I .
(Sust.).
1.
(V, G, L, AN, BN, S, Ae; Lcc, Mic, SP, Ht VocGr, Lar, VP 4r, Añ, VocCB , Lcq, Dv, H, VocB). Ref.: VocPir 537; Bon-Ond 146; A; Lrq; Garbiz Lezo 276; Iz ArOñ (asal), Als, Ulz ; Etxba Eib; CEEN 1971, 358; EAEL 411; Elexp Berg.
Corteza, capa exterior; funda. "Costra como corteza" Lcc. "Funda de almohada, almuada azala" Ib. "Cobertores de camas, alias oaçales, [...] cobertores de almohadas alias ardico açales" (Vergara, 1580). ConTAV 5.3.1. "Hollejo" y "corteza" Mic. "Croûte, coquille, écorce. Ogi azala, croûte de pain" SP. "Écorce" Ht VocGr 354. "Croûte du pain, ogi azala" Ib. 344. "Corteza", "cubierta", "funda", "cáscara", "pellejo de frutas" Lar y Añ. "Capa de pez, de yeso, etc.", "baño, de dulces" Lar. "Albardilla, rebozo de huevos y harina, arraultz iriñezko estalkia, azala" Ib. "Tegumento exterior de la semilla" Lcq 31. "Corteza, conjunto de epidermis, cubierta herbácea y líber" Ib. 38. "Écorce d'arbre" H. "Croûte. Ogi azala, croûte de pain [...]. Gaztan azala, faiselle. [...]. Liburu azala, la couverture, reliure d'un livre. Ohe azala, courtepointe" Ib. "Corteza (de árboles, frutas, etc.)" A. "Urdai-azal (AN-gip), corteza de tocino" Garbiz Lezo 276. "Peladuras" Etxba Eib. "Ogi-azala, corteza de pan" Ib. "Corteza" Iz Als, Iz ArOñ e Iz Ulz. "Naranja azalik ez bota lurrera" Elexp Berg. "Arbolei etxakue azalik kendu biar" Ib. Cf. Dv: "augm. de axal" y Lrq: "(Augmentatif de axal). On l'emploie lorsque la croûte inspire le dégoût". v. oskol.
Tr. Más empleado al Sur; al Norte su uso decrece desde el s. XVIII (pero cf.
infra AXAL). En
DFrec hay 143 ejs., todos meridionales.
Fruitua <Fautua> duk relijione neronek ifinia, / Eta mami obra onak, azal zeremonia. // Baterere eztezala azala mezprezia / Zeren baita fruituaren leial begiraria.
EZ Man I 320.
Ezen frutua azalak / Nola baitu guardatzen.
EZ
Eliç
34.
Baiña euskara eta euskararen minzatzeko eta eskiribatzeko moldeak eta diferentziak utzirik: zeren hek azala eta lorea bezala baitira: har ezazu liburutto hunen fruitua, barreneko mamia.
Ax 20 (V 11).
Zurginak zura lantzen ta aphaintzen duenean, aurkhituagatik gainaldea, azalari datxekana arrazatua, eta pipiztatua, eztu hargatik antsiarik.
Ib. 441s (V 288).
Eltzaurraren iateko desiros delarik, kanpoko azalaren hautsteko nekeagatik, utzten baitu barreneko mamia dastatu gabe.
Ib. 462 (V 300).
Nola gure Iaungoikoak beztitu baitzituen [...] hegaztinak lumaz; arraiñak ezkataz; eta zuhaitzak azalez.
Ib. 24 (V 14).
Eztute perla-azala baizen, eta barrenean eztute sustanziarik ez mamirik.
SP Phil 200.
Eta ezpaitu aurkhitzen zuhaitzik non eztuen maite duenaren izena eskiribatzen haren azalaren gainean.
Ib. 128.
Haritz guzien azalen gaiñean.
He Phil 131s.
Histari galduak irriz eta eskarniz zerbait azal, diru gaisto edo gauz ustel [ematen dio itsuari]
.
Mb
IAg
I 20.
Baditu aleak bere azalak, bere bizarrak eta bere lastoa ere.
Ib. 203.
(s. XIX)
Zergaitikan azala / euki arren gorrija [sagarrak], / barruba euki leike / usteldurik guztija.
DurPl 98.
Antxe dago urdai azal, labandu eragi-eutsana.
Mg PAb 191s.
Oskol edo azal zatarra ausirik.
VMg XI.
Ea bada ebagi oin edo zapatien neurriko intxaur azala, esegi zugateko laratzuban, eta zelan doian sikatubagaz intxaur azala, alaintxe juango da osatubagaz gexua.
Astar II 38s.
Ona, enetxoa, opill zuriya / biguñ azalik gabea.
Echag 106.
Pagoaren ezkurrak, urrak eta aziak ur epeletan beratu bear dute. Azala kendu ondorean zeatzen dira motraiduan.
It Dial 105.
Zañak eten, besangak ausi, azalak zanpatu.
Izt C 165.
Mizpiraz egina da [makhila], baratzeko haurra, / Erdiraino kroxkekin, lerdena beharra, / Aphaintzeko azala, khendua labean.
Hb Esk 218.
Leku guziz santua zeritzan zatiaren barruna estaltzeko azal edo txapak milla seieun larogeita emezortzi arroba urre eraman zituztela.
Lard 211.
Jakobek zotz berde batzuek artu, eta unetik unera azala kendu zien.
Ib. 38.
Kinkina arbola baten azala da.
Dv Dial 39s (It, Ur azala, Ip axala
).
Eta intxaurrak ditugunean, nik puskatuko ditut, eta azalak atera ta mamiyak jarriko dizkizut aldamenean.
Bil 159.
Fruta askoren azal samiñaren barrunbean mami gozatsua egon oi dan bezela.
Arr GB 20.
Egur azalezko zuminz batekin lotuaz gurutze bat moldatu.
Ib. 46.
Azala euki arren ederra sagarrak.
AB AmaE 211.
Euriak azkar egiten dio [lurrari] tela edo azal andia.
Agric 32.
Oso ederra da jateko bañan du azal lodiya.
Sor Bar 30.
Bere azalarekin zut, han dagola [haitza]
.
HU Zez 117.
Ian bei gizaldikoak / piperren azala.
Azc PB 357.
Zein sagar garratz ezta azal onekoa izaten?
A BGuzur 116.
Gaztaiari egaletik kenduriko azala letxe.
Ib. 154.
Azal arrakalatutako arbola zarren antzera zimurrez beteta dago gizagaixoa.
Ag AL 24.
Liburuai azal ona ipiñi nai dautsen guztiak.
Ezale 1897, 112b.
(s. XX)
Amabiren bat izara ta beste orrenbeste burko azal.
Ag Kr 74.
Au zikinkeri bat da; abek ez dira galletak, abek dira ogi azalak.
Iraola 46.
Bagineraman emeki emeki bahetara guzia, ez baitziren azalak baizik gelditzen.
JE 77.
Sustraiak, sendo sendoak, inguru danean lurretik ertenda zeuzkan; azala, zartatuta, lertuta ikusi nion.
Ag G 208.
Liburu azal guziz ederdun bat ageri zan Eskribauaren etxean.
Urruz Zer 127.
Azokatik arako atorra ta barreneko motx, burruko-azal ta maindire, esku ta sudur-zapi, ugari zituela agertuz.
A Ardi 76.
Oheko matelaza, egur azal hezez egina.
StPierre 24.
Ogiak ere bazuan / labeko faltia: / azala kixkala ta / barrua erre baia.
JanEd II 80.
Azal ederreko esku-liburu guziz apaña.
ArgiDL 7.
Mertxikak duen mami goxoa kirets ezartzen azalak!
Ox 30.
Etziala egin, ororen bürian, jateko buxi baten, erran ahal daiteke ogi azal baten kontrebanda baizik.
Const 20.
Pizka-pizkaka, [irudijari] urre-azal gustija eratsi eutson.
Altuna 23.
Auzokoai gaztae-azal batzuk eskatuta.
Or Tormes 53.
Barekuillo-azal batean.
Or Mi 72.
Zugatz-azal gogorrean.
Ib. 21.
Etzion itzi [mats-mordoai] azur, azal ez mamiñik: / aspaldi ezta jazo olako krimenik.
Enb 181.
Gazta urintsuak badakizue nolaz zabaltzen diren bere gisaz eta azaletik arrailatzen.
FIr 158.
Ez, alearen ordez, yasotzera azala.
Ldi BB 68.
Azpiran egozan ogi gustijai azala kendu ta apur-apur egiñik.
Otx 137.
Zugatzari be, bere azal zarra eratzi.
Ib. 118.
Santimamiñeko eta Lumentxako magurio-azal pillak.
JMB ELG 41.
Gaztain-azala ikazten zaigu; / mamia, aldiz, gogortzen ez.
Or Eus 91.
Azkortu ta garbitu, sartu errekara [lioa], / aldi bateko dago samurtzen azala.
Ib. 103.
Labean astiro erregorritzen dan ogi-azalaren antzera.
TAg Uzt 191.
Zuaitz au ere bere azal txurixka ta leun ta oso txikiarekin, ondo ezaguna da.
Munita 50.
Ba zirudien bere gogoa oro irakurtzen ari zen liburu lodi, azal gorrikoan zedukala.
Mde HaurB 7.
Azal-erroak soilki ditun zugaitza eder eta mardul daiteke giro onak dirauño.
Etxde JJ 162s.
Ketan jarri 15-20 egun azala egiteko ta kolorea artzeko.
(G-goi).
AEF
1955, 165.
Naranjen ta platanuen azalak gordetzeko.
SM Zirik 112.
Edergarriak, neronek egiñak dira. Azalekoa, nere majinarekin suizarrak egiña.
Anab Aprika 104.
Arpegian gaztain-azal kolorea.
Ib. 95.
Egia osoa ezin bilduz, ari zitzaiola hemendik hosto bat ken, handik aldaxka bat, hortik azal puxka bat.
Lf (
in
Zait Plat XV
).
Paketearen azal lodia.
Erkiag BatB 31.
Izan ere, gaur ez bai dakite ezertxo adierazi ta saltzen, neska bat erdi-jantzirik azalean ez badauka.
MAtx Gazt 54.
Pagondo onen azal ezean.
Ibiñ
Virgil
45.
Bi liburu mai-gaiñean, eskui-aldean: Alain Robbe Grillet dute azalean egillearen izena.
NEtx LBB 101.
Joxek arraultz-azala koskatuaz.
Lab SuEm 181.
Ogi-azala gazuretan beratu.
(G-goi).
Arin AEF
1980, 65.
Ohantzean etzan zumierrik gabe, xurikinez bete matalaz azal baten gainean.
Etchebarne 28.
Txurikiña da, arto-buruak izaten duen gaiñeko azala.
BAyerb 47.
Sagar-zugaitzen azal gaztea, amar edo amabost gramo, egosi litro bat uretan.
Ostolaiz 127.
Ametz azalak.
Larre ArtzainE 66.
Azal ederreko liburuak.
MIH 304.
v. tbn. Lh Yol 32. Txill Let 58. Akes Ipiñ 28. Gand Elorri 193. AZavala in Goñi 18. Azurm HitzB 5. Berron Kijote 139.
"L'étoffe, par opposition à la doublure" H.
Sobre de carta. "Sobre, [...] envoltorio de cartas, azal, ezkutitz-azal" A DBols.
Antzerkijak bidaldu biar dira azal itxijaren barruban egilliaren ixen-abixenak imiñi barik eta onen ordez ikurritz bat.
EEs 1911, 116.
Artu dau gutun-azala eskuetan ta urratu dau, urduri, gogatsu, azal ori.
Erkiag BatB 200.
Berak bidali zituan, karta-azal lasai batean.
Zendoia 92.
Zigiluak itsastea eta azaleko zuzenbideak makinaz idaztea.
MIH 368.
2.
(
V, G, L, AN, BN; Añ, VocCB, H)
Ref.:
A;
Etxba Eib;
EAEL
292, 449
.
Piel (de personas y animales).
"Desollar, narrua [...], azala kendu
"
Añ.
"Ataun: [azal] "pertsonana", [narru] "animaliña" argitzen du"
EAEL
292n.
Cf. IC I 562: "Martin Garcia de Axpe, dicho Asalgorri por ser bermejo", e ib. III 242: "Llamado por otro nombre Asal Çuria por ser blanco y rubio". v. larru, azalmintz, azalprintz.
Tr. Usado al Sur desde
BBizk, es escaso al Norte (sólo lo hallamos en Goyhetche y J. Etchepare).
Erraz da mauru beltzak bere narru edo azala zuritzea?
Mg CC 164.
Iduna, samia, zuurdaak, azal edo narruba, lau oñak [...].
Mg PAb 86 (enumeración de las partes de un asno).
Azala bera dago beste azaltxu meiago baten barruban, ta azaltxu me azal lodijaguari eraatsita daguana, da mintz txito me ta etenerraza.
Ib. 85.
Ta begitandu zitzaion [igelari] bera ere azi ta gizendu zitekeala idi ura bezela bere azal ta larru zimurra betetzen bazuen nolabait.
VMg 39.
Sugeak aldatu gura dabenean azal zarra.
Añ
LoraS
39.
San Bartolomeri bizirik azala kentzea.
Añ
MisE
175.
Eguzkijagaz baltzituba, denporeen gogortasun, ta indriskaz azala kallu biurtuta.
JJMg BasEsc 238s.
Guzur uts! Ene matrailla zuria / non dok? Non azal leun-garbia?
Zav Fab,
RIEV 1907, 95.
Larmintz-azalean agertu oi diran zanbro pikortatsu eta basasto itxusi lotsagarriak kentzeko.
Izt C 95.
Esku biez hau harturik, komeni zen bezala, / Luzaro asto gaizoari zurratzen dio azala.
Gy 22.
Bere ortz eta atzaparrez / Segur ez hala ohituez, / Bere azala sakaillatzen, / Parte orotan odolztatzen.
Ib. 301.
Azal ederra dezu / Jesusek emana, / kopetako barnizak / bista badarama.
Xe 174.
Santuak berriz azal asko ta mamirik ez, ezurrak agertu nairik.
Bv AsL 185.
Arpegiko azala / Baltzerana dauka.
AB AmaE 360.
Eguzkiaren berotasunak / Gaukaz añ baltzizkaturik, / Nok esango dau ez gagozala / Azalez gaztelarturik?
Ib. 30.
Zeu baiño piskaren bat andiagoa, azal garbi zuriduna.
Ag AL 58.
(s. XX)
Ule baltz ugari ta ondo orraztua eukan, bekoki zabal leuna, azal zuri garbia.
Ag Kr 53.
Artu ebazan ogei zigorrada errimeak, azala zauritu ta egitasun txarraren damutasuna artutekoak.
Echta Jos 106.
Bizkarra eta sahetsak azal lodi batek gordetzen daizko [ihiziñori], balak ere aldeanbertze zila ez dezakena.
JE Bur 13.
Bere beatz txikarraren azalaz ukitzeko bekokia ba-leuke.
Lh Yol 25.
Galantegia zera / Gure etxerako; / Azal guriegia / Otz-berotarako.
(Canc. pop. in
Jaukol Biozk IX
).
Mendian dagon otsuak baño / beltzago daka azala.
Tx B I 61.
Mutil aldra bat, euren antz, yanzkera, goiera, azal, ibillera ta gustiyan ango jentiaren itxurarik ez ebenak.
Kk Ab II 184.
Soña zar, berri gogoa; / azal orizta, muin betirakoa.
"Bajo la piel amarillenta, fibra de eternidad"
.
Ldi BB 136.
Ille-bizar txurien esi-barnean, aurpegi-azala, aulkien gorria bera lotsarazterañokoa, ageri du.
Ldi IL 22.
Orpo-gaiñan jarririk ipurdi-mazala, / --bat edo besterenean ezpalitz azala--.
"Si en alguna de ellas no fuese quizá pelleja"
.
Or Eus 59.
Sube-azala egosi ta aretxen ura edan.
A EY IV 225.
Jantzi beltzaren ondoan, zan baño ere zuriagoa zirudin aren aurpegiko azal zurbillak.
TAg Uzt 177.
Ertzekiak fiñak, okotz luzexka, sudurra onen giñoan, begi beltz ederrak eta azala guri.
Etxde JJ 215.
Ule orizta, lastokara; begi argi, azal zurixka, irribera.
Erkiag Arran 26.
Azalez zurbil ta kolorga, buruko uleak bere, meatzago ta makalago daukaz.
Erkiag BatB 201.
Tajo aberatsaren edaritan beren aurpegiko azala ezetu ta leundu oi dutenak.
Berron Kijote 199.
Gaur, suangillen gisa, erdi larru bizirik, or zeudek [...], beren azal txuria egosi ta bezten.
Ataño
TxanKan
115.
Zankoetan baldartu, / gerria okertu, / bizkarretan makurtu, / azala zimurtu.
Ayesta 101.
Lau urtian tutik egin ez eben esku azal fin-fin onek abade batenak emoten eben.
Gerrika 116.
Gorputzeko azalean azaltzen diren irekiak.
Ostolaiz 159.
Gizon prestu eta kristau on batzu [...], bere onetatik atera dituzte liburu honetako nabarmenkeriek. Azala hain minbera ez dutenek, ordea, galdera bat egingo dute.
MIH 363.
v. tbn. A BGuzur 116. Urruz Zer 115. NEtx Antz 136.
Vida (hablando de perderla, salvarla, arriesgarla, etc.).
"
Diruok galduarren,
azala enparau-ezkero eztago ardurarik (V-m), aunque se haya perdido el dinero, en quedando la piel (habiendo salud) no importa"
A.
Agaiti deritxu zuri / "zeiñatu ta aigara" / ezpa itxi bai azala.
BBizk 33.
Beti yagot alboan / Maria geurea [...] / ardaoa ta pipea / itzi daidazala. / Lenago itziko dot / daukadan azala.
Zav Fab,
RIEV 1909, 37.
"
Azala loditüa du (BN-lab), tiene la piel dura, es muy desvergonzado"
A.
Cf. AZALA IZAN.
Azala dadukak lori.
Xe 142.
Gure etxera atso bat juan zan, / etzeukan mea azala [...], / aurren bat nunbait jaio dala ta / aren aita ni naizala.
Tx B 32.
Zazpi bat azal gutxinez dauzka / Lexoti orren kopetak.
Auspoa 39, 12.
3.
(AN-gip; H, A).
Aspecto externo; apariencia.
"(Met.), écorce, extérieur, le dehors"
H.
"Superficie de los asuntos"
A.
"
Au egualdin azala (ona) (AN-gip), egualdi(a)k azal ederra dauka (AN-gip)"
Gte Erd 85.
Gaur arkitzen da Austriko itxean, ta itxe onetako indarrak gatik ezpaliz, izanen lizake inperi azal bat baño anitz geiago ez.
Mb IArg I 342.
Bada bataiatua zen ta fededunen artean zebillen gizona; baña gizon batai-azala baizik etzuena.
Ib. 73.
Santu onen bizierari kanpotik edo agiri zan azalari begiratzen badiozu.
Cb Just 12.
Eta nor dira debozioaren azala eta iruripena baizik eztuenak?
Gco I 473.
Birtutearen azala bai, baña mamirik eztuela.
Ib. 444.
Begiratuko die obra onai, eta azal txit ederra izan arren, usteltzat emango ditu, asmo garbiarekiñ eta ongi egiñak ezpadira.
AA III 543.
Ori da zeruko zorionaren azala edo gañekoa, goazen mamira.
Inza Azalp 114.
Neurez betirarte ixilduko nintzan, barruko ixurpen oneintzat ezpaitago azal ederrik.
Laux AB 13.
Zintzo dira, o! Hain zintzo / eta barnez oro zaldun... / Nahiz arrunt den azala.
Mde Po 33.
Aztertu dezaiegun [koplai] barruko muña. Muña ta azala.
Lek SClar 114.
Argatik, aur gaxo azalez agertu zan [Jesus]
.
Eston Iz 33.
Orobat omen zan Sokrate: irudia ta azala zuen itsusi, latz eta gaitz, barreneko mamia, berriz, atsegin, gozo ta eder.
Zait Plat 82.
Badugu euskaltzaleok beti hizkuntzari buruz itzegiten ibiltzeko griña txarra; mamiari baiño azalari geiago egiteko griña, alegia.
Vill Jaink 11.
Urbillagotik begiratu ezkero, itxura ta azalaren azpitik, jatorrizko monoteismuaren aztarnak agiri dira ia beti.
Ib. 25.
Eta azal aldetik onela marrazten dausku [...] . Aren arpegia etzan geientsuena, eta bai oi-ez lakoa ta samurra.
Onaind STeresa 11s.
Zenbaitek esango du, behar bada, azal zaila dituela Lizardiren olerkiek. [...] Hutsaren inguruko azal atseginak, musika itsaskorrak bezala, gogait eragiten digu luzaro gabe.
MIH 176.
4.
(V, G, L, AN, BN)
Ref.:
A; Gketx Loiola (zopa); Elexp Berg.
.
Superficie (del agua, de la tierra, etc.). "Flotar, azalean ibili (V-m). Flota un pulpo muerto, olagarru il bat dabil azalean" A DBols. "Azal samarretik itxuria tuberixioi" Elexp Berg. "Antxoak udaberrixan urtetzen dabe azalera" Ib. "Derrepentian korrupziño kaso mordua urten da azalera" Ib. "Azalian olako kakanaastia egoteko, zer ez ete dago barruan" Ib. "Amorraiña ur-azalian zebillen" Ib. "Olixua beti azalian geratzen da" Ib.
Guzia zan gaba, ta illuntasunak zedukan osiñleizearen azala ta gaña.
Lar SAgust 8.
--Eta, zeinen barna sarthu nahi dira drainak luphean? --Lurrak nolakoak diren. Ura azaletik hurbil badago, ez da barna sarthu behar.
Dv Lab 109.
Ni andi ia ordu-laurenera azalera urten da burue atara neuenean, nigandi urrun egoan txalupea.
A BGuzur 133.
Ur-azalean egon daitean.
Ib. 132.
(s. XX)
Zingo andiko ur gazi aserrea beian, da ur orren azalean, ezin geiago iraun!
Ag Kr 199.
Urpetik azalera urten nebanean, asi nintzan igarian.
Ib. 91.
Lurpean baño obe dek lur azalean arlotu.
Ag G 115.
Lur-azalaren goiti-beheiti, harri mota, landareen itxura.
JE Bur 97.
Udaminean, uztailarekin, distiran ogiak zorhi; / Iguzkitarat, hor ephaileak, lur azala bezain gorri.
Ox 75.
Ontzi-azalean naiz goñubean eramanen al nauzute nere beorrarekin?
Or Mi 62.
Han-hemenka, bizkitartean, ilharka motz batek jaunzten dio, bere lore ñimiño amuskoez apaintzen ere ba den gutien bat, azal kazkarra.
JE Ber 17.
Lurraren azala erdoitua da, / ala dut odola begietara?
Ldi BB 128.
Txairo-txairo ondora juezan [arrain] areik, eta beinguan etozan atzera azalera.
Otx 138.
Ontziaren solairu-azalean bernak tinko.
TAg GaGo 37.
Lurraren azal muskerra arrotzen / ari dira azpiti gora.
Or Eus 296.
Arrak azalean dabizanean, euria laster.
A EY I 161.
Langille guziei alegia: izardunei, laguntzalleei, azaleko, barrungo eta makinetakoei.
"De cubierta"
.
EAEg
15-1-1937, 809.
Baiña sail aundiak dardarazia du lurraren azala.
Or Poem 552.
Jela gañeko azal gogortua.
NEtx Antz 102.
Zañak azalean eramaten ditu [pagoak]
.
Munita 45.
Gaurko azal gogorra atxurtu, jorratu, ta lurpean ezkutaturik daukan altxor bikaña azaleratu egin bear degu.
Etxde AlosT 12.
Gure gorputz azalean barreatuak, sakabanatuak, baditugula begitxo batzu.
Mde Pr 323.
Hainbat dituk heure azalean ontziak, eta marinelak.
Mde HaurB 101.
Urganean, itsas-azal urdin apalean.
Erkiag Arran 96.
Azal bizian [untziak] etenbako zauadak egiñaz.
Ib. 163.
Or dugu lur-azala illen oroigarriz betea.
Vill Jaink 167.
Eta batzuek esaten dute / zillarra ere badala; / oiek guziak arkitzen dira / urratu ezkero azala.
Uzt Sas 168.
Bidaso-alde honek garbi dauka azala oraindik, giza-erlauntz eta xinurritegirik gabe.
MIH 133.
Azaleko jolasketa! Horixe dira, noski.
"Juegos de superficie"
.
MEIG IX 137.
v. tbn. Lh Yol 30. Anab Poli 30. SM Zirik 24. Gand Elorri 61. Zait Plat 51. Ibiñ Virgil 99.
5.
Exterior.
Eliza onen azala ta barrua arkitzen dira gizonak arrian egin litzakean edergarri guztiaz gaindiroki apainduak.
Izt C 51.
6.
Polígono.
[Ba dakizu] lau lerroak berdinak dituela azal laukiak?
Zait Plat 63.
Ez ote leiteke beste azal bat egin, au baino bi aldiz aundiagoa?
Ib. 65.
Zortzi beserdiko azala izateko bi beserdi bainbo geiago bear ditu izan lerroak.
Ib. 66.
7.
"
Azal ona aiz (V-gip), eres buena pieza, eres un pícaro"
A.
Cf. AZALA IZAN.
Bixentek egingo dizkigula uste al dezu?... Etzaute azal txarrak guztiok ere.
PEtxeb EEs
1923, 302 (ap. DRA
).
II .
(Adj.).
1.
(
V)
Ref.:
A Apend; Etxba Eib; Elexp Berg.
.
Poco profundo, superficial.
"Superficie de poco fondo. Plater azalak
"
A Apend.
"
Baserri artan, lur azalak dirala esaten dabe
"
Etxba Eib.
"
Zer etarakoittut bazkaltzeko, sakonak ala azalak?
"
Elexp Berg. v. AZALEKO.
Gizen, argal, lodi ta meak; zail ta samur, biguñ ta gogorrak, ezadetsu ta elkor, azal ta mami, barru ta bazter, guzti guztiak dira Probinzia onetako lurrak [...] gizonari serbitzo andiak egiten diozkatenak.
Izt C 25 (cf. AZAL ETA MAMI).
Ez leitela ito ur azaletan.
Azc PB 161.
Aurkittuten da osin andi bat, / O, zein ederra da bera! / Zabal ta sakon toki askotan, / Azal ta bedar ostera.
Echta EEs
1912, 237.
Lurra zenbat eta ezkoago dan, bere zañak ainbat azalago.
Munita 52.
Lurra azpil azal baten iduriko egin zuten zarrek.
Zait Plat 58.
Eta altzar lurrun-iarioak azpil azaletan eskeintzen ditugunean.
Ibiñ
Virgil
86.
Matsondoa ildo azaletan landatzen ausartuko nintzake, baiñan aurreratxoago zugaitz bat landatuko nuke lurrean sakon.
Ib. 88.
(Uso pred.).
"
Porruak azalegi imini
"
A Apend. "Azal eriñ, sembrar en la superficie sin ahondar" Iz ArOñ.
Superficial, no profundo (fig.).
"
Entzutze andikua, baña jakitze azalak
"
Etxba Eib.
.
Nere munduko jakinduriya / izan da oso azala, / Jangoikuari eskatzen diyot / arren argitu nazala.
Tx B II 116.
Que sobresale poco.
Aurpegia legun daukazu, begiak azal, esku-zaiñak etzaizkizu nabarmentzen.
Or QA 150.
Fino, delgado.
Eun kana ta geigoren jabe da Garazi, / zortzialdia baitu azal eta larri.
"Tiene en su equipo una serie de a ocho entre sábanas gruesas y delgadas"
.
Or Eus 356.
2.
"(Vc), público, notorio. Azal dabil, anda de público, es notorio"
A.
AXAL
Tr. Atestiguado a partir del s. XVIII en autores septentrionales y navarros, tbn. lo hallamos en algunos autores guipuzcoanos como J. C. Echeverría (axaletik), Lardizabal y Soroa en el s. XIX, y algunos más en el XX. El carácter expresivo parece menor (y, en algunos casos, nulo) entre los autores orientales, que emplean esta forma con mayor frecuencia que los occidentales; cf. supra el testimonios de Larrasquet, para quien axal es la forma básica o no marcada, quedando azal como forma marcada, con valor aumentativo o despectivo.
A)
(Sust.).
a)
(V-ger, G-azp, AN, L, BN, S, Sal; Lar, Arch VocGr,
VocBN, Gèze, Hb, Dv, H). Ref.: VocPir 537; A; Lh; Lrq /ášal/; Gketx Loiola 43; EAEL 411. (Variante palatalizada con o sin valor expresivo según los casos).
Corteza, pellejo; envoltorio, cubierta. "Cascarilla, cascarita", "tela, cáscara", "mondaduras, cáscaras" Lar. "La pellicule, l'écorce" Arch VocGr. "Écorce", "gousse" Gèze. "Écorce" VocBN. "Cortícula [...], la membrana o cubierta exterior del sarcocarpio [...] axala <achala>: así se dice sagar-axala a la corteza de la manzana" Lcq 29. "(Diminutif d' azal, mais plus usité), croûte, écorce, peau et pelure des fruits, superficie des corps, enveloppe extérieure [...]. Taie d'oreiller et autres enveloppes du mème genre" Dv. "(Diminutif de azala), croûte, écorce, étoffe d'un habit, oppossé à la doublure [...]. Ohe axala, couverture du lit" H. "Esne axal (S), crème du lait" Lh. "Berniz-axal bat emanda" Gketx Loiola 43.
Oihanean haritzak gora dakhar buru, / Ehunka marmaloak baditu inguru: / Haneton, Kaprikornek, erroa zilhatzen; / Lepture, Soperdesek axala dainatzen.
Hb Esk 235.
Ondoa bera ere estaltzen da axal gogor batez zur beraren begiratzeko airearen kolpetarik.
Arch Gram 93.
Kinkina zühañ baten axala da.
Ip Dial 39s (It, Dv, Ur azala
).
Ogi hau xuhailxago da ezenetz buruko bihia; axala latzago du.
Dv Lab 45.
Sartzen zaiote xilo bakotxian zitron axal puxka bat.
ECocin 47.
Estal urez eta zenbeit kodoin axalez.
Ib. 47.
Ondoari datxikoen mokoan axala gain-behera urratzen dute kanibetaz.
Ib. 387.
Axaleko xoriaren ikhusteko galdetzen niola bere liburua.
Elzb PAd 20.
Ogei-ta-iru idazti elkarri josiak dauzka ta AA izkiak axalean dakarzka.
Eusk 1919-1920 (I) 42.
Beren jateko poxitik ixtudiant frantsesek eman zioten zerbeit, lur sagar axalak eta oro baliaturik.
StPierre 32.
Noiz janen dugu, haurrideekin, etxogi gozo berria, / Mamia harro, axala gogor, urhea bezain gorria?
Ox 75.
Tipula axal baten gainean lerratu zen.
Barb Sup 38.
Artho-zigorrak eta xingar-axalak.
Barb Leg 26.
Oilo-salda, ogi-axal gogorño batzuekin.
JE Ber 35.
Garun-nausiaren axaleko zeluletan.
JE Med 26.
Garun axaletik abiaturik.
Ib. 27.
Zenbait aldiz igalia ezagun axalean.
Or Poem 545.
Zortzialdia emaztegaiak bezala: zortzi izara larri, zortzi axal eta abar.
Or QA 206.
Bainan zenbaitek burhun-axala lodiegi dute hori enthelegatzekotz.
Mde Pr 64.
Gero adarrari aphaingarriak egiten, axala khendu ta adarra zathika zuritzen.
Osk Kurl 147.
Iriñik hoberenarekin egin orea ere ez da ogia, labean axala egin artean.
Xa Odol 58.
b)
(Ht VocGr, Lh). Piel (humana). "Peau, axala, larrua" Ht VocGr 398. "Épiderme" Lh.
Partidak doazi berdiñ, / Zoiñ bere axalarekin: / Edo hobeki, doazi / Nola baita erraten ohi, / Hau athorra arras, hura bilhuz-gorri.
Gy 19.
Lepoan zapi muga duela, / doi uki dio axala.
Or Eus 196.
c)
Superficie (del agua, de la tierra, etc.). "Superficie, auzkia, axala <aisala, asyala>" Lar. "Sobrefaz, sobrehaz" Ib. "Lurraxal, superfice de la terre, croûte de la terre, terre végétale" Hb. "Ur axala, surface de l'eau" Dv.
Ikusi zen non nahi ixurtzen odola; / Hark gorritu gabea lur gutik axala.
Hb Esk 31.
Bat bethikoa, ezin ganbiatua, berthutetsua; bertzea, ganbiakorra, ilhargia ur axalean bezain.
Hb Egia 63.
Zeinetan lur axalean erretzen baita zizkirra, hiratze poxi batekin.
Dv Lab 35.
Gatza aurkhitzen da harri gisa lür axalian eta lürpian.
Ip Dial 112 (Dv lur axalean; It lurraren gañean, Ur lurraren ganian
).
Eunka daude emen bertan ere, ta kabiyak lurren axalian egiten dituzte.
Sor Bar 43.
Othoi ez aipha ur axalean / Arinik dohan ainhara.
Elzb Po 194.
Haize laño eta gozo batek ur-axala zimurdikatzen zuen.
Arb Igand 146.
Lurraren axaleko ala barnagoko izaite zer guziez.
HU Aurp 97.
Lur-axalez gora / yauzten da mintzo.
Ldi UO 29.
Bere etxea lur axalean, yasoñik gabe, ondar gañean goratzen duen gizon zoro baten idurikoa da.
Ir YKBiz 141.
Bet-betan kraska laiteke lur-axal guzia.
Lf Murtuts 13.
Arraiak uraren axalean.
Or Poem 556.
Norbaiti zure biotzeko axala erakusten.
NEtx Antz 76.
Ara, emen tiburoi asko da agi danez; mutill oiek axalean dabiltzan bitartean ez dira agiri.
JAIraz Bizia 33.
Itsaso hondargabearen axalean dantza irristakorrean dabiltzanei.
MEIG IV 119.
v. tbn. Anab Usauri 142. Larre ArtzainE 53.
d)
Aspecto externo; apariencia. "Fig. extérieur des personnes (en mauvaise part.)" Dv.
Hek ematen dute letraren axala; baiñan zuk agertzen duzu eta adiarazten sensua.
Ch III 2, 2 (SP irakasten dute letreiatzen, Mst leterak emaiten zitizie, Ol itzak darakarzkite
).
O hipokritak, zer irabazten duzue bada berthutearen axal horrekin?
Lg II 182.
Haren umilitatea / Bertute agorra da; / Ez da hura bertutea, / Bainan haren axala.
Monho 98.
Barurak, othoitzak, erremusinak, gorphutzaren gaineko garraztasunak dire giristinozko penitentziaren axala ta gorphutza bezala.
Dh 209.
Desiratzen dautzut beraz obratto hunen erosteko gutiziarik beroena, eta axalaz hirriz zaudelarik, mamiaz probetxatzeko zoriona.
Gy XII.
Axalari baizik atakatzen eztenak, herroa idoki gabe, güti irabazi eginen dü.
Ip Imit I 13, 4.
Orduan, barneko janiza kexua axalerat barreatzen zeie.
JE Bur 164.
Auek gauzen axala ikusten dute; Jaunak berriz gauzen muin barru-barruraño.
Inza Azalp 24s.
Barnea bezain eder / gaineko axala, / Ez dezoket atzeman / den mendren itzala.
Etcham 214.
Gauzen itxuraz, axalaz baizik ez gitazke mintza.
JE Ber 5.
Ez datorkit axalera barreneko pakea.
Or Poem 541.
Zure itzen sakon arrigarria, Iauna! Orien axalak maite egiten digu ñimiñoeri.
Or Aitork 351.
Hauiek bazerasaten mundua ez dela itxura iheskor baizik, eta axal horren pean ez dela deus badagonik, ez mamirik, ez izaiterik.
Lf (
in
Zait Plat XX
).
Suieta hoiki axala baizik / ez ginioten hunkitu.
Mattin 80.
Idortasun hoi axalean da, / ez nauzu barnez gaitzetsi.
Xa (
in
Mattin 100
).
Esanak axalari dagozkio. Mamiari begira dizaiogun.
MIH 202.
Zerk eragin dio? Gorrotoak, betiko axal-eder zaleek dioten bezala, ala maitasunak?
MEIG I 145.
e)
(Ref. a personas).
--Norbaiti zure biotzeko axala erakusten ari ziñala uste nuen. --Etzaude zu axal ederra!
NEtx Antz 76 (con el sdo. de '¡bueno estás tú hecho!'; cf. supra (7)
).
B)
(Adj.).
Superficial, poco profundo, somero; aparente.
Meza entzuteko modu axal ta laburra.
(87).
LE-Ir.
Mota berékoak dire ásko kristio axál.
LE Urt (ms.) 29v.
Danielek farra axal batekin erantzun zion.
Lard 322.
Behinik behin erlisionea uste dut axal duen; bainan duen hein hura ez du gordetzen, nehoren ahalgez edo beldurrez, bertze anitzek bezala.
HU Aurp 93.
Gure damutasunak / ain dira axalak.
Olea 29.
Oinarrizkoena ez da [...] hizkuntzaren muina [...], baizik eta hizkuntzarekiko edozein argitasun ta garbitasun eskaintzen digun hizketaren axalik axalena.
MEIG VI 127.
Delgado, fino.
Zortzialdi izara axala, / Erregen diñako oiala.
"
Equipo de ocho, en sábanas delgadas"
.
Or Eus 358.
Arreoa zabalduko yun. Zortzialdia emaztegaiak bezala: zortzi izara larri, zortzi axal eta abar.
Or QA 206.
Eultzi-denboran agotz-gaiñean / eiten zuten lo axala.
Or Eus 237.
(Usos pred. y adv.).
Lurra axal landu.
(369).
LE-Ir.
Euskal-ildoan zango bat barna sartuko duenak eztu nahiko bertze zangoa frantses-ildoan axal gelditu.
HU Aurp 220.
Hazi batzu barnegi dohatzi; bertze batzu, aldiz, axalegi edo agerian gelditzen direlarik.
GAlm 1948, 19 (ap. DRA
).
Estokada axal eman du eta zezena erori da.
JEtchep Herr
25-8-1960.
(Fig.).
Hau politikarat lerratu zen, harek eskual herrietako ondar bozkatzeak aiphatzen zituela, bainan axal egon ziren biak eta laster ixildu.
JE Bur 131.
Alabainan, gauzak axal ikusten dituguno, sentsuen meneko izaite oharkizun, haztagarri, iheskor arruntak zaizkigu zinezko eta egiazko.
Lf (
in
Zait Plat XXII
).
AXAL-APAIN.
v. AZAL-APAIN.
AXAL-AXALA.
Superficialmente, someramente.
Axal axala esaminatu konfesatzeko.
(161).
LE-Ir.
AXAL-AXALEAN.
En la misma superficie. Cf. AZAL-AZALEAN.
Atzamarka axal-axalean asi ta dana zarrakitu oi zuen ark.
Zait Plat 90.
Hizkeran nabaritu baita, bestetan baino lehenago, gazteen etorrera, axal axalean ageri delako edo.
MIH 303.
Hutsak, huts nabarmenak, axal-axalean azaltzen dira.
MEIG I 165.
AXAL-AXALEKO.
Intens. de axaleko.
Hilaren obra bizirik daukagunez gero, zilegi izan bedi hartaz, hilaz zilegi ez litzatekeena, esatea. Axal-axalekoa da, inon axalekorik izan bada.
MEIG I 178.
AXAL-AXALIK.
Superficialmente.
Gari-alea ondarrrea, ta / agotza geldi gaiñean; / axal-axalik leenen illara / kendu diote denean.
"Se la quitan superficialmente"
.
Or Eus 347.
(Fig.).
Someramente, por encima.
Poema osoaren muña ta nondik-norakoa adirazten zaizu emen, alde aurrez eta axal-axalik.
SMitx Aranz 37.
AXALEKO (Hb, Dv).
Superficial. "Extérieur, qui regarde la superfice" Hb. "Qui est de [...] l'extérieur. Axaleko urrikia, repentir extérieur, superficiel" Dv. Cf. AZALEKO.
Ez axaleko iduriari, bainan barren-mineko egiari begiratzen da.
Dv LEd 189s.
Nago bere [=frantses gizadiaren] izaitezko zilar bizia deusek hobeki gorde othe zezoken axaleko zanpailkeriak baino...
JE Ber 73.
Axaleko ikutzea zana.
Anab Usauri 96.
Irakurgaiak axalekoak ziran: ez yakintzak ornitu, ez azterpenak mamitugabeak izaki.
Y 1933, 2.
Axaleko miñak.
ABar Goi 47.
Bainan haren urrikia axalekoa zen bakharrik.
Zerb IxtS 77.
Eta giza-gogoan ere bada zure axaleko begiradak ikusten duana baiño geixeago.
Vill Jaink 141.
Filosofia bera setatsu jartzen bada ari gibela ematera, axaleko biurtzen da eta ausarta.
Ib. 133.
Zugana dedan maitetasuna / eztala axalekua.
Olea 46.
[Iturri] batzuk axalekoak, azkar ugaritu eta azkar urritzen zaiena euren etorria.
Zendoia 180.
Euskarak azal nabar hori kaltegarri duenez gero, nahiago dugu euskara bizia euskararen edozein axaleko edertasun baino.
MIH 96.
Euskararen muina bat baita alde eta aldi oro, axaleko zenbait bereizkuntza baztertuz gero.
Ib. 164.
Eskerrak zor dizkiogu Txillardegiri bigarrengoz axaleko itxurakeriei dien lotsa eskasarengatik.
Ib. 334.
Gure arbasoek ez zuten, halaz guztiz, gogor hartu hizkuntza, nik axalekotzat jotzen ditudan kasu batzuetan baizik.
MEIG VI 51.
Artikulu mugatzailea, beraz, ez da "axaleko" egituran ageri (tácito dago), bai halere azpian datzan (undrlying) egitura, mendiko "de+el+monte" bait da.
MEIG VII 107.
(Ref. a personas).
Sofistak axalekoak omen ziran arlo ontan.
Zait Plat 152.
AXALETIK (Urt, Lar).
Superficialmente, someramente; exteriormente. "Gauza arinki vel axaletik ezagutzea" Urt III 70. "(A media) talla, arretabage, axaletik" Lar. "Por encima", "someramente", "superficialmente" Ib. Cf. AZALETIK.
Zeren lehen axaletik, eta gaindoro batzinekien haren berri.
ES 193.
Axaletik baizik hürrüntzen eztenak, herrua idoki gabe, aphür profeitatüren dü.
Mst I 13, 4.
Gizonek axaletik behatzen ziotela; bainan hark ikhusten zuela bihotzaren zola.
Lg I 274.
Klarki nahi gintuzke ikhusi Jinkoaren gauzak; lurrekoak axaletik eta erdizka baizen ikhusten ez ditugunean.
Mih 39.
Axaletik, edo kanpotik bakarrik tentaziotik apartatzen danak, eta sustraia kentzen ez duenak gutxi aurreratuko du.
Echve Imit I 13, 4.
Guk behinere gauzak axaletik baizen ez ditugu ikhusten, erdizka eta lanbroan.
Arb Igand 93.
Arthatzen, ez bakarrik axaletik, bainan lagunduz barnea.
JE Bur 71.
Barnetik egiten dute othoitz Indianoek ala axaletik?
Zerb Metsiko 253.
Nik ez dizkiñat xeetasun guztiak esango, axaletik baizik.
Anab Usauri 89.
Gañontzekoak oso axaletik ikutu-bearra naiz, tokirik ezaz.
Ldi IL 94.
Len axaletik ikusten genun edozein mukulu, ordun barrendik.
Or QA 201s.
Bañan esan dizutet, silaba-kontu ori axaletik begiratuta dala.
Lek SClar 125.
Baiñan alegi aiek entzunik, axaletik bederen uki nindezaten.
Or Aitork 56.
Idazle au, baina, aizea bezala zebilen, eta axaletik ikusi bide zuen Sokrateren iarduna.
Zait Plat 81.
Baina, nik neuk enuke ain axaletik aztertu nai.
Ib. 145.
Axaletik eta gaingiroki kontatua, kondaira biotz-ukigarri eta are gozoa ere azaltzen zaigu.
Vill Jaink 177.
Axaletikan ez da ikusten / maitagarriena nor dan.
Insausti 311.
Kontua pranko axaletik ta / barrun maitasun txikia.
Ib. 311.
Ez dago lanaren gaitza goraipatu beharrik, ongi baitaki norainokoa den edozein hizkuntzatan, axaletik bederen, "Aitorkizunak" urratu dituenak.
MIH 354.
(Uso no fig.).
Ondo axaletik [atxurketan] ari zera beñepin.
Sor Bar 42.
AXALETIKO,
AXALETIKAKO.
Superficial (sdo. fig.). "Gauzaren ezagutza ariña vel axaletikakoa izatea" Urt III 70.
Karguek edo herriek eman dezakete zuen artean diferentzia aphur bat, ordean hau da oso-osoa axaletikakoa.
Brtc 207.
Ikhusiz gobernuaren sustengua bederen axaletikakoa banuela, eman nintzen eskualde guzirat Ebanjelioaren hedatzeko urhats bidearen antolatzen.
Prop 1898, 111.
Gure axaletiko begiradak Jainkoaren esku ori maiz ikusi ez arren.
Vill Jaink 162.
AXALEZ.
Exteriormente, en apariencia, aparentemente. Cf. AZALEZ.
Bainan axalez hala-hulakoak badire, barnez ez dira zilarrago.
JE Bur 164.
Buruaren alhatzeak baldin gizona apur bat axalez leguntzen badu [...], bihotza berdin latz eta jauzkor eta berekoi uzten diola daukat.
Ib. 167.
Persiko menperatzaileek, ordea, axalez bakarrik aldatua zuten ango erria ta lagunartea.
Zait Plat 13.
Axalez etzuketen egungo den haur txarrenak eskuetan duenaren eite mikorik: bainan mamia ez ote zuten berdin aberatsa.
Ardoy SFran 321.
Ez da gizon horrentzat bizia josteta bat eta ez du ezer axalez eta arinki hartzen gogoetalari sakon hunek.
Larre (
in
Xa Odol 17
).
Axalez bakarrik baitzen lehorra, hotza eta xekena [Orixe], ez barrenez.
MIH 294.
Euskara oinarriz bat dela, eta axalez bakarrik dela berezia.
MEIG IX 54.
Superficialmente, sin profundizar.
Erdi axalez eta gainez gain ibiltzeko bidea hartua dugun lantto huntan.
Larre ArtzainE 121.
AXALEZKO.
Superficial, no profundo.
Ez batere amets eta liburu axalezkoetan hazia.
Larre ArtzainE 185.
Eta eskola horietara joaiten ez zirenendako baziren ere EAC deitu ikasketa axalezkoagoak.
Ib. 232.
AXAL-GORRI.
De piel colorada. Cf. IC I 562: "Martin Garcia de Axpe, dicho Asalgorri por ser bermejo".
Txiki ta aul, ume axal-gorri, "Euskaltzaleak" deritzan elkartea sortu zan.
Ldi IL 135.
AXAL MEHE.
"Fárfara, telilla interior del huevo, arraultzaren barrengo axalmea" Lar. Cf. AZAL-MEHE.
AXAL HUTS.
Mera apariencia. v. AZAL HUTS.
Zein, mamian ta ez axal-utsean gure bizierari euskotasunik itsatsi dezaiokena?
Ldi IL 127.
AZALA AZALDU.
Enfrentarse.
Lagunak gera baña alkarri / azaldu biar azala, / auxen opa det, geiena danak / irabazi dezala.
(In ELok 90
).
AZALA EGIN.
"Hacer una jugarreta, jugar una mala treta, traicionar. Orrexek egin zidak azala!" Gketx Loiola.
AZALAGOTIK.
Más superficialmente, más por la superficie.
Gizarte-eraketa orren alde dagozanak, margo askotako arrañak dira; [...] bakotxak ber eretxien erara igiri egiten daki; batzuk sakonagotik, besteak azalegotik dabiltz.
Eguzk GizAuz 37.
AZAL-AITZUR,
AZAL-AITZURTU.
v. azalaitzur, azalaitzurtu.
AZALA IZAN (G-azp),
AZALA EDUKI (G-azp),
AZALAK IZAN (AN-larr).
Tener cara dura; ser atrevido. "Azalak izan, ser carota, atrevido" Asp Leiz. "Azala izan/eduki, aurpegia izan; lotsagabea izan" ZestErret.
Eta itzetik ortzera ara non azaltzen dan Santa Cruz Berrobin, Abenduaren seigarrenetik zazpigarrenera gaubean. Ba zun azala!
Or SCruz 120.
Gureak iñoiz jokatu ez, ta / aiek ortan lasapide: / gerta oi danez, azal gutxi, ta / zerbait ikaratuko ote.
"Suele suceder que el novato tenga poca presencia de ánimo"
.
Or Eus 231.
--Azala bear yuk! --Nik etxunat izugarria yende askoren aurrean itzegiteko, baña nolatan ixilik utzi zozokeri aiek esaten?
Or QA 105.
Izan zunan azala oraindik ere "idurikizun bezala artu diteke" esateko.
Ib. 107.
Ez ote dek azalik txarkeria aurrez-aurre ta gizonki egiteko?
Etxde AlosT 74.
Auek badute gero / kopetan azala!
Olea 192.
(Intrans.).
"
Au dek azala! Yainkoak bedinka (de) zala!, ¡Que extraordinario! (litm. 'qué piel esta!) Dios le bendiga (G-goi)"
A EY III 30.
Ez aiz i makala! / Ori den azala! / Zer egin den ondatzeko / ik unan itzala?
NEtx LBB 396.
AZALAK HARTU .
(Empleado en frases negativas).
a)
(No) caber en sí (de inquietud).
Eta alan, idoroten bazara gaixorik, mindurik, zauriturik, penaturik, larriturik, azalak artu ezinik, ezin jan ta lorik egin dozula.
Añ
NekeA
221.
Agin bateko minak ain minberaturik ifinten zaitu ze ezin azalak artu zaitu, ez dozu sosegurik, ezin jan dozu.
Añ
GGero
371.
Begira egiozu aserraturik, arerioturik dabillan bati zelan [...]; ezin azalak artu dau, lurra ostikoka joten dau.
Ib. 210.
b)
(No) caber en sí (de orgullo, de vanidad). "Eztau azalak artzen (V-m-ple), no cabe en su pelleja; litm. no le recibe la piel" A EY III 255.
Korridak daukezala ta azalak artu eziñik dagoz.
A Ezale
1897, 285b.
AZAL-APAIN.
a)
"Azal-apaiñak, afeites" A. Cf. Or Aitork 138 axal-apaiñez itxulasten diranak "superficie decipi faciles", parece que sust. + adj.
Oa orain nire andrearen apain-gelara ta esaiok itxura ontaraxe etorri bearra dala, naiz ta bere aurpegiari azbete azal-apain eman.
Amez Hamlet 160.
b)
"Axal-apain (G-to), axal-apaiñetan (G-to), contentísimo. Axal apaiñetan bizi zera, vive V. en la luna de miel (se dice de los recién casados y del que vive descansadamente sin ser rico)" A. "Vivir en la abundancia, azal-apainetan bizi (G)" A EY III 238. "Azal-apañetan azia; zuri azitako semea (G)" Inza EsZarr 148.
Iardunaldi ori etzan izan beraren onerako: axal apainetan bizitzerik etzuen al izan. Negar-ontzi zeritzaioten.
Zait Plat 29.
c)
Disimulo.
Ordea, arrotzak ez zuan autuetan aritzeko asmorik. Ondotxo zekian bere inguruko berri ta axalapañetan ari.
Anab Usauri 115.
AZAL-ARTEKO.
Que está entre dos capas.
Beraz uri-urak gelditzen dira bi lurren artean, erran-nahi da azaleko lurraren eta azalpekoaren artean [...]. Udan, azalarteko ur hori usteltzen da.
Dv Lab 109.
AZAL-AZALEAN.
En la misma superficie, justo en la superficie. Cf. AXAL-AXALEAN.
Batu baturik eta azal azalean geldituten da antxobea.
Ag Kr 37.
Arrantzalearen untzia, txikia betiere, kilinkolonka ibili dabil oiñarri sendo bage, eustazpi ziriñaren azal-azalean.
Erkiag Arran 116.
Igeri bigun eta errez azal-azalean edo dzangaka olatuen azpian sarturik.
Ib. 25.
AZAL-AZALETIK.
Intens. de azaletik.
Pentsaudot zerbait esatia [...] bere gañian; eta au izango da, esaten dan legez, azal <asal> azaletik.
Canala Jesucristo 10.
Zerbait ikasiak geienez ere, azal azaletik liburutxo bat edo beste ikusi dutenak.
Ag G 163.
AZAL-BELTZ.
Moreno de piel.
Ijito azal-beltzak an dira denboraz.
Or Eus 363.
Enagizu ezetsi, / beiñola azal baltz baninduzun aurki.
"Si color moreno en mí hallaste"
.
Onaind (
in
Gazt MusIx 209 (Gazt ib. 193 beltxeran, Or ib. 201 beltxun
)
).
AZAL BETE-BETEAN.
"Azal bete-betean dago, está muy gordo [...] (V-ple)" A EY III 295.
AZALEAN.
Externamente.
Badira bai biotzeko deseo gaizto ta borondatezkoak arintzat dauzkeenak, azalean egiten ezpadute gauza gaiztorik.
Mg CC 105.
A la vista.
Bereala Mirenek azalean zeuden paperak jaso zituan.
JAIraz Bizia 91.
Superficialmente.
"
Asalean erein
"
Ibarra Dima.
.
Zañak oso azalean eramaten ditu [izai gorriak]
.
Munita 83.
AZAL-EDER.
a)
De hermoso pellejo.
Sagar azal ederra, / barruba usteldurik.
DurPl 97.
b)
Hipócrita, falso.
Ai, emakume mingaiñ luziak / askotan lan txarrak ditu, / azal eder au famatu gabe / ezin niteke gelditu.
Auspoa 15, 95.
AZALEKO.
Poco profundo, superficial; exterior; aparente. v. supra
(5),
AZALEZKO; cf. AXALEKO.
Edertasuna, azaleko gauza bezala, autsa ta utsa zan.
Cb Eg III 378.
--Pekatari geienak eriotzako gatxian artu daruen damuba, zelakua izaten da? --Aozkua, azalekua ta bildur utsekoa.
CrIc 156.
Zeintzuk dira azaleko edo agiriko laguntasunak?--Dira sermoiak ta Sakramentu Santubak.
Ib. 47.
Esamina azaleko, arin ta beingo batekin konfesatzen diran bekatari batzuek.
Mg CC 167.
Bere penitenzia ta azaleko bizitza santu irudikoa gatik, zegoan birtute andikotzat.
Ib. 117.
Espirituko penitenziari lagundu bear diola azaleko edo agiriko penitenziak.
Ib. 143.
Enplastu arin ta azalekuakaz osatu gura izatian barru barruko gatxa.
Mg CO 197.
Emen Jaunak bere serbitzariai ematen dieztenak [ondasunak] dira, ez kanpokoak eta azalekoak, baizik barrengoak, eta biotzean artzen diranak.
AA III 301.
Zeren gure fede Santaren ezaguera azaleko bat besterik etzuen.
Ib. 412.
Bestela gure amorea izango da utsa, otza, azalekoa, zimendu bagea, guurtia ta falsoa.
Añ
MisE
160.
Azaleko kristinautasun bategaz gorde ebeen eureen bijotzian birjina nezijuak enbidija.
fB Ic I 95.
On etxura azaleko batzuk ikusten badeutsez bati, eurakin, txoratuta legez, geratuten dira ezkongeijak.
fB Ic III 371.
Buruba makurtu, ta azaleko zizpuru batzuk egitia ez da asko damu ta propositu sendua artuteko.
JJMg BasEsc 58.
"Azaleko irudiña, denbora gitxiko diña", esaera oidan bezala.
Izt C 15.
Agertuten danean azaleko ezaugarriakaz, gure biotzak daukan damu egiazkoa.
Itz Azald 143.
(s. XX)
Zu etzera azaleko apainduri zale; barrutik nai dezu apaña izan.
Ag G 343.
Baña onela irixten dan ezagutza ariña, azalekua da beti, sarritan zeatzeza edo osoro bidekatua.
Zink Crit 6.
Jaungoiko gure Jaunari lurrean zerpait gorapide emateko ta bere azaleko edo agiriko gorapide ortaz ezagutuazi ta maittale gu baño bikañagoak irabazteko.
Inza Azalp 135.
Etxahunian eta Hegiaphalian ere urak lengo bidetik zijoazen aspalditxoan, azaleko aldakizunik beintzat ezpaitzan nabaitzen.
Etxde JJ 237.
Txominen bokaziñoa azalekoa ote zen soilki.
Ib. 18.
Burmuina eta honen oroimenarekin [...] hilko dena, gure azaleko nortasuna, gure "ni" lurtarra da.
Mde Pr 349.
Euren ustez ez zan Euskalerri osuan iñor berak aiñakorik --azaleko itxuraz baintzat--.
SM Zirik 40.
Zure semiak kaikuarekin / or dabiz mendi-plazetan, / baserri alde didar egiñaz / azaleko amesetan.
BEnb NereA 212.
Beti bezala, azaleko lore hura.
Arti Ipuin 84.
Egia esan, irizpide au bearbada azalekoegia ta ergel samarra dirudi.
Gazt MusIx 59.
Oratiren Beatus ille odaren antzeko da. Egituraz, alegia; gogamena berriz eztu azaleko loturaz eioa.
Ib. 67s.
Azaleko hauzietan lortu behar dugu aurrenik batasuna, mamiari dagoztenetan baino lehenago.
MIH 96.
Bada, jakina denez eta aurreraxeago ikusiko dugunez, azaleko partiketa hauek, dela gramatikoa edo dela metrikoa, baino barrenago doanik.
MEIG VI 143.
Hau guztia ez ote da gai egokia garai horretako kondaira, baina barrengoa, ez azalekoa --Unamunok "intrahistoria" deitzen zuen hura edo-- egin nahi duenarentzat?
MEIG III 111.
(Ref. a personas).
Jantziko duen soinekoaz baizik ez dela arduratu darakusagu: neska buru-arin eta azalekoa zelako seiñale bat.
Mde Pr 173.
Isil beitez, ba, jakitun azalekoak.
Erkiag Arran 117.
AZALERA ATERA.
Expresar; poner de manifiesto, sacar a la superficie. v. azaleratu, azaldu.
Emakumeak beren samiña azalera atereaz, arnas-bidea dute.
NEtx Antz 126.
Garai artako eladetarren barruko gaitzak azalera ateratzen mutila zan.
Zait Plat 109.
AZALERA ETORRI.
Aflorar, ponerse de manifiesto.
Ori egia dala edonok daki: Marx-ek be ba ekian eta azalera etorkion guzurra estaldu nairik, beste asmaketa batera jo eban Marx-ek.
Eguzk GizAuz 53.
AZAL ETA BARREN.
En la cubierta y en el interior. Cf. AZAL ETA BARRU.
Bai baitakigu neke askoren semea izan dela liburu eder hau [...]. Iriondoren apaingarriak, azal eta barren, oraingoak eta nere gogorako biziro ederrak.
MIH 170.
Liburu hau hain lodia, ia 700 orrialdekoa, eta azal eta barren hain ederra izanik, ez dator bakarrik.
MEIG II 88.
AZAL ETA BARRU.
Por fuera y por dentro, en apariencia e interiormente. v. AZAL ETA MAMI; cf. AZAL ETA BARREN.
Nork ezagutu ote du bada Probinzia au azal ta barru?
Izt C 132.
Jose Ramonek, azal ta barru, aitaren itxura ta egokierak dauzka.
Ag G 364.
Zaldun kaskill zorua arterañok zan senarra, orduantxe konturatu zan emazte ona zer ederra zan, azal eta barru.
Etxba Ibilt 466.
(Uso no fig.).
Azal ta barru, lasto ta mami, oso ta bizi, apurrik txikarrenerañoko guztia du [artoak] oneretsua, eta gañera guztiz aberatsa.
Izt C 29.
AZAL ETA HEZUR.
v. HEZUR ETA AZAL (s.v. hezur).
AZAL ETA MAMI.
Por fuera y por dentro, exterior e interiormente.
Ta, ala Yaunaren gogo baledi / nik gogo dudan bezin gartsuki, / euskotar azal ta mami, / gure erriaren olerki garaia, / norbaitek lenbait-leen begi.
Ldi BB 136.
Eta hemen, teatroan baikaude, hitzak ez dira eraskin huts; hitzak dira azal eta mami.
MIH 316.
Itxura atsegina eman diote gainera liburuxkari, azal eta mami.
MEIG II 133.
(
Mami eta azal
).
Dena dela, mami ta azal, dagoen bezala ematen dizut.
Vill Jaink 11.
AZALETIK
(Añ, H). Superficialmente, someramente; exteriormente; aparentemente. "Por encima" y "superficialmente" Añ.
Baldin hirur bekhatu suerte hauk konsidera baitzagu gaingiroki, azaletik eta kanpotik.
Ax 189 (V 128).
Aragikorrak Kristoren gañeko Profeten itzetan aditzen zuen, letrak azaletik ta kanpotik ziona; eta ez barrendik ta mamitik adirazitzen zuana.
Ub 58.
Geruago ta gogorrago egiten dira euren bizimodu azaleti onian.
CrIc 182.
Konfesoria badabil aringa ta ondo aztertu baga pekatubaren iturri edo sustraijak, ez dau ezagutuko gatxa azaleti baño.
Mg CO 126.
Azaletik egiten ez badabe gauza gaistorik.
Ib. 146.
Gizon edo andria bitxiz edo soñoko apainduz azaleti agertu arren, buru txaarrekua ta alperra bada, eztala gizon ta andra ona izango.
Mg PAb 120.
Azaletik latza, eta samiña gere amorio propio erabagearentzat; baña barrutik guztiz gozoa eta guztiz probetxugarria.
Gco II 28s.
Batzuek entzuten ditue dotrinak eta Jainkoaren itzak, eta entzuten ditue gustoz azaletik dijoazenean.
AA III 422.
Ez dala asko, Jaungoikuaren lege santuba gordetako, legiak edo agindubak dinuana azaleti edo agirijan egitia.
fB Ic II 243.
Zimentuban paltia daukan ormia, beti dago jarkera txaarragaz, jausteko arriskuban, azaleti etxura ona euki arren.
fB Ic III 348.
Besteen bizitzai azaleti begiratuten badeutsegu.
Ib. 370.
Guztiak aomen andikoak; bañan Euskara azaletik bedere ezagutzen zebanik, ez bat ere.
Izt C 9.
Eta emon lagun projimuari azaletik eta kanpotik, geruago ta onbide edo ejenplu geijago.
Ur MarIl 100.
Azaletik agertu ez bazuen ere, barrunen poztu zan.
Lard 192.
Nikodemok itz oiek azaletik artu zituen.
Ib. 375.
Eskriba eta Fariseoak azaletik zuzenak ziran; au da, gauza agirikoetan on-irudia egiten zuten.
Ib. 380.
Zuen hegi-muthurrak / Mihise batek hila gisa, / Gorde ditik elhurrak; / Larru baletza orai ere / Azaletik haitzurrak / Ikus gintzazkek agerian / Aita beren hezurrak.
Elzb Po 199.
Eurak kanpotik eta azaletik dirudiyenari bakarrik begiratuta.
Itz Azald 79.
(s. XX)
Azaletik bakarrik dira euskaldun, mingañez dira sorterri zale.
Ag G 95.
Egindakoa soil-soil, azaletik dirudien bezela bakarrik ikusi bearrean, noiz ta nola egin zan gogoan artu bear dala.
ForuAG 247.
Ta euzkeldun antza, azaletik baga, barrutik euki biar ebala.
Kk Ab II 156.
Itz oiek gogor samarrak iduri dute azaletik begiratu ezkero.
Ir YKBiz 57n.
Baña ala ere azaletik ardiz yantziak agertzen zaizkigu.
Ib. 139n.
Yo genezake gure aberatsak, naiz ala ematen ez azaletik, urritasunik gorrienean daudela.
Ldi IL 106s.
Besteak baiño zerbait apaiñago jantzita egotea, alde orixe bakarrik, azaletik beintzat.
Erkiag Arran 16.
Eta pattarra bur-muinak berotzen hasia zitzaion eta pentsamendu minak sorgortzen --azaletik baizik ez, ondikotz!
Mde HaurB 12.
Guk azaletik ikusten ditugu badirala, ta barnetik on dirala.
Or Aitork 423.
Ziur dakit nik an eta emen ikusten diran bikote geienak maitasuna zer den azaletik baiño ez dakitela.
Txill Let 57.
Naiz azaletik eta zatika izan, iru irakasleok ezagunak ditugu.
Zait Plat 29.
Onetara zan Silen, azaletik zakarra ta takarra, barnean Iaungoikokoia.
Ib. 82.
Gauzak azaletik ikusten zituztenentzat, bazirudian erlijioak bat egiten zuela orain lurrera zetozten ustekizun zaar aiekin.
Vill Jaink 43.
Eske gagoz biotzez / ta ez azaletik.
Ayesta 121.
Baiña gauza azaletik ematen duan bezelakoa ez du beti mamia izaten.
Insausti 27.
Azaletik askok eta askok onaren itxura; eta gero, probatzen edo tratatzen asten zeranean, azaltzen zaizkigu akatsak.
Albeniz 210.
Liburuxka hauxe dugu, gainera, iturbururik ugariena egilea barrendik ezagutzeko, gizonak ezagutu behar diren bezala, ez azaletik.
MIH 282.
(
H).
Superficialmente, rozando.
Nola atrebitzen zerate bioz garbi, biguiñ hori azaletik ere ukitzera?
Lar SermAzc 50.
Por fuera, exteriormente.
10.000 toneladako barkua, azaletik bakarrik pintatzeko, 100.000 litro pintura bear ei dira.
EgutAr 9-8-1957 (ap. DRA
).
AZALETIKO.
Externo, aparente; superficial.
Zelan [Lot-en emaztearen] biurtuera atan aldatu eta biurtu zan barruko izatea beste izate batera eta geratu zan kanpotiko eta azaletiko irudiya.
Itz Azald 165.
Zati bateko baizen egiten eztiren elkartzeak nai ta naiez azaletikoak izan bear.
Vill Jaink 161.
Eta azaletiko berba bigun onek esanaz, besarkatzen eban senarra, negar-malkoz arpegixa bustitzen zetsala.
Etxba Ibilt 485.
(Uso no fig.).
Superficial.
Ainbesteraño agortzen baitizkiote [lurrari] gal-zuztarrak azaletiko umo-tanto guztiak azkenengo kondarretarañoxe.
TAg Uzt 263.
Intza, ordea, azaletikoa bakarrik izan oi da.
Etxde JJ 107.
AZALEZ.
Exteriormente, en apariencia, aparentemente. Cf. AXALEZ.
Gaistoak guzurrez ta azalez dira alegreak; eta egiaz triste; onak barriz kontrara: egiaz dira alegreak, pozak ta guzurrez tristeak.
Añ
GGero
293.
Azalez onezkero badakigu [Batxi] nor dan. Izatez... urrengo agerraldian berak beren barrua agertuko dau.
A BGuzur 116.
Gauzak [...], dituela berrogoi ta hamar mende bezala diraute. Ginharriz berdin, azalez bakarrik izpi bat aldatuak.
JE Bur 176.
Batzarre ortan, beraz, nork-gere lanbidearen arauz, begiak eusko-ikuskizunez inguratzen, ta gure bizierari, azalez baderik, eusko-usaia erasten ikas dezakegu.
Ldi IL 127.
Naiz-ta azalez eta soñekuoi begiratu ezkero besterik eretxi, etzaukodaz basatitzat, andra zurtzat eta jakintsutzat baño.
Otx 123.
Azalez dan bake osua.
Laux AB 60.
Ezagun dezu buru ariña zerala. / Azalez eder, baña barrua ustela.
NEtx Antz 19.
Kristau onak (azalez behintzat) izanik, hamazortzi urtean ezkondurik egonagatik ere, ohe berean lo egiten zuten.
Arti Ipuin 83.
Andre Otxandak Alostorrean jaun da jabe jarraitzen baitzun, azalez beñepein.
Etxde AlosT 58.
Platonek garai artan argi ta garbi ikusi zuen Sokrateren ederra, naiz ta azalez takarra iduri.
Zait Plat 8.
Mamiz ezezik, azalez ere bai frankotan.
Vill Jaink 10.
Baña azalez eta gorputzez bakarrik etzera aldatu, zentimentuz eta animaz ere bai.
MAtx Gazt 37.
Azalez eta barrutik, aldatu ta barrieztatu egin dau finlandiar olerkia.
Alzola Atalak 96.
Olabideren hizkera, hain nabarra izanik azalez, gipuzkera soila da mami mamiraino joz gero.
MIH 348.
AZALEZKO.
a)
(Vc ap. A; Urt). Superficial; aparente. "Mediocriter doctus, [...] azalézko estudiántea" Urt I 52. "1.º superficial. 2.º aparente, fingido" A. v. AZALEKO.
Lurreko ondasun uts ta olgura azalezkoetan josi ez daidan biotza.
Añ
EL1
203s.
Judasek Kristori emon eutsan mosu ta laztan azalezkoa.
Ib. 94.
Emon arren negarrik ugarienak, azalezkoak izango dira negarranpulluak.
Añ
LoraS
29.
Sekula geratu etzaiteze beingoan igaroten dan azalezko deboziñoan.
Ib. 65.
Arima asko engañetan dira, uste falsoak usteturik, Jangoikoa maite dabela, bost negar tanta, errezu, deboziño ta Elexako egokera azalezkoak ditualako.
Añ
MisE
167.
Azalezko birtute ta deboziño uts orregaz.
Ib. 217.
Nabarmenkeri oiek azalezkoak ditezke soilki, erro gaiztorik gabeak.
Etxde JJ 88.
Horiek baitira, nahiz azalezko nahiz apaleko, erro sakon eta beharrezkoenak: erran nahi dut, sexuaren ezagutza eta etniaren kontzientzia.
Mde Pr 352.
b)
"(Vc, G), cosa hecha de cortezas" A.
c)
"(V-arr-m), cantidad grande de corteza. Se usa en admiración. Au da azalezkoa! ¡qué cantidad tan grande de corteza!" A.
AZAL-GAIZTO.
Cínico, desvergonzado.
Onela esan zidan bein azal-gaizto ark.
Loidi 63.
Azal-gaizto, zital alena!
Ib. 170.
AZAL HIL.
"Azal illa (V-m), callo" A.
AZAL-KANOTE.
Piragua, canoa de corteza.
Ni joan nintzen, azal-kanote arinean, Churchilgo urari behera.
Prop 1898, 46.
AZAL-LARRU.
Piel, membrana.
Bere begiaren azalnarruaren ordez beste batena jarri. Borondate oneko osagille zar batek, ilterakoan, beren korneak langille mindu onentzat itxi ebazan.
EgutAr 8-5-1963 (ap. DRA
).
AZAL-LATZ.
De corteza áspera.
Elorri azal-latza.
Gand Elorri 39.
AZAL-MEHE.
"Azal-me (V-oroz), cierta especie de nuez" A. Cf. Lar: "Almea, corteza del estoraque árbol, es voz Bascongada, contraída de azal-mea, que significa corteza delgada".
AZAL-MORKOL.
Erizo de la castaña.
Erabilliaren buruz barrengo mamia, mintza urraturik, xeeki mutxikatua izanik ere, azal-morkolak, beintzat, jakin-naia eztenka zirikatu bear dik.
TAg GaGo 91.
AZAL-HORI.
De cubierta amarilla.
Dotriña xaarra. Ori zuen bere izena. Azal-oria, txikia, amasei bat zentimetro luze, bederatzi bat zabal.
Zendoia 15.
AZAL-SATOR.
"(V-ger), campañol, ratón campesino" A.
AZAL-URDIN.
"Asálurdiñ, (pers.) de tez surigorri" Iz ArOñ.
AZAL HUTS.
Mera corteza, mera cáscara. Cf. azaluts.
Urik bagez edo laño gaiztoz galdu oi dira zenbait aldiz azitzen hari diran gariko zenbait ale ta gelditzen dira azal utsean ta mamirik bage edo mami usteldu galduarekin.
Mb IArg I 205.
Arras zartu, eta barrunbeko mami guztia arrak janik dagoela ere [gaztaña], azal uts utsa xutik daukan arteraño ematen du alea.
Izt C 151.
Sólo piel.
Egun oetan gutziz / estu ta larri da, / azal uts biurturik / neketan jarri da.
Izt Po 84.
Mera apariencia.
Orren erostak / azal utsak: / ta beragaitik / gauza ezak.
Zav Fab,
RIEV 1909, 32.
Mamirik bako azal utsa, izanik bako izen utsa, zetarako da?
Eguzk GizAuz 152.
AZAL HUTSEZKO.
Hipócrita. v. azaluts.
Uko egin behar zion ordura artean ezagutu zuen mundu irudikor, azal-utsezko eta aspergarriari.
Mde HaurB 34.
AZAL-ZIMUR,
AZAL-XIMUR.
De piel arrugada.
Atso azal tximur, begi gorria / bizartsu, baltza eta sur andia.
Zav Fab,
RIEV 1907, 95.
Aren sudur-kakoa ta aren arpegi azal ximurrak, etziran esatekoak.
NEtx LBB 178.
Naiz geldituak gauden / azal-ximur, lakar.
Zendoia 147.
Zein sagar gozo, esaterako txarbea, sagarrik berankorrena ta gozoena, ezta izaten azal-tximur ispilduna?
A BGuzur 116.
MAMI ETA AZAL.
v. AZAL ETA MAMI.
ZAZPI AZAL KOPETAN IZAN.
"Zazpi azal kopetan dituna (AN-araq), es un desvergonzado" Inza Eusk 1926 (3-4), 10. "Zazpi azal kopetan dituna, descarado, hipócrita (G-nav, AN-larr-araq)" Inza RIEV 1928, 154.
"
Zazpi kopet-azal dituna, desvergonzado, cínico (AN-araq)"
Inza RIEV
1928, 154.