OEH - Bilaketa

284 emaitza honen bilaketarentzat

Sarrera buruan (2)


Sarrera osoan (282)

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
1 santu.
tradizioa
Tr. Santu es la forma propia de la tradición occidental (tbn. en un ej. de Lafitte (Murtuts 5), junto al frec. saindu ), y saindu de la labortana, baztanesa (CatB 25, Echn Mt 1, 18, Legaz 23) y bajo-navarra; tbn. aparece en Etxaide y, junto a santu, en Orixe (Mi 135 y 36) y Gaztelu (MusIx 137 y 159). Hay además saiñdu en algunos ejs. de Etcheberri de Ziburu (Man I 16), de Argaignarats, Hareneder (Gudu 31) y Goyhetche (236). Los autores alto-navarros meridionales, aezcoanos y salacencos emplean la forma sandu (Ezcurra (10), Aldaz, Elizalde (tít.), CredoZan 8, ASJU 1981, 101, Beriayn (Doc 107v), F. Elizalde (18), SermAN 4r, Lizarraga de Elcano (Prog 108), Añibarro (CatAN 78), CatSal (11), CatAe (6), CatUlz (5), Balad 201 e Iraizoz (YKBiz 507), aunque hay santu en Suescun (8) y CredoZan (3). En textos roncaleses (BruR 106, CatR (7) y Mendigacha (127)) se encuentra la forma saintu, y hay saintü y saindü en textos suletinos: saintü en Belepayre, Maister, Eguiateguy (en éste junto a santu y un ej. de sandu (183 y 191 respectivamente)),Xarlem (santü en los ejs. de la copia de Basagaix (794-795 (XVII)), CatS e Inchauspe (Hil 13), y saindü en Tartas (junto a un ej. de sandu (Onsa 179)), FPrS (2) y Archu (Fab 227). Se documentan además seindu en CatLan (136), López, Iraultza (79) y Duhalde (48, en éste junto al menos frec. saindu ), y sanktu en una oración de Areso de 1591 (OracAr 206), en dos textos vizcaínos antiguos (OrdFr 143 y Zubia 138) y en un ej. de Añibarro (junto a santu ). En DFrec hay 262 ejs. de santu, todos meridionales, 80 (47 septentrionales) de saindu y 1 de saintu.
Onom.: Martin sandua. (1360) Arzam 393.
sense-1
I . (Adj.).
azpiadiera-1.1
1. (V-gip, G-nav, AN-sept; Lcc, Lar, Aq (AN), Izt 16r), (AN-5vill, L-sar, B, BN-baig; H), sandu (AN-araq-ulz-egüés-erro-ilzarb-olza, BN-mix, Ae, Sal, S, R), saintu (Gèze), seindu ( VocBN ), santo (G-nav, AN-gip-5vill), sando (Sal) Ref.: Bon-Ond 155; A ( sandu, saindu ); Iz Ulz ( sandúek ); Iz ArOñ; Echaide Nav 208; Elexp Berg .
(Ref. a personas). Santo, virtuoso, que lleva una vida de santidad. "Qui vit en observant fidèlement la loi de Dieu. Gizon, emazte, haur, aphez, serora sainduak " H. " Santu-arpegixa euki, tener cara de santo" Elexp Berg. Tr. De empleo general.
Emaztetan eztabillan apheza, emazu saindutzat, eta dabillana, hala dabillaiño, emazu galdutzat. Ax 362 (V 239). Iob gizon saindu haren [...]. Ib. 583 (V 375). Dabid baño sainduago, Sanson baiño balentago. Ib. 381 (V 250). [Iainkoaren serbitzutasunaz] egiten baita gizona egiazki libro eta saindu. SP Imit III 10, 6. Sara donzella saindua. SP Phil 370. Dabid etzen izandu beti santu; egin zituen noizbait gauz itsusi ta bekatu lotsagarri andiak. Mb IArg I 195. Gizon saindu eta Jainkoaren amudioaz sustatua zen hura. Lg II 159. Aphez iakintsun eta saindu bezain eskualdun garbi. Brtc 7. Gizon saindu, khartsua, bertzen ungitzeko. Hb Esk 108. Gizon santu aren hitzak gorputz guziko ikara eman zien. Arr GB 130. Uda-egunetan inok eztauko / santu izateko gogorik. Azc PB 70. Emakume saindu bat, Irena deitzen zutena. Jnn SBi 133. Bazabilan bertze lagun saindu batzuekin eri-etxetan. Ib. 81. Kreatzaleak egin zuen gizona on eta saindu. CatJauf 22. Zuek zuzentsuak (sanduak) zeratela erakusten duzue gizonen aurrean. Ir YKBiz 306. Emakume ura baño sanduago zala uste zuen Farisauak. Ib. 159n. Emakume ura baño sanduago zala uste zuen Farisauak. Lf Murtuts 2. Pauliño ta Estebanen ondoan santu bat izan nintzalakoan nago, santu bat. Bilbao IpuiB 159. Orain ordea, emazte maite, emazte saindu, zin dagizut [...] zurekiko zintzo izango naizela gaurgero. Etxde JJ 255. Gizon ona ta santua, baiña beti umore onekua. Alzola Atalak 53. Maitatzen ditut seme kementsu / oien guraso santuak. MMant 101. Lanak izanen baititugu guk hura bezain saindu izaiteko. Larre ArtzainE 158.
azpiadiera-1.1.1
Declarado santo por la Iglesia. Tr. De empleo general
Apostolu santuai. Bet 12. Profeta sainduen eta / Sibillen errefauak. EZ Noel 36. Apostolu santu iandone Peri eta Paulori. VJ 15. Jangoikoaren ama sandua. El 7. Birjina saindua. Mih 77. [...] uste die dotor santiek. Egiat 178. Aingürü et Arkanjelü saintiak. UskLiB 138. Arsko erretore santuak ez du noski sarrera beharrik. MEIG III 101.
azpiadiera-1.1.2
(Precedido de nombre propio masc., en contextos en los que se emplea más habitualmente San antepuesto). v. San.
Klimako sainduak dioen bezala. Ax 183 (V 124). Joannes Babtista saindua. 51. Piarres saindua eta Paule saindua. Ib. 59. Mark saintia, Jondane Petiriren seme espirituala. Bp II 118 (33 Josef saintia ). Thomas Aquinas saindua. ES 143. Biryina Maria eta Ioseph saindua. He Gudu 100. Job saintiaren librian. Mst I 13, 1 (v. tbn. AA II 41, Egiat 183, JesBih 461, Jaur 139, Inza Azalp 41, Vill Jaink 119). Domingo Saintia / han gertathü zenin. ' Saint Dominique' . Xarlem 1527. Dabid santuak jaunari esaten ziona. AA III 564. Sebilla artu baeban / Fernando santubak. FrantzesB II 28. Lenaingiru Gabriel sainduak. Legaz 22. Othoiztu zuten Julien saindua. Jnn SBi 98. Betor Goiangeru Migel santua. Urruz Zer 22. Justino santu edo deunak bigarren mendean erakusten zuan. Inza Azalp 89. Argatik esan du Krisostomo santuak [...]. Ib. 122. Migel saindua, gure saindua. Ox 22. Mateo sandua. Lenbizi zerga-biltzalea izan zan. Ir YKBiz VIII. Mateo, Marko, Luka ta Yoan sanduak egindako Ebanjelioak. Ib. VII. Iñigo santu Loiolakoa. SMitx Aranz 159. Iñaki sainduak berak aitorturik hori badakigu. Ardoy SFran 285. Teresa Deunari "maixu aipagarri" eritxon Xgarren Pio Santuak. Onaind STeresa 124. Mixel Garikoitz saindu zenaz oroitu. Larre ArtzainE 267.
v. tbn. Ag Serm 141. Saindu: Monho 92. JesBih 457
azpiadiera-1.1.2.1
Saint Jacques saintia / zaitadala minzatü. Xarlem 841. Jondoni Petri saindua, Jondoni Paulo saindua, Andreas saindua, Jondoni Joani saindua. JesBih 457.
azpiadiera-1.1.3
(Precedido de nombre propio fem., en contextos en los que se emplea más habitualmente Santa antepuesto). v. santa.
Maria saintia Jinkoaren ama. FPrS 23 (v. tbn. Legaz 4). Helena saindua. Arg DevB 149. Elizabeth saindua. Ib. 20. Maria Saindua Ieinkoaren Ama. Ib 154. Magdalena saindua. Brtc 260. Maria Madalena saindua, Luzia saindua, Birjina eta Alhargun saindu guziak. JesBih 457. Elisabet sainduak eratxiki zituen hitz hauk: [...]. Jaur 353. Katalina sainduak hartu zuen. Jnn EhunS 163s. Ana sainduak kontzebitu zuen haur bat. Jnn SBi 34.
azpiadiera-1.1.3.1
(Antepuesto al nombre). v. San, santa (III) .
Gaiten partale Debotak / Saindu Clodildarekin. Arg DevB 60 (93 Saindu Kristina, 54 Saindu Ejipziana, 135 Saindu Helena ). San Klodilda penetan, / saiñdu Ejipzianaren / imitazionetan. Ib. 57. Santu Inaziyo Loiolakua. Auspoa 97, 55.
azpiadiera-1.2
2. (V-gip ap. Etxba Eib ) .
(Para añadir especial énfasis al sust. al que acompaña, y seguido de guzti o oso ). " Egun santu guztian bere zaiñ nago amentxe, en todo el santo día estoy esperándole aquí" Etxba Eib.
Alferrik ibilli zan / goiz santu guztian, / ezin topaturika / eizika mendian. It Fab 75. Paulo aurkietan zan igazko neguan, / ur utsaz illabete santu ta osuan. / Beste gauzarik artu ezin da bizirik. AB AmaE 303. Atxolin ta Irurixa ziran lagun bi ordu santu guztiak alkarrekin pasatzen zituenak. SM Zirik 10. Arratsalde santu guzia tomate gordiñari kozka. Ataño TxanKan 78.
azpiadiera-1.2.1
(Uso irónico). v. dontsu (3).
Maiatzaren irugarren artan desfile santu ura egin nuan [...], Ferrol-ko Caudillo edo jauntxo ura aurrean genduala. AZink 117. Ura gau santua! Etzan motza izan. Ala ere, goiza allegatu zan noizbait ere. Albeniz 132.
azpiadiera-1.3
3. (Lar, , Izt 6r, H), saindu (B ap. Izeta BHizt2 ; H), seindu (H) .
(Aplicado a cosas). Santo, relativo a Dios, la religión y la Iglesia, sagrado. "(Santa) Unción, [...] Unzio Santua " Lar. "Espíritu Santo, Espiritu Santua " Ib. "Jueves santo, (V) eguenguren, eguen santu; (G, AN)" . "Óleo Santo, [...] (c.) olio santu " Ib. " Etorrera santuaren begira egon " Izt 6r. "Saint, qui appartient à la religion, au culte. Meza saindua, [...]. Ostia, kurutze, aste, urthe... " H. v. done, guren (II); cf. santa (I, 2). Tr. De empleo general.
Pasione sainduia. E 29. Ematen drauzut neure fedea eliza sanduak aginzatzen du[en] bekala. (1560; aunque los hechos suceden en Azpeitia, el texto, que refleja probablemente el habla del escribano, es claramente alto-navarro). FLV 1992, 66. Espiritu saindu aren graziaz rejeneratu. Decl ã 3v (v. tbn. espiritu santu en Zuzaeta 74). Jerusalen santua. Miserere 334. Zeruko Jaunaren fede santua. Lazarraga A6, 1169v. Fede saindura ekhar itzazu paganoak. Mat 221. Eskritura sainduan. Ax 142 (V 93). Imajina saindu edo gurutze baten aitziñean. 57. Eleiza santu onen burutzat. OA 43. Ostegun sant arratsez. Mb IArg I 387. Ebanjeli santuak. Ib. 300. [Meditazionia] irakurte ispiritualen edo seindien ahizpa dela. AR 116. Trinitate guziz saindu eta adoragarria. Brtc 35. Zure nahi saindura dadien sumeti, / zure manamenduak iduk detzan beti. Iraultza 94. Meza santua. EL2 16 ( EL1 78 sanktu ). Konzebitubaize Espiritu Sanduarén óbras. LE Doc 131. Gauza sainduen gosea. CatB 82. Sakramentu santu matrimoniokua. CatLlo 77. Benizetik Lur saindurat juaiteko. Laph 138. Jujen aitzinean saindutzat ezagutua izan zen Jesusen konpainia. Ib. 241. Jarduntza-santu edo ejerzizioak. Aran SIgn 54. Lege santua. Bv AsL 67. Bathaio saindua. Jnn SBi 166. Familia saindua. Ib. 18. Aphezak ur saindua ixurtzen zuelarik. Lap 21 (V 12). Gauza sanduak, Sakramentuak eta, arduraz, kontuz ibilli bear dira. Ir YKBiz 136n. Ixtorio saindua. Zerb IxtS 7. Zure gorputza dana da santu. Ez du zati bat ere santu ez duanik. MAtx Gazt 83. Josafateko zelai santuan. MEIG I 193.
azpiadiera-1.3.1
Baiña ostikopunteaz leku "santu" onetan jotea! Erkiag BatB 62 (ref. a las nalgas).
azpiadiera-1.3.2
(Con reduplicación intens.). Cf. SANTU-SANTU.
Baita zientzi santu-santuan irakasle ziran askok zuzendari ta maisu lez artu be. Onaind STeresa 123.
azpiadiera-1.3.3
Conforme a los preceptos de la moral religiosa. "Il se dit des choses, par analogie. Bizi saindu bat, une sainte vie. Bekhatuarentzat higuintza saindu bat, [...]" H. Tr. De empleo general.
Bizitze saindu bat eraman. SP Imit I 17, 1. Bere ejenplo santu ta konsejuakin. Cb Eg II 200. Pazientzia saindu batekin hartzea. Lg II 214. Heriotze saindu baten egitekotzat. Ib. 250. Zurekin bat izateko lehia saindu bat. Brtc 19. O umilitate saindu / bertuten zimendua. Monho 106. Bildur santu bategaz. Astar II 66. Higuintza saindu bat bekhatuarentzat. Jnn SBi 30. Xede saindu bat. Lf Murtuts 11s. Heriotze saindu bat egin. Ardoy SFran 360. Bake saindu bat desiratzen du / aspaldi mundu osoak. Mattin 66. Eginkizun aundi ta santu bat. MAtx Gazt 30. Ez dira danak santuak / mundu ontako tratuak. Ayesta 53. Kexadura saindu batek harturik. Larre ArtzainE 270.
azpiadiera-1.4
4. Santo, que produce especial provecho o efecto.
Il-edo-biziko estualdi ontan, alegia, euskera bateratzea zala gaitzaren kontrako erremerio santua! In. MIH 217.
sense-2
II . (Sust.).
azpiadiera-2.1
1. (Lcc, Lar, Aq (AN), Izt 16r), saindu (AN-5vill, L-sar, B, BN-baig; H), sandu (AN-araq-ulz-egüés-erro-ilzarb-olza, BN-mix, Ae, Sal, S, R), saintu (Gèze), seindu ( VocBN ), santo (G-nav, AN-gip-5vill), sando (Sal) Ref.: Bon-Ond 155; A ( sandu, saindu ); Iz Ulz ( sandúek ); Iz ArOñ; Etxba Eib; Echaide Nav 208; Elexp Berg .
Santo, persona objeto de culto por la Iglesia tras su muerte. "Reliquias de santos, santuan errelikiak " Lcc. "Beatificar, doatsugin, santuren bat zeruan dagoala esan " Lar. "Comunión de los Santos, Santuen balderna " Ib. "Santoral, Santuen bizitzetako liburua " Ib. "Cada cual ruega a sus santos, norek bere santuai otoitz (AN)" Aq (p.) 63. " Bakhotxak bere sainduari argi, chacun allume un cierge à son saint" H. " Sanduer otoi egin bear nagun, lagun getzaien (R), tenemos que rogar a los santos para que nos ayuden" A. " Saindu guziak oliokhoi (BN-mix), todos los santos tienen afición al aceite. Saindu-maina otso hizana (S), maneras de santo (tienes), tú que eres lobo" Ib. Cf. A CPV 349: "Santulari, zetan doa Portugaletera? ¿A qué va Santulari a Portugalete?". Tr. De empleo general. La forma santo se documenta en un ej. de Azkue (BeinB 59: I ta Txanton altarara, santoak biak ).
Sainduak ere ordu hartan oro egonen ixilik. E 57. Jandoneanez Bautistea, / Zeruan santu argia. Lazarraga B22, 1198v. Zeruko santuai. Bet 12. Zure arima eramateco / sandu guztien artera. Aldaz 81s. Sainduen imajinak. Mat 104. Saindu guztiei othoitz Umiasaindrukotz. EZ Noel 130. Zeruen direan santu eta santa gustiei. VJ 15. Batzuek debozione gehiago dute saindu batentzat bertze batentzat baiño. Ch III 58, 3 (SP, Leon saindu, Mst (58, 2), Ip saintü, Echev Imit 383 santu; Ol, Pi deun ). Ezta behar uste izan sainduen bestak direla atsegin hartzeko egun batzuek. CatLav 149 (V 76). Ta ala, santu andi egin, ta ill tzan. Cb Eg III 217. Seindien eta heen erlekien eretzerat debot izaitia. AR 383. Zu zare saindutako saindua eta ni bekhatore guzietarik dohakabena. Brtc 70. Mement bat aski da saindu batetarik debru bat egiteko. Dh 214. Parabisuko saindu eta saindak, guretzat othoitz egizue. MarIl 46. Jesu Kristo, sainduen saindua. Jaur 383. Santiago / Compostelakoa, / gure fedeko santu / deboziozkoa. Echag 237. Sainduen potretak. HU Zez 15. Zu, bai al dakizu suaren santu debotua zein dan? --Santa Barbara, --diyo sastriak. Iraola 88. Ernegau eraingo zeuskio santu bati be. Kk Ab II 106. Bainan jende gehienak hola dituk: ez saindu ez debru. JEtchep 65. Nork ez daki ez dituela Elizak saindu guziak Sainduen lerroan ezartzen? Ardoy SFran 17. Yaten duten sanduekin ez zaitezela fiatu. (AN-erro) 'Jenderik onenaz ere, bizi den arte, ez fiatu' . Inza NaEsZarr 2307. Zeruko Jaunak artu zaitzala / santuen bizi-lekura. Insausti 278. Nolako maitasuna / santu origaitik. Ayesta 46. Santu euskaldun honen bizitza eta heriotza. MEIG III 116.
azpiadiera-2.1.1
Asi orduko gidariak esan zidan: "Orain santu baten illobia ikusi bear dugu, bi milla urte dituana". Santua, noski, beren erlijiokoa. Anab Aprika 17.
azpiadiera-2.1.2
Senarrak, oso osatu gurarik aren benetako gaitza, esan zetsan afaitarako konbidau ebala fraille sermoilari, bere deboziñoko santua. Etxba Ibilt 464.
azpiadiera-2.1.3
(Usado irónicamente). Orain ikusiko du sastraka orrek! Gure saindue! TP Kattalin 190.
Eta, nun nenbillen jakiteagatik, zintzarria jarri bear. Auskalo zer santu nintzan! JAzpiroz 122.
azpiadiera-2.1.4
(Como primer miembro de comp.).
Ainbeste txalupa eta bapore / beren santu-izenakin. Arrantz 154. Ta Iñigorekin santu-bidean, / euskaldun danak batera. SMitx Aranz 43. San Iñazioren santu-gogoak bazeraman berekin naiko egur-pilloa. Ib. 155n. Gau-bijilitan erriagandik / santu-indarrak artzera. Ib. 77. Erromarekin an dago Itali: / santu-saldo ugaria. Ib. 181. Santu-maillan erpiñeraiño iritxiak ditugun gizaki doatsuak. Onaind ( in Gazt MusIx 145 ).
azpiadiera-2.1.5
Ai zazu, Pantxika, ta, gaur zer santu dan jakin al liteke? Alz Ram 36.
azpiadiera-2.2
2. Imagen de un santo. " Santo-martirixak, San Emeterio eta Zeledonio. San Marzialgo uraundixak eruan ebala esaten dabe (eliza). Santo-martirixak e, Debatik ekarri ei zittuen, Debako plaiati. Mertzedesek, ostera, Santa-Martiri dio: Neguan dago Santa-martirixen zera " Elexp Berg. v. SANTU-ITXURA.
Kamaraetan idoro neben [laztana] / santua legez pintadua. Lazarraga A21, 1193v. Zetako estalduten dira altarak eta Santuak Pasiñoeko astean? Oe 154. Telleria jauna ta / letradu Arizpe, / allegatu dirade / santu onen eske. FrantzesB II 43. [Leaburuko] eliza lirain, santu ederdun, maitagarri orrek. A Ardi 53. Elizako saindu bat bezain geldi dago eta ixil. JE Ber 72. Badakizu: santu guztiyak oliyokoiak; eta santuak oliyua bezela guk ere bizikaia biar. Alz Burr 15. Zer dira sainduen porroskatzaileak? Zerb IxtS 113 (ref. a los iconoclastas). Elizan bazuten eraikia harrizko saindu bat. Lf Murtuts 3. Aldareko ta zeruko santu ederrak. Lek SClar 112. Ta gure elizako santuak ere, norbaitek jazteko premi ederra badiñate. NEtx Nola 19. Gero, bere Santu ori eskuetan artu ta leiotik begiratzera joan oi zan, eskatutako senargairik sortzen ote zitzaion ikustera. NEtx LBB 142. Antxoarik ez da ganoraz agertzen, santuak kalez kale ibili baiño len. (V-m). EZBB I 35. Santu ta kurutzak oial morauz estaltzea. Etxabu Kontu 82. Santuaren aurrian apalik, eskerrik beroenak auspaz emon nairik. Gerrika 117.
azpiadiera-2.3
3. (V-gip) Ref.: Etxba Eib; Elexp Berg .
Santo, grabado, estampa. "En Eibar se ha dicho así de todas las ilustraciones en papel impreso, seguramente de cuando no las había más que de carácter piadoso. Emoirazu liburu ori, santuak ikusi deixorazen " Etxba Eib. "Dibujos, ilustraciones o fotos de un libro o revista" Elexp Berg.
Aletzandreren ohe ondoan, murru paretan itzatuak, ikusi batzituen hiruzpalau saindu tzar. Okheztatua, xehatzeko eta surat botatzekotan izan zen. Belegarralde 16. "Enciclopedia Espasa"ko tomo batetik santuak ebagiten. Osk Kurl 40. Eta Tebeo bana erosi ostean, herritik zeihar iragan ziran, denek santuak ikusten. Ib. 160s. Zine modurako makiña bat ingirau eben, nok daki nundik; zulo batetik begiratuta santuak ikusten zirana. SM Zirik 44. I, makiñia aberiau ein dok eta ezin juat santorik pasau. Ib. 46.
azpisarrera-1
SANTU HARTU.
Santo de devoción.
[Erregutu eikiozu] Angeru Gordetzalleari eta zeure Santu artuai lagun dagizuela. EL2 20. Balea iltzen zutenean eman oi zioten [...] mingaña oso osorik Eliza, San Pedro edo beste Santu artu bati. 'Santo acepto' . Izt C 207. Apostoluak, Martiriak, zure Santu artuak... ikustea! Arr May 73. Nere Santu artuari eskatu diyot. Iraola 49.
azpisarrerakoSense-1.1
(Ref. a la imagen de un santo).
Santuari berarizko [...] eskari beroak egin ondoren [...] orra nun irrist eginda, eskutik kalera erortzen zaion bere Santu artua. NEtx LBB 142.
azpisarrerakoSense-1.2
" Santu artuak, personas preferidas; litm.: santos escogidos (G-to)" A EY III 326. " Santuartua(k), enchufado, protegido. Gerra ostian alkatian santuartuendako izate zittuan kargu guztiak. Diretoriak eta bere bi ero iru santuartuk nai daben guztia eitten dabe " Elexp Berg.
azpisarrera-2
SAINDU BEGIRALE (DvA).
"Patron" Dv. "Santo patrón" A.
azpisarrera-3
SANTU-BIZITZA.
Hagiografía.
XVI, XVII eta XVIII-garren mendeetatik, misteri eta santu-bizitza eli bat badugu [breizeraz] . Mde Pr 284. Santu bizitzak, egunean egunekoa. Lenengo xorta. Manzi Tí.
azpisarrera-4
SANTU EGIN .
(Ref. a personas). Hacer(se) santo, convertir(se) en santo. "Santificar, [...] santu egin " Lar, . v. santutu.
Fazoiñ huntan penitentzia / bethi urruntzen dukela / [...] uste duk / saindu egiñen aizela? 103. [Iob] alde guzizko saindu egin zen eta bertutetsu bertute guzietan. SP Phil 181. Bere sabeleko seme maitea santu egiñik ikusi ta aldarean adoratu zuen. Cb Just 21. Ordentzen danak, artzen du, bere burua santugiteko grazia. Ub 217. Gu santu egiñ nai ginduke; baña ez bortxaz. Arr May 103. Nere burua santu egin ta / ez naiz asiko ezertan, / guziyak gera pekatariyak, / ezta dudarik orretan. Xe 362. Gaur ez dago besterik, iñor juzgatzea / ta norberen burua santu egitea. AB AmaE 400. Il gabe, eztago santu egiterik. EZBB II 17. Liburu on bat irakurri zuelako santu egin zan Loiolako Iñazio. ArgiDL 3. Sakristauentzako eztau premiarik / aparte ipinteko altara barririk; / santu einda an jarteko zarrik ez gasterik, / izan leiteke baña neuk eztot usterik. Enb 163. Kristoren amodioak eta graziak dituela saindu egiten. Ardoy SFran 9. Gazte batzuek harizan dira [...] beren buruak zeruan ezar, / bestiak ifernu labean. [...]. Gure buruak ez saindu egin / gauza horien gainean. Mattin 63.
v. tbn. Mg CO 245. Añ LoraS 61. Ur MarIl 57. Itz Azald 47. SMitx Aranz 163. Saindu: Jaur 376.
azpisarrerakoSense-4.1
(Ref. a cosas). v. santifikatu.
Kredoa esatea da orazioa egitea? --Bai-ta haren izena santu egitea ere. Ub 167. Nola santu-giten edo santifikatzen da Jainkoaren izena? Ib. 160 (v. tbn. 169 santu-gitea ). Berak santu egindako egunak, geuk bere santututeko. fB Ic II 238. Emoten ditu grazija bi. Bata, arimia santu egiteko ta bestia [...]. fB Ic III 341. Grazia habitüala edo saintü egiten gütiana. CatS 63.
azpisarrera-5
SANTU-EGUN.
azpisarrerakoSense-5.1
a) Fiesta del santoral.
[Kristinau barrijak] bere asi zirian euren santu eguneetan Eleisaan Santubak ondrauta, Eleisakua eginda gero, plazaan jentileen olgeetak egiten. fB Olg 144 (v. tbn. otro ej. en la misma pág.). Iturri orrek dauka ermita San Fernando, eta gazteak egiten dute berendo bat santu-eguna ori [sic] urbilena dagoen jayian. Auspoa 77-78, 286.
azpisarrerakoSense-5.2
b) Santo (de una persona).
Ez nintzan akordatzen biyar nere santu-eguna zanikan. Moc Damu 8 (v. tbn. 5).
azpisarrera-6
SANTUEN SANTU.
Santísimo (del Templo de Jerusalén).
Eta bigarren belaren ondoan zen Tabernaklea, Sainduén sainduak deitzen dena. "Les lieux saints" . He 9, 3 (He Sainduen Saindua, Dv Sainduren Saindua; TB toki hanitz saindua, Ol Guren Gurena, Ker, IBk, IBe Santu Santua ). Seguraturik gidatzen gaituena Beloaren barreneraino, zeinetan baitago sainduen saindua. SP Imit IV 11, 4 (aludiendo a Jesucristo; cf. infra ).
azpisarrerakoSense-6.1
(Ref. a Jesucristo).
An [Birjinearen sabelean] egondu zan / santuen santua. CancVizc 369. Bekhatorea zeruratzea, ala sainduen saindua aldareratzea da mirakulluago? Harb 228. Zure hutsak, diozu, husuegiak dire hain maiz Sainduen Sainduaren ganat hurbilzeko. Mih 42. Baldin seinduen seindua barurtu bada, nigar egin badu. Dh 209. Sainduen Saindua, Zeru Lurren jainkoa, gauza guzien kreatzailea eta jabe soberanoa. Jaur 114. Kristo Sainduen Sainduagatik, otoi, ez bezait iñork galarazi. Or Aitork 326.
v. tbn. sainduen saindu: SP Imit IV 1, 8. Lg I 333. Hb Egia 46.
azpisarrera-7
SANTU GUZTIAK.
Día de Todos los Santos. v. Domuru Santu.
Meditazionea saindu guzien oktabako. Jaur 376 (v. tbn. 377). Mediku bi santu guztien gaubean. Azc PB 241 (tít.). Santiagoren eta Santu Guztien jaiaurreko egun bakotxak. Itz Azald 115. Pentekoste, Abuztuko Andre Maria, Santu guzti-ta Eguarrietako aurreko eguna. KIkG 63n. Santu guzietan, elurra mendietan. (AN-gip). EZBB II 107. Santu Guztien bezperan. Insausti 278.
azpisarrera-8
SANTU GUZTIEN EGUN, SANTU GUZTIEN FESTA.
Día de Todos los Santos. " Imuru saindúru, saindu guzien besta " Urt I 344. v. Domuru Santu.
Garizuma au leku batzuetan atsitzen zuen S. Martin egunetik, besteetan Santu guzienetik. AA III 454. 1861 garren urtian, Santu Guzien egunean. Xe 367. Oso urrian dira / santu guzienak, / ortxen eltzen dirade / gaztañik geienak. Uzt Sas 92.
azpisarrera-9
SAINDU-ITXURA, SANTU-IRUDI.
Imagen de santo.
Saindu-itxura bat niz, Lekuineko eliza-aldare sahetsean nagoena. JE Bur 72. Ikonoklastes edo saindu-itxuren porroskatzaile famatuak . Zerb IxtS 102 (v. tbn. en la misma pág. saindu-itxura porroskatzaile ). Saindu-itxurak atxiki eta aintzinean bezala ohoratu. Ib. 102. Aldaretako santu iduriak. NEtx LBB 169.
azpisarrera-10
SANTU-JALE.
Beato, muy devoto.
Dorregarai santu-jalearen alabarik zaarrena. Erkiag BatB 105.
azpisarrera-11
SANTU-JANZLE .
(Peyor.). Solterona (litm. 'la que viste santos').
Baiño atzerrira doazi mutilak goizoro, saindu-yaunzle izain gire oro . (BN-mix). A EY IV 127.
azpisarrera-12
SANTU LARRI EGUN.
" Santu-larri-eguna baserritar askok esaten dautse Santo Tomas abendukoaren egunari, egun atantxe larri larri urte guztiko etxe-saria emotera joaten direlako" Ezale 1897, 151n.
azpisarrera-13
SAINDU-MIN.
"Cuando a un niño se le aparecen unos granos (urte miña edo saindu miña), hay que ir de casa en casa por todo el vecindario pidiendo limosna" AEF 1931, 61 ("Estudio etnográfico del pueblo vasco continental").
azpisarrera-14
SANTU-HOTSEAN.
En olor de santidad.
Santu-otsean il zan eta beatifikatzeko asiak dira. Or SCruz 10.
azpisarrera-15
SANTU-SALTZAILE .
(Peyor.). Santero.
Pertz-konpontzalleak, / titiri-mundi eta / santu-saltzalleak. Xe 224.
azpisarrera-16
SANTU-SANTA.
azpisarrerakoSense-16.1
a) Santo y santa.
Dabid erregia, Magdalena [...] gaixki hasi ziren bere akzionetan Iinkoaren kontre, eta gero bere penitenzietan [...] perseberaturik [...] salbatu, eta zelian saindu sainda gertatu. Tt Arima 37.
azpisarrerakoSense-16.2
b) (Pl.). Santos y santas.
Diriala Ama Birjiniaren, diriala santu santen kontrako gauzetan. Mg CO 153. Santu Santa guztiak, izan zaiteze bitarteko nireak. EL1 149 (v. tbn. EL2 172). Zeruko santu-santa guztijak! Arren! Kk Ab I 101.
azpiadiera-2.1
Eskariak egin eikiezuz [...] zure Angeru yagoleari, eta zure Santu Santa artuai argitu zagientzat. EL2 22.
azpisarrera-17
SANTU-SANTU.
Santísimo (del Templo de Jerusalén).
Bigarren estalki-ostean, Santu-Santua eritzan egon-lekua. Ker He 9, 3 (IBk, IBe Santu Santua; Sainduen Sainduak, Ol Gurena ).
azpisarrera-18
SANTU-SANTU EZ EGON (G-azp; santu-santua V-gip), OSO SANTUA EZ EGON (G-azp), SANTU-SANTU EZ IZAN, SANTU-SANTUA EZ IZAN, SANTU-SANTU EZ IBILI Ref.: Gte Erd 124; Elexp Berg; ZestErret .
"Gauza bat oso ona ez izan edo egon. Gaur eztago egualdi santu-santua [...]. Nere kotxia ezta santu-santua, ta kontuz ibilli. [...] Aspaldixan osasunez enabill santu-santu " Elexp Berg. " Gaur ez nago oso santuba (G-azp)" Gte Erd 124 (junto a gorputzaldi txarra daukat, gaur ez nago nere onean, etc., de otras zonas). "Ez nao santu-santure, barrualde hauek nehiko aztoratuta badazkat" ZestErret .
azpisarrera-19
SANTU USAINEKO.
(El, lo) que tiene algo de santo, que está relacionado con la religión.
"Aitearen" egin dau Nikanor-ek, aspaldion orrelako gauza santu-usaiñekoetatik urrun erabilli arren bere bizimodua. Erkiag BatB 162.
azpisarrera-20
SAINDUZKO .
(Adnom.). De santos.
Jainkoak deithu du San Ignazio, haren santifikatzeko, hartarik egiteko sainduzko oste infinitu baten Aita, bere Elizaren defendatzaile khartsu bat. Jaur 403.
azpisarrera-21
XANTU.
azpisarrerakoSense-21.1
a) (Forma con palat. expr.). Estampa de santo. Cf. ESKUAK XANTU (s.v. 1 esku).
Iruditegiak aurkeztatzen du Plaza berri edo [...] San Tomaseko feri egunian. [...] Ezkerreko arkuban azalduko da gizon bat eskopetak saltzen. Erdiko arkuban paperezko xantubak alde batian eta kalderak bestian, saltzalliak inguruan dirala. Alz STFer 112.
azpisarrerakoSense-21.2
b) (Ref. a personas). Santo, de virtud ejemplar.
--Ez nak geigo zuengana joango. --Ara or "xantua". --Ez beñepein i bezin alua. ABar Goi 57.
santu
<< 3 samar 0 / 0 sariztatu >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
Library zlibrary project
z-library z-lib project
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper