2 berandu.
Tr. Atestiguado desde Leiçarraga en septentrionales y navarros; se encuentra tbn. en Lazarraga (berantzakarik) y Refranes y Sentencias, además de en algunos textos guipuzcoanos, como las cartas de Andoain de principios del siglo XIX, Uriarte u Orixe. Hallamos ejs. seguros del part. berantu en Leiçarraga (-thu), la pastoral Mustafa, Archu, Orixe, J. B. Etchepare y Arradoy. En los textos septentrionales la forma del radical es berant .
1.
(
Sal; Lar,
Añ,
Hb,
H;
-zea Lecl),
berantu (
BN, S; Lar,
VocS
143,
VocBN
,
Dv)
Ref.:
Lh;
Lrq (berant);
ZarHizt
.
Tardar, retrasarse.
"Tardar, beran, berandu, belutu, con las terminaciones del neutro, v.g. yo tardo, tardas, berantzen naiz, zera, belutzen naiz; y también del activo, berantzen det, dezu
"
Lar.
"Demorar, tardar, beranzatu, berantu, belutetu
"
Ib.
"Tarder"
VocS
,
Lecl,
Dv,
Lrq.
"Tardare, tarder"
Dv.
"Tarder. Ez berant, ne tardez pas [...]. Eztugu berandu, nous n'avons pas tardé. Berantzen naiz, je suis en retard"
H.
"S'attarder"
Lh.
v. berandutu.
Tr. Usado gralmente. con aux. trans.; en un ej. de Lizarraga, en Orixe y en Mirande aparece con intrans. (cf.
infra los ejs. con aux. intrans. bipersonal de
RS y Uriarte).
Eta miresten zuen nola hark hanbat beranzen zuen tenplean.
Lç Lc 1, 21.
Ethorteko dena ethorriren da, eta eztu beranthuren.
Lç He 10, 37.
Eiheran berant dezanak, bidian laster.
Saug 93.
Mundu behere hunetan / eztu zeren berandu, / ezen Aitaren manuak / obretan eman ditu.
EZ Noel 114.
Noiz artean duzu bada, / Iaun ona, beranduko?
"Sed tu, Domine, usquequo?"
(Ps 6, 4).
EZ
Eliç
303.
.
Konberti zaitezi, bekhatutarik iltki zaitezi; eta eztezazula berant, eztezazula egunetik egunera luzat.
Ax 76 (V 51).
Zeren desira handi batekin, gure penitentziaren eta konbertitzearen beha baitaude, eta berantzeaz damu hartzen baitute.
Ib. 556 (V 356).
Noiz arteraiño ene Iaunak beranduko du ene ganat ethorri gabe!
Ch III 21, 4.
Ethorri beharra dena ethorriko da, eta ez du beranduko.
He He 10, 37 (
TB, Dv ez du beranduko; IBk ez du luzatuko
).
Baldin ordean berauntzen badut ere.
"
Si tardavero"
.
He 1 Tim 3, 15 (<beraüntcen> en el ms., tal vez error del copista).
Nola heien arabera Salbatzailleak berantzen baitzuen, manatu zioten haren berri ahal zakiten guziei errateaz non zen.
Lg II 207.
Baldin beren txurrerias pribatzen bada artzetik estado bear zuena, edo notableki berantzen bada.
(118).
LE-Ir.
Baña berantzen zuéla iduriturik, etzúte amak ta anáiak pazienziarik esperátzeko orduráño.
LE
JSMB
515.
Badakizu ene aitak egunak khondatzen dituela; eta egun bat gehiago berantzen balinbadut, haren arima atsekabetan jarriko da.
Dv Tob 9, 4.
Eta nola esposoak berantzen baitzuen, asi ziren kuluskan, eta loakartu ziren denak.
Echn Mt 25, 5.
Ordua da ta zerbait berantuz / ikusten dituzu urbiltzen.
"
Con un tanto de retraso"
.
Or Eus 395.
Jaun esposak berantzen baitzuen.
Leon Mt 25, 5.
Herioa [...], biktimaren zoriaren arabera edo, segurkiago, borreruak ukan dituen ixilikako aginduen arabera berantzen da.
Mde Pr 76s.
Otoitz egin nai nere alde nere lorrez berantzen naizanean.
"Quantum retarder pondere meo"
.
Or Aitork 247.
Beraz orai berean goazen, sobera berantu gabe.
JEtchep 85.
Egia erran, lur lerrakor hortan nahiago zuen Frantsesek ez sobera berantu, urrunago baitzuen gogoa.
Ardoy SFran 185.
Eta hantxe berandu nuen harekin edaten.
Etchebarne 75.
Ostiaketariak uste baino gehiago berandu zuela.
Larre ArtzainE 27.
(Con -tzera(t)).Tardar en.
"Tarder, retarder. Berandu dut zure ikustera, j'ai tardé à vous voir"
SP.
"
Berandu du ethortera, il a tardé à venir"
Ib.
Eta nola sposoak ethortera beranzen baitzuen, guziak logale zitezen, eta loak har zitzan.
Lç Mt 25, 5 (Ur berandutu, Dv, Ol luzatu).
Othoizten zutela ez lezan beránt hetarano ethortera.
Lç Act 9, 38.
Konfesio egitera eztugula berandu.
EZ Man I 21.
Zeru lurrak ditu Iaunak / betan iharrosiko, / orduan eztu iaustera / hañitzik beranduko.
EZ Noel 31.
Eztezazula berant ene bisitatzera.
SP Imit III 3, 7 (Ch luza, Mst lüza).
Noiz ere ezpaitu berantzen bertzeri barkhazino eskatzera.
SP Imit I 24, 2.
Ezen zenbatenaz berantzenago baitugu hari kontra egiterat, hanbatenaz flakatzen gare gehiago.
Ch I 13, 5.
Eta hala ez du berantzen Jaunak bere agindua konplitzerat.
He 2 Petr 3, 9.
Haxe honen altxatzera, / Bizkarriala ezartera, / Eztuk hanitz beranturen.
Arch Fab 119.
(Tras sust. en alativo).
Nigar spiritualak [...] loriara berantzeaz.
Harb (ed. 1690) 32.
(Con -tzeko).Tardar en.
Nola esposoak berandu baitzuen xiteko.
Samper Mt 25, 5.
(Con -tzeaz).Tardar en.
Nola esposuak berantan baizion xitiaz.
Hual Mt 25, 5.
(Con aux. intrans. bipersonal).Retrasarse (algo a alguien).
Cf. infra
(2).
Etzain ez berantüren / mundu hunen kitatzia.
Mustafa 25.
(ap. DRA)
Berantzen zaio nere jaunari etortzea.
Ur Mt 24, 48 (TB berantzen du ethortzea; Ur (V) belututen jako etortia).
Bertze zortzi egunez berandua zaio, hari, operazionea.
JE Ber 88.
(Con -tzen).Retrasarse en.
Beranketan jakanari emaiten agindua, dago aginduaz damutua ta garbatua.
"Al que se tarda en dar lo prometido está pesaroso y arrepentido de haberlo mandado"
.
RS
521.
(
Urt,
Lar,
H;
-tzea Ht VocGr),
berantu (
BN, S ap. A; VocBN, Gèze).
(Con compl. directo).Retrasar, demorar.
"Adhibere moras, &c."
Urt I 161.
"Retarder"
Ht VocGr,
Gèze.
"Retardar, diferir, berandu, berandutu, belutu, y las terminaciones del activo"
Lar.
"
Berantzen dut, je retarde"
H.
"Retardar"
A.
Nuiz artio berantzen dü ene Jinkuak eneganat jitia.
Mst III 21, 4.
Bada beranzen dute beren bekatu berria konfesatzea ta arte artan bekatu berriz ta berriz betetzen dira.
Mb IArg I 248.
Baldin zenbait arrazoinez etzatea berantzen bada, jaikitzea ere pixka bat berant diteke.
Dh 56.
Ene nagusiak berantzen du ethortzea.
TB Mt 24, 48.
Agindutako batek beranzen zualako bere etorrera edo diruaren bigalera.
CartAnd 377.
Berantzen dü ene nausiak jitia.
Ip Mt 24, 48 (SalabBN berantzen baitzien yitia).
Zuregan bizitzea "egunoro berantzen nuan", eta ez nuan berantzen neronegan iltzea.
"Differebam"
.
Or Aitork 146.
Retrasar, hacer que se retrase, obstaculizar.
Bere falten kausaz balu arimaren athea / zarratua, berantzeko eriak zure sartzea.
EZ Man II 87.
Jinkoa baizen billatzen, hura baizen maite ez duen bihotzaren sakrifizioa berant ahal dezaken guziak, bihotz hura tristatzen du zeren luzatzen baitu haren zoriona.
Mih 12.
Ezin hillak ene baithan ala baidu luzatzen! / O, heriotze maitea, zerk hau horla berantzen!
CantIzp (ed. 1813) 34.
2.
(
L, BN, S, R ap. A
; -zea Lecl).
Hacerse tarde; atardecer.
"Se faire tard"
Lecl.
"Hacerse tarde"
A.
v. berandutu
(2).
Hastetik egizu guardia, berandurik heldu da erremedioa, zahartu denean zauria.
SP Imit I 13, 5.
Bada berándu zelarík egun-gártan, astearen lenbizikoan [...] etorri-ze Jesus.
LE Io 20, 19.
Nola ordukoz berantzen hari baitzen, dizipuluak hurbildu zitzaizkon, ziotelarik: Mortu tokia da hau, eta jadanik goan da eguna.
Dv Mc 6, 35 (Ker berandu egin, IBk, IBe berandutu; Lç, He, TB berandua baitzen).
Lurra zaila zegoen eta nik bukatu egin nai berantuta ere.
Or Mi 114.
Iharduk gaitzari, erroak egin aitzin; beranduz, sendagailu guziak debalde.
Leon Imit I 13, 5.
Hacérsele tarde (a alguien).
"
Berantzen zait, berandu zait, j'ai tard, se me hace tarde (esp.)"
H.
Bitartean ordea berandu zaie; zeren haurretikako haztura gaixtoa nausitu baita, eta eman baitu bere burua ezagutzera.
ES 181.
Beranzen zat; bakarrik esaten dizut Estellatik goraxiago izan dala atake sendo eta leiakoa luzaro.
CartAnd 391.
Berantzen bazaio, itxedon zaiozu.
(Hab 2, 3).
Ur BOEg
1547.
Oroitu zaite etzaiola berantzen eriotzari.
(Eccli 14, 12).
Ur BOEg
1086.
(Con arrats, gau, etc. como sujeto). Cf. 1 berandu
(II).
Bainan arretsa berandua dela ohartzen naiz.
Dv Lab 5.
Bizkitartean, gaba beranduz zuan.
Atheka 62.
3.
Impacientarse por la demora.
"
Etxekuen ikhustia berantzen zaizü (S)"
Gte Erd 280.
v. berantetsi.
Berantzen zaut heien jakitea; konda daiztadatzu lehen bai lehen.
Dv Telem 19.
Orduan goazen poli-poliki... Berantzen zaizu Brujasko portura eldutzea?
Lh Yol 42.
Bena berantzen zitadazüt / zure berriz ikhustia.
Etx-Ir.
BERANDU GABE.
Pronto, sin demora.
Obedi ezazu emeki, kontra ihardetsi gabe; berehala, berandu gabe; arraiki, grinatu gabe.
"Promptement, sans retardation"
.
SP Phil 248.
Nola beárden aditu Jangoikoaren boza edo inspirázioa, ta obeditu berealá berandugábe.
LE JMSB 510.
Tolosako jujeak nun diren, eta nun behar-bada presondegia, jakinen dugu orai berandu gabe, ni beldur.
JE Ber 47.
Martak ordea, berantu bage ta zalantza bage esaten du.
Or Mi 136.
Eta berandu gabe, goazen polizia-nobela hunen egilearekin.
AIr (
in
Izeta DirG 9
).
Berandu gabe etxeratu giñan irurok.
BBarand 89.
BERANTZAKARIK.
Sin tardar, sin demorarse.
Bere arkua armatu eben / amen bat beranzakarik.
Lazarraga B21, 1200r.
ORDU-BERANDU.
v. ordu.