Euskararen Gramatika

34.3.4. Aldiberekotasuna

34.3.4a Denborazko aldiberekotasunaren kontzeptua ere maiz aipatu izan da baldintzaren gainean hitz egiten denean, eta zeharka bada ere, garrantzia izaten du. Solas egoera askotan denborazkoak eta baldintzazko perpausak sinonimo edo baliokide izan daitezke, eta testuinguru anitzetan bata bestearen orde balia daitezke; baita juntaduraren bidez lotu ere. Euria egiten duenean, kaleak busti egiten dira, denborazko mendeko perpausarekin, edo Euria egiten badu, kaleak busti egiten dira, baldintzazko perpausarekin, zenbait egoeratan, baliokideak izan daitezke.

Adibide horietan errepikatzen diren bi gertakariz hitz egiten da (euria egin eta kaleak busti), eta elkarren artean erlazio bat moldatzen da, ikuspegien arabera baldintzazko edo denborazko perpausa eratuz. Izan ere, errepikapena adierazten duten denborazkoetan, baldin gertakari edo egoera bat noiz gertatu den edo gertatzen den adierazteko beste egoera edo gertaera bat aipatzen badugu, inplizituki adieraz dezakegu denborazko edo kausazko erlazioa ere badela gertakari horien artean³⁰⁸. Era honetako adibideetan, gertakortasun maila ez dago auzitan, eta horrek baliokidetasuna errazten du.

34.3.4b Denborazkoen eta baldintzazkoen arteko baliokidetasuna iteratiboak edo errepikatuak diren egoeretan gertatzen da errazena: Etxean bazkaltzen badu/duenean, berandu itzultzen da lanera. Adizkiak (-alegialdia) motakoa behar du, baldintza errealekoa. Horrelakoetan juntaturik ere erraz ager daitezke: Lantokiko jangelan gelditu ordez, emaztearekin bazkaltzen duenean, edo amarenera joaten bada, berandu itzultzen da lanera. Aldiz, iteratiboak ez diren egoeretan nekezago aurkituko dugu, nahiz orduan ere antz zerbait aurki daitekeen batzuetan denborazko eta baldintzazko perpausen artean: Maddi ikusten duzunean, goraintziak emazkiozu; Maddi ikusten baduzu, goraintziak emazkiozu. Bi adibide hauek solas ingurumen askotan esanahi hurbilekoak izanen dira. Halere, hemen desberdintasun bat nabaritu daiteke. Denborazko perpausa erabiliz, esaleak ez du dudarik erakusten aipatzen den gertakaria egiazki gertatuko den ala ez. Baldintzazkoa erabiliz, aldiz, halako segurtamenik eza adierazten du bere solasean. Desberdintasun horren indarra solas ingurumenak mugatuko du; adibidez, zuk Maddi noiz ikusiko duzun batere argi ez bada (bihar, etzi, edo urte baten, edo bizpahiruren buruan), orduan baliokidetasun pragmatiko handiagoa hartuko dute bi perpausek.

34.3.4c Adizki jokatugabearekin ere agerian gelditzen da denboraren eta baldintzaren arteko lotura hori. -TUZ GERO menderagailuaren bidez denborazko mendeko perpausak egiten dira, baina baldintzazkoak ere osa daitezke, eta sarritan bi adieretatik edozein uler daiteke. Pertsona bat bistatik galduz gero, galtzen da halaber oroitzapenetik adibidea, uler daiteke denborazko modura, pertsona bat bistatik galtzen denean/galdu ondoren, edo baldintzazko modura, pertsona bat bistatik galtzen bada. Kasu honetan, ondokotasuna baldintza modura ulertzen da. Baldintzazko adiera erraz lortzen da, baita ere, balio generikoa duten adibideekin (Osasuna galduz gero, gertu izaten dira pentsamendu ilunak; Artzain artean ibiliz gero, gazta jan behar!), edo denbora- unea seinalatu beharrean une zehatzik gabeko egoera adierazten denean (ahal izanez gero, nahi izanez gero…).

³⁰⁸ Gaia berez zabalagoa da. Denbora, kausa, baldintza eta kontzesioa elkarrekin zerikusia izan dezaketen nozioak dira, eta batzuetan, bat non amaitzen den eta hurrengoa non hasten den garbi zedarritzea ez da erraza gertatzen. Bi gertakari (buruko mina izan — pilulak hartu) denboran bata bestearen jarraian doazelako ideiatik (Buruko mina dudanean, pilulak hartzen ditut; denborazko perpausa), gertu egon daiteke lehena bigarrena eragiten duen kausa delako ideia (Buruko mina dudalako, pilulak hartuko ditut; kausazko perpausa); eta hortik, kasu batzuetan, kausa hori hipotetikoa izan daitekeelako ideia (Buruko mina badut, pilulak hartuko ditut; baldintzazko perpausa). Azkeneko urratsa litzateke, pentsatzea kausa hipotetiko batek eragin dezakeela gertakari bat betetzea, baina azkenean ez dela hala gertatzen (Buruko mina badut ere, ez dut pilularik hartuko; kontzesiozko perpausa); nolabait esateko, alderantzizko bidea, kausalitatea ukatzea. Edo, adibidea apur bat aldatuz, gerta daiteke baita kausa hipotetiko hori etorkizunean kokatzea, adierazi nahi den enuntziatua baino geroago (Buruko mina kenduko badut, pilulak hartu beharko ditut), helburuzko irakurketa eraginez.