Azpisarrerak (sarrerak) (2)
herritar.
1. (V, G, AN, L, BN, S; SP, Urt, Ht VocGr 397, Lar, VocS , , Lecl, Gèze, Dv, H, Foix), hertar (SP, Urt, Aq 252 (AN; ib. 651 G, AN)A, vEys (L), H) Ref.: A; Lrq; Gte Erd 149 .
Compatriota, paisano; conciudadano, convecino; ciudadano; habitante (es especialmente frec. en plural, para designar a 'los habitantes del pueblo'); nativo, natural. "Patriote" SP. "Aborigines, [...] lekhu berékoak, [...] lekhu bérean sórthuak, [...] hertárrak, herritárrak " Urt I 36. "A cive spoliari, [...] hertarrak builluzgorritzea " Ib. 12. "Paroissien" Ht VocGr 397. "Patrio" Lar. "(Somos de una misma) tierra, erri batekoak gera, erritarrak gera " Ib. "Paisano, de un mismo lugar o país" Lar, . "National" VocS . "(La gente del) pueblo, (c.) errikoak, erritarrak " . "Citoyen" Lecl. "Compatriote" Gèze, Foix. " Zonbat herritar ditu herri hunek? (BN-arb)" Gte Erd 149 (junto a bizilagun, etc. de otras zonas). v. HERRIKO, herrikide, herrilagun. Tr. Comienza a documentarse al Norte en el s. XVI, y se encuentra con cierta frecuencia hasta mediados del s. XIX, en que se hace casi general entre los autores septentrionales. Al Sur se emplea con bastante frecuencia al menos desde Mendiburu. La forma más empleada es herritar; hertar se documenta en Haramburu, Etcheberri de Sara, Lauaxeta y Bibl . En DFrec hay 192 ejs. de herritar y uno de hertar .
Hertarrak [euskaldunak] obligatzea. Harb ã 8r. Zeren ohoratu duzun / herritarren mihia. (In EZ Eliç XVIII ). Eskatimak sorrarazten tuzte adiskideen, herritarren [...] artean. Ch I 14, 2 (Mst, Ip, Leon herritar; SP burjes, Ol erkide ). Ango errege ta erritar guziak. Mb IArg I 120. Bideko guziei esan ziena esaten zien itsuak Cotatan erritarrei ere. Ib. II 353 (corregido sobre errikoei ). [Jainkoak] esan zien Israeldarrai artuko zituala bere erritartzat. Ub 33. Herritar eta Franzes bezala. (1791) "Citoyen" . Revol 129. Bizkaiko erritar maiten gai ona. EL1 3. Biba gure español / ta erritar maitiak! FrantzesB I 75. Ziur nago gogo on eta borondate osuagaz artuko deustala, izanik erritar eta auzo baten iskinija. Astar II XIV. Eskribatzerat noha gauza zahar asko; / herritar gehienek dute prezatuko. Hb Esk 3. Ni ere sortzez Heskualduna naiz, eta ez dut nik herritar bat nola nahi uzten. Laph 66. Atsegin dugu, herritar ongi-egile handi baten gorestea. HU Aurp 152. Herritar ala arrotz. HU Zez 116. Gure mintzaia, oraino ere miliun bat herritarrek gutartean mintzatzen duguna. Arb Igand 35.
(s. XX) Jatorriz erritarrak [Arranondokoak] diran etxadiak, ezizen ori antziñetatik daroe. Ag Kr 28. Ogei menpeko, danak bertako errittarrak eukazan etxaguntzan. Echta Jos 335. Erritarrak eta erbestekoak. Ag G 248. Erritarrak erriarekin dituzten eginkizunak. KIkG 53. Nongo erritarra zen yakin-miñez. Or Mi 14. Nun-nahi bazagon herritarrekin solasean. JE Ber 5. Aginduak, agintari eta erritar guziei bete ditzatela agintzen diet. "Ciudadanos" . EAEg 9-10-1936, 5. Erria an aundi sentitzen da ta / Jauntxoa, ez txiki, erritar! SMitx Aranz 76. Amerikako herritarra. Mde Pr 299. [Tabernako] lagunak ordea erritarrak zitun, bere ezagunak danak, eta etzan ausartu sartzen. Etxde JJ 206. Neuk ere [kondeak], erritarrekin bat egiñik, sartu nai det Ermitara. NEtx Antz 68. Ez zan erritarra, baiña senidearen etxean egoan. Erkiag BatB 74. Herritarrago eta gizonago da gizona. "Plus il est lié à son Pays" . Ardoy SFran 28. Ez baitzituen behin ere ahantzi herria eta herritarrak. Xa Odol 137. Izabatiar, herritarrak / ixilian hitzartürik, / ditiagü zaphatü jauztez / binbaletako phüntatik. "Ceux d'Izaba et nous de Sainte-Engrâce" . Casve SGrazi 110. Zeruko herritarrak gara. Bibl Phil 3, 20 (IBe hiritar ). Zarauzko erriak eta erritarrak oso etxeko gizona omen zuten Madoz jauna. Zendoia 111. Urten giñan lau erritar Bilboko Gudarosteko buleguetara. Gerrika 67. Entzun berri-berria baitut gertakari hau herritar batek berak kondaturik. Larre ArtzainE 96. Zenbait herritarren kezkak eta goganbeharrak arindu nahi nituzke orain, arin albanitza. MIH 367. Ez dakit egoki den ala ez errenteriar batek beste errenteriar baten liburuaz iritzia azaltzea, batez ere liburu hori hirugarren herritar baten bizitza eta bertsoei buruzkoa denean. MEIG II 106.

v. tbn. Egiat 218. Mg PAb 208. VMg 3. AA I 621. fB Olg 144. Echag 203. Izt C 83. Gy 239. Aran SIgn 209. AB AmaE 100. Elzb PAd 81s. Azc PB 194. Zby RIEV 1908, 608. Ip Hil 193. A Ardi 6. Enb 183. FIr 137. Zub 112. Etcham 109. MendaroTx 421. Alz Ram 89. Ol Lc 15, 15. Ir YKBiz 191. Iratz 113. Munita 116. Zerb Azk 14. Anab Poli 105. Bilbao IpuiB 143. Zait Plat 17. Lf ib. XVII. JEtchep 41. Basarri 47. Arti Tobera 280. And AUzta 91. Ugalde Iltz 22. Auspoa 39, 26. Vill Jaink 174. Larz Iru 116. Ibiñ Virgil 80n. Lab SuEm 190. Mattin 66. Etxabu Kontu 109. Onaind STeresa 86.
(Como primer miembro de compuestos).
Herritar kalitatea ez balitz ere aski / jaun hauk gure intresetan sar-arazteko finki. Monho 60. Orroit denbora hetan Mesiarik gabe zinetela, herritar-eskubiderik gabe Israelen. Bibl Eph 2, 12 (IBe Israel herriko eskubiderik ).
(Uso adnom.). Tr. En esta acepción aparece, salvo en Kirikiño, siempre delante del nombre (pero cf. infra (2) ).
S. Espriteko ühaitziala berriz abiatürik, herritar ontzi bat ere bathürik, hantik zereikü, balima, kondaira nigartsü honen berria heltü. Egiat 161. Izan ditu [Hendaiak] gizonak lehen haginekin / bakailau ekhartzeko herritar semekin. Hb Esk 136. Baionan izana zen, herritar laborari hanbat maite zituenen zuzenak begiratu nahiz. HU Aurp 86. Erritar mutill asko [...], guztiz zurbildurik egozan. Ag Kr 59. Gerezieta Garroan, etxeko jaunari herritar gazteriak egin pesta batez. Ox 192. Mandazain erritar bati emoteko. Kk Ab II 117. Erritar neskatilla lirain bat ete zan, ala erbesteko andereño panpiñaren bat? Erkiag Arran 178. Au neke-lorra, erritar entzuleok! Bilbao IpuiB 218. Etzitaken herritar misionestik ez saindurik aipu, Jatsun, hamaseigarren mende hastean... Ardoy SFran 32. Abesbatza egoan Ondarroan, Arantzamenditar Sebero erritar osagillea zuzendari zala. Etxabu Kontu 46. Eta zer erran herritar ikusleez, eta auzotiar batzuez? Larre ArtzainE 278.
v. tbn. Iratz 144. Zerb Azk 20.
(Con genitivo). Compatriota, paisano.
Ene hertar Lau-urtarrek. ES 400. Gaur gehiago ez zarete arrotzak eta atzeak, bainan zarete sainduen herritarrak eta Jainkoaren egokideak. He Eph 2, 19 (IBe herrikide ). [Herodesek] illerazi zituen aurrak Jesus jaio-berriaren erritarrak eta erri aldekoak. Mb IArg I 139. Badauke gure erritarrak nun irakurri emen daguan ikasbide edo doktrinia. Astar II XV. Nere ordez eraman zuen bere erritar Fernando. Izt D 168. Zuek ere, nere erritar maiteak. Lard III. Higuintzetan hartua zuten bere herritarrek. Dv Lc 19, 14 (TB hiritar, HeH, Ol, Leon, Ker, IBk (h)erritar ). Zer ohorea guretzat, Saratarrentzat, Piarres Adame gure herritarra izatea! Elzb PAd 71. Gu Eskualdunak huni [Eskuarari] esker betidanik elgarren herritar, odol bereko haurride bagine bezala. HU Aurp 196. Ene herritar maite Eskualdunen leku hartako [Canadako] bizipideaz. JE Bur 13n. Gora gure erritar andia! A Ardi 63. Nere herritar pertsulari hau. Zub 59. Alemaniako eliz-gizon latindunek izen hori [deutsch] asmatu zuten beren herritar eskolatu gabeen mintzaerari erraitekotz. Mde Pr 225. Chaubadon gure herritar famatuak. Zerb Azk 31. Ogei urtetik gora bayatzuz bere erritarren abade [dala] . Bilbao IpuiB 217. Guardazibillei gure erritarrak salatzen! Ugalde Iltz 69. Nere erritar Juan Elustondori fusil ametrallador ura utzirik. Alkain 130. Gerniken bizi zan geure erritarra eta gañera neure kintue. Gerrika 76. Cela galiziarra da, Valle Inclánen herritarra. MIH 362. Neure herritar bihotzekoei. MEIG VII 40.
v. tbn. Mst XV. Cb SIgn 176. Lg I 237. Egiat 180. Ub 56. Añ LoraS 82. Etch 566. It Fab 47. Arch Fab 13. Michel LPB 247. Ur Lev 19, 18. Laph 101. Aran SIgn 82. Zab Gabon 26. AB AmaE 285. Azc PB 321. Alz STFer 118. Ip Hil V. Arb Igand 18s. Ag AL 48. Kk Ab I 98. Etxeg in Muj PAm 29. Mok 19. Etcham 119. Enb 196. Ir YKBiz 194n. JAIraz Bizia 93. Etxde AlosT 8. Or Aitork 225. NEtx Antz 53. Zait Plat 118. Ardoy SFran 203. Xa Odol 137. Etxabu Kontu 222. Hertar: Bibl Ex 4, 10n.
(AN-ulz; Aq 254, Bera).
Aldeano, de pueblo (opuesto gralmte. a baserritar; alguna vez tbn. a hiritar). "Aldeano, se llama en Vizcaya erritarra, a distinción de uritarra, iritarra, el que es de Ciudad o Villa" Aq 254. " Erritarrak eta baserritarrak, los vecinos del pueblo y los del caserío" Bera. "El que vive en la población" Iz Ulz 419 (que lo opone expresamente a baserritarra ).. Tr. Documentado en textos meridionales del s. XX.
Josetxo, Masimen agoan, zan baserritar, dirubako ta nundik-norakoa zan iñok ezekiena. Ariston zan errittarra diru apurtxoaz. Echta Jos 168. Soñu ori, baserritarrentzat, ezti leun ta atsegingarria izan oi da, ta erritarrentzat, asunarekin lepoan ikutzea bezela. Ag G 43. Erritarra izanik [F. Arrese] erriagaz bat eginda bizi izan zan. Larrak EEs 1926, 171. [Euskal olerkari ona izateko] erritarrakin asko itzegin. Inza ( in Jaukol Biozk XI ). Inguruetako erritar eta baserritarren artean. FIr 163. Egunoro Maillane-ko solo aldetan lugin eta ertarrakin itz-egitten eban. Laux Euzk 1930, 363. Menditar eta erritar ez danak zenbait itz eta gauza ez ditu bear bada ain ongi konprenituko. Or Eus 78n. Jendalde aundia bialdu zuen Azpeitik, Azkoitik eta inguruetako erriak; erritarra baitzan jatorriz Balendin. TAg Uzt 226. Bertako erriko euskerea erabilten dabe, erritarrena, erriko danak ondo aditzeko modukoa. Alzola Atalak 123.
2. (BeraLzM).
Popular, propio del pueblo. v. herrikoi (2).
Izkuntza berbera duten bi errik ere, ez al dute edergai berezirik beren oituretan? Bai guk ere ta berezigoak, garbigoak, erritarragoak beste askok baño. Or LEItz 38. Badiralako bertso berri asko argitara emanak; baño askotan ez ain erritarrak. Inza ( in Jaukol Biozk VI ). Sari bat erritar-antzeko lanentzako. Ldi IL 110. Ez-ikasientzat ere erritar, adi-errez izatea. Or BM 24. Beste olerkari erritarren batek-edo, egiña bide da. Lek SClar 139. Vietnameko errepublika herritarra. Arti Ipuin 49. Euskal Unibertsitate demokratiko eta herritar baten oinharria. (In MEIG IX 30 ).
(Precediendo al sust.).
PPC liburuxkak erderaz itzegiten duten guzientzat egindako erritar-irakurgai katolikoak dituzu. (In MEIG II 132 ). Garai artako erritar-iritzien aurka ta iakitun eta sasi-iakitun aien aurkez aurke ageri zan Platon egizale ta ederbera. Zait Plat 125. Eztauko beste Macpherson baten bearrizanik gure erritar literatura ugariak! Alzola Atalak 147. Herritar labean / kontentu kixkaltzen da / fraile frantziskanoa. Azurm HitzB 36s.
3. Civil (no militar).
Erritarren eta gudarien jan bearra. "De la población civil" . EAEg 25-12-1936, 640. Laguntzalle guziak, erritarrak edo gudariak dirala. "Personal auxiliar, tanto civil como militar" . Ib. 8-1-1937, 756.
4. (Adnom.). Patrio.
Herritar amoreak zaitu beiratuko / Yaun haren deus erranik galtzerat uzteko. Hb Esk 157. Pierre Bordaçarre (Etxahun-Iruri) hasi da zinez herritar gaiez pastoralaren hazten. Lf ( in Casve SGrazi 15 ).
HERRITAR AURKIBIDE
Uri ontako lenengo Uri-Epaitegi Nagusienaren Erritar-Arkibidean. "Registro civil" . EAEg 10-6-1937, 1789.
HERRITAR GUDA.
Guerra civil.
Orduan herria berezi zen britaindar gobernuaren ala [...] berezkuntza osoaren alde zirenatan, hala non herritar-guda bat agitu baitzen. Mde Pr 298.

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper