1.
(
V, G, L, BN, S, Ae, Sal, R; Lcc,
Lar,
Añ,
H),
ez eta (
G, S; Lar,
Añ,
Dv,
H),
ezda (
V-ger)
Ref.:
A (ezeta, ezta, ezetare, eztare);
A Apend (ezda);
Elexp Berg
.
Y tampoco; ni siquiera (gralmente. acompañado de ere, que se situa bien inmediatamente detrás de la conjunción o bien al final del sintagma introducido por ella).
"Ni, por no"
Lcc.
"Ni aún"
Lar.
"Tampoco, respondiendo solitariamente, ezta
"
Ib.
"
Ezetare (S, VocBN), ni"
A.
"
Eztare (Ae, Sal, R), ni tampoco"
Ib.
"Ni. Ezda munduko diru guztiegaz be, ezingo zenduke biurtu aren biotza zuregana
"
Etxba Eib.
Tr. De uso general, se documenta ya desde Dechepare. La forma propia de la tradición septentrional es
ez eta; aparece
ezta, con más o menos la misma frecuencia que la anterior, en Etcheberri de Ziburu; tbn. encontramos ejs. en Gasteluçar, Goyhetche (83), Oxobi (185), Zubiri (30), Xalbador (
Odol 345), alternando en todos ellos con un
ez eta más frecuente. Al Sur, si en el s. XVIII ambas variantes tienen más o menos la misma frecuencia, durante el s. XIX va creciendo el empleo de
ezta, sobre todo en los vizcaínos. Alternan ambas p.ej. en Larramendi, Cardaberaz, Ubillos (26 y 90), Lardizabal (385 y 19) e Iztueta (
C 39 y 3), pero no en Mendiburu ni Aguirre de Asteasu, que sólo usan
ez eta, o en Arrese Beitia, que emplea solamente
ezta (o
ez ta). En el s. XX
ezta llega casi a desplazar a la otra forma, aunque siguen encontrándose ejs. de ésta hasta nuestros días. Hay además
ezda en fray Bartolomé, Moguel (
PAb 73) y Uriarte (
BulaAl 3). Aunque ya habitual desde los primeros textos, el uso de
ere aumenta desde el s. XVIII; parece ser algo más frecuente colocado tras el sintagma que introduce que después de
ez eta .
Ezetare es sobre todo frecuente en textos bajo-navarros y suletinos (ya desde Dechepare); hay
eztare en textos de los dialectos pirenaicos navarros, en Soroa, y en autores del s. XX, como Aresti, Ibiñagabeitia (
Virgil 104) o Mirande (
Pr 117); cf.
andi andia izan eztare 'aunque no fuera muy grande' en Aguirre (
G 252). Con el primer término negado no explícito, y con un valor de refuerzo de la negación (v. ejs. de Mendiburu, Kirikiño, Anabitarte, Berrondo, etc.), parece que sólo se usa al Sur.
Hark ehori eztemaio oren baten ephia, / ezetare estimatzen xipia ez handia.
E 35.
Ezeta <ecepta> utziko ere.
(Echauri, 1554).
ReinEusk
49.
Ezen eztute ereiten, ez errekeitatzen, ezeta graneretara biltzen.
Lç Mt 6, 26 (Dv ez-etare, Ker e IBk ezta, IBe ez eta; He eta, TB, Ur, Ip, SalabBN, Ol, Leon ez, Echn ez ere, Hual ez [...] ere).
Gehiago atsegiñak eztire higunduren / Ezta gozatzeaz ere puxantzak hebainduren.
EZ Man I 133.
Eztuela ikhusiren, ez onen konpañia, / Ez eta Argizagiak bere oñen azpian.
Ib. 97.
Gu erostea gatik deus eztu soberesten, ez eta bere odola ere.
Harb 348.
Etzuten erremediorik; ez eta guk ere, bekhatutan hillez gero.
Ax 98 (V 67).
Kapare da bilaun eztena, ez eta xoil aitoren seme.
O Pr 367.
Iakin gabe zer nahi duen ez eta zeren ondoan dabillan.
SP Phil 288.
Etzen gozatu Haurtto hau / Balsamo urrin gozoez, / Ezta berregiñdu ere / Handien ponpa ederrez.
Gç 70.
Eliza beraz ezta belzez estalzen, ez eta ülhünki ari kantatzen, lürreko honen galzia gatik?
Bp II 128.
Ezin duketela ohorerik, ez eta ere fortuna egiazkorik.
ES 120.
Etzaitezela segura zure jakiñean, ez eta zeiñ nahi den gizonen prudenzian.
Ch I 7, 1.
Eztezu aietan aurkituko, ezta billatu bear ere.
Lar Carta a Mb 280.
Ez eta jakingo ere.
Ib. 279.
Ez dire, ez suprenitzen, ez eta trublatzen.
He Gudu 52.
Eztü pheretxürik ükhenen, ezetare gizonen laidoriuetan plazerik hartüren.
Mst I 2, 1.
Galdu zuen noizbait Jesusek guri zigun amorea? Ez eta instant edo ezbai batez ere.
Mb IArg I 109.
Irarik eztabenak, ezta kasik aen mogimenturik bere.
Cb CatV 63s (84 ez eta
).
Ez dut hemen yanen ez eta edanen.
Lg I 343.
Ez harmarik bere bürien defendiatzeko, ez eta prinzipiorik tieso egoiteko.
CatLan 3.
Estiót zaustéla kuarto bátes, esta kuarto erdi bátes ere.
LE Prog 98.
Gurutzeko eriotza zan [...] besteren pekoai baizik ematen etzitzaiena; ezta edozeñ gaiztakeri gaitik ere.
Ub 90s.
Ez kalzerdi, ez abarka, ez ta prakarik bere.
Mg PAb 124.
Sekula geratu etzaiteze beingoan igaroten dan azalezko deboziñoan. Ez eta gogo guztirokoetan.
Añ
LoraS
65.
Ez degula eskatu bear, ez eta deseatu bear.
Gco I 423.
Ezta geiegi zabaldu bear aua, ez eta geiegi luzatu ere mihia.
AA I 459.
Eztute egundaino elkhar hala maithatu, ez eta hurbiltzekorik ere.
Dh 239s.
Ez diriala guztiak izango. Ezda gitxiago ta gitxiago bere.
fB Olg 167.
Ez besteri, ezta Ama Birjiniari bere.
Astar II 210.
Ez erri eta ez etxe, / ezta ere erroparik.
Echag 25.
Ez da deus ez daitekenik harentzat, ez eta deus gaitzik ere.
Jaur 106.
Eztizüt nahi hunik ez eta uhurerik.
Etch 150.
Aserrerik ez dabeenak, ezta bere aserrerako mobimenturik.
CatBus 39.
Ez eikijozu iñori ukuturik egin, ez ta zeuk zeure buruari, ez bestek zeuri.
Ur MarIl 101.
Arbola onak ezin frutu gaiztorik eman dezake, ez eta arbola txarrak onik ere.
Lard 385.
Ez da hortan bekhaturik, ez eta bekhatuaren itzalik ere.
Laph 105.
Ezperen iñor ere zerurako etzan; ezta zu eta ni ere.
Arr GB 83.
Gaxkirik ez egitia ez obraz, ez elez, eztare deseoz.
CatR 45.
(CatSal 45 y CatAe 44 eztare)
Baña eskurik onek / Ez eutsan luzatu, / Ezta begi onakaz / Bere begiratu.
AB AmaE 341.
Ez nian libururik, ez eta ere beharrik.
Elzb PAd 19.
Non zegoen etzekiela, ez eta ere zer garai zan.
Urruz Urz 23.
Ezkütüzü nahi baratü zure maithatzetik ez eta zure othoitzetik.
Ip Hil 220.
Ez duk zeren gorde, ez eta hemen zozoarena egin.
HU Zez 61.
--Baiña Ama naz da etxea bakarrik itxita eziñ neiteke zugaz ibilli. --Ezta bear bere.
Ag AL 155.
(s. XX)
Etzen oso altua, ez eta txikia-re.
Goñi 27.
Bainan dirua jokatua dutenek ez eta ere pilotarien aitek ez dute nahi geldi diten.
JE Bur 31.
Ez da eguzkia aien gañera eroriko ezta bero tzarrik ere.
Inza Azalp 113.
Ilhargirik ez, ez eta ere izar-arte ederrik.
Barb Sup 173.
Ez diagu galdegiten nongo aizen, ezta nor aizen ere.
Or Mi IV.
Nok uste a izan zala makillariya? Ezta buruak emon be!
Kk Ab II 166.
Ez olerkari garbi-antxekoa, ez-eta ere berrizale biurria.
Ldi IL 110.
Adiskide ori eztet euskeltzale; ezta ere aurkako.
Ib. 31.
Ez zuten ainbat otz, ezta pisti izugarrien bildurrik ere.
JMB ELG 45.
Ez dezake iñork bere bizia luzatu ezta kana batez, ezta minutu batez ere.
Ir YKBiz 133n.
Etxuat biar doterik / ez-ta jauregi ederrik.
Laux AB 50.
Ez utz nausitzerat zure gogoan ez eta zure solasetan.
Zerb IxtS 61.
Ez litzake berdiñik euskal-errietan, ez eta antzekorik munduaren jiran.
Etxde AlosT 79.
Ez da egunik, ez eta aldi-tarteen aldakuntzarik.
Or Aitork 346.
Polik ezta erantzun ere.
Anab Poli 74.
Ez ditake eros, ez mailega, ez eta ebats.
JEtchep 117.
Eztezaten inor hil, eztare bizitza defenditzeko.
Arti Tobera 271.
Errian bazkaltzea, ezta pentsatu ere, ain berandu zijoan.
Anab Aprika 77.
Ez ote du begiratzen, ezta agintzen ere.
Zait Plat 134.
Ez semeari ta ezta amari bere.
Erkiag BatB 34.
Eztu euririk egingo ezta aizerik ere.
Ibiñ
Virgil
78.
Etzuen ondoriorik ukan, ez onik ez etare tzarrik.
Ardoy SFran 230.
Etxako oraindiño aiztu. Ez orixe. Ezta aiztuko be.
Alzola Atalak 73.
Ameriketara aldegiña zanik, ezta itzik ere.
NEtx LBB 29.
Ez jauna, ezta iñolaz-ere.
Berron Kijote 223.
Sukar bako erreuna eukenak ez eben diru laguntzarik [...]; eta ez-ta be burua galduta eukenak.
Etxabu Kontu 109.
Ildakoak ez zutela jan bearrik; ezta ere argi-bearrik.
BAyerbe 119.
Ez dute gehiago etxez-etxe ibiltzerik, ez ostalerek arnoketa, ez-eta laborariek saltzerat.
Larre ArtzainE 77.
Ezin inork bere burua bestetan bihur, ez eta besterik zeharo beregana.
MIH 19.
Baina ez dira berdinak, ezta alderatzeko ere.
Ib. 334.
(Como respuesta).
"Nor [zara], bada? Elias?" esan zioten mandatari berak. "Ez", eranzun zien S. Joan Baptistak. "Beste profetaren bat?", galdetu zioten berriz. "Ez eta", eranzun zien santuak.
Mb IArg I 79.
--Arrautzak? --Ez. --Bakallabik? --Ezta. --Sardiñik? --Ezta're.
Sor AuOst 88s.
Serora-gei zonbait? dautazu eginen. Ez: bazterretarat behatzen dute. Beata batzu? Ez eta: othoitzean neurriz derabiltzate ezpainak.
JE Ber 67.
--Musikaz musikalariek gizonak ereskaitzago egin al ditzakete? --Ezinkizun liteke. --Zaldi-ariketaz zaldunek inor zaldiz ibilteko antzebageago egin al dezakete? --Ezta.
Zait Plat 97.
Ni que, cualquiera diría que.
Motell! Ezta apropos billa ibilli baintza ere!
NEtx LBB 125.
Ara bestea! Ezta eskutik elduta, aldare aurrera eraman banindu ere!
Ib. 150.
Ezta "Bofia" koak baziñate ere!
Lab SuEm 190.
"
Nik emon? Ezta..., ¿darle yo? ¡Ca! ¡como no se lo dé! (V)"
A EY III 255.
Ni ondatu? Ezta... ezta... Egundo baño sendoagoa nago.
Ag Kr 210.
Etxakon iñoiz berari alango gauzarik otuko, ezta, ezta...
Ib. 119.
Guria baño [ariñagoa] ? Ezta...
Ib. 63.
Moxolok etsi? Ezta, ezta...
Ag G 245.
--Jaungoikuarren itzi naik! Egin daustakan zaurija garbitu ta estaldu egistak, enaik il! --Ezta! Ementxe il biar dok, ementxe guzti-guztijak ordaindu biar daustazak.
Kk Ab I 43.
Emetik aurrera eztautsot iñori ezer emongo. Ezta ezta!...
Altuna 68.
Joxepak ez eutsan prestu bere bizian alako platerkadarik. Ezta!
Bilbao IpuiB 44.
Mutilzar geratu? Ezta!
Ib. 137.
Sí, cómo no.
--Jaungoikuarren itzi naik! [...] enaik il! --Ezta! Ementxe il biar dok.
Kk Ab I 43.
--Posture gurozue ala? --Ezta! --Bai, guru.
Kk Ab II 65.