1.
(
B, L, BN, S; SP,
Urt,
Arch VocGr,
VocBN
,
Gèze,
H,
VocB
;
h- Dv),
askartu
Ref.:
Lh;
Gte Erd 218;
Izeta BHizt2
.
Hacer(se) fuerte, fortalecer(se), fortificar(se).
"
Azkartzea, rendre ou devenir fort, bortitztea
"
SP.
"Calere, [...] haunditu, azkartu, indárra vel kuraiea eman
"
Urt IV 66.
"Fortifier"
Arch VocGr, Gèze.
"Devenir fort"
VocBN
.
"Fortificar"
VocB
.
"(L, BN, S), devenir fort. Azkartzen ari düzü (S), il prend des forces"
Lh.
"Rendre fort. Ardu hunak azkartzen dizü (S), le bon vin donne des forces"
Ib.
"
Arboler brankak mozten ditugu azkar diten (BN-arb)"
Gte Erd 218.
"
Erixko egona da baño orai aunitz azkartu de
"
Izeta BHizt2.
.
Tr. Documentado en autores septentrionales y navarros desde el s. XVII.
Baina bitartean ene izterbegiak bizi dira, eta ene kontra azkartu dira.
Harb 330.
Mahats-arno doiak ditu flakoak azkartzen; soberak azkarrak flakatzen.
O Pr 307.
Dithiko haurraren legez / Arimor bazkatzeko, / Eta behar naizen gauzan / Zurekin azkarzeko.
Hm 171.
Ordea behatzen baderautazu berehala azkartzen naiz eta bozkario berri batez bethetzen.
SP Imit III 8, 1.
Azkartzen eta finkatzen du bere arimaren osasuna eta bizia.
SP Phil 161 (He 163 borthitzten).
Zeren zeruko ogi hark azkartzen du bihotza eta espiritua bozkariotzen.
Ib. 468.
Hartzaz zure arima azkar ezazu eta bazka.
Tt Onsa 37.
Azken kapitülü honen ondoan, Jaun Erretorek haurrer arreran eraziren deritze, hobeki azkartzeko, bigarren urtheko hamazazpi lehenak.
Bp I 155.
Hanbat iakileren odolak azkartu dian honen fedia.
Bp II 124.
Graziak azkartzen naialarik.
Mst III 55, 4.
Bena ene hitz emaitiak behar zütü gaiza heltzen diren orotan azkartü, eta konsolatü.
Ib. 47,1.
Eta zureganat hurrantzen nuzu sendotzeko, eta zutzaz azkartia izaiteko.
AR 198.
Botztaroa emaiten ta osagarria azkartzen.
Egiat 233.
Jenden bihotza azkartzen ta indar emaiten.
Ib. 159.
(s. XIX)
Kristorén pásio doloréskoa, azkartubenáza ni.
LE Ong 41v.
Izan zaite erne, eta azkart zazu hilzera doan ondarra.
TB Apoc 3, 2 (Lç konfirma
).
Flako dena hazkartuko da bere lagunez sustengatua.
JesBih 394.
Esparanza dizüt, azkartüko naizüla.
UskLiB 106.
Zuiñek khorpitza begiratzen beitü hanitz akzident faxusetarik, eta azkartzen bere flakezietan.
Ib. 93.
Baitugu mila motio girixtino bat fede hortan hazkartzen eta borthizten dutenak.
Jaur 206.
Azpikoek beraz atakatu zuten, / Hura ezintzean hek hazkartu baitziren.
Gy 101.
Bethiko gerlatetan hazkartu Erroma.
Hb Esk 33.
Lo bezala egon da Urriña hazkartzen, / Haren umeak orai hasi iratzartzen.
Ib. 126.
Bainan hor dire sakramenduak, haren laguntzeko eta hazkartzeko.
Hb Egia 102.
Biluzirik, borroka hazkartzen ziren neskatxak, guzien begietan.
Ib. 70.
Igeltsu herrautsak hazkartzen du ongarri hotza, batean nahasten direlarik biak.
Dv Lab 198.
Hazkartzen ditu flakatuak diren lurrak.
Ib. 196.
Ezen toki batzuetan arbolak lasterrago hazkartzen dira bertze zenbaitetan baino.
Ib. 331.
Izan zaite prontoa, eta azkar zitzu ilzeko zauden bertze gauzak.
Echn Apoc 3, 2 (Dv hazkar, Ip azkart, Ur (V y G) sendatu).
Jesusen konpainia egun guziez azkartuz eta emendatuz zohan.
Laph 231.
Herriko aireak phiztu zuen Iñazio. Askartzearekin, behin ere baino garrazkiago jazarri zion bere buruari.
Ib. 150.
Konfirmazioniak Batheyian ükhen grazia gütan emendatzen eta azkartzen diala.
CatS 112.
Azkart ezazü nitan barnetiko gizonaren berthütia.
Ip Imit III 27, 4.
Hiri zagok Anaien beren azkartzea: / Hik idek edo hets duk zeruko athea.
Zby RIEV
1908, 603.
Hango nigarrak etzaizko baliatuko baizik ere harrentzat ditezken su-gar ikharagarrien hazteko eta hazkartzeko.
Jnn SBi 67.
Sainduaren solhas horrek hazkartua, ermitaua ere mintzatu zen.
Ib. 65.
Fedeak, aldiz, gure adimendua begiratuz gezur guzietarik, argitzen eta hazkartzen duelarik.
Lap 26 (V 15).
Amodio bat, deusez ttipitua izan gabe, denboraz beraz hazkartuz dohana.
Ib. 48 (V 26).
Eta memento hartarik, bere zankhoak azkartürik eta zalhetürik ediren zütian.
Ip Hil 174.
Gure Eskual-Herri maitearen mintzai eta ohitura onak, gure ahal ttipiaren araura, hazkartzeko.
Arb Igand 7.
Misionesten obra on hori [...] hedatu eta azkartu nahiz.
HU Aurp 147.
Errepublikaren azkartzeko.
Ib. 137.
(s. XX)
Golharita bat hurtürik litra laurden batetan, azkartzen dü.
Alth Bot 13.
Azkartzen gaitu etsaiaren tentazionen, eta herioak emaiten dituen izialduren garhaitzeko.
CatJauf 128.
Apostoluak, zeruko indarrez azkartuak, hasi ziren mundu guziari predikatzen Jesusen Phiztea.
Ib. 30.
Arthatzen, ez bakarrik axaletik, bainan lagunduz barnea, gogoa hazkartuz.
JE Bur 71.
Bildurtiak azkarturik.
Inza Azalp 86.
Bihotzaren hazkartzeko.
Barb Sup 117.
Hitzemana diot emazteki gisako eta bere osasun ahularen hazkartzearen beharretan den bati.
Ib. 155.
Elguebarne etzuan azkartüz.
Const 41.
Hantxe, garrari hurbil, odola hazkartu.
Ox 146.
Hegalñoak azkartzen sendituz geroztik, / baitoazi xoriak ohantze gozotik.
Ib. 144.
Atxik dezogun guziek / gure Sor-herriari! / Berma beti ahal oroz / Haren hazkartzeari.
Etcham 112.
Eskualduner beren jaidura hoberenak ez baitzaiezten den gutienik ahuldu; azkartu ba, izaitekotz.
JE Ber 100.
Jesus Aurra aziz zioan ta azkartzen zan.
Ir YKBiz 33.
Zure bozaren azkartzera, / Itsasoa, berma!
Iratz 24.
Elizak ederki azkartu zituen bere erroak.
Zerb IxtS 99.
Bainan emeki-emeki sendatua balinbazen, behin ere ez da aski azkartu aintzineko lanari lotzeko.
Zerb Azk 83.
Peio hor egonen dun hamar bat astez handitzen, azkartzen, gizentzen.
JEtchep 20.
Haur bat iduri zuen bethi zukre murtxatzen ari nahiz eta bere gorputza azkartu.
Ib. 89s.
Fede onen sustrai eta oiñarriak bearko ditugu indartu eta azkartu.
Vill Jaink 7.
Halere zuen amodioa ez da hautsi... Izaitekotz azkartu.
Larz Senper 134.
Oheak gaztea azkartzen, zaharra ahultzen.
EZBB II 74.
Ferrandok nahi zuela Frantziari buruz azkartu.
Ardoy SFran 49.
Jenden errana, liburu egile zonbaitek azkartua.
Ib. 84.
Giristino fedearen azkartzeko.
Ib. 195.
Amodioa bere errotan / beti azkartzen ari da!
Xa EzinB 123.
Ta azkartürik hobekin / negia die igaraiten.
Casve SGrazi 100.
Azkar zuen bihotzak.
Bibl Gen 18, 5 (Urt borthiztu, Dv hazkartu
).
Gure gogo-biotzetan bizi arazi eta azkartu egin bear degu itxaropenaren lorea.
BAyerbe 162.
Udaberruan [ardi] bildostunak berriz joritzen eta azkartzen.
Larre ArtzainE 42.
Fortificar, proteger con fortificaciones.
Lur hunetako lekhu hazkartugabeen ikhustera ethorriak zarete.
Dv Gen 42, 12 (Ur sendotugabeak, Bibl ahulguneak).
Oro azkartü üngürian, / han eta hor, harhün lodiez.
Casve SGrazi 70.
2.
Crecer.
Aurtasun beretik eremu batean sartua, soñeko latzez jaunzia ta jateko txar-min laburrekin azia; ta azkartu ta ere, ta geroko bere predik denbora guzian len bezain gogorki jaunzia.
Mb IArg I 70.
Azkartu [San Luis aurra] ta egin zuen [...] konfesi jeneral bizi guziko bat.
Mb IArg II 99.
3.
(V-gip, G-azp; H)
Ref.:
Etxba Eib; Gketx Loiola.
Avivar(se), apresurar(se), espabilar(se). "Animer, porter, se porter avec coeur à" H. "Apresurarse. Usado tbn. como trans. en sentido de acuciar, estimular. Nere biziko onduen azkartu nintzan, arek ondorik nittuala" Etxba Eib. Azkartizu alper aundi ori" Ib. "Apresurarse. Azkartu adi, nexka; oraintxe itxoiten aspertuta natxion" Gketx Loiola.
Eta zure biotza oriekin esnatzen, mugitzen eta azkartzen ezpadezu.
Gco I 386.
Gutxi dira ondasun oek artzeko azkartzen direnak!
Ib. 120.
Esnatzen eta azkartzen duala bekataria, aurrera bekaturik ez egiteko neurri egokiak artzeko.
Ib. 125.
Azkartu zaite eta egizu alegiña Jaunaren itza gogo eta egarri andiarekin enzuteko.
AA I 491.
Baña guraso alperra ez da azkartuko nekeari ekiteko.
AA II 82.
Eta siniste onekin azkartzea obra onak egiteko.
Ib. 41.
Ainbat lasterren bere bizitza eman nai bazukean bezela, gauza negargarri abek gogoratzean, azkartzen du, zolitzen du bere pausoa geiago Jetsemaniko baratzarontz.
Ag Serm 348.
Askartu genduan pausua.
Ag Ioan 212.
Ez-eta ibillialdia azkartu ez lasaitu ere.
Anab Usauri 63.
Nekatzen geranean, / ezin alkar artu: / zergatik ni mantsotu / eta i azkartu?
Zendoia 202.
4.
"Espabilar, despertar la inteligencia. Martiñ eskolan ez omen dago leengo umea, asko azkartu omen da
"
Gketx Loiola.
Lenago ere pizkorra ziñan, / orain geiago azkartu.
Uzt Noiz 133.
Baiña obe ematea / buruari pake, / bestela besteren bat / azkartu dezake.
Insausti 307.