JE Bur 188.
azpisarrera-23
GAITZ EMAN. Hacer mal. v. GAITZ EGIN.
Baiña bada bertze [zelo] bat, borondate gaixtozkoa, mendekuzkoa, ez bekhatuaren erremediatzeko, baiña bekhatoreari berari gaitz eman nahizkoa. Ax 278s (V 186). Miliziaz dirauntsanak ere, emaiten dio bere buruari gaitz gehiago. Ib. 297 (V 198; 133 (V 88)). Gaitz eman badek, artu ere badek. EZBB I 120.
azpisarrera-24
GAITZENEAN. A lo peor, en el peor de los casos.
Euskalkiek badute gure artean, onenean edo gaitzenean ere, luzaroko bizitokirik, ahoz eta izkribuz. MEIG VIII 96.
azpisarrera-25
GAITZENEKO. "Gaitzeneko puntura" SP, sin trad. (DRA traduce "por mal que vaya" (?)).
azpisarrera-26
GAITZEN GAITZ (El) peor de los males.
Nere muga loa da: ori dut gaitzen gaitz. Or Poem 535.
azpisarrera-27
GAITZERA ADITU. Tomar a mal.
Esan begi berba gatxera edo onera aitu edo ezarri leijan bat. Astar II 180.
azpisarrera-28
GAITZERA HARTU (SP, Dv; gaitzerat h. Dv, H). Tomar a mal. "Gaitzera hartu du, il a pris en mal" SP. "Gaitzerat hartzen ditu ene hitz guziak, il prend en mauvaise part toutes mes paroles" Dv. "Prendre en [...] mauvaise part [...] gaitzerat hartzea" H s.v. hartzea.
Zere ere egiten baitu, hura gaitzera hartzen dugu. SP Phil 383 (He 387 gaiskira hartzen; v. tbn. 159). Lerratu naiz kolerazko hitzak erratera presuna baten kontra, gaitzera harturik hark erran darotan zerbeit. He Phil 161.
azpisarrera-29
GAITZERA BIHURTU. Tomar a mal.
Gizon pasionatuak on dena ere gaitzera itzultzen du. SP Imit II 3, 1 (Ch gaitzera itzulzen; Mst gaizkiala ützültzen). Pasioak artua dagoen personak, ona ere gaitzera biurtzen du. Echve Imit 115 (SP, Ch gaitzera itzultzen).
azpisarrera-30
GAITZERA ETORRI. Ponerse a malas. v. gaitzera(tu).
Bada etsaitu gabe eta gaitzera ethorri gabe, onez onetara apartatzea ere gaitz izanen da eta perilos. Ax 372 (V 245).
azpisarrera-31
GAITZERA EZARRI. Tomar a mal.
Esan begi berba gatxera edo onera aitu edo ezarri leijan bat. Astar II 180. Erruki baga juzgetan badituzubez, gatxera ezarten dozubela euretan dakutsubena. Ib. 185.
azpisarrera-32
GAITZ-ERAGILE (Lar, Añ (+ gatx-), H). "Fomes peccati, o fómite del pecado, gaitzeragillea" Lar. "Qui induit, provoque à mal faire, à mal agir, à pécher" H.
Ezauturik Jaungoikuak geure gatx-eraginla nausijak, dei egiten deusku bakotxari, areek goituteko estadura. fB Ic III 315.
azpisarrera-33
GAITZ ERAGIN. "Provoquer à mal faire, faire faire mal, faire pécher" H.
azpisarrera-34
GAITZERA ITZULI. Tomar a mal.
Gizon pasionatuak on dena ere gaitzera itzultzen du. SP Imit II 3, 1 (Ch gaitzera itzulzen; Mst gaizkiala ützültzen). Pasioak artua dagoen personak, ona ere gaitzera biurtzen du. Echve Imit 115.
azpisarrera-35
GAITZERAKO.
azpisarrerakoSense-35.1
a) Para mal.
Zegaiti beti da leku guztietan jarraituten jakuzan gatxerako geure arerioak. Arz 28. Meditazio au [...] onerako ta gaitzerako izan diteke. Cb Eg II 10. Izanik proximuak egin daben gauzia berez bardina, nai onerako ta nai gatxerako, geijagoko bagarik juzgetia gatxerako egin dabela. fB Ic II 218. Jesusek [atzen juizioan] onerako edo gaitzerako bere epaia emateko. Lard 435. Ipernukoak ere bai [biztuko dira], gaitzerako; egin zituten gaiztakerien zigorrak yasateko. Or QA 99. Orixe, onerako edo gaitzerako, euskalari trebea genduen. MIH 262.
v. tbn. Ldi IL 55
azpiadiera-1.1
Ametsa gaitzerakoa danean askotan gertatu zaidan: "ametsetan ari ote naiz?", eta, berela esnatzen natxin. Or QA 102. Bidea, gezurraz baliatzea zilegi baldin bada (probetxugarri den gezurraz, jakina), ez da gaitzerakoa. MEIG VI 62.
azpisarrerakoSense-35.2
b) (Precedido de gen.). Para mi (tu, su, etc.) mal.
Bere on-aldera Jangoikoak zuzenzen diozkan neke-tentanzak arzen ditu bear ez den aldetik eta bere gaitzerako. Mb IArg I 230. Bixenta, nere gaitzerako andregai izatera iritxi ez zana. JAIraz Bizia 23. Neure burua arkitu nai dut, nere gaitzerako bada ere. Txill Let 23. Lapurreta besterik ezta zuzenbidea, beraz, adiskideen onerako ta etsaien gaitzerako, alegia. Zait Plat 95.
v. tbn. Cb Eg II 10. Astar II 269 (gatxerako).
azpisarrera-36
GAITZERAKO BIDE (gatx- Añ). Escándalo. "Escandalizar, [...] gatxerako bide emon" Añ. v. gaizpide.
Zugandik gaitzerako bidea artu duenak. AA III 564. Nigan sinisten duten oiei gaitzerako bidea ematen dienak. Lard 410. Zorijonekua da, gatxerako bidia artuten ez dabena nigaz. Ur Mt (V) 11, 6 ((G) gaitz bidea . Gaitzerako bide andia ematen zuen. Arr May 65 (v. tbn. 166).
v. tbn. EE 1885b, 233.
azpisarrera-37
GAITZ-ERAMAN. Maltratar.
Mingarri nai du gaitz-eraman. "Maltratar" . Gazt MusIx 223.
azpisarrera-38
GAITZ-ERASI. "Parler mal de quelqu'un, en médire, le calomnier, l'accuser de quelque méfait" H.
azpisarrera-39
GAITZ-ERASLE. "Qui dit du mal de quelqu'un, en médit, le calomnie, l'accuse de quelque mauvaise action" H.
azpisarrera-40
GAITZ-ERAUNSKERIA. "Gaitz-erauntskeria, bavardage méchant, médisance, propos défavorable, de peu ou de nul fondement" H.
azpisarrera-41
GAITZ-ERAUNSLE. "Médisant" H s.v. gaitz-erasle.
azpisarrera-42
GAITZ-ERAUNTSI.
azpisarrerakoSense-42.1
a) (Comp. vbal.). "Parler mal de quelqu'un, en médire, le calomnier" H (s.v. gaitz-erastea ).
azpisarrerakoSense-42.2
b) (Sust.). "Médisance, discours, propos défavorable à quelqu'un" H.
azpisarrera-43
GAITZ-ERDI ( (V-gip, G-azp-nav)). Ref.: Ond Bac 175; Elexp Berg; Gte Erd 167; ZestErret. Menos mal; del mal, el menos. Equivale tbn. a exprs. del tipo 'no importaría tanto', 'no sería tan malo', 'no estaría mal'. Se emplea frecuentemente acompañado de una oración subordinada con prefijo ba- en el auxiliar. "Mal menor. Kotxia zihero hondatu najuan eta gaitzerdi neuria izan balitz" Elexp Berg. "Merkeak baleizke, gaitzerdi (G-azp)" Gte Erd 167. "Giro onak badia, halere, gaitz erdi! ZestErret. Tr. Empleado por autores guipuzcoanos (y Erkiaga) desde comienzos del s. XIX. Es especialmente frecuente en el s. XX.
Eta gaitzerdi lizake lurreko ondasunetan geratuko balira datozen kalteak. AA CCErac (ed. 1823) 239 (ap. ELok 28). Gaitz erdi izango zan berak bakarrik jatea, baña janerazo zion. AA II 130. Ta gaitz erdi beren buruben kaltian bakarrik balitz, bañan jartzen dute famili guztiya ixtillu gorripian. Sor Bar 54. Ori gaitz-erdi iduritzen zait. Alz Txib 93. Gaitz erdi, nere iru orduak arin xamar joan ziran. Anab Usauri 106. Gaitzerdi biziakin badaude! Sorarrain Lili 91. --Ago lasai, etxean ezpaitun okerrekorik gertatu. --Gaitz erdi! Etxde JJ 121. Gaitz hori gaitz-erdi baizik gerta ez zedintzat. Mde HaurB 32. Ala-ere gaitz-erdi berorrek, esandako eder paregabe ura eskuetan euki zuan-ta; baiña nik, [...]. Berron Kijote 184. Nekazaria or, izarditan pats eginda. Ta irabazi eder eder bat balitz, gaitz erdi. TxGarm BordaB 65. Bere aldez burrukatu ziran asko, illak, erbesteratuak, espetxeratuak... Aske ziranak gaitz erdi, baña ondo bildurtuak piztien aurrian. Gerrika 109. Gaitz erdi, nere ustez, baztertze ori, nahiz eta paperetan horrela agertu, gure artean sekula zeharo eta azken fineraino eramana ez izana. MEIG IV 58. Euskaltzaindi inguruko guztiok kreatzaileala filologo bagina, gaitz erdi. Zer egin, ordea, horrenbeste kreatzaile eta filologo bezala agertzen direlarik? Ib. 121.
v. tbn. Izt C 40. Ud 86. Moc Damu 10. Ag G 120. Or Tormes 31. Ldi IL 54. Munita 106. Erkiag Arran 126. Vill Jaink 120. MAtx Gazt 74. Lab SuEm 211. Lasa Poem 83.
azpisarrerakoSense-43.1
(Det.).
Ala ere bakarrik pagatzen bauke, / gaitz erdia besterik izango ez uke. It Fab 263. Gaitz erdiya zan publikuari / gusto bat eman baliyo. (1903). EusJok 95.
azpisarrera-44
GAITZ-ERDIZ. Por fortuna (pero con el matiz de 'mal menor' de gaitz-erdi).
Historialariarentzako gaitzerdiz, zenbait auzitan aipamenak hitzez hitz ematea axola handikoa zela eta, perpaus batzuk euskaraz ematen dira. (In MEIG VI 35 ).
azpisarrera-45
GAITZ-ERIDEILE.
Iniuriazale, urgulutsu, bantari, gaitz-erideile. "Inventeurs de maux" . Rom 1, 30 (TB gaitz pensatzaile, Dv gaizki asmatzaile).
azpisarrera-46
GAITZ ERRAN. v. gaitzerran.
azpisarrera-47
GAITZ-ESAERA. "Mauvais, malin propos, discours médisant" H.
azpisarrera-48
GAITZ-ESAKA. Blasfemando.
Begiz, ezpaiñez tximuka, mingaiñez gaitz-esaka. "Blasfeman" . Or Poem 548.
azpisarrera-49
GAITZ ESAN.
azpisarrerakoSense-49.1
a) (H (s.v. gaitz-erastea)).
Hablar mal (de alguien), murmurar. v. gaitzerran.
Mari Lopezko atrebidea, / ez esan sekulan gaitzik, / baldin gura ezpadozu / ez difinzuen tatxarik. Lazarraga A27b, 1201r. Senarra bere jabe edo jaunzat artuezkero, andreak argatik iñoiz ere gaitzik esan bear etzuela. Cb Eg III 374. Aserratu bage eta gaitzik esan bage, pazienziarekin naigabeak eramatea. Gco II 29. Nere kalidadez nabill giza-legez, gaitzikan esan ez nik uste dedanez. AzpPr 44.
azpisarrerakoSense-49.2
b) "Amenazas, gaitz esanak " Lcc.
azpisarrera-50
GAITZETAKO (Adnom. de gaitz (II, 1)).
Iainkoaren hitzaren rezebitzera behatu gaitzetako eta rebelerakutsi izanik. Dedic * 5v (v. tbn. Ins B 4v). Ehon erakutsiko zaita / anderaurenik, ez eta neskatorik, / ni nizan bezain zori gaitzetakorik. O Po 22. [Saltsa bat] hain zaphore gaitzetakoa, non munduan den sabeldarraiorik handienari ere eman baitezoke higuintza. ES 167 (v. tbn. 121).
azpisarrera-51
GAITZETAN (Precedido de gen.). Para mi (tu, su, etc.) mal. "Zure gaitzetan eginen duzu, vous le ferez à votre détriment" H.
Halaz guztiz, eta inoren gaitzetan izango bada ere, nahi nuke Egan-en historiaz zerbait esan. MEIG I 256.
azpisarrera-52
GAITZETARA HARTU. Tomar a mal. v. GAITZERA HARTU.
Gaitzetara <-tata> hartu dut onera hartu behar zena. EZ Eliç 155.
azpisarrera-53
GAITZETIK GAIZKIAGORA. "(Ir de mal en) peor, gaitzetik gaizkiagora [...] joan" Lar y Añ.
azpisarrera-54
GAITZEZ.
azpisarrerakoSense-54.1
a) (G-azp-goi, L, BN, S; SP, Lar, H) Ref.: Lh; A EY III 290; Gketx Loiola ( gaitz ) .
A malas; (estar, etc.) enfadado. " Gaitzez dagot, il me veut mal" SP. "Ni por esas, ni por esotras, [...] ez onez ta ez gaitzez " Lar. " Norbaitekin gaitzez egotea, être en fâcherie avec quelqu'un [...]. Onez edo gaitzez, bon gré mal gré" H. " Gaitzez dago (G-goi), está de mala fe" A EY III 290. " Gaitz, mala intención. Gaitzez esan zion " Gketx Loiola.
Iaun erregek mezu nenzan ioan nengion bertarik; / gaitzez lagola enzun nuien, bana nik ez ogenik. E 231. Zeren ez naiz ni hargatik bekhaiztuko, eta ez muthurturik gaitzez iarriko. Ax 19 (V 10; v. tbn. 372 (V 245) gaitzez iarri ). Zeren etzareten mundukoak, hargatik gaitzez dagotzue [mundua] . SP Phil 426 (He 430 zaituzte gaitzesten ). Hobeago ziñduke mundu guziaz higuindua izan ezen ez gaitzez egon Jesusekin. Ch II 8, 3. Etzion gaitzez ala hitzegin semeak amari, ezpada onez ta amodioz. Lar SermAzc 53. Herodes gaitzez ta Errege jaio berri hau ill naiez zebillela. Mb IArg I 160. Zein sentigarri den ausenzia Jangoikoarena, ta gaitzes, ta betikos. (317). LE-Ir. Atera zuan puñal bat, onez ezpazan gaitzez nai zuana eragiteko. AA III 424. Ez dut gaitzez hartu ahotan "idazle" deitura, dotoreago baita edonon idazle on izan "literato" exkax baino. MEIG VII 38.
v. tbn. VMg 58. Lard 52. Goñi 40.
azpisarrerakoSense-54.2
b) (Precedido de gen.). "Par dépit" Dv (que cita a Oihenart).
Emaztearen gaitzez xikira zedina adarreki ehortz zedin. " Par dépit de la femme" . O Pr 137.
azpisarrerakoSense-54.3
c) Para mal.
Zer erhokeria den, hil ondokotzat ez onez, ez gaitzez ezin balia dakikedan mundu huntaz hanbat kontu idukitzea. Dh 126. Gaitzez baledi, betor Erio, / onez bada, biziera. " Si fuere para mal" . Or Poem 555.
azpisarrerakoSense-54.4
d) A desgana.
Oraingoan bukatuko diñat [edesti au], nekez eta gaitzez ba-da ere. Anab Usauri 93.
azpisarrera-55
GAITZEZ BERME. Expresión que figura en el Fuero General de Navarra: gayces berme (opuesto a ones berme), "fiador respecto al mal" o fianza de los demandantes. v. TAV p. 55.
azpisarrera-56
GAITZEZ GAITZ (Lar, Añ (+ gatxez gatx)). "Mal por mal, etsi etsian, gaitzez gaitz" Lar.
Gaitzes gaitz. (161) 'Mal por mal (mejor esto que aquello)' . LE-Ir.
azpisarrera-57
GAITZEZ GAITZEAN. "(G), tout à fait contre son gré" H s.v. gaitzez. Cf. GAITZ GAITZEAN.
azpisarrera-58
GAITZEZKO.
azpisarrerakoSense-58.1
a) (Adnom. de gaitz (II, 1) ). Cf. ZORIGAITZEZKO.
Hire inkontru gaitzezko eta dohagabeko eternitateaz. SP Phil 64 (He zorigaitzezkoaz ). Nere biotz gaisoan daukat amorio bat aiñ patu gaitzezkoa eta zorigaiztozkoa. Otag EE 1882c, 581.
azpisarrerakoSense-58.2
b) "Juramento [...] conminatorio, [...] gatxezkoa " . " Gaitzezkoa da (G-goi), es de mala fe" A EY III 290. Cf. GAITZEZ.
Ukanz hau ez da ez-eman naia, ez da gaitzezko ukanza, amoriozko ta onginaiezko ematea da. Mb IArg I 333. [Esan dozuzan biraoak] izan direanez gatxezkoak eta noribait oratuko yakazanak. EL2 137.
azpisarrerakoSense-58.3
c) Enorme. v. gaitzezko.
Batzuek bereala / oera sarturik, / diote ez dutela / gaitzezko katurik. JanEd II 18.
azpisarrerakoSense-58.4
d) (Adnom. de gaitz (II, 3) ).
Gizon alimale batek, erdi buluzia, indar gaitzezkoa, bihurtzen zituen burdinak. Zub 112.
azpisarrerakoSense-58.5
e) (Adnom. de gaitz (II, 2) ).
Uraren abesti / mamorra, gauari / igesi ezinka, // urratu-gaitzezko / norbere gaiñezka / margulaz, / mendien pareko / illunei lotuta. Gand Elorri 69.
azpisarrera-59
GAITZ GAITZEAN. "(Mal de su) grado, [...] gaitz gaitzean, etsi etsian" Lar.
azpisarrera-60
GAITZ GORRI. Erisipela. Cf. gaitzgorbelar.
Zainduko dabez aberiok alboko (alberi), garmu, gaitz gorri ta ostantzeko gatxetatik etorri leikijoen kaltetik. "Mal rojo" . (1918) ForuAB 123 ( ib. 95 gatx gorri ).
azpisarrera-61
GAITZ-GURA.
azpisarrerakoSense-61.1
a) Mal deseo, pasión.
Nor dira biotz garbidunak? Beren gaitz guraetan guziz mortifikatuak diranak. Mb IArg I 42.
azpisarrerakoSense-61.2
b) Odio.
Iñori ezarri ete deutsan birao txaarrik; artu deutsan gorroto oso edo gatx gurarik. Mg CO 33 ( CC 25 gorroto andiren bat artu ).
azpisarrerakoSense-61.3
c) GAITZ GURA v. GAITZ NAHI IZAN.
azpisarrera-62
GAITZIK (H) (En exprs. adverbiales). "Gose gaitzik, de male faim. Damu gaitzik ez naiz lehenago ethorri, c'est grand dommage que je ne sois pas arrivé plus tôt" H, que cita a Gy. Cf. DAMU GAITZIK.
Barur-gaitzik khexo zabillan maistroa. Gy 9 (Harriet traduce: "depuis longtemps à jeun").
azpisarrera-63
GAITZIK GABE.
azpisarrerakoSense-63.1
a) (Lar gaitzikbagea,gatxik bagea). "Inocente" Lar. v. gaitzgabe.
Erbia beti izan da gaitzik gabia. AB AmaE 409 (327 gatxik bagea ). Ez arimak oso gaitzik gabeak diralako. Ag Serm 252. Aita Betikoak nola utzi zezaken bere seme gaitzik gabea alakoak eramaten? Inza Azalp 65. Gaitzik gabea gaiztoangatik. Ib. 65, (tít.).
azpisarrerakoSense-63.2
b) "Inocentemente, gaitzikbage" Lar. "Gaitz, mala intención. [...] Batere gaitzik gabe esan nion" Gketx Loiola. "Orrek gaitzipe esaten ditu gauzak (G-azp), batere gaitzik gabe (G-azp)" Gte Erd 217 (s.v. maliziarik gabe). c) (Lar gaitzikbagea,gatxik bagea). "Inocencia, estado sin culpa" Lar.
azpisarrera-64
GAITZIK GABEKO. Inocente.
Gipuzkoatarren jostaldi gaitzik-gabekoakin. Izt D ed. 1895, 3. Hitz jostallu gaitzik bageko pozkidatsuak. Izt C 229. Burniaz illak gaitzikabeko / aur kottadu ta eriak! FrantzesB II 129. Gaitzik gabeko aurrari. Imaz ( in FrantzesB II 144 ). Gaitzik gabeko artzai aek. Elizdo EEs 1929, 174. Oihenart eta kidekoen ibilerak gaitzik gabeko jolasak ote diren ez dakit. MIH 246. Gaitzik gabeko jentilaldi liluragarrian bizi baitziren artean. MEIG III 44.
azpisarrera-65
GAITZIK GABERO. "Inocentemente, [...] gaitzikbagero" Lar.
azpisarrera-66
GAITZ IZAN. "(S), disgustar" A, que cita a Bp. v. gaitzi.
Ahalaz ixil erazi gaizki errailia; [...] edo so batez ezagüt erazi hura gaitz zaiola. Bp I 103. Egiten zereitzen güziak zereitzo gaitz. Egiat 231 (179 eztakizula gaitz).
azpisarrera-67
GAITZ NAHI IZAN, GAITZ DESIRATU, GAITZ OPA, GAITZ GURA. Desear el mal.
Bere buruari gaitz desiratzea. Harb 168 (373 gaitz nahiz). Zeren zuk hari [etsaiari] okhasinorik eman gabe eta bidegaberik ere egin gabe, hala darraitzun eta gaitz nahi deratzun. Ax 307 (V 205). Nik barkhatzen diot, ez diot gaitzik desiratzen. Ib. 324 (V 215). Gaitz nahi izan zioen traidorekeria hartaz. Lg I 227. Iñori gaitzik nai ez diola. Ub 204. Parkatuten deutsat, ez deutsat gaitzik opa. Mg CO 69. Ta diotsa aserrez ta gaitz naiz: [...]. VMg 17. Birauren bat botatzea [...] gaitz opa etzaiola lagun urkoari. AA II 35. On egin giezue zuei gaitz nai izan dizuenai. AA III 291. Pamelijaan, kleituban edo aziendaan gatxik opa bagarik. fB Ic I 104. Harrek bere bihotzean / zure kasta guziari / gaitz nahi izan dio bethi. Gy 220. Emakume aiek etzituzten itz oiek Sauli gaitz naita esaten. Lard 166. Debetatzen deikü besteri gaitz desiratzia. CatS 51. Denari on eta iñori gaitzik desiatu gabe. Ill Pill 7.
v. tbn. Gç 54 y CatLan 86 (desiratu). Brtc 62 y Monho 102 (nahi). Añ EL1 132 (deseatu). Mg CO 26 y fB Ic I 89 (gura). Añ EL2 142 (opa). Astar II 23 (nai; 28 gura edo desietan). It Fab 263 (nai).
azpisarrerakoSense-67.1
[Proximoari] gaitza desiratzen. Brtc 62.
azpisarrerakoSense-67.2
Herrakundezko ta gaitz-nahizko zenbait sentimendu. Dh 251.
azpisarrera-68
GAITZ-ONDO. v. gaitzondo.
azpisarrera-69
GAITZ OPA. v. GAITZ NAHI IZAN.
azpisarrera-70
GAITZPE (Con suf. local de declinación).
Gaitz pean bizitzeko. Dh 198.
azpisarrera-71
GAITZ PENTSARAZI. AxN explica gogan behar arazitzeko (403) por gaitz pensarazitzeko.
azpisarrera-72
GAITZ PENTSATU. Recelar. v. gaitzuste.
Eztu gaitzik pensatzen. 1 Cor 13, 5 (He itzalgaitzkatu, Bibl gaizki hartu ). Zure Ministroak esango ditu, gaitzpensatu gabe, absoluzioko itzak, baña zuk ez dirazu [...] barkatuko. Echve OngiB 54s. Guztia sinistuten dau [...] ta inor gaiti bere ez dau gatxik penseetan. fB Ic I 91. Jose gizaxoa alakorik gaitz-pensatu gabe joan zitzaien. Lard 49 (v. tbn. 6 y 203). Etsaia maleziz atzeratu zan, baita guriak gaitz pentsa gabe aurreratu ondotxo. Bv AsL 215.
azpisarrera-73
GAITZ-PENTSATZAILE (El) que fragua maldades (?).
Soberbiosak, urgulutsuak, gaitz pensatzaileak. TB Rom 1, 30 (Lç gaitz-erideile ).
azpisarrera-74
GAITZ-PENTSU. Recelo.
Gaitz pentsurik ez dugunak ere guhauren baitan sar gaiten: / gizonaren bizia zonbaitek zer estimutan daukaten! Xa Odol 176.
azpisarrera-75
GAITZ-SALATZAILE. "Gaitz-salhatzailea, qui révele le mal de quelqu'un, et aussi qui l'accuse d'un mal" H.
azpisarrera-76
GAITZ-SARRONDU. "(B, BN), recelar" A.
azpisarrera-77
GAITZ URDIN. Cardiopatía cianótica.
Gaitz urdiña [...] gurasoen arduragabetasunetik datorrela. IArt Itzald II 46. Gaitz urdiñarekin jaio zan aurra. Ib. 55.
azpisarrera-78
GAITZ-HURKO. Peligro. v. gaitzurre.
Pekatuko galbide edo gatx-urkua. Ezale 1897, 371b.
azpisarrera-79
GAITZ USTEL. Tuberculosis. Cf. gaitzepel.
Hemen gaindi, asko tokitan gaitz ustela deitzen baitute [tuberculose-ari], hizkuntza hori maletegia zaiku, hanitzen buruarentzat nahaskorra. JE Med 125.
azpisarrera-80
GAITZ-ZALE. Amigo de lo difícil.
Errez-zaleen ta gaitz-zaleen auzia. Ldi IL 82.
azpisarrera-81
GAITZ ZURI (L ap. Lh), GAITZ TXURI. "(Esk 212), oidium" Lh.
Ostoko gaitz-txuriak (oidium-gaitzak) kalte aundiak egiten dizkio [aritzari] . Munita 44. Emengo aritzaren "gaitz txuriak" ez dio kalterik egiten [Ameriketako aritzari] . Ib. 40.
gaitz
<< 1 gai 0 / 0 gaizki >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
Library zlibrary project
z-library z-lib project
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper