Euskararen Gramatika

37.4. -tzeko formarekin eginiko helburuzko perpausak

37.4.1. -tzeko soila

37.4.1a -tzeko da helburuzko perpausak egiteko maizenik erabiltzen den forma. Hori erabiltzen da, eskuarki, perpaus nagusiaren eta helburuzkoaren subjektuak erreferentziakide direnean: Liburu bat ekarri dut oporretan irakurtzeko —(nik)/(nik)—. Baina berdin erabil daiteke erreferentziakidetasuna subjektuaz bestelako osagai batekin gertatzen denean: Liburu bat ekarri dizut oporretan irakurtzeko —(zuri)/(zuk)—, edo, erreferentziakidetasuna izan gabe, helburuzkoaren subjektua berariaz aipatua bada: Liburu bat ekarri dut zuk irakurtzeko; horrelakoetan, aurreko atalean esan den moduan, subjuntiboa ere erabil daiteke: Liburu bat ekarri dizut oporretan irakur dezazun; Liburu bat ekarri dut zuk irakur dezazun. Helburuzkoaren subjektua seinalatua ez denean, ordea, nagusikoarena bera dela ulertzen da, eta, esan bezala, -tzeko forma erabiltzen da (aurreko atalean aipatu salbuespenetan izan ezik, § 37.3.1a): Lan handia egin dut kurtsoa gainditzeko —(nik)/(nik)—; Mailegua eskatu al duzue etxebizitza erosteko? —(zuek)/(zuek)—.

37.4.1b Predikatuaren barruko osagaia da gehienetan helburuzko perpausa, eta horrelakoei dagozkien ezaugarriak ditu (§ 37.2.2a). Zerta(ra)ko edo zergatik galderei zuzenean erantzun diezaieke: Zertako zen, Juduak fedegabeko jendeen artean bizitzea? -Jende berei Jainko egiazkoaren ezagumendua emateko (Ubillos); Eta, dena zertarako eta galtzeta-orratzak eta tronpa-puntak egiteko (San Martin); Zerendako euskara? Munduan, burua tente eta goiti ibiltzeko (Herria). Ondoan -tzeko baizik gisako perpaus murriztailea duela egin daiteke galdera: Zertarako eman zait bestela adimenaren argia, bilatzeko baizik (Txillardegi). Galdegaia ere izan daiteke, aditzaren aurreko lekuan kokatua: Itsasoa ikusteko igoko gara gain hartara. Edo ‘atzeratuta’, ohiko eten-intonazioekin, helburuzkoa luzea denean batez ere: Gain hartara igoko gara↑ itsasoan dabiltzan ontziak hobeto ikusteko. Bai-ez kontrastean ere erabiltzen da: Argitu nahi zaitut, ez baitezpada ene buruaren garbitzeko, baina Jesu-Kristok goretsi duen bertute bat ez dezazun zuk apalets (Laphitz); Inbentarioa ez zen egina deusen ebasteko, bainan bai deus gal ez zedin (Hiriart-Urruti); Eta Angirok Japonia utzia zuen ez bakarrik ihesari emateko, baina bihotzean sendi zuen karga nolazpait bidean uzteko (Narbaitz). Galdegai ez delarik aditz nagusiaren eskuinean ematen da maiz, horrelakoetan ohikoa denez: Gain hartara igoko gara itsasoa ikusteko. Ezkerrean ere joan daiteke, mintzagai aurreratu gisa: Itsasoa ikusteko, gain hartara igoko gara.

37.4.1c Adibide horietan guztietan predikatuaren barneko osagaia da helburuzko perpausa, baina kanpoko konplementu gisa ere erabiltzen da inoiz. Hala nola, esate baterako, enuntziazioaren helburua adierazten duten perpausetan, esan aditzarekin eginak batik bat: Bixentari, egia esateko, nazka eman zion eta ez zuen erantzuteko asmorik (J. A. Irazusta); Egiaren den bezala errateko, biziki ofizio polita zitzaidan (J. Etxepare); Zehatzago esateko, gipuzkera osotua daukat begi aurrean (Mitxelena). Adibide horietako -tzeko perpausek ez dute perpaus nagusiko gertakariaren helburua adierazten —‘nazka ematearen’ xedea ez da hiztunak ‘egia esatea’, alegia, lehenengo adibidean—; enuntziazioaren beraren xedea ematen dute aditzera perpaus horiek —esaten dudan hau ‘egia esateko’, ‘zehatzago esateko’ eta abar esaten dut, alegia—. Horrelako perpaus batzuek diskurtsoaren markatzaile gisa funtzionatzen duten esapide neurri batean finkoak eratu dituzte, hala nola egia esateko, zehatzago esateko, labur esateko, hitz batean esateko…, egia esan edo egia esanda gisakoen pareko direnak (ikus 43. kapitulua).

37.4.1d Zenbaitetan, helburuzkoen izaera prototipikotik aldenduz, bestelako ñabardura edo nozio batzuk ematen dituzte aditzera -tzeko perpausek. Hala, ustezko helburuaren kontrako ondorioa adierazten dute batzuetan: Gure taldekoak aurkariak baino hobeto aritu ziren denbora guztian, azkenean partida galtzeko; Orduak egin ditu baratzean lanean, lau tomate ziztrin biltzeko; Zergatik Ejiptotik atera gaituzu, hemen egarriak hiltzeko? (Lardizabal).

Baldintza balioa ere izan dezake -tzeko formako perpausak: Min hartzeko arrisku handia dut eta horrela ibiltzeko hobe da uztea (Berria); Horrela ibiltzeko, hobe lukete etorri ez balira (Berria); Gaizki bizitzeko alferrik da dirua izatea. ‘Gertakaria halakoa izango bada’, horra zer adierazten duten adibideetako perpausek; ‘horrela ibili behar badut’, ‘horrela ibili behar badute’ eta ‘gaizki bizi behar bada’ eran parafrasea daitezke.

Balio kontzesiboa ere izan dezake beste zenbaitetan: Horren entrenamendu gutxi egiteko, ez duzu partida txarra egin; Hain ospetsua izateko, kasu gutxi egiten dizu jendeak. Ikusten den moduan, maila adierazten duen elementua darama maiz -tzeko perpausak, horrelakoetan, eta perpaus nagusiak, berriz, zenbatzailea edo zerbaiten pisua edo balioztatzea adierazten duen esapide bat. Kontzesiozko egituraren bat erabiltzea ohikoagoa da horrelakoetan: Horren entrenamendu gutxi egin arren, ez duzu partida txarra egin.

Azalpen balioa du beste batzuetan, harridurazko esaldietan batez ere: Gogor egingo zuen lan, horren nekatua egoteko! —‘Gogor egingo zuen lan, horren nekatua dagoenez gero’, alegia—.

Helburua ez, baina kontrastea edo denbora-segida adierazten dute beste batzuek: Anoetako hartan txistuka hasi ziren ikusleak, txaloka amaitzeko; Bostetan egingo dugu entrenamendua, partida seietan jokatzeko. Horrelakoak juntaturik ematea da ohikoena: ‘Txistuka hasi ziren eta txaloka amaitu’, ‘Bostetan egingo dugu entrenamendua, eta seietan jokatuko partida’.

37.4.2. «-tzeko + postposizioa» egiturako formak

37.4.2a Aski da -tzeko forma bera helburuzko perpausak eratzeko, eta horrela erabiltzen da eskuarki gaur egun, esan den moduan, baina postposizio bat erantsi izan zaio inoiz forma honi ere, helburuzko adiera areago markatzeko edota ñabarduraren bat gehitzeko. Hala, -tzat postposizioa erantsita -tzekotzat forma eratu da, Iparraldean, -tzeko perpausen balio bereko helburuzko perpausak egiteko: Josuek igorri zituen aitzinetik isilik jendeak, jakitekotzat hiri hartako berri (Larregi); Jesu-kristo atera zen mortutik gizonen artean agertzekotzat (Larregi); Oren erdi baten buruan, bihia ateratzen da eta idorrarazten gero eraitekotzat (Duvoisin).

37.4.2b Era berean, -tzekotz forma eratu da, batik bat Iparraldean hau ere, helburuzko perpausak egiteko³⁷⁴: Egia honetaz fede gehiago egitekotz sinatzen ditut letra hauek (Argainaratz); Baserritar bilkurak alegeratzekotz koblak egiten zituzten orain (Mirande); Goriot isilean egon zen une batez, eginahal guztiak eta bi egiten bide zituela bere indarren biltzekotz (Makirriaingo katixima).

Forma honekin eginiko perpausek ere baldintzazko balioa izan dezakete, -tzeko soileko perpausek bezala: Horrela ibiltzekotz, hobeto duzu uztea.

37.4.2c Bere aldetik, -tzeko formari mugagabeko -ta- eta inesiboko marka erantsita eratu den -tzekotan formarekin ere helburuzko perpausak egiten dira. Postposizioaren gobernupean den izen sintagmaren izena isilpean utzita sortua da forma hori —[[(-tzeko) izena] -tan]—; bat baino gehiago dira horrela isil daitezkeen izenak: [[(-tzeko) {asmo ∼ kontu ∼ puntu ∼ ordu}] -tan]. Inguruak iradokitzen du zein den kasu bakoitzean isildutako izena. Hala, perpausak asmoa adierazten duenean pentsa daiteke asmo izena dela isilpean utzitakoa, eta -tzeko asmotan esapidea duela horrelakoetan -tzekotan formak oinarri (Goenaga 1980: 372). Esanahiari dagokionez, baliokideak dira asmo izena agerian duten perpausak eta hura isilduta dutenak: Zerbait irabazteko asmotan saldu zuen autoa eta Zerbait irabaztekotan saldu zuen autoa (Goenaga 1980: 372). Sintagmen egituran dago aldea, esan bezala: irabazteko asmotan sintagman [_PS [[(perpausa) -tzeko] izena] -tan] egitura dago agerian; izena isildua dutenetan, berriz, zuzenean lotzen zaio -tan atzizkia -tzeko formari, eta horrela sortutako -tzekotan atzizkia forma egina bilakatu da, nolabait esan, besteak beste helburuzko perpausak eratzen dituen forma finkatua. Ekintza baten xedea edo helburua adieraz dezake horrela eginiko perpausak: Dena den, Etxamendi eta Larralderen kantuak dioenez “Pentze onaren erostekotan artaldea dugu saldu” (Argia).

Forma hau ere maiz erabiltzen da baldintza balioarekin, Hegoaldean batik bat: Inori laguntzekotan, zuri lagunduko dizut; Norbaiti eskerrak ematekotan, Ane ezin dugu alde batera utzi (ikus § 34.10a).

37.4.2d Hegoaldeko idazle batzuek, azkenik, -tzeko amoreagatik egitura erabiltzen dute: Pritchard andreak hogeita hamar milia ere egin zitzakeen, inoren hilotza ikusteko amoreagatik (Otegi); Ez lokartzeko amoreagatik, saiatuak ginen isiltasunari tarterik ez uztera (Epaltza). Egitura horretan amore izenak gobernaturiko izenlaguna dagoela esan daiteke, ‘ikusteko amore’, alegia, lehen adibidean, ‘ikusteko gogo’, ‘ikusteko nahi’ eta horrelakoen pare; areago pentsa daiteke, ordea, amoreagatik hori genitiboa eskatzen duen postposizio bilakatu dela (zure amoreagatik, irabazteko amoreagatik), subjuntiboa ere goberna dezakeena. Iparraldean amoreagatik (eta) aurretik dela erabiltzen da forma hau: Didier Borotra […] ernatu zen bere ekipo teknikoari manatzera lotura egin zezan kontratuaren eramaileekin, amoreagatik eta Miarritzek eskuratzeko diru zama larriak itsas hegiko uren garbitasunarentzat (Herria). Aurrekoek ez bezala, forma honek ez du helburuzkoaz bestelako erabilerarik, ez baldintzazkorik ez bestelakorik.

Idazleren batek, bestalde, -tzearen amoreagatik egitura erabiltzen du: Ezkerreko alderdiekin edo abertzaleekin ez joatearen amoreagatik, Nafarroaren eskumenen kontra bozkatzeko gai da (Berria).

37.4.3. Helburua eta ezinbesteko baldintza

37.4.3a Helburua gauzatzeko perpaus nagusiak dioena nahitaez bete behar dela ematen dute aditzera -tzekotz eta -tzekotan formekin eginiko perpausek, nagusian behar edo nahitaez bezalakoak ageri direnean (Kurtsoa {gainditzekotz ∼ gainditzekotan}, gehiago ikasi beharko duzu). Helburua eta beharra jartzen dituzte erlazioan egitura horretako perpausek. Honela parafrasea daiteke, hain zuzen, adibideko esaldia: ‘kurtsoa gainditzea baldin baduzu helburu, gehiago ikastea ezinbestekoa duzu’ (§ 34.2).

Horien parekoak dira, bestalde, baldintzan -ko aspektuko adizkia eta ondore perpausean beharra aipatzen duten baldintzazko perpausak: Kurtsoa gaindituko baduzu, gehiago ikasi behar duzu; Lanera garaiz iritsiko bazara, autoz edo trenez joan beharko duzu; Badaukat nik horren beharra egunero ogia jango badut (Arratibel). Ondore perpausak aipatzen duen gertakaria nahitaez bete behar dela adierazten dute esaldi horiek ere. Baldintzazko forma, baina helburuzko esanahia dute.

37.4.3b Ikusten denez, baldintza-ondorio harremana ohiko baldintzazkoetan ez bezala gertatzen da esaldi hauetan: ondore perpausean aipatzen dena dator aurrena, eta haren ondoren, berriz, baldintzazko perpausak aipatzen duena —‘kurtsoa gainditzea’ ikastearen ondokoa da, lehen adibidean—; formalki baldintza denak ondorioa adierazten du, eta formalki ondore denak baldintza.

Helburuaren eta gertakari nagusiaren arteko inplikazioa indartsuagoa da perpaus hauetan helburuzko arruntetan gertatzen dena baino. Batetik, perpaus nagusiko edo ondore perpauseko behar modalak indar berezia ematen dio esaldiari, eta, beste alde batetik, etorkizuneko baldintzazko forma edo {-tzekotz ∼ -tzekotan} formak erabiliz, behar hori baitezpadakoa dela seinalatzen da. Alderatu hiru esaldi hauek:

– Hiztegia erosi du, ingelesa ikasteko.

– Hiztegia erosi behar du, ingelesa ikasteko.

– Hiztegia erosi behar du, ingelesa {ikasiko badu ∼ ikastekotz ∼ikastekotan}.

Lehenbiziko esaldian gertakari bat aipatzen da —‘hiztegia erostea’, alegia— xede bat duena —‘ingelesa ikastea’—; bigarrenean, gertakari hori xedea lortzeko beharrezkoa dela esaten da; eta hirugarrenean, areago, nahitaezkoa dela (§ 34.10c).

37.4.4. -tzeko formarekin eginiko helburuzkoez bestelako perpaus mota batzuk

Helburuzko perpausak ez ezik bestelako egiturak ere eratzen dira -tzeko formarekin, haien hurbilekoak batzuk. Hala, besteak beste, zertarako-osagarriak (prest nago lanean hasteko), izenlagunak (autoak garbitzeko makina; oporrak egiteko gogoa), eta predikazio egiturak (ikustekoa da).

37.4.4a Kapitulu honen atarian esan den moduan, helburuzkoetatik hurbil daude zertarako? galderari erantzuten dioten perpaus osagarriak. Aldea, berriro esan, bikoitza da; batetik, helburuzkoek egile borondateduna eskatzen dute (ondo prestatu behar ditugu gauzak bihar Bilbon batzarra egiteko) eta osagarriek ez (badira tokiak sobera bihar Bilbon batzarra egiteko); bestetik, konplementazio erlazio desberdina dute: helburuzkoak predikatuak hautesten ez dituen konplementu adjuntuak dira, erabiltzen duten formari esker betiere xedea adierazten dutenak; osagarriak, aldiz, predikatuak hautesten dituen konplementu argumentalak dira, predikatuaren araberako esanahia dutenak.

37.4.4b Ez da beti zehatza, ordea, helburuzko perpausen eta zertarako- osagarrien arteko muga, bai baitira batera zein bestera uler daitezkeen perpausak. Hala, esate baterako, lorkizuna edo ondorioa patu moduan aurkezten dutenak (gu denok hondatzeko sortu zen zoritxarreko gerra —gerra da hondamendia ekarri duen patua edo zoria, egileen borondatea gorabehera—), edo zerbaitek duen edo norbaitek ematen dion erabilera adierazten dutenak (urratsetan laguntzeko {da ∼ dut} makila —hau da, ‘erabiltzen {da ∼ dut}’). Hala ulertuta, helburuzkotzat ere har daitezke perpaus horiek, edo, behintzat, helburuzkoen eta osagarrien artekotzat. Esan behar da, bada, mutur biak aski garbi zehaztuak diren arren —helburuzkoak batetik eta osagarriak bestetik—, badela bien artean muga lausoko eremu bat, zeinetan perpausak batera zein bestera uler daitezkeen (ikus 30. kapitulua; EGLU-VII: 504).

Gauza bera gertatzen da -tzekotan formako perpaus batzuekin. Erdibidekoak izan daitezke hauek ere; egile inplizitua dutenak izan daitezke, edo lorkizuna patu moduan aurkezten dutenak: Nor da munduan mende oso bat bizitzekotan sorturik? (Larre).

37.4.4c Hurbilekoak dituzte helburuzko perpausek, halaber, -tzeko formarekin eginiko izenlagunak (bizarra kentzeko makina, zinera joateko gogoa). Perpausak gobernatuetan bezala, izenak gobernatzen dituen hauetan ere -tzeko perpaus mota bi bereiz daitezke: adjuntuak eta osagarriak. Izan ere, batzuk aukerako laguntzaileak dira, izenak hautesten ez dituenak (lo egiteko pilulak; arrautzak frijitzeko zartagina; autoak garbitzeko makina; hautsa kentzeko zapia); adjuntuak direnez, izenlagunik gabe ere badute zentzua izen horiekin eginiko perpausak: Pilulak hartu ditut; Zartagina erosi dut; Makina berria jarri dute; Emadazu zapia. Beste batzuk, berriz, izenak hautesten eta eskatzen dituen osagarriak dira (mendira joateko asmoa; lagunak ikusteko gogoa; emeki ibiltzeko aholkua); osagarririk gabe herren geratzen dira izen horiekin eginiko perpausak: ?Asmoa duzu?; ?Gogoa dugu; ?Aholkua eman dio —osagarri inpliziturik ez badute, zerbait falta dute perpaus horiek—.

37.4.4d Izenlagun adjuntu horiek izenak adierazten duenaren funtzioa ematen dute aditzera: Emadazu leihoak garbitzeko zapia; Lo egiteko pilulak hartzen ditu; Uda igarotzeko etxea erosi dut —zapiaren funtzioa ‘leihoak garbitzea’ da, pilulena ‘lo eragitea’, eta etxearena ‘uda igarotzea’—. Esanahiari dagokionez, bada, helburuzko perpausen antzekoak dira izenlagunok, baina ez guztiz errankideak, borondatedun egilerik ez baitago hauetan; hortaz, esan bezala, funtzioa adierazten dute, ez helburua. Egitura ere desberdina dute, bistan da, eta ahozkoan gauzatze diferentea dute. Konpara, esate baterako, ondoko esaldi bi hauek: Lo egiteko, pilulak hartzen ditu eta Lo egiteko pilulak hartzen ditu. Esanahi bertsukoak izan arren, egitura desberdina dute. Lehenbizikoa helburuzko perpausa da, eta honela irudika daiteke, labur: lo egiteko, [(pilulak) hartzen ditu]; ikusten denez, pilulak da aditzaren objektu zuzena, eta lo egiteko sintagma aditza modifikatzen duen adjuntua. Bigarrena, berriz, izenlaguna da, eta honela irudika daiteke: [(lo egiteko) pilulak] hartzen ditu; hor lo egiteko pilulak sintagma da aditzaren objektu zuzena, eta lo egiteko perpausa pilulak izenaren izenlaguna da. Lo egiteko sintagmak helburua adierazten du aditzaren konplementu denean, hots, helburuzko perpausa denean, eta funtzioa, berriz, izena modifikatzen duenean (§ 30. kapitulua).

37.4.4e Osagarrietan, berriz, izenak hautesten du -tzeko formako izenlaguna: [(-tzeko) {aholku ∼ uste ∼ iritzi ∼ beldur ∼ kezka ∼ keinu…}]. Hauen esanahia ere ez da berez helburuzkoa, izen gobernatzailearen araberakoa baizik; ‘aholkuaren’, ‘ustearen’, eta gainerakoen objektua da, kasuan-kasuan, -tzeko perpausa. Izena asmo, xede edo helburu baldin bada, sintagmak xedea adierazten du, jakina, baina ez egituragatik, izenagatik baizik: Partida irabazteko asmoa dugu; Lagunak agurtzeko xedea zuen; izen sintagmari postposizioa erantsita eraturiko [(-tzeko) {xedearekin ∼ helburuarekin ∼ nahiarekin ∼ ideiarekin ∼ asmotan}] gisako sintagmak postposizio sintagmak dira, eta, hain zuzen ere, izenari dagokion ‘xede’, ‘helburu’ edo ‘asmo’ esanahia ematen diote esaldiari. Helburuzko perpausen errankide dira, hortaz, egituran den aldea gorabehera: Oporretan irakurtzeko {xedearekin ∼ ideiarekin ∼ asmotan} erosi dut liburua = Oporretan irakurtzeko erosi dut liburua; Berehala itzultzeko {xedearekin ∼ ideiarekin ∼ asmotan} joan da = Berehala itzultzekotan joan da. Ohiko postposizio sintagmak dira aurrenak, postposizioaren gobernupean izen sintagma dutenak, eta perpausa gobernatzen dutenak, berriz, bigarrenak, helburuzko perpausak. Gorago esan den moduan, hain zuzen, -tzeko asmotan sintagmatik sortua da, izena isilpean utzita, perpausetako -tzekotan forma finkoa.

Helburuzko perpausak eta izenlaguna dutenak sintagma mota desberdin bi direnez, biak ager daitezke perpaus berean: Egunkaria irakurtzeko, hurbiletik ikusteko betaurrekoak jantzi behar ditut; Liburu pare bat erosteko asmoa daukat, oporretan irakurtzeko.

37.4.4f Aditz kopulatiboekin ere joan daiteke -tzeko formako perpausa, predikatu funtzioan —izan, egon eta *edun, eduki aditzekin, alegia—, aditz perifrasiak eratuz zenbaitetan: Harritzeko da zenbat lan egin duen; Jaialdia hasteko zegoen. (Ikus EGLU- II: 468-470).

Esanahiari dagokionez, bat baino gehiago dira mota honetako perpausak aditzera eman ditzaketen nozioak. Inguruaren arabera ulertzen dira; asmoa adieraz dezakete (aurten ere Berlina joatekoa naiz oporretan ≈ ‘joateko asmoa dut’), egoera (zakarretara botatzeko dago txirringa zahar hori ≈ ‘botatzeko moduan’), obligazioa (lan hori zuek egitekoa da ≈ ‘zuek egin behar duzue’). Zerbaiten ‘neurria’ edo ‘balioa’ azpimarratzeko erabiltzen dira batzuetan (ikustekoak dira uholdeak eragindako kalteak; kontuan hartzekoak dira haren aholkuak); balorazio esanahi horrekin darabil maiz Axularrek egitura hau, Villasantek azaldu zuen bezala (kontsideratzekoak dira hitz hauek; laudatzekoa zen errege hura)³⁷⁵.

37.4.4g Erdiespena adierazten duten aditzekin, haren gauzatzearen berehalakotasuna seinalatzen du zenbaitetan -tzeko perpausak, aditz nagusia aspektu burutugabekoa denean: Aurreko eguneko maiseolaria horma gain batetik jauzi egiteko zegoelarik, atzetik isilka ondoratuta, bultzada batez buruz behera bota zuen horma gainetik (Barrensoro); Eta mahaitik altxatzeko zeudela: tan-tan, atea (Ugalde); aspektu inkoatiboa adierazten duten esaldi horien oinarrian jauzi egiteko zorian, altxatzeko puntuan edo gisa horretako postposizio sintagmak egon daitezke, izena eta atzizkia isilpean utzita sortuak. Aditz nagusia aspektu burutukoa denean, berriz, gertakaria gauzatzeko egon bai, baina gauzatu gabe geratu dela iradokitzen da: Bere burua leiho batetik behera botatzeko egon zen (J. I. Arana); Ahotik kendu didak; neu bere horixe itauntzeko egon naiz (Azkue); Burruntzian zegoela kosk egiteko egon ninduan (Altzaga).

37.4.4h Zerbaiten falta edo gauzatu gabeko zerbait adieraz dezake, berriz, egon edo eduki aditzekin doanean: Ikusteko dago zer ekarriko duen datorren agintaldiak (Argia); Zu eta gu lezio asko jasotzeko gaude oraino (Argia); Duela urtebete ez bezala, sasi gutxiago dauka garbitzeko (Berria). Gabeziaren adiera hori argi ikusten da -tzeko perpausa -tzeke atzizkia dutenen errankidea denean: Egiteko dago zorioneko Euskal atlas hori (Mitxelena); Euskal sintaxi osoa, edo ia osoa, egiteke daukagu (Mitxelena). Ondoko adibide honetan, forma biak ageri dira juntaturik: Garapen gutxiko literaturetan alderantzizkoa da sentsazioa, egiteke eta egiteko dagoela gehiena (Berria).

Egitura predikatibo hau dute, azkenik, zerbaiten erabilera adierazten duten perpausak eta, goraxeago azaldu den moduan, helburuzkoen eta osagarrien tartean koka daitezkeenak: Urratsetan laguntzeko {da ∼ dut} makila. Itzuli hau da, predikazio egitura hauetan, helburuzko perpausetatik hurbilen dagoena.

37.4.4i -tzekotan formako perpausa ere izan, egon, ibili edo geratu bezalako aditzekin doa askotan, predikatu gisa, eta ekintza baten xedea baino areago, zerbait egiteko asmo edo intentzioa adierazten du: Legebiltzarrean bilera ezohikoa egitekotan dira gaur alderdiak (Berria); Biharamunean bilera bat egitekotan geratu dira (Berria); Etzi etortzekotan lotu gara (Urrutikoetxea). Argia da esanahi hori -tzekotan perpausa asmo izena daraman perpausarekin juntatua denean: Dantza eta masaje tailerra egiteko asmoa dugu, eta barre terapia egitekotan ere bagara (Berria). Mugimendua adierazten duten aditzen konplementu ere izan daiteke forma honekin eginiko perpausa: Goizean joan zen mendira, bazkaltzera itzultzekotan, baina ez zen bueltatu (Berria); Hurrengoan itzultzekotan joan da, pozik (Goienkaria).

Asmoaz bestelako nozioak ere adieraz ditzake, hala ere, isilpeko izena bestelakoa denean; egoera, besteak beste: Nafarrek partida nahiko eskasa egin zuten, eta berriro kale egitekotan izan ziren (Berria); Aseguru etxea porrot egitekotan zegoenean, Gobernuak diru laguntzak eman zizkion (Berria).

37.4.4j Balio inkoatiboa du beste zenbaitetan, -tzeko perpausak bezala, erdiespena edo gauzatzea adierazten duten aditzekin, aditz nagusia aspektu burutugabekoa denean: Euskaltegitik atera berri den ikasle bat alboko tabernara sartzekotan da (Berria); Autoa errepide nagusira ateratzekotan zela, bide horretan zihoan kamioi batek jo zuen atzetik (Berria). Eta gertakaria gauzatzeko puntuan egonda, gauzatu gabe geratu dela adieraz dezake, aditz nagusia aspektu burutukoa denean: Lehen zatiaren amaieran bigarren gola sartzekotan egon ziren (Berria); Alpeetan barna ere ibili da, eta Perura joatekotan egon zen duela urte batzuk (Berria).

³⁷⁴ Lafittek -tzat prolatiboaren forma moztutzat du -tz atzizkia: «A côté de la forme en -kotzat, il existe un prolatif tronqué en -tz» (1962: 219). De Rijkek, ordea, «the adnominal instrumental -koz, dialectally -kotz» dela irizten dio (2008: 430). Gramatika honetan ere instrumentalaren postposiziotzat hartzen da atzizki hori (§ 34.10a). Horrela bada, forma hori postposizioak gobernatzen duen izen sintagmaren izena isilpean utzita sortutakoa dela pentsa daiteke (-tzeko (asmo)z).

³⁷⁵ Villasante: “Cuando Ax. emplea este -ko con artículo obtiene una suerte de adjetivo o nombre, con un significado análogo al castellano «digno de», «apropiado para» […]. Convendría para expresar este sentido, servirse de este procedimiento, en vez de recurrir al sufijo derivativo -garri, cuyo signifcado fundamental es el de «productor» o «agente»” (1976: 141).