OEH - Bilaketa

284 emaitza honen bilaketarentzat

Sarrera buruan (2)


Sarrera osoan (282)

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
1 zain.
tradizioa
Tr. En la tradición vizcaína se documentan la formas zan y san (Moguel emplea además zaan ). En DFrec hay 22 ejs. de zain.
sense-1
1. (G, AN, L, BN, Ae, S, R; Lcc, SP, (AN), Arch VocGr, Gèze (zañ), Lcq 35, Dv (G, B, S), VocB ), zan (Izt 102r) Ref.: Bon-Ond 146; VocPir 534; A; Lrq (zañ); Iz Ulz (zañe) To (zaiñe); Asp ANaf (erro) Leiz2 (errotu); EAEL 78; Elexp Berg (zaiñ) .
Raíz. "Para muchos es más bien la ramificación de la raíz; para otros, el rizoma propiamente dicho" A. "Raíz superficial" Asp ANaf (opuesto a erro, "raíz profunda"). "Raíz en general" Asp Leiz2. . "Raíz delgada" Elexp Berg. En AxN se explica erroari (573) por zañari. . Tr. Documentado desde Leiçarraga; no lo encontramos en la tradición vizcaína.
Izanen da Ieserenik zain bat, eta, Jentilén gobernatzera altxaturen den bat. "Racine" . Rom 15, 12 (He zain; TB, Dv erro, IBe zuztar). Zain, ondo eta adarrak / nola zuhaitz bat bethi. EZ Noel 140. Ageri da etzenduela [zuhaitza] osoki eta ondotik ebaki, gelditu zela zenbait erro eta zain. Ax 465 (V 302). Zaiñak trenkaturik erortera zoela [zuhainzea] . Tt Onsa 95. [Zuhaitzak] erroak eta zainak hedatu eta egotziz geroztik. ES 396. Arbola onek zañak barrenago egozten dituenean. MurSerm 78. Dügün egotx zañiala axkora kolpia. Mst I 11, 4. Kendu bear dituela an arkitzen dituen sustrai, zain ta arri andiskote guziak. Mb IArg I 357. Ogia, bizi girenaz zainetaradrano urthekal da hiltzen. Egiat 190. Artuarazten zaio abereari otxaba bat jenzianaren zaña austua. It Dial 56 (Ip zañ; Ur sustrai, Dv erro). Zañak eten, besangak ausi, azalak zanpatu. Izt C 165. Eta zañik etzielakotz, eihartü ziren. Ip Mt 13, 6 (Echn, Or, IBk zain; Lç, He, TB, Dv, SalabBN, Samper, Ol, Leon erro, Ur, IBe sustrai, Hual izorro, Ker zuster). Zain berriak eginen dira; xara goizago helduko da eta hazkarkiago. Dv Lab 368. Matsaren zañetik dator / zumu ain gozoa. JanEd I 114. Piperren zañak ebaki ta ilda uzten dituzte. Sor Bar 43. Zeren horren zañaeki egin tizana hun beita grabelaidiaren. Alth Bot 17. Aritz tantai baten zañetan jarrita. Ag G 208. Zain meak sortzen zaizkio landarari. EEs 1917, 32. [Gernikako arbola] ari zañak ebaki / zizkion satorra. Tx B 94. Karia eman zaiñetan arrik / ez deikion sortu. MendaroTx 367. Arbola txar batzu beren erroetako zain guziez lotuak dagozkio. JE Ber 40. Asko zabaltzen ditu [lizarrak] bere zañak. Munita 46. Exerita jarriak / paguan zañetan. Uzt Sas 356. Zer ote zun, ta illarra bere zañakin estomaka barrenian iaiua. Auspoa 77-78, 24. Zaiñetaraiño zeuden / zuztarrak ebaiek. Insausti 251.
v. tbn. Arch Fab 93. Inza Azalp 98. Ir YKBiz 171. Lek SClar 136. Ostolaiz 87.
azpiadiera-1.1
(Dv, H).
Linaje. "(Au fig.), race, sang" Dv.
Ni naiz Dabiden zaina eta jenerazionea. "La racine et le genre" . Apoc 22, 16 (Echn zain; TB, Ol erro, Ip herro, Ur (V y G), IBe sustrai). --Zirkonzisioniak zer berheziki zeñharatzen zian? --Jente güzien zaña theiü zela. --Nola theiü? --Bekhatü orijinalaz. Bp II 21s. Badakigu gerala guztiok Adanen zañetik sortutako geldo aul irristalariak. Izt C 238. Ez duk gizon ez jende hola laket dena; / guziz Eskualdun zainik ez dik den mendrena. Zby RIEV 1909, 233.
azpiadiera-1.2
Raíz, fundamento, base. "Pecado capital, bekatuen burua [...], sustraia, iturria, (AN) zaña " . "(B, ...), fundamento. Ezta errez arpatzea arrazoin orren zaina " A.
Zeren [bekatu mortaleak] baitirade buruak eta zañak zeñetatik atratzen baitirade aunitz bekatu. Ber Doc 167r. Karitatia baita meritu ororen zaina. Tt Onsa 160. Zeren hauk baitira zein-nahi hitzkuntzaren zimenduak, zainak eta erroak. ES 400. Zergatik xoil prinzipaleak diren eta berze anitz birtuteren zañak. El 87. Bi gauz izugarri orien zaña ta sustraia bezala da bekatu txiki arin beniala. Mb IArg I 215. Ezinez ediren [harriaren] berthüde haren zaiña. Egiat 178. Amorioaren zaiñak, zelakaudiak ta obrak. Ib. 206. Aphalesgunea da [...] garbitasunaren zainik segurena. Dh 391. Deklarátus ez solamente kúlpa mortálak, ori baita preziso, baitaré kausak, záñak, kondizioak, okásioak. LE Urt (ms.) 66r. Zergaitik gaurko egunean ere [mendi] beretan arkitzen diran Euskaldunen sustrai ta zain garbi pin guztiz iraunkorrak. Izt C 3. Despita oni asieratik zañak ebakitzeko. Lard 488. Gure utsegin, oker, gaiztakeri edo pekatu guziak tentazio edo zirikaldien baten zañetik sortuak izaten dira. Inza Azalp 147. Euskararen zain biziak ja baitire histen ari. Iratz 42. Ez noa gauzaren zañetara. Lek SClar 136. Ta musika zenuen zer-danaren zain eta muina Pitagorarentzat. Zait Plat 59. Ark irakatsien zaina eta muina auxe bide duzu. Ib. 40 (cf. ZAIN ETA MUIN). Ez ote dut errukiaren aztarnarik nabaritzen nik hitz hauen zainetan? Hitz hauen sustrai sustraian? PPer Harrip 55. Ondorio horien zain mingotsaren irudia jaso nahi duenak ez du, urrutira gabe, gurearen Blancos y negros irakurri besterik. MEIG VI 76s.
v. tbn. Añ CatAN 56. CatB 76. CatAe 60.
azpiadiera-1.3
" Gezurrak zainak labur, le mensonge a les racines courtes" Lh.
Gezurtiak [...] gogonduri on behar du [...]. Zeren erran komuna da, gezurrak zaiñak labur dituela. Ax 514 (V 331). Baña gezurrak oi du / zaña txit laburra. It Fab 211.
sense-2
2. (G, AN, L, BN, S, Ae, Sal, R; SP, Deen I 355 <sania>, Urt Gram 18, Lar, Añ (G), Arch VocGr, VocBN, Gèze (zañ), Dv, H, VocB ), zaan, zan (V; Lar, Añ, H (V), Zam Voc; s- Mic 9v), zein (AN-olza, R-is) Ref.: Bon-Ond 139; VocPir 201; A (zain, zan); Lrq (zañ); Iz ArOñ (san), UrrAnz (zána), Als, Ulz (zañe), To (zaiñe), R 314; Etxba Eib (zana); Elexp Berg (zan).
Vena. " Gere zaiñak egin dira / basoan zotzak bezein igar " Aq 248. Tr. Documentado desde principios del s. XVII, es empleado en todos los dialectos.
Larruz eta haragiz bestitu nauzu, eta hezurrez eta zañez osatu. EZ Eliç 313. Zainak odol husturik. Harb 312. Zure odola zaiñetarik / enetzat duzu isurtzen. 91. Atheratzen diote odola almeketako zainetarik. Mong 591. Eztute kausitu [...] gogotikago zainetako odola hekien kontra isur lezakenik. ES 122. Nora zaka bere zaiñetako odola? Lar SermAzc 48. Bere eskuz orien esku muturreko zain saltaria uki-ekustea. Mb IArg I 189. Ezteutsut miñik emongo, lanzeta barri ta zorrotza daukat: zure zaanak agirijan dagoz. Mg PAb 76 (45 zan). Zanak eta azurrak manda manda egiten eutsezala. NekeA 248. Eman zion eztulak añ gogorki, non eten zitzaion bularreko zañ bat. AA II 144. Berorren zanetan irakiten daben odola. Astar II VIII. Zugaitik bota eta isuri eban bere zanetako odola. Ur MarIl 115. Khentzen dazkotzu zain guziak, xingarstatzen duzu barnian. ECocin 8. Odola dijoala zañetan subillarri piztuaren ujol gisa. Otag EE 1882c, 478. Odol gaztia darabildala / uste dot neure zanetan. AB AmaE 12. Yinen zeiela frantseser odol xorta bat zainetarat. Elsb Fram 157. Judeako erregen odola izanki bere zainetan. Jnn SBi 41. [Min] gorri, beltz, ubel. Halako zain batzuek zaukatela matelari. HU Aurp 186. Gorputzeko odola zanetan zear. A BGuzur 151. Gure gorputzean dauka korrimentua odolak bi zaiñ edo kanale alditan. Aran-Bago ManMed 259. Aztal beharri hantu batzuek, zainak beltz eta dena koropilo, agertzen dute ama familiakoa. JE Bur 35. Zaiñ danak agirian dituala [...], lertu bearrean. Ag EEs 1917, 203 (Ag AL 12 san). Samako zanak asarrez andituta. Kk Ab I 32. Betbetan zain bat urratu zitzakon barnean... eta [...] hila zen. Zerb Ipuinak 125. Guk daizkogu [Jesusi] zainak hustu. Ox 80. Zure odola atara ta nire zanetara ekarri biarko dauste. Altuna 34. Geure asaba zarren odola / daukagun arte zanetan. Enb 44. Nolako begiazpiak daduzkakan! Nola nabari diran ire eskutxoetako zaiñak! Sabiag Y 1933, 427. Eskugain argaletan zaiñak agirian zitun. TAg Uzt 180. Adiskidea gaixo ba da, aren zaiñak gaitza salatzen du. Or Aitork 189. Nik estutu ala, beroago ta lodiago egiten zitzaidan odola, ta zaiñetan zear ibilli ere ezin zitekeala zirudien. Txill Let 104. [Beiak] zaiñ ertenak eta okerrak eta zaiñ-zulo aundiak izateak, esnedun itxura nabarmenak dira. Oñatibia Baserria 46. Emon dautso [osagilleak] zain-barrura osakai orretariko bat. Erkiag Arran 74 (BatB 138 zan). Honen arbaso guztiak Errokaltarren jaioak ziren, eta hango odol guztiak korritzen ziren bere zainetatik. Arti Ipuin 47. Zaiñak puztuta zeuzkan aurregunean edan Iakusen edariz. Ibiñ Virgil 48. Odolak kolperik ez du zaiñetan. NEtx LBB 109. Zainetan zabilela sendi zuen odol beroak etzuen hoin urrun igorriko. Ardoy SFran 285. Orai eskuak ximurtu zaizko, / zainak hor dauzka urdinik. Xa Odol 345. Zaiñetan odol düdano. Casve SGrazi 46. Gerra odola ebilkion zanetan. Onaind STeresa 32 (cf. infra ejs. figs.). Zer egin bear den barizak, zaiñak aundituak daudenean, eta flebitis izeneko min ori kentzeko. Ostolaiz 162. Xixtako bat [kabalari] lepoko zain batean egin, bere odol tzarretarik arintzeko. Larre ArtzainE 106. Zergatik ez esan nola dauden edo dabiltzan atergabe hezurrak, zainak, nerbioak? MEIG VI 119.
v. tbn. Hb Esk 224. Afrika 52. Laph 94. Zby RIEV 1908, 90. Lap 259 (V 118). Arb Igand 25. Ayerb EEs 1916, 15. Zub 98. Anab Usauri 77. Iratz 100. Etxde AlosT 82. Uzt Sas 168. Mattin 53. Ataño TxanKan 107. Zan: Zuzaeta 143. CrIc 41.
azpiadiera-2.1
(Fig.). Interior, entrañas; lo más profundo de la persona.
Gure izaiteak berak, gure gorphutzeko zainek, gure arimako endelguak [...] nahi dute Igandearekin sosegua. Arb Igand 72. Hain barna sarthua ukan dut zainetan, ttipi danik, aitaren alderateko beldur hori. JE Bur 10. Ark zaiñeri josia zekarren bere jatorri, odol, itzkuntza ta azturen maitetasuna. Lh Yol 17. Amets harek zainetan ezari deitadan izialdüra. Const 20. Etzuen laster iraun, / sartu zen penetan: / gaitz bat sartu zitzaion / betikotz zainetan. Etcham 134. Erio-oxkirria dabiltzun zaiñetan. Ldi UO 20. "Gizakunde" lên-eguna / jainko txikiak diguna. / Mutil gazte ta gizon elduak / zaiñetan alaitasuna. Or Eus 158. Zainetako nere karra. Iratz 73. Eme-gorputz hori zigorrez eta ugalez zehatzeko nahikari bat ezin garaituzkoa senditzen zuen bere zainetan. Mde HaurB 37. Kodros-en ondokoak zainetan zuen politika. Lf ( in Zait Plat XVI ). Nire zanei darioen inpernuko sua. Erkiag Arran 156. Baiña ba-dogu, nunbait, / zaiñetan mozkorra. Gand Elorri 158. Zainetaraino sartu zitzaigun bildurra. Osk Kurl 84.
azpiadiera-2.2
Holako zain eta odolik gabeko batzuek dute jauts-arazi Frantzia. HU Aurp 129 (cf. odol (2) ).
sense-3
3. (G-nav, AN, BN, S, Ae, Sal, R; Lcc, Volt 100 <samak>, SP, Lar (s.v. zambarco), Añ, VocBN, Gèze (zañ), Dv, H), zan (V-gip; , H (V)) Ref.: A; VocPir 203; Lrq (zañ); Iz Ulz (zañe), Als, To (zaiñe); Etxba Eib (zana).
Nervio; tendón. "Calambre, zanen ikara, estura " . "Nerf" SP, VocBN, Gèze, Dv. "Nerf" , "tendon" H. " Zanian ikutu zetsanian, eziñ izan eban ulua barik sakatu " Etxba Eib. "Los tendones" Iz Als. "El tendón" Iz Ulz. .
Hazpegiak berzeari hautsten zaizko tiraka, / eta zañak apartatzen gorputzetik izpika. EZ Man I 102. Zain, hezur eta iunturen harrietan hautstera. Ib. 106. Ene mihia, lagunaz minzo naizenean, ene ahoan dago, nabala barberaren eskuan bezala zainen eta hezurren artean ebaki nahi duenean. SP Phil 359 (He 362 zaiñen, Echve Dev 407 zañen). Herioaren beldurrak ikharatzen tu ene zaiñak eta ene hezurrak. Tt Onsa 44. Humore hau sartu zitzaion ezurren bill-tegi ta juntur guzietan, bai ta zituen gorputzeko zainetan ere, ta ez eskurik eta ez oñik eta ez heri-behatzik igi zezaken. Mb IArg II 333. Hotzak bilhoaren zaiñak tinkatziareki dütü xütitzen. Egiat 249 (tal vez 'raíz' o 'vena'). Zera nerekiko argala zu, / ez dezulako nere atzapar, ez zañik. Mg ( in VMg 105 ). Mg in VMg 105. Ene zaiñek ez nahi khorpitza egari. Etch 182. Izanik ere doblez besotako zaina. Hb Esk 36 (cf. infra ZAIN DOBLE). Zainak hainbertzeraino bildu non zango hura bertzea baino anhitz laburrago gelditzen baitzen. Laph 16. Ezurretan torpe, / zañak dauzki fuerte [betroiak] . Xe 296. Zañen bat ikutu ziyon [zezenari] ta, orla elbarritu zuben. Sor Bar 74. Ariya utzi degula / zañak biurtuta. EusJok II 126. Ze zanek arrastaka daroaz osarteetan? / Ze indar ezkutukok deutse bultzatuten? AB AmaE 431. Ekharri zioten gizon bat zain guziak hilak zituena. Jnn SBi 22. Beste onelako zaiñ bat ere badago bizkar ezurraren bi aldamenetara ipiñia. Aran-Bago ManMed 262. Ustela zala uste zuten ta / zañak dauzka indartsuak. EusJok 63. Sarri ez dira ikusten / plazan olakuak, / zañak tiratu eta / ebakitakuak. Ib. 85. Sansonek bezala, lephoko zainetan, lephoko ileetan zuela bere indar guzia! Barb Sup 146. Sendimenduari dagozin zain gehienak axal dabiltzala gure gorputzean [...]; higitzekoek aldiz barnago danik dute egiten bide. JE Med 25. Gaztiak mugitu ditu / zañak eta ezurrak. Yanzi 176. Nagiyak izan gabe / ongi biartuak zañak. MendaroTx 374. Verduneko akhidura joan orduko, gure zainak beren ozkan eman orduko, Argonara manatu gintuzten. Zerb Gerlan 45. Egun artarako besoak eta zaiñak zailtzearren, illuntzero joaten zan arraun-saiora. TAg Uzt 213. Zain bat ere higitzerat utzi gabe. Lf Murtuts 26. Zainen tinkatzeak sortzen dituen oinaze izugarrien gatik. Mde Pr 79. Ai, Kexetaren zañetan bazan / indar trebea ugari. Basarri 76. Besoa, burua, begia eta zainak (behar ditu pilotariak). Egunaria. (ap. DRA) Zañez ondroso egonagatik / okelaz gaude urriak. Uzt LEG II 29. Kitarraren lokardak bezin tiran, eten zori, bere lepoko zañak. Ataño TxanKan 14. Besoaren zañen batek min eman zion. Alkain 153. Ez bada eten gabe ibiltzen, korrikalariak azkar galtzen du. Zaiñak ez dira egun batean jartzen. Albeniz 183. Badakit, somatzen dut, hor nonbait gelditzen zaidala zain-mutur minberaren bat. Haren pilpira sorra nabari dut aldizka. MEIG IX 100.
azpiadiera-3.1
(H).
Vigor; energía. " Zaldi horrek badu zain, ce cheval a des nerfs, de la vigueur, de l'énergie" H.
Pilatusek etzuen izatu aski indar, aski zain bere eginbidearen bethetzeko. Jnn SBi 29. Oraiko gizon gazte / deus zainik dutenak. Zby RIEV 1908, 90. Ameriketarik jinikako misionest bat, dena zaina, dena bihotz. StPierre 35. Bizkaitarrez ez othe duen ere erakutsi [Agirrek] zain gehiago, eta gemen indartsuago bat? JE Ber 77. Lur lanetan ari dira gehienak, baina ezti eztia, hemengo bero handiak ez baitu zainik emaiten. Gazte (ap. DRA ). Haizea bezala zabilan, dena zaina. JEtchep 107. Ez luke aski indar, aski zain [...] behar balu bethi [...] bere nahi puntatik bizi. "Assez de nerf" . Ardoy SFran 25s. Hura beti gazte alabainan, zainez, moimenduz eta nahikeriaz. Larre ArtzainE 58.
azpiadiera-3.2
(Dv, H, A) .
(Pl.). " Zainetako ikhara ou dardara, attaque de nerfs" Dv (→) A. " Zainetako mina, mal de nerfs" H. Cf. infra (7).
Harritua, zain guziak ikharan. Laph 133. Ez zakiat, Pello, ez othe narokan liburua ere buruz behera. Orduan zer iragan zen nere baithan, zer ikharak ibili ziren nere zainetan! Elzb PAd 23. Zainetako zernahi eritasun bitxi aiher litzaizkiokete. JE Med 80. Petirisantsi zaizko / zainak inarrosi. Etcham 149. Amets arek eragin didan zaiñetako ikara etzait oraindik ere igaro. Etxde JJ 19n. Zainetatik (kiriotatik) eri zen. Peillen ( in Mde Pr 361 ).
sense-4
4. (Ref. a instrumentos musicales). Cuerda.
Soinulariak bere gitarraren zainak edo sokhak erhi puntaz ukhituz. SP Phil 521 (He 529 zurdak).
sense-5
5. (H).
Filón.
Señale idiren duzula mia balioz haren egiazko zaiña. AR 34. Gure mendien lur-arkaitzeri / billaturik beren zañak, / oiek urtuta gero forjatu / iñun er' ez bezin piñak. MendaroTx 145.
azpiadiera-5.1
Veta.
Harri arras gogor bat dela, hori aire eta zain edo marrak arrosa kolore. Ducq 370. Bertze hiru paretak onyxez apainduak dira; xafla neurrikoetan onyxa, hunen mamiko zain gorratsek izariz zezaten ager beren argia. JE Ber 64. Halako herdoila batekin den harri gorri, nolazbaiteko zain bemizatu dirdiradun batzuekin kolore nabar bat duena. Larre ArtzainE 38.
sense-6
6. (H).
Vena, genio, inspiración. Cf. ZAINAK EMAN, ZAINAK ESAN, ZAIN GAIZTO, ZAIN TXAR.
Azti-zaña edo igerrimentuaren doaia duela uste duenak. AA II 211. Idazteko, nere iritziz, badezu asmamena ta zaña. Ldi IL 88. Maixu bi auek azaldu dute / barruan daukaten zaña, / nai nuke izan neronek ere / auek dadukaten maña. Lopategi ( in Uzt Noiz 50 ).
sense-7
7. (Pl.). Nervios, agitación nerviosa. Cf. supra (3).
Zainek jauzi egiten diote gizonari eta emazteak, ilhunpea gatik, hatzemaiten du mathelako bat. Prop 1889, 49. Zainak ematurik jartzen. JE Bur 164. Etsiturik, bihurri, / zainak ezin dauzka. Ox 125. Soldadoek etzazeketen luzez iraun Verdunen: gehieneri zainek gaina hartzen zioten. Zerb Gerlan 44. Gau beltzean sartu naiz dena zain ta nigar. Iratz 83. Bainan laster nausitu zen zaineri. Lf Murtuts 50. Gizeraile sadiko bihurtzekotz zio bat aski indartsua gogoa edo zainak eriak lituzken batendako! Mde Pr 156. Feliz gizahaxoa / zainak airaturik, / ordu artean badu / zerbait pasaturik. LuzKant 108. Alderdi txarra, zain eztitzeko / Besten jauzitzen duena. Ib. 103. Orduan erhotu naiz... Ez nintzan gehiago ene zainen jabe. Larz Senper 10. Zainek gaina hartua? Eman dezagun. Ardoy SFran 219. Bere buruaz segur denak mendera dezazkela zainak. Xa Odol 63. Burniak ia eresi den soinu-dardara bat dario, gure zainak baretuaz. "Actúa sobre nuestros nervios" . MEIG IX 139. (en colab. con NEtx)
sense-8
8. "Nervio o costilla, ramificación saliente del peciolo en el limbo de la hoja, [...] zaña " Lcq 42.
sense-9
9. "(G), cañón de pelo o de barba" A.
sense-10
10. " Zanak, encías" Garate Cont RIEV 1935, 353.
sense-11
11. zan (V-gip). "Nervio, buril muy fino que se emplea en ciertos trabajos [...]. Trokeleri zanak ataratzeko esku ona biar da" SM EiTec1.
azpisarrera-1
XAIN. "Petite veine, nerf" Hb.
azpisarrera-2
ZAINAK BOTA. Arraigar (sentidos prop. y fig.).
Baña [edankeriaren] gaitz onek agindu guzietan botatzen ditu zañak. MAtx Gazt 76s.
azpisarrera-3
ZAINAK EGIN. "(Sc), arraigar" A.
Zeren ordukotzat erroak eta zainak egin baitituzke [sukhar hetikak], eta hala ordinariozki eritasun harekin hiltzen ohi dira hetikoak. ES 181. Heresiak zainik elezan egin. Ip Hil 92s.
azpisarrera-4
ZAINAK EMAN (H; zanak emon Vc ap. A). Sospechar, imaginar; dar la impresión. "Recelar" A. Cf. Izt 103r: "Recelo, zaina".
Baña gero Obispo Jauna buruan beteko zutela, zañak eman eta onen borondatea jakiñ nai izan zuten. Cb Josefa 141. "Begira zañak niri eman ezkero", esan oi due [igerrimentuaren doaia duela uste duenak] . AA II 211. Projimuaren kleituko gauzia bada, zanak emon deust esanda, beriala kontau lagunari. fB Ic II 227. Batian, au entzun dabena; bestian, au eidinuela; bestian, alan ei zala; bestian, zanak emon eutsala esanda, beti inoren paltak, guzurrak, edo egijak esaten. Ib. 190. Era guzietako ez-bear eta lazeri izugarriak gaiñerako zaizkitzula zaiñak ematen dit. Arr GB (ed. 1960) 9.
azpisarrera-5
ZAINAK ESAN. Dar la impresión.
Begira, izan ote dezun etsaiaren kontra edozeñ gauza sinisteko oitura, zañak ala esaten dizula aitzakiatzat arturik. AA II 222.
azpisarrera-6
ZAINAK EUTSI. "Zanak eutsi (Vc), asir o agarrar la vena. Se dice para indicar los efectos del atavismo en la familia (si el hijo es aficionado a pájaros o a peces o a otra cosa como lo fue su padre o algún antepasado, se dice zanak deutso, le agarra la vena)" A.
Enura bage, idazle bezala, amaren zainak zeutson. Zait Plat 7.
azpisarrera-7
ZAINAK JO. Sospechar, imaginarse. "Zanak jo nau (V-arr-oroz-m), he recelado; litm., me ha pegado la vena" A. Cf. ZAIN-JO.
Irten nitzan zer izango zan zañak jota, onela beste erlijiosak oartu etzitezen. Cb Josefa 172.
azpisarrera-8
ZAINAK-SAI. "Zaiñak-sai (G-nav), calambre" A.
azpisarrera-9
ZAIN HANDI.
azpisarrerakoSense-9.1
a) (L, BN, S, R ap. A). Arteria.
azpisarrerakoSense-9.2
b) Nervio ciático (?).
Oi, oi, Katalin, zer dira hauk? Zain handia bezain zailak iduri dute; hertze luzea bezanbat luzatzen ere dira. Barb Sup 69.
azpisarrera-10
ZAIN-HANTURA. Flebitis.
Azken urthe hautan haatik, urrikixago bazabilken, zain-hanturak bi zangoak pilharturik baitzauzkion. Lf GH 1930, 314.
azpisarrera-11
ZAIN HARTU. Arraigar. Cf. zainartu.
Eleiza txukun atera zaio / jakintsu askoren ustez: / Urbiako zelaian dirudi / zaiñ artu zuala berez. And Egun 32.
azpisarrera-12
ZAIN-BIHUR.
Nervios, agitación.
Barruan bildurik antz-aldatuta lez dago otoitzean. Baketsu, kezkarik bage, ezertariko ziñurik, zain-biurrik bage. Onaind STeresa 110.
azpisarrera-13
ZAIN-BIZI (R-uzt ap. A). "(Hombre) laborioso, activo" A. Sg. Lhande aparece tbn. en Hb, pero no lo hallamos en éste.
azpisarrera-14
ZAIN-DOBLE.
azpisarrerakoSense-14.1
a) (L, BN, S ap. Lh). (Sust.). Bíceps.
azpisarrerakoSense-14.2
b) (L, BN, S ap. Lh). Vigoroso, fuerte. "Costaud, solide" Lh.
Haur haurretik, zain-doblea agertu zen, pegar eta ferretak, betherik, jostetan zeramazkala. Barb Sup 145.
azpisarrera-15
ZAIN DOBLETAKO. Vigoroso, fuerte.
Biak dirade guztiz / aizkolari onak [...] / indar aundikoak, / zain dobletakoak, / ez nolanaikoak. Auspoa 131, 63.
azpisarrera-16
ZAIN-EBAKETA. Sangría.
Errotara zetozanen zaku-saietsetan zan-ebaketa batzuk egin ebazala. "Sangrías" . Or Tormes 7.
azpisarrera-17
ZAINEN GAINEAN (Estar, etc.) nervioso. "Zainen gainean gira (BN-arb)" Gte Erd 230.
Gaixo Lionel Jospin! Arras ttuttulean iduri zuen iragan aste hortan! Eta zainen gainean... Herr 19-4-2001, 8.
azpisarrera-18
ZAINEN PUNTAN (Estar, etc.) nervioso. "Zainen puntan gira (BN-arb)" Gte Erd 230.
azpisarrera-19
ZAIN-ERI.
Uretakin etorri oi zait arpegiko zain-eria (neuralgia facial) ta beste ureta batekin juan oi zait. Anab EEs 1919, 85.
azpisarrera-20
ZAIN-ERITASUN. Enfermedad nerviosa.
Zan-eritasun gaitz bat jasan dut eta jasaiten dut oraindik ("psykhastenia" dauka izentzat jakintsuen mordoilloan). Mde Pr 361.
azpisarrera-21
ZAIN-ERRE. Nervioso.
Ibai-aldean geienak loger, / goxagirotu eziña. / Noski; zaiñ erre gaizto baitira... / Bakoitzak berezko griña! EA OlBe 52.
azpisarrera-22
ZAIN ETA MUIN.
azpisarrerakoSense-22.1
a) "Zain da muin lan egin, trabajar con toda intensidad; litm., venas y seso (G, AN)" A EY III 343.
Ba-dakizute, nik, zain ta muin, zuen aitarentzat lan egin dudala. Ol Gen 31, 6 (Urt egin ahal guziaz, Ur indar guziakin, Dv indar oroz, Ker indar guztiakaz, BiblE ahalegin guztiaz ). Alderdikeri-liskarretatik urrunduz, zain eta muin iakintza-irakasteari zeragoiona. Zait Plat 125.
azpisarrerakoSense-22.2
b) Profundamente, completamente.
Eladeko beste irakasle zarragoetara berebat io bear duzu, Platon zain eta muin ulertu al izateko. Zait Plat 27.
azpisarrera-23
ZAIN ETA MUINEZ.
azpisarrerakoSense-23.1
a) Intensamente, denodadamente.
Arrezkero, lurra ta ortzia aztertzen ari izan bearrean, zain eta muinez gizakumearen barnea ikertzen iarri zan Sokrate. Zait Plat 88.
azpisarrerakoSense-23.2
b) Profundamente, completamente.
Platon zain eta muinez ezagutu dezakegun. Zait Plat 28.
azpisarrera-24
ZAINETARA EMAN. Poner de los nervios, irritar.
Anaia gazteena "Zertarako, Bertie, dantzan ari zera beti?" kantatuz, hari tentatzeko beti egiten zuen bezala, esaten baitzuen zaiñetara ematen ziola kantu horrek. Mde Pr 98.
azpisarrera-25
ZAINETARAINO. De raíz (sentidos prop. y fig.).
[Kanpotiko gaizaren] mesperetxatziak eta bihotzetik zaiñetara drano idokitziak. Mst III 27, 3 (Ip zainetarano; SP errotik, Ol errotikan).
azpisarrera-26
ZAINETATIK.
azpisarrerakoSense-26.1
a) (Arrancar, etc.) de raíz (sentidos prop. y fig.). "Saper, zainetarik aitzürtü" VocS 142. "Atra zañetarik belar gaistoa" VocB.
Orai ezin atera baduzu zañetatik arbola gazte bat. MurSerm 78. Urthe oroz bizio bakhotx bat zañetarik idoki bageneza. Mst I 11, 5. Zaiñetatik atera zun [arbolatxoa] . Or SCruz 19s. Zugaitza ere zañetatik azkarrena bota oi da. Pekatua ere sustraitik menderatutzen da. MAtx Gazt 95.
azpiadiera-1.1
(Con reduplicación intensiva).
Kostunbre dominante eta zaarrak bear dire zain zañetarik atera. FamInst 905.
azpiadiera-1.2
De raíz, desde su fundamento.
Dana zañetatik berritu bearrean arkitzen gera. MAtx Gazt 58.
azpisarrerakoSense-26.2
b) (Hacer perder, alterar) los nervios.
Gau guztia hilobi zulatu berri batean igaro behar izan zuen, piztiak haren gaiñean zaunkaz zeudelarik [...]. Aski da norbait zaiñetatik ateratzeko. " To make any one lose their nerve" . Mde Pr 101.
azpisarrera-27
ZAINETIK.
azpisarrerakoSense-27.1
a) (G-nav; VP, Añ). (Sacar, etc.) de raíz (sentidos prop. y fig.). "Atera zañetik, arrancar de cuajo" VP 83r. "(De) raíz, [...] zañatik" Añ. "Ondo-ondotik, zaineti, ipurditi ataa, sacarlo de raíz" Iz Als.
Biziyoak bear du / atera zañetik, / bestela ostatuko da / adarren batetik. Auspoa 97, 76. [Belar] ona indartzen saya gaitezen, / gaiztua zañetik kendu. salav ( in Auspoa 97, 76 ). Larrak zañetik ateratzerik ez dik nai, itxitura galdu ez dedin. Ataño TxanKan 238.
azpisarrerakoSense-27.2
b) "(G; Arr), por naturaleza" A.
Bertako jaiotar ernaiak eizerako griña andia zañetik dutelako. Izt C 201.
azpisarrerakoSense-27.3
c) Arraigadamente, (implantarse, etc.) de raíz.
Ezta sort-errian utzitako aaide-adiskideen miñik ere bein Argentinako lur berriari zaiñetik josi-ezkeroz. Mok 7.
azpisarrera-28
ZAIN-HEZUR. Nervios (o venas) y huesos (ref. gralmte. al interior del cuerpo).
Nekeak eta urteak makurtzen dituzte zañ-ezurrak, galtzen dute soñekoa. Mb OtGai I 19. Jaio deneko gezurrak / einak ditu zain-hezurrak. Monho 52. Ai! zu zar berde, edo mutill zañ-ezurretaraño gaiztakeria igarorik zaudena! AA III 472. Zure asmo, zure gogo ta zañezurrak aspertuko etzirala lagun urkoari bekaturako bidea ematez. Ib. 250. Urren urteko bizia dute / zain-ezurretan sumatu. Or Eus 220. Beti eri ta beti gaxo: beti zain-ezurrak oso. (AN-5vill). Inza NaEsZarr 1735.
azpisarrera-29
ZAIN GAIZTO. Mal presagio.
Gure inguruan ugiñek illik, zain gaiztoaren yoa! ontzixka geldi zedukaten aztikeriz bezala. 'Noir présage' . Or Mi 130. Gorrik inguruan suma zain gaiztoko berri. Or Eus 58. Ene! Zain gaiztoaren yoa! Gizonen neke ertunak! Zait Sof 197.
azpisarrera-30
ZAIN-GIHAR. Músculo.
Bete ditzadan argiz begiok; / eten zain-giar lotuegiok. "Músculos" . Ldi BB 110 (tal vez 'tendones y músculos').
azpisarrera-31
ZAIN-IDEKITZAILE (H). Sangrador.
azpisarrera-32
ZAIN-IKARA.
azpisarrerakoSense-32.1
a) (Sust.). Estremecimiento.
Ez zinuen nahi gal zadin agonia izigarri hortako, ez auhen bat, ez sofrikario ez oihu bat, ez zain-ikara bat, ez nigar-xotin bat. Lf GH 1963, 338 (ap. DRA ).
azpisarrerakoSense-32.2
b) (Adv.). Temblando, estremeciéndose los miembros.
Belarri-ikara eta zain-ikara dabil eta irrintzika [zaldia] . " Tremit artus" . Ibiñ Virgil 96.
azpisarrera-33
ZAIN-HIL (L, Sal, S, R; Foix). Ref.: A (zaiñ-hil); Lrq (zañ). "Flojo, apático, muelle [...]. Gizon sobra zainil bat (R-vid)" A. "Apathique" Foix. "Zañhil, mou, apathique" Lrq. Cf. zainildu.
Ohart ziteie eztiala bitoria / Irabazten tonto denak eta zaiñ-hilak. Andurain UskIb 31. Gizon zaiñ illa ta oartugabea. Or SCruz 87. Eskuak lanerako zañil ta egitekoa amaira gabe geldituko zitzazkigulakoan. 'Cessarent manus nostras ab opere' . Ol Neh 6, 9. Olerkariak euskera lantzen ari ziran-eta, iñauska ta zañil zitzaien. Zait EG 1950 (1), 9.
azpisarrerakoSense-33.1
Igeltsugin baten semea, bazohalarik firrindolan bizikletez, bet-betan erori da lurrerat zain-hil. Altxatu dutenean, kolperik etzuen. Eskual 4-9-1908, 2.
azpisarrera-34
ZAIN HILEKO. Apático, flojo.
Langile zain hilekoak lan guti eginen du, bainan ez du landa xahutuko. Artzain nagiak ephe laburrean ezarriko zaitu arthalderik gabe. Dv Lab 270.
azpisarrera-35
ZAIN-ITZULTZE. "Zaiñ-hützültze, luxación, estiramiento de vena o de tendón" A.
azpisarrera-36
ZAIN-JAUZTE. Ataque de nervios.
Zer lanak! Zer izerdiak! Zer bihotzeko kexuak! Menturaz ere zer xifrikatzeak eta zain-jauzteak! "Sursauts des nerfs" . Ardoy SFran 168.
azpisarrera-37
ZAIN-JO. Presentimiento. Cf. ZAINAK JO.
Zoritxar berri onek, gurasoen zain-yoa mintzenago du. 'Il a gonflé l'amer pressentiment' . Or Mi 113.
azpisarrera-38
ZAIN MEHAR. "Arteria, [...] artéria, arterioa, zain mehárra" Urt II 368.
azpisarrera-39
ZAIN MEHE. "Zain me (G, L, R-uzt), nervio" A.
azpisarrera-40
ZAIN-MUINEZ. Profundamente, completamente. v. ZAIN ETA MUINEZ.
Eladera, latiñera, Prantziko izkelgi guziak eta zenbait erbesteko izkera zain-muiñez ezagutzen omen zitun. Zait EG 1954 (5-8), 94. Garai artako gizarte ta iakintzaren saietsak oro aztertu [...] ezkero, aipatu-irakatsiok zain-muinez ulertu al izango zenituzke. Zait Plat 28.
azpisarrera-41
ZAIN NAGUSI. "Zain nausia, la grande artère" H.
azpisarrerakoSense-41.1
" Zain nagusiko miña egiten zaio [...] (G-to), siente dolor de la vena mayor, se dice de aquél que, luego de ponerse a trabajar, se hace el remolón" A.
azpisarrera-42
ZAIN-ODOLURI (Hb). Variz. Cf. Lar: "Variz, zain odoluritua".
azpisarrera-43
ZAIN-ON. "Zain-hun (S-saug), résistant, nerveux" Lh.
azpisarrera-44
ZAIN-OSAKUNTZA.
Ikustaldiok asko lagunduko ziotenez segitzen ari omen zen zain-osakuntzan. "Nerve cure" . Mde Pr 95.
azpisarrera-45
ZAIN-PIRU. Nervio.
[Bizkar-muineko] lau mokor hetarat direla heltzen gure sendimenduko zain-piru gehienak. JE Med 26.
azpisarrera-46
ZAIN-SABI. "Zainsabiya, la barba de las raíces (G-to)" Iz To.
azpisarrera-47
ZAIN-SARE. "(L), (au plur.), réseaux admirables" Lh.
azpisarrera-48
ZAIN-SENDAKIN. Psiquiatra.
Bretainarat jin nuzu, pertsonalki ezagutzen dudan zain-sendakin baten klinikarat. Mde Pr 362.
azpisarrera-49
ZAIN TXAR. "Zan txarra (Vc), mala suerte, fatalidad. Zan txarra dauko etxe orrek (V, msOch), esa casa tiene mal sino" A.
azpisarrera-50
ZAIN TXARRAK EMAN (H). Sospechar.
Etziekiten nork egin zuen [miraria]; baña ikusirik Jesusek egindako beste asko, zain txarrak bereala eman zien, au ere Jesusek egiña zala. Lard 392.
azpisarrera-51
ZAIN-TXISTU. Tráquea, traquearteria. "Aspera arteria, zain xixtua" Urt II 369.
azpisarrera-52
ZAIN-ZAIL. "Zaintzail (AN?, L), nervudo, fuerte. Ainbeste mutil zaintzail, muchos muchachos nervudos" A.
azpisarrera-53
ZAIN-ZUZTAR. Tendón.
Zain-zuztarrak narrura irtetzen zaizkie. "Tendones" . LMuj BideG 64.
zain
<< zabalki 0 / 0 zaldun >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
Library zlibrary project
z-library z-lib project
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper