OEH - Bilaketa

284 emaitza honen bilaketarentzat

Sarrera buruan (2)


Sarrera osoan (282)

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
hari.
sense-1
1. (gral.; Lcc, Deen I 337, SP, Urt I 99, VP 3v, Lar, Lar in Aq 1397, Añ, Arch VocGr , VocBN , Gèze, Dv, H, VocB). Ref.: A; Lrq /hai/; ContR 530; BU Arano ;Iz ArOñ, R 302, To , Ulz , Als ; Etxba Eib ; Holmer ApuntV ; Elexp Berg.
Hilo. "Hari izurra, fil crêpé. Hariaren arraskatzeko oihala, étrillière. Haria iraskitzea, tendre le fil pour tisser" SP. "Hari bihurtua, fil retors" Ib. "Hilo torcido, ari biurtua" Lar in Aq 1397. "1. il se dit en général de toute fibre ténue, déliée, détachée des plantes textiles, de tout ce qui y ressemble par la ténuité: Lihoak, idorturik kharbatzen denean agerrian uzten ditu bere hariak, [...]; 2. il se prend spécialement des brins de lin, coton, soie, chanvre, etc., tordus au fuseau, au rouet. [...] Hari zaila, fil fort, difficile à rompre. Hari bihurtua, bihurra, fil retors; 3. fil à plomb [...]; 4. fil à tracer des lignes, ayant reçu une teinture dont, tendu et battu, il laisse la trace" H. "Fil; cordeau d'alignement" Dv. "Leka onek arixak dittu eta eziñ laike jan" Etxba Eib. v. erraiari, LIHO-HARI, SEDA-HARI, URRE-HARI, zuhari.
Dentro del tipo acentual central-occidental (v. FHV 565ss. y ASJU 1972, 110-120), ari 'hilo' posee una modalidad de acento normal o no marcada (ariá), distinta de la de ari (< aari) 'carnero', anómala o marcada (arià).
Tr. De uso gral., se documenta en los textos desde principios del s. XVII (cf. Lcc, y erreari en SaraskHizt).
Urrezko <oresquo> haria. Volt 246. Orratzak bano hariak luzeago behar du izan. O Pr 703 (tbn., con alguna var., en Saug 149). Gauza bera da munduko gloria; hari batek daduka; eztu indarrik, ezta ederra, eta eztute ikusten mundanoek baizen. 30. [Xirio] honen garrak zeñharatzen dü haren jinkoatrzüna; hariak haren bi natüralezen algarganatzia. Bp I 144. Urrezko ariz egiña zen ontziko bandera. Mb IArg I 65. Torre altu batetik ta ari batetik esekirik gizon batek banenduka, bera ofenditzera atrebituko ninzake? Cb Eg II 37. Ta Jainkoaren pisuan nola gauzak pisatzen diran! Ah zeñ meea aria an iruten dan! Cb Eg III 287. Parátzea dilindaká istupasko aribatétik, utzirik eskaléra, utzirik bide erreála. LE Prog 108.
(s. XIX) Ari zurituba ta matasatuba sartuten dabee ariltegijan. Emen dira lan barrijak arija eteten jakeenian, edo arija katigatu ta nastuten danian. Mg PAb 139. Zeuroen bizitzea baño ze ari meagorik? LoraS 117. Letart edo Probidenziaren aritik itxikirik. AA III 337. Beti tiraan daguan arija laster eteten da. fB Olg 18. [Letrau, eskribau ta prokuradorien] miinak bere kaltegarrijak diriala, zidarrezko arijagaz lotuten ez badira. fB Ic II 169. Gizon ona, ken niri ariak [los de la red]. / Itxaso-bidea emon gidazu. Zav Fab RIEV 1909, 34. Ariya biyurtzen. Echag 74. Undar harien ebatsi nahiz oihal'üzten zerratzeko, / Fornizaliri erraiteko hariak zütila gaxto. Etch 304. Adjutu ta prestau arija ta jostorratza. Ur MarIl 102. Eskuetan daukak hik nere bizia; / Trenka zak haren haria. Gy 259. Sansonek, ots onetara, sokak mullo-ari samur bat bezala eten zituen. Lard 144. Gizonak erosten diotza berrogoi sosetan soldadu eri bati galtza hari lodiz egin batzuek. Hb Egia 19. Gero hari lodiz tinkatzen dira hein bat urradurako ezpainak. Dv Lab 388. Khotxeian haria hartürik, egiten da mathaza duan bezala barreiatüz. Ip Dial 6 (It izpia, Ur izpija, Dv hastaria ). Zegaitik ete ebilzan arek orratza ta aria edo argia ta gerizea legez. A BeinB 60. Egunen batean ezpañak josiko dizkat jostorratza ta ariyarekiñ. Moc Damu 28.

(s. XX)
Halako berinazko punpulatto batzu, barnean ageri zutenak hari beltx mehe bihurdikatu bat. JE Bur 72. Ardagai ari luzeak arretaz ipiñi ditu. Ag G 345. Gorua ta gorutxapela, zillarrezko ariz Santanako mojak apaindua. Ib. 52. Orratz eta haria errhien artean. Barb Sup 43. Nire bijotza zueraz dago / Maitasun-ariz josita. Enb 205. Orratza esku-mian, otzaran arija. Laux BBa 108. Sare-mea izaki poesia bere ari goitar artean gogapen, irudi naipenak ez atzitzeko. Aitzol ( in Laux BBa VI ). Ari eta jantziki asko illez iotzen ziran. JMB ELG 70. Atsegiñenik zaio lanetan azkena: / ari gorriz bordatu bi maitên izena. Or Eus 356. Pasatzen zituzten kolorezko ariak batera ta bestera. Anab Aprika 29. Berri dirudien bera zarra duzu orobat. Eun baten ari zutak eta zearrak dirudite. Zait Plat 27. Leiar utsezko ari batetik / aramu baltz bat eskeita. Gand Elorri 62. Botoiaren aria urratu bere jake melgeran. Erkiag BatB 29. Huna orhatz eta haria!.Nahi duzia nik jos dezadan? Larz Iru 18. Landare auen erroak, ari antzekoak, ereintazk ondatzen ditute. Ibiñ Virgil 80. Jostorratza, paparretik artu ta aria sartzen dio. NEtx LBB 105. Arixe lotu nion txepetxa, anketik ari batekin. BBarand 41. Hari luze bat apezetxetik eta elizako ezkilara zoana gainez gain. Larre ArtzainE 154. Maizegi gabiltza [...] zarpa zaharrak hari zaharrez pasaratzen. MEIG VIII 99.
v. tbn. JJMg BasEsc 114. Astar II 156. Arr GB 62. ChantP 94. AB AmaE 418. Azc PB 121. Osk Kurl 82. Vill Jaink 51. Salav 87. Berron Kijote 117.
azpiadiera-1.1
Hilo eléctrico, de teléfono, etc. Cf. BURDIN-HARI, LETOI-HARI, SU-HARI (s.v. 1 su). v. ELEKTRIKA-HARI, likurt-hari.
Telegrafuen ariyak gerri gerritik bi zeladore ebaki ditu. Iraola 116. Telefono-aparexura urbildu zen, Madalenako aria zuten laguneri berri emateko baño bertan aria moztu zuten. FIr 140. Urrutizkiña jarri nai izan zutenean [...], iru tantai bota ta bi kilometroko aria ostu zuana. Anab Usauri 69. --Bañan gizona, aga "hatxe"-rik gabe dago-ta. --H telefonoko arian geldituko zan. Lab EEguna 104. Neskamerik ezta Euskalerrian, telefonoz euskeraz dakinik. Arian barrena ibiltzeko ere, lakatza ta baldarra degu, noski, mintzoa! Ldi IL 39. Ampuero lekutik asi eta Guriezo bitartean tximist-indar aria botea izan bedi. " Línea de conducción eléctrica" . EAEg 21-11-1936, 351. Telefonuen ariak ere autsi zituztela. Izeta DirG 29. Erran zuan hariz beste puntako abots ikaragarriak. Osk Kurl 29. Elaiak argi-indar arietan dagoz pillotuta, Ego aldera danak batera joateko. Alzola Atalak 69. Len tximistargi ariak kaleetan marasma-etxe [...] itxurea eukiten eben. Etxabu Kontu 204. Argi-indarreko ariak lotzeko postetan asko jartzen zituzten. Ostolaiz 85. [Elurrak] zugaitzak bota, ariak eten, / akabo indar-argia. Insausti 289.
azpiadiera-1.2
Cuerda de instrumento musical. v. HARI SOINUDUN, ZILAR-HARI.
Dardaraka dagoen ari edo lokarriaren luzerak omen dakar otsaren goibea. Zait Plat 54. Nire bertso-aria edertasunez jo / doazun eguna. " Los hilos de mi lira" . Gand Elorri 131. Zitararen zazpi ariak. Gazt MusIx 69n. Bialtzen dio orotariko musika orri, ari ondo eztitu bat bailitzan bere eiñean. Ib. 70.
azpiadiera-1.3
"Hari xurizko amarruak, finesse cousue de fil blanc: facile à découvrir" Hb GH 1929, 86.
azpiadiera-1.4
"Hari tzarra bihur, file du mauvais coton: avoir la santé ruinée" Hb GH 1929, 86.
azpiadiera-1.5
Berorrek erakus daigula, arren, andere aren argazkiren bat; berdin litzake gari-ale bat bezain ttikia bada-ere, aritik etorriko bait da mataza. " Por el hilo se sacará el ovillo"" . Berron Kijote 64.
azpiadiera-1.6
"Ari orapillatua ezta sekula oso (R), la amistad rota nunca vuelve a ser lo que fue; litm.: el hilo anudado nunca vuelve a ser entero" A.
azpiadiera-1.7
(Aplicado a cosas finas y alargadas). "Fil du bois, de la pierre" Dv. "Ari, aríxa, (la) veta de madera" Iz ArOñ. v. ARRAUTZA-HARI.
Begietatik bera etorkozan malko-ariak legortuteko. Ag AL 105. Erreka ariari iarraituta bide ziortxu bat billatu neban. Ib. 23. Urak gora igoeran egindako zakar-aritik zear, lau oñean, narras, itxasoak ekarririko pitxien billa. Ag Kr 63. Etxeaurreko osiñtxoa, soro-arteko luebakia ta errekastoen aria bakarrik ikusten ziran illun ta itxusi. Ag G 201. Abertzaletasun-apurrak, au da ur-ari meeak, are ur-tantoak berak ere ezetsi ta albora uzteko ez gaude. Ldi IL 144. Otoitzerako giro, / baiña ni txoratil... / Leiotik, ari xêa; / egun berria aril. Ldi UO 13. Lantegi eta lankhuetarat / jende ariok [= 'hileras, filas'] joaitean. Mde Po 80. Zaitu lenengo argi-aria, / ta aupa aren bizkarrera: / [...] / ta urrezko izpi argi aretan / jetxi arru barrenera. NEtx LBB 348. Hari eta begiz betetako zur zaintsuak bere ale zakarra gordea du. MEIG IX 128 (en colab. con NEtx).
azpiadiera-1.8
(Fig.). Hilo con que se mueve.
Asi zan io batera ta io bestera, ixillik eta ziñazkida (conjuración) baten aria eskuetan baleuka legez. Ag AL 79. Ori da egiazko izkiralari izatea, eta biotzetik biotzera dijoan ikusten ez dan ari me zolia eroso mugitzen jakitea. Etxeg ( in Ag AL 7 ). Agintariak gizarteko ari guztiak euren eskuetan euki nai dabez-ta. Eguzk GizAuz 167.
azpiadiera-1.9
Línea sucesiva, línea de continuidad en el tiempo, curso.
Atxak zutunik dirauen legez euren lekuan, / Orreik ez dabe lengo aririk urratuten. AB AmaE 91. Zeregiñ bat bakarra bere arian eroan eziñik. Ag AL 61. Norbaitek eskutik idazkortza ken ta erraztilla, brotxa, ipiñiko balio, aldapena igerri gaberik baietz yarraitu margoz lan itzez-asiari, ta are gu ere, leen-arian, "margozkia" irakurtzen. Ldi IL 89. Ire goraipatzeko / aski duk izena. / Aiten aiten aritik / zuzen atorrena. " Que desciendes directamente de tus abuelos" . Or Eus 34. Ene biziaren tristeziazko sinoak zeinek bait du urtearen zehar biziaren hari guztia kolorazten. Lasa Poem 61. Bada euskal literaturan aspaldidanik negar-hari bat gero eta ugariago dariona. Negar-hari honen aleak ezin konta ahal dira eta bat edo beste aukeratzea nahikoa izango dugu. MIH 23. Tradizio-haria ez dedin gure artean eten. Ib. 285. Harengan hasten da gureganaino etengabe datorren Donostiako festa ugarien hari atsegina. MEIG III 331.
azpiadiera-1.10
Línea férrea.
Beste tren batera (Paristik Lyon da Mediterraneorako arira) aldatu bearrak erri onetan. Ag Ioan 175.
azpiadiera-1.11
"Hariak, au pl., le fil, le rouleau autour duquel on l'enroule, et la craie ou autre enduit, le tout ensemble" H.
sense-2
2. (G-azp, AN-gip ap. Gte Erd 265 ; Dv (que cita a Lg)) .
(Con azken ). Extremo; límite. " Azkeneko hariraino etorri nintzen (AN-gip), [...] azken harira etorrita omen dago (G-azp), azken ariraino gelditu nintzen (G-azp, AN-gip) [= 'a punto de morir']" Gte Erd 265.
Anbizioneaz itsutua denak badarama bere zoramendua azken hariraino: urrun da baidu damurik ikhusteaz isurtzen bere hurbilleneen odola, hortaz beraz atseginik baizen ez du. Lg I 219. Azken hariradino higatuak gintuen indarrak. Prop 1890, 35. Marboillaren azkenengo arian, zeru ta itxasoa alkarturik egozan tokian, oial zuri batzuk agertu zirean. Ag Kr 62. Higatürik, etheitez bezala hil da, azken hariala artio bere zentzia begiratü dü. Herr 16-5-1968 (ap. DRA ).
sense-3
3. (gral. (no Ae, Sal)). Ref.: A; Elexp Berg. Hilo de la conversación, de los pensamientos; argumento, hilo de los acontecimientos (de un relato); tema. "Hilo [...] de conversación" A. "Luak artu nau eta pelikulian arixa galdu dot" Elexp Berg. Cf. HARIRA ETORRI, HARIRA JOAN, HARIA GALDU, etc.
Irudimen da adiñak ezeuken lotarako gurarik, eta [...] asi ziran euren aldetik lengo gogamenakaz aria lotu naian. Ag AL 41. Bere aritik eruan nai eban autua. Ag Kr 193. Ezatbaidako aria urraturik, asi ziran itaunketan. Ib. 105. Mikallak, aria ebakiaz. Ag G 293. Mugaitzeko ikerpenen batek, ustegabeko otsen batek beren gogoetako aria [...] badabakiete. " Les corta [...] el hilo del discurso" . Zink Crit 8. Zuzen eraman nai det / asi dan ariya, / Txirrita, badaukazu / orren premiya. Imaz Auspoa 24, 143. Adiskidetasuna gauza andija da, zeuk ondiño ulertuten eztozuna. Baña beste ari batera jota, zeuk daukozuz larrosa polittak! Altuna 59. Esan barik be igarriko da alkarregana batu orduko barriketa-ariya orratz-zulua ziar berialako baten sartu dabela. Kk Ab II 155. Baño edarikoiak ditugu arian eta guazin gure aritik. FIr 174. (Bere ariari yarraituz). Ez niñan alakorik pensatzen. Nik Larraldeatik iges egin! TP Kattalin 185. Lengo arira itzuliaz. Lab EEguna 74. Asieran ikus dezakezu poema txiki orren aria. Aitzol ( in Ldi UO 7 ). [Artikuluaren] muin eta ariak gaurkotasun-usaia bear du. Ldi IL 98. Baña, aria etena det. Lengora gerala, irakurle. Ib. 78. Aspalditik bularpean azkuraka zerabilkin gaira eraman zun bereala izketaldiaren aria. TAg Uzt 282. Zerabilkien izketaren aria etenaz, ara zer esan zion bere anaiari. Ib. 189. Ekin zion Mayanak aitonari ipui aria etenaz. Etxde JJ 93. Ezton, Zuriñetxu, ari orretakoa orain zuri adirazi nairik naiarabilena. Erkiag Arran 107. Bukatu baño len [...] eldu besotik eta aria moztuta barruan sartu zituzten txerpolari ibiltariak. Anab Poli 96. Lagunaren aitak, bere tokian exerita, etzuan jarraitzen semeak irakurten zuanaren haria. Osk Kurl 176. Dana dala, gure ari ontara, bi gauza zaizkigu iakingarri. Zait Plat 9 (cf. HARI HONETARA). Baña, berela, asierako "ba" gertalitzaz bigarren aapaldiko ariari eltzen dio berriro. Gazt MusIx 67. Nork bultzatzen dit gogoa, / iguin dezadan nere / etsaiaren alboa? / Ba-du pozak iturria; / baiña maiz etetzen zait aria. NEtx LBB 245. Bai, berbetan berbetan, geure arire gu gero. Alzola Atalak 93. Onek, ordea, gutxi ajola dio gure ariari. " Importa poco a nuestro cuento" . Berron Kijote 31. Zenbait esaera zaar, latiñezkoak t. a. zure arira egokitu. Ib. 20. Gorago lagatako ariari barriro elduaz, azkenengo oporraren ondorenagaz berba egin bear dot. Etxabu Kontu 27. iru aldiz hola egin zuen bainan zinez moztua zuen haria eta elasturia. Larre ArtzainE 158. Nik barruan eukitzen nuan aria edo griña, Euskal Errian izan diran onenei irabaztea zan. Albeniz 96. Ahitu ote dugu haria? Ez, oraindik. MEIG VI 105. Inori galdezka hasi gabe kontaketaren haria zuzen segi dezan. Ib. 46. Darabilgun hariari zeharka baizik ez dagokion oharren bat. MEIG IV 125.
azpiadiera-3.1
(Como segundo miembro de comp.).
Berak dio ederki, oi duan mintzo-ari legunez, oraindik oraiñagoko idazlan batean. Markiegi ( in Ldi IL 10 ). Irakur-arian yaso-oar ugarietatik auexek bederen aldatu ditzaizudan esanaren eutsigarri. Ib. 13. Orduan, ire konta-aria benetan gertatua dek, iñolaz ere? NEtx LBB 13. Egilleak zerbait jantzi du gertaera-aria, baiña or agertzen diran giza-emakumeak gure artean biziak dira. Ib. 13. Euskeraz nola esan "Guiones radiofónicos"?... "Irrati-ariak" edo beste onelako zerbait esan diteke. Ib. 127.
sense-4
4. "(L, B, BN, S), carácter, humor o temple de una persona" A (los ejs. que cita son de hari gaiztoko, hari oneko, hari bateko, q. v. ).
Alabaña: are gizakiaren aria ere, yaretasun-utsezkoa ezik, erdi-oldezko danik badasakegu. Ldi IL 125. Zugatzetik urtumea bezela, ama Joseberen arikoa irten zan Libe. TAg Uzt 315. Nire arikoa aiz, mutil. Ib. 41.
azpiadiera-4.1
Especie, tipo, género. Cf. HARI GAIZTOKO, HARI ONEKO.
Azak berea kirtena, ta aritzak bere arikoa ezpala. Ag G 235. Bere ariko guziei edo guzitsuei alde au kentzen die [Orixek]: ez-ikasientzat ere erritar, adi-errez izatea. "Del mismo género" . Or BM 24. Ari jatorreko emakume gazte eta eder batakin [sic] mintzo duk, behin ere hilen edo zahartuko ez dena. Mde Pr 269 (cf. 266 y 267 Enda Eder). Auek ere oro ernez ugaltzen baitira ta aria dute gordetzen. "Genusque custodiant" . Or Aitork 408. Ez baitzun esan: "bedi gizona bere arian", baizik eta: "egigun gizona gure iduri ta antzera". "Nec dicis secundum genus " . Ib. 404. Aur ori ez da gure ariko, ezta gure odoleko ere. "Generis nostri" . Ibiñ Virgil 55. Iru aizta ta bederatzi neba gintzazan. Danak gurasoen ariko, Jainkoa maitatzen ekienak eta onoimen aundikoak. Onaind STeresa 21. Ipar-Ameriketako ibilaldia, Mixel Garikoitz Sainduaren harikoa izan dut arte hortan, nolazbait: hau baitzen kristau gogoeta eta otoitzezkoa. Larre ArtzainE 327. Ez zaio erraz igertzen, ez da harritzeko noski, orain aurkeztu diguten umeari [= filmari] zein aritakoa den. MEIG I 157. Peruk, inolaz ere, beste ariko ezpala dirudi. MIH 335.
azpiadiera-4.2
Raza, linaje. v. 1 aria (6) .
Kastila edo Andaluzitik etorritako agintari ta jaun orik euskaldun aritikakoak etzirala bazakian. Lh Yol 17. Lotsa iretzat, giza-aria! Camargako beor zuriak ez dituk egundaño menderatu ez esku-atseginka, ez aztal-eztenka. Or Mi 45. Ai, yuduen aria! adukan eskua aserrez ozkatzen duk, eta kuzkur musu ematen diok erraiak ateratzen ditianari ta ukaldika astintzen aunari! Ib. 81. Beren ariko izkuntza yasotzen bizkortu zedin. Ib. II. Aren arikoa da / gaur irabazia. "De la raza de aquél" . Or Eus 35.
sense-5
5. (gral. (no Ae, Sal); VP, Dv, H) Ref.: A; BU Arano .
" Mingañeko edo miaren aria, frenillo de la lengua" VP 60v. " Mingañean edo mian aririk ez du, no tiene pepita en la lengua" Ib. 63r. "Filet de la langue" Dv. " Mihi peko haria " H. "Frenillo de la lengua. Mingainpeko ariya " BU Arano .
azpiadiera-5.1
" Hari txarra eteten hari da [...], se dice de alguien que tiene dificultad para hablar (S)" A EY III 297.
sense-6
6. "(Gc), pus, materia que fluye de diviesos, tumores, llagas, etc." A.
sense-7
7. (V-gip) Ref.: SM EiTec1; Etxba Eib (arixak, ardatz-nausi); Elexp Berg. .
Rosca. "Rosca. Ondo ajuztau barik daon arixa laster ixoko da. Batian ari inglesa ta bestian metrikuakin beti nastian ibilli barik noiz eldu biar ete gara batasunera " SM EiTec1. . "El roscado. Torlojuak biurrixan daukan kanalari edo kanaleri, esaten jako arixak " Etxba Eib . "Onen tornu onen ardatz-nausixak ari biborra ("Withvorth") dauka ta ari metrikuak emoteko geixki-be geixki ibiltzen naix" Ib.(s.v. ardatz-nausi).
azpisarrera-1
HARIA HARTU.
azpisarrerakoSense-1.1
a) Tomar ocasión, pretexto para decir algo en la conversación.
Etiopiarrak Feliperi galdetu zion [...]. Felipek, emendik aria artuta, esan zion Profeta aren esana nola bete zan Jesus Nazaretekoaren eriotzan. Lard 492.
azpisarrerakoSense-1.2
b) Tomar o retomar el tema, el hilo de la conversación, del discurso.
Bañon aria ar dezagun berriz. Gure etxeko neska mats-alea bezain gorri gelditu dun Bikendiren izena entzun orduko. Or Mi 37.
azpiadiera-2.1
Ikaragarria [da zaharreriaren eta gazteriaren arteko etena], eta neurkizun den muturretik hartuko dut haria. MEIG IX 63.
azpisarrerakoSense-1.3
c) Seguir la conversación, entender de qué se está hablando.
Itz banakak baiño ez zituan jasoten. Ezin ezelan be, aririk artu andre arloari. Alperrik entzumena erneagotu. Erkiag Arran 15.
azpisarrerakoSense-1.4
d) "Arixa artu (armería), se dice de agarrar la rosca. Ez dau gura arixa artu torlojo onek" Etxba Eib.
azpisarrera-2
HARIA EMAN. a) "Aria emon (V-och), dar ánimos al adversario en el juego, cederle algo por burla o astucia" A (su significado preciso sería 'dar cuerda (a alguien)').
b) "Arixa emon, roscar tuercas y tornillos. Gure taillerrian torniloik eztou eitten, beste leku batzutan einddakuei arixa emon bakarrik" Elexp Berg.
azpisarrera-3
HARIA GALDU (L, BN, S ap. A). Perder el hilo de la conversación, del discurso.
Bentura azaldu zan olerkiak esaten [...]. Ez zuan beñere aria galdu; ez zan buru txarreko mutilla. Anab Poli 95. Eztuk ikusten haria galtzen dala? Alperrik idatzi ditut nik astiro astiro horri hek, liburu sakonetik sakonena athera ta. Ezer ere eztute ulertuko orai. Osk Kurl 176. Uste det, aria galdu ta Ameriketaraiño joan naizela. Baiña barkatu. JAzpiroz 134.
azpisarrerakoSense-3.1
Aldia zer danik / galdu dut aria: / oparo dut artzen / siñeste guria. "He perdido la cuenta del tiempo" . Or Poem 517.
azpisarrera-4
HARIAK EMAN. "Arixak emon [...], roscar. Arixak emon lenengo torniuan ardatzari, eta gero onegaz terrajiari, ar-emiak eukitzeko" Etxba Eib.
azpisarrera-5
HARIAK IGO. "Arixak ixo [...]. Se dice de estropearse el roscado. Torloju oni arixak ixo jakoz larregi estutziakin" Etxba Eib.
azpisarrera-6
HARIAK LOTU. Atar cabos (de una cuestión, etc.).
Azkenengo xeetasun batzuek besterik ez degu bear ari guziak lotzeko. NEtx LBB 115. Aski izango dugu, bada, aurrerantzean, ongi lotu gabe gelditu diren zenbait hari lotzen saiatzea. MEIG VI 148.
azpisarrera-7
HARI-ALBAINU (ari-albañu VP 5v, ari-albiño Lar; ari-albeni V-gip). Ref.: Iz ArOñ (albenixa); Elexp Berg. Hebra de hilo. "Desenhebrar, desalbiñotu, ari-albiñoa jostorraztik ateratu" Lar. "Ari-albení bat, una hebra de hilo" Iz ArOñ. "Hebra. Ekarridazu ari-albeni bat" Elexp Berg. v. albainu.
Bizi bedi Jesus. Urre-gorrizko ari-albiñua Lora sorta onetako Lora guztiak estuten dituana. LoraS 120. Jenobeba bost urtekoa zalarik, bere amaren ondoan sillatxoan jarri, eta ardatza ondo erabiltzera, eta ari-albeñu meak irutera alean saiatzen zan. Arr GB 6. Aoa zabalik, arnasarik artu ezinda, ari albañu etengarri batetik ezegita balegoz legez, (gastelarren antzera esateko). Ag Kr 31. Ez omen zan ezertxo ere alperrik galdu bear, ezta ari albañu bat ere. Ag G 55. Bideak, or gorde ta emen agertu [...], danean zuri zuri, norbaiti arilletik erori zaion ari albañu luze baten taiuan. Ib. 12. Ari-albiñua / sei notak atontzen. "El hilván lo componen seis notas" . Or Poem 517. Leentxoago gerotxoago, bere arilleratzen ekizan ari-albañuak, bere pilloratzen egurrak. Erkiag Arran 128.
azpisarrerakoSense-7.1
(Fig.).
Burua, Abenduan Aralar gaña bezela zuri, zillarrezko ari albañu luzez jantzia ikusten zitzaion. Ag G 200.
azpisarrerakoSense-7.2
Cabo suelto de una cuestión.
Formaldatze bideek [...] ez dute auzia osotoro garbitzen [...]. Zeri lotu behar diren ez dakigun hari albainuak geratzen dira beti, han eta hemen. MEIG VI 175.
azpisarrera-8
HARI-ALDEZ. "(L-ain), por el lado más favorable" A.
azpisarrera-9
HARIAN.
azpisarrerakoSense-9.1
a) "Harian da , c'est d'aplomb, vertical" H.
azpisarrerakoSense-9.2
b) A punto de. v. HARI-HARIAN.
Lertzeko arian, okerturik, parra egin genuen guztiok. A Ardi 71.
azpisarrerakoSense-9.3
c) "Arixan egon, estar en rosca. Nekez lotzen da tuerka au ta eztakitt arixan dagon" Elexp Berg.
azpisarrerakoSense-9.4
d) Al hilo de lo dicho, según eso.
Arian, zertako etorriko dira zure billa, aiengandik bereiz bizi bear ba-zera? " En ese caso" . Zait Sof 123.
azpisarrera-10
HARIAN JO. "Arian jo (V-ple), marcar con un hilo blanqueado de greda los tablones que se han de aserrar" A.
azpisarrera-11
HARIAN KORRITU (arixan korridu V-gip ap. Elexp Berg). Correrse la rosca, pasarse de rosca.
azpisarrera-12
HARI-HARIAN. "Ari arian dago (Vc), está a punto de..., muy próximo a..." A. "Ari-arijan egon, a punto de" Alt Eusk 1925, 73. "Hari-hariyan eon, justu-justuan egon" ZestErret. "Ari-arian gaude ointxe" (G-azp, comunicación personal; referido a la vejez, a la debilidad).
Ezkutitza urratzeko ari-arian egon naiz. A Ardi 25. Interpolen atzaparretan erortzeko ari-arian omen zebillek oraintxe. NEtx LBB 114.
azpisarrerakoSense-12.1
"Askotan, norbait ozta-ozta bizirik gelditu dela adierazteko erabiltzen da. Haren amare hari-hariyan eon omentzan" ZestErret.
azpiadiera-1.1
"Argiari buruz dihardugunean, bonbila azkenetan dagoela adierazteko erabiltzen da; kandela batek adina argi ez duela egiten, argi hil-hila dagoela adierazteko" ZestErret .
azpisarrera-13
HARI-HARIETAN. A punto de. "Ari-arian dago, ari arietan dago" A Apend (sin trad.).
azpisarrera-14
HARI-HARIKO. "Adecuado, a ri arikoa; litm.: del hilo mismo (V-ple)" A EY III 238.
azpisarrera-15
HARI HARILKATU.
Muthilak, oihanerakoan, berekin hartzen ditu sakelan xori bizi bat, gasna bat eta hari-hailkatu bat. "Un écheveau de fil" . Barb Leg 127.
azpisarrera-16
HARI-HARIRA. "Al filo, en un hilo. Ari arira egon, ill edo bizi" Etxba Eib. Cf. HARI-HARIAN.
azpisarrera-17
HARI-HARIRA ETORRI. Venir muy a cuento. "Arira etorri, venir a cuento. Ari-arira, muy a cuento (V-ger-ple-m)" A EY III 270.
Ikasbide au, ene bakaldun altsuba, ari-arira yatorku guri be. Otx 122.
azpisarrera-18
HARI-HARITIK. Por un pelo, por poco. "Hari haritik harrapatu omen dute (hiltzorian zegoelarik) (G-azp)" Gte Erd 265. "Ari aritik atera zan bizirik (G-azp), [...] ari aritik gelditu zan bizirik (G-azp)" Ib. 188.
Ori jakinda, geuk be ari-aritik iges egin genduala konturatu giñan. Etxabu Kontu 57.
azpisarrera-19
HARI-ASTALKATU. "Dévider" H.
azpisarrera-20
HARI-ASTARI. "Écheveau de fil" H.
azpisarrera-21
HARIAZ JO. "Hariaz iotzea , battre, marquer au fil" H. "H ariaz iotzea (battre au fil), appliquer le fil à plomb pour déterminer la verticalité" Ib. (s.v. harikatzea, tras hari-astalkatzea).
azpisarrera-22
HARI BATEAN.
azpisarrerakoSense-22.1
a) (Con egon ). (Estar) pendiente de un hilo; (estar) en un tris.
Orduban dakusku, gau ta egun beti daguala gure bizitzia ari baten. fB Ic III 263. Ustegabeko gertaera batek, urkamenditik salbatu zaitu. Ari batean egon da guzia. NEtx LBB 118. Benito ta Juana, ari batean egon ziran bizia galtzeko. Ib. 66.
azpisarrerakoSense-22.2
b) En vilo.
Ala kontuak, atera zuten, orreatik, Dionixio bere etxetik, eta an dijoaz eliz aldera illunetan, eta anima ta arnasa ari batean zutela, zer ikusiko. NEtx LBB 173. Patxi ari batean zijoan, bere barruko larritasunez. Ib. 184.
azpisarrera-23
HARI BATEGATIK. Por un pelo, por poco.
Ari bategaitik ez ginduzan [motorrak] jo! Etxabu Kontu 129. [Alkatea] zuzendariaren aurka egoan [...]. Andrea ta umeak zitualako, ari bategaitik geratu zan idaztitegiko arduradun. Ib. 27.
azpisarrera-24
HARI BATEKO. "Ari batekoak dira biak, adiskide dira (V-ger), los dos tienen igual carácter, son amigos" A.
azpisarrera-25
HARI BATETIK. Por un pelo, por poco. "Ari batetik bizirik atera zen (AN-gip)" Gte Erd 188.
Tensio-atake batek eman ta ari batetik aterea bizirik. MMant 154.
azpisarrera-26
HARI-BAZTER. "Ari-bazter (R), franja o fleco de lienzo o hilachas de la extremidad, cerca de la urdimbre" A.
azpisarrera-27
HARI-BEGI. "Alamar, alamares, son presillas, ojales postizos en los capotes y otros vestidos, [...] aribegiak" Lar.
azpisarrera-28
HARI BERDAMIN. "Hari ferdamina, fil qui n'a pas été à la lessive" SP. "Hari-berdamin (L-ain), ari-berdumen (G-to), hari-ferdamin (BN), hilo crudo" A.
azpisarrera-29
HARI BEREKO. De la misma cuerda, del mismo tipo. "Ari berekoak dira (AN-5vill)" Gte Erd 204.
azpisarrerakoSense-29.1
Len Muñube galdu dala [...] orain oek. Korapillo oek guziak ez ote dira ari berekoak? Loidi 120.
azpisarrera-30
HARI BERETIK. Con el mismo tenor, siguiendo la misma tónica. "Liburu guztia ari beretik dijoa (G-azp)" Gte Erd 179.
azpisarrera-31
HARI-BESAKA. "Ari-besaka (R), hebra de hilo" A.
azpisarrera-32
HARI-BIRU. v. haripiru.
azpisarrera-33
HARI-BIHURKARI. "Torcedor, huso grande de torcer la hilaza" Lar.
azpisarrera-34
HARI-BURDINA. Alambre. v. BURDIN-HARI.
Kobre puskak, itziak, haixturrak, trukesak, hari burdina, mailuak, marteiluak, burdin-xuria, beruna eta ungidia. Zub 25.
azpisarrera-35
HARIETAN LOTU. "Arixetan lotu, atar a la rosca. Arixetan lotutakua, gogorraua ultziegaz josittakua baño" Etxba Eib.
azpisarrera-36
HARI-EZTUN. "Ari-eztun, hebra del ovillo de lana" A.
azpisarrera-37
HARI-FIRU. v. haripiru.
azpisarrera-38
HARI GABEKO. Sin hilos.
Hari-gabeko telephonua, egungo arradioaren aitona zan. Osk Kurl 126. Hari-gabeko telegraphi tresnan etzan ikusten besterik hariak baño: Hari urdinezko mila bira, hari gorrizko beste hainbeste, hari beltzezko kilometro bat bueltaka batua. Orai banekian nik nondik zethorkion halako tresna bati hari-bako izena. Ib. 127. Rusiak eta Amerikak hitz hartua dute batetik bertzerat solasean artzeko tresnaren emaiteko. Ez dute oraino hautatua izanen denetz harigabekoa ala hariarekilakoa. SoEg Herr 18-4-1963 (ap. DRA ).
azpisarrera-39
HARI GAIZTOKO (G-to, L, BN, S; h. gaixtoko Dv; arikaixtoko S). Ref.: A; Lh; Iz To; Gte Erd 212. "Tenace, entêté" Dv. "Ari gaiztoko gixona (L, BN, S), hombrecillo de mal carácter" A. "Hari gaiztoko gizonenganik habil urrun (BN-baig), aléjate de los hombres de mala intención" Ib. "Arikaixtoko (S), acariâtre" Lh. "Ari gaiztoko umia, el niño de mal carácter" Iz To. "Hari gaiztokoa da (AN-gip)" Gte Erd 212 (junto a haserrekor, kaskagor, kaskallu, etc., de otras zonas).
azpisarrera-40
HARI-IRAZKAI. "Trama, la hebra que pasa de un lado al otro de la urdiembre, ari irazkaia" Lar. "Ari-iraskai, urdideras" A.
azpisarrera-41
HARI-IRAZKI (Lar; -iraski A; arirazki Hb). "Estambre, ari irazkia" Lar. "Urdiembre, urdimbre" Ib.
azpisarrera-42
HARI-IZPI (G-nav ap. A; H; arizpi V, G-nav, BN-baig, R ap. A; Lar, Hb). Hebra de hilo; filamento. "Fibras, arizpiak" Lar. v. izpi.
Bat yakiteak ainitz yakitea bide dakar, itxoaren zirtillutik ari izpi ariñena artu ezkero beintzat. Zait Sof 60.
azpisarrerakoSense-42.1
Eragita nengoan eta samurtua, arimako arizpirik (fibras) bigunenak aidean neukazan. Ag Ioan 244.
azpisarrera-43
HARI-IZPITSU. "Fibroso, arizpitsua" Lar.
azpisarrera-44
HARI-JO. "Ari-joa (BNc), presilla" A.
azpisarrera-45
HARI-LAKAIN. "Ari-lakaiña (V-m), hebra de hilo" A.
azpisarrera-46
HARI-LAN.
azpisarrerakoSense-46.1
a) Bordado.
Zernai zaar ta ertizko etxean dezuten orok, gutun, yazki, burni landu, ari-lan, argizaiol, pertza gorri, nik al-dakit, yar zazute, arren, "Eusko-Ikaskuntza"-ren eskuetan. Ldi IL 128.
azpisarrerakoSense-46.2
b) Tejido.
Iakintza-bilbe orren ari zear eta zutak ikus bazenitza, iakintsu zar eta egonarritsuen aztarnak arkituko zenituzke, inola ere. Aren ari-lanean ageri diran ari zear eta zutak len ere erabiliak bide dira. Zait Plat 26.
azpisarrera-47
HARI-MATAZA. Madeja de hilo.
Onenbestekoz, asi gadizan, arilkaia eskupean dogularik, ari-mataza biurria egoki ariltzen. TAg GaGo 5. Urrezko ariz aipillak egiten omen ditu ari-mataza ahari baten adar-artean iarrita. JMB EG 1954 (11-12), 200. Tellatupeko ganbaran Willi, bakarrik, ari-mataza askatzen ari da moda berriko doñu bat txistu-joaz. Lab SuEm 193. Au da nik berorri eskatzen diodana: sendatu bedi, odol asko dario-ta belarri ortatik; ementxe ditut zakuan, ari-mataza ta ukendu-txuri pixkat. Berron Kijote 116.
azpisarrera-48
HARI MEHE. "Ari meia: gizon bildurtia, makala: espíritu apocado" Zubk Ond.
azpisarrera-49
HARI-MOTOTS. Ocasión de hablar, de entrar en la conversación.
Buru-belarri eginda begira dago Menon: zai dago, Sokratek erantzunenaren ari-mototsik ematen ote dion. Zait Plat 62.
azpisarrera-50
HARI-MUTUR. Cabo (sólo en sentido fig.).
Beraz, artu ari-muturra-ta, ekin dezaiogun arilkaiari. TAg Uzt 16. "Euskaldun Bat"-i erantzun-bearrak nenkarrela, gogotik etzendun baztertu bear; ez-ta ere, arloa ark erakarri-oñetik ez ateratzearren, eltzen niela aren erizkerari ta ari-muturrei. Ldi IL 113. Ori bai: ari-mutur guziak lotu bear dira len-lenetik [...]. Zerbait egiñenean, dirurik ez galtzeko, porrot ez egiteko ziurtasunez bear da. Ib. 79 (cf. HARIAK LOTU). Zerk egiten du nobelagilea nobelagile gailen? Gaiaren hari luzea esku trebez bihurritzeak, irakurlea hari muturraren zain eta berebat, ustekabeko bihurguneak direla-ta, adi-adi egon dedin? MIH 271.
azpisarrera-51
HARI ONEKO (V-ger-m-gip ap. A; ari huneko S-saug ap. Lh). "Ari oneko gizona (V-ger-m-gip), hombre de buena correa o humor" A. "De bon caractère" Lh.
Ari oneko aitorralaba ok! nere lorrak arintzera zatozte! Zait Sof 16. Ez da ari onekoa gizon ori. (AN-gip) 'Setatsua da' . Inza NaEsZarr 878.
azpisarrerakoSense-51.1
" Hari gaixtokoa et ironiquement hari onekoa, tenace, entêté" Dv.
Ari oneko egurre duk ori, beretik ateratzeko! (AN-larr) 'Oso setatsua, ez da erraz ori bere setatik ateratzea' . Inza NaEsZarr 318.
azpisarrera-52
HARI HONETARA. Sobre esto, a este respecto.
Ari ontara diño Pliniok, ez dala libururik, txarrenik bere, zerbait onik ez dabenik. "A este propósito" . Or Tormes 3. Maiatzaren 20 garrenean izketatu zan Elorrion Serrano Urkizurekin ari ontara. Or SCruz 33. Metenpsikosi edo gogo-aldaketa aipatu nai izan dizut, alegia. Ari ontara, gogoak soin-aldaketa bearra omen, erin-bearraren arau. Zait Plat 70. Asieratik ari ontara idatzi baitzuten, Pitagora zala-ta. Ib. 59.
azpisarrera-53
HARIRA.
azpisarrerakoSense-53.1
a) Exactamente; precisamente. "Al filo, exactamente. Arira pixau biarra dauka urriak" Etxba Eib.
Aur gaitzgabea, konseju oiek artu, eta ziran guziak arira betetzen berealatik asi zan. Arr May 119. Zeruan ondo eta osoro egoki / Kantatzen dute, Txomiñ, arira ederki. AB AmaE 397.
azpisarrerakoSense-53.2
b) (Precedido de gen.). Según, de acuerdo con.
Leioak lauso dira, / eguraldiaren / antzo. Barrenean, / giroaren arira, / loxustak egiten / morroi mantal-zuriak daude bazterrean. " Del mismo a tenor" . Ldi BB 70. Eder mintzatzen baitzan gaiaren arira. " Ateniéndose a las circunstancias" . Or Eus 373. Atsoak eta agureak ere aulkipean oñak geldiarazi eziñik zerabiltzkien leloaren arira dantza-eske. TAg Uzt 294. Bezperako laño gorrien arira, eguna aizetsu jaiki zan eta baso-aldean ba zan orbel-dantza. NEtx LBB 59. Gogo batez etenik, orduaren arira, solasaldi pozik emona, euren zeregin, penitentzi ta otoitzetara biurtzen dira mojatxoak. Onaind STeresa 79.
azpiadiera-2.1
A propósito de; con motivo de.
Ze pensamentu goratu eta Jaungoikozkuak / Antxe jakezan errez burura eratsiten! / Ez dituanak sekula bere adimentuak / Beeko gauzetan orren arira billatuten. AB AmaE 111. Zaldun gazte bat, / jantzian jauntxo-dirdira, / erromesakin nasian dabil / gau-bijilien arira. SMitx Aranz 153. Pixka bat alaitu naiz / kukuan arira, / nere bertso kaxkar ok / ordun irten dira. AZink 177.
azpisarrerakoSense-53.3
c) (Precedido de bere, etc.). A su manera, por su cuenta. "Bere gisetan bizi dira (AN-5vill), bere arira bizi da (V-arr), oiek danak been kasa bizi dira (G-goi-azp)" Gte Erd 165.
azpisarrera-54
HARIRA ETORRI.
azpisarrerakoSense-54.1
a) (V). Ref.: A; Elexp Berg. "Arira etorri (Vc), venir a pelo, hacer al caso" A. "Jaungoikoarren, ezeidazu niri esan arira eztatorren berba ernaririk (V-ger), ¡por Dios! no me diga V. palabras punzantes que no vienen a pelo" Ib. "Arira etorri jatan, da esan ein notsan" Elexp Berg.
Arira eztatozan itauneak gizon txakillak egiten dabez. A BeinB 89. Arira datorren ezkero [...], ainbat bide asmau ta oñean ipiñi dabezan gizon argiak, ementxe goretsi nai doguz. Eguzk GizAuz 182. Bañan emen arira datorrena, beste au da: gerezko ezagumena ukatzeak dakarrela gau ori. Or Jaink 60 (ap. ELok 208). Autu ortan ziarduela [...] bai arira etorkiola andra zoliari autespen eta izentatze bat. Erkiag Arran 88. [Sofista] aien izkera dala-ta [...], diru-gose dirala-ta, arira datorrela ta eztatorrela, aldarte onez aien lepotik alamenka parre egiten daki. Zait Plat 117. Jouffroy-ren itz gogoangarriak datoz emen arira. Vill Jaink 101. Ipuiak aitatzen ditukan ezkero, arira zetorrek ari entzuna. NEtx LBB 113. Eta Hiribarren ahotan hartu dugunez gero, harira dator berak Chahori paratu omen zizkion bertsoak eta honek L'Ariel-en argitara emanak hemen ukitzea. MEIG VII 120s.
azpiadiera-1.1
Venir bien.
Marx-ek bere asmuetarako arira etorkiona sarriegi aitatzen eta oker etorkiona polito esataltzen baekiana. Eguzk GizAuz 59. Loiolan etziran kontuak arira etorri. NEtx LBB 28.
azpiadiera-1.2
(Con complemento).
Bertze iñozokeri batzuk oar laitezke, baino ez dire kanore aundikoak, eta ez datoz ixtoriaren arira. (Quijote IX). Or RIEV 1929, 8. Bertsolari baten bertsoak gure arira ongi etortzea. Or Aitork 79.
azpisarrerakoSense-54.2
b) (V-ger ap. A EY III 259; A). (Usado en imperativo). "Gatozan arira, vengamos al caso" A.
Erroke, geldi geldi: gatozan arira. A BeinB 80. Baño gatozen gure arira. Oraintxe Martinen arloa kokotzaratu zaigu ta [...] esagun zer gertatu zitzaion. Anab Usauri 60. Baña, arloaz ertzeka diardut. Natorren arira. Ldi IL 36. Gatozen arira. Zait Plat 59. Hutsak huts, gatozen berriz harira, eraskin horren iturrietara. MEIG VII 57. Natorren berriz harira. Ib. 163.
azpiadiera-2.1
(Con complemento).
Gatozen horrenbestez gure harira. MIH 236.
azpiadiera-2.1.1
Baño gai au utzita gatozen Poliren arira. Anab Poli 82.
azpisarrera-55
HARIRA JIN. Avenirse a razones. "Arira jin da (BNc), h ariala jin düzü (Sc), ha venido a mandamiento" A.
azpisarrera-56
HARIRA JO. Ir al grano.
Argatik, arira / usu yo dute, / alkarri galdetuz / non ta noiz arte. Ldi UO 40. Ondo esana, izan be. Ointxe arira jo bear yonagu. Erkiag Arran 108.
azpisarrera-57
HARIRA JOAN (Usado en imperativo). Vayamos (ve, etc.) al tema. "Goazen harira (G-goi)" Gte Erd 3.
Guazen arira. Ag G 165. Bainan goazen harira, adarretatik ibilteko nahikoa da ta. Osk Kurl 97. Eta goazen orain arira. Gure auzi onetan, nori tokatzen zaio gogamenaren baldinkizun materialak seiñalatzea? Vill Jaink 68. Ohartxo horiek egin eta gero, goazen harira. Ugalde ( in MEIG IX 52 ).
azpisarrerakoSense-57.1
(Con complemento).
Goazen orain geure arira. Ag G 261. Goazen gure arira. Lab EEguna 68. Baiña goazen gure arira. NEtx LBB 18.
azpisarrerakoSense-57.2
(Usado en otros modos verbales).
Ez baitzuen balio halere gure artean kukulauka artzea [...], laster joan ginen harirat. Larre ArtzainE 241. Harira doa beti egilea, hitz alferrik gabe. MEIG III 71.
azpisarrera-58
HARIRAKO. "Arirakoak (V-m), los muy afectos" A.
azpisarrera-59
HARIRA SORTU. Surgir, venir al tema.
Pentsamentu berriak / sorturik arira. AZink 171.
azpisarrera-60
HARI SOINUDUN. Cuerda de instrumento musical.
[Liraren] ari-soñudunak nere maitagarriaren urrezko illeak bezela dira meak eta leuntxoak. "Sus cuerdas" . Otag EE 1882c, 413.
azpisarrera-61
HARITIK.
azpisarrerakoSense-61.1
a) "(L, BNc, Sc, R), al hilo, en derechura" A.
azpisarrerakoSense-61.2
b) "(R-uzt), por el lado más favorable" A. v. HARIZ.
azpisarrerakoSense-61.3
c) De casta, por herencia. "Aritik dauko gatx ori (V-arr)" A Apend.
azpisarrerakoSense-61.4
d) Por un pelo, por poco. "Aritik salbau zen (V-arr)" Gte Erd 188. v. HARI-HARITIK.
azpisarrerakoSense-61.5
e) (Precedido de gen.). Siguiendo la línea de.
Lehengoen haritik, hor nituen nik, Hazparnen, ene nausi eta lagun berriak. Larre ArtzainE 262. Louis Etcheverry donazahartar deputatuak sortua zuen hau, orduko giroan eta denbora hartako politikaren haritik. Ib. 186. Sánchez Carrión-ek [...] elebakar darabil, elebidun-en haritik, lehengo elebitza eta orainagoko elebitasun-en inguruan. MEIG VI 170.
azpisarrera-62
HARITIK GALDU. Salirse del tema.
Aritik galdu naiz eta barkatu. JAzpiroz 12.
azpisarrera-63
HARITIK IRTEN. Salirse del tema.
--Badaukat aurreragoko kezkik, Don Pedro. --Izan ere, aritik erten gera. Zure etxeko martxa-ta asi zera. TxGarm BordaB 179.
azpisarrera-64
HARITIK PASATU. "Arittik pasau, correrse la rosca, pasarse de rosca. Tornillo au arittik pasauta dago eta eztago lotzkeo modurik" Elexp Berg.
azpisarrerakoSense-64.1
(Fig.). "Pertsona bat arittik pasauta dagoela esan ohi da apur bat burutik eginda dagonean. Gizon jatorra da baina arittik pasau samartuta dago " Elexp Berg. .
azpisarrera-65
HARIZ. "Ariz (V-ger-oroz), por el lado más favorable" A.
azpisarrera-66
HARIZKO (V-gip; Dv, H). Ref.: Etxba Eib; Elexp Berg. De hilo. "Albéndola, red de hilo muy cerrada, [...] arizko sarea" Lar. "Harizko, qui est en fil, et plus spécialement en fil de lin. Harizko oihala, toile en fil de lin" Dv. "Armiarmak egiten dituen harizko sareak" H. "Arizko erropa zurixa ugari aren arriuan" Etxba Eib. "Arizko kamixa ta izara edarrak ekarri nittuan arriuan" Elexp Berg.
Davit bera, harizko arropa bat zuela yaunsturatzat, hari zen arkaen aitzinean dantzan. Lg I 301. Buruan zeraman arizko txapela luze bat. Lard 84. Artillezko galtzerdi eta alpargata batzuek Tomasentzat, eta arizkoak Prantxiskarentzat. Zab Gabon 40. Etxe huntan [Primadera deitzen den botika handian] bada gauza suerte hainitz [...]. Oihal zuriak harizkoak, kotoinazkoak. EGAlm 1897, 31. Sei pare altzerdi, arizkoak. Ag G 52. Maindira bat, arizkoa ez; guzia estaltzen du ta ura ez. Zer ote da? (Elurra). EgutAr 5-9-1960 (ap. DRA ).
azpisarrerakoSense-66.1
Maigañeko mantel zuri bat, damasko-arizko orietakoa. Lab SuEm 204.
azpisarrera-67
HARI-ZUNTZ (AN-5vill, B; SP, Urt IV 119, H). Ref.: A (ari, zuntz). Hebra de hilo; brizna de hilo; filamento. "Aiguillier de fil" SP. "Canabi arborum, [...] arbola hari zuntza" Urt IV 119. "Ari-zuntza sobera luzea bada, eztaiteke ongi josi, besoa al guzia edatuagatik ere (B)" A (s.v. zuntz). v. haripiru.
Sektek zehaturen dute Eliz-Ama noblea, / Eta harizuntzaraño ekharriren Fedea. EZ Man I 64 (cf. la glosa del editor: "Hots, hari izpiak bezain xehe eta txiki egiteraino"). Zauri gañetik kenzen den oial zapiari bere arizunzetan sarzen ta gogorki itsasten zaio zauriko zerbait odol ta materi. Mb IArg I 279. Deabru merkatari galgarriak egin zuen bere alegiña S. Lorenzori ere bere merkatantzatik zer edo zer ar-erazi naiez; baña etzion S. Lorenzok ari-zuntz albin bat ere artu nai izandu. Mb IArg II 163. Iruten ari den andre gerri-estuuk magalera ardatza, eskutik irradaka ari-zuntza atera, ta berriz magalera duun bezala. Or LEItz 37.
azpisarrera-68
EZ HARI EZ IRAZKI. "Ez ari ez iraski (L-côte), litm.: ni hilo ni trama, ni fu ni fa" A.
azpisarrera-69
MINGAINEAN HARIRIK EZ IZAN, MIHIAN HARIRIK EZ IZAN. "(No tiene) pepita en la lengua, kiorik ezteu miian, aririk, illerik eztu migañean" Lar. "(No tiene) pepita en la lengua, aririk [...] eztau miñean, (G) mingañean ez du" Añ.
hari
<< handinahi 0 / 0 harri >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
Library zlibrary project
z-library z-lib project
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper