Euskararen Gramatika

22.7.9. Zein, zer…

22.7.9a Horiekin batera zein ere erabiltzen da: Zein ederra zaren Jesusen ama! (Mendiburu); O zein ederra zaren, nere arima, zein ederra zaren! (Agirre); A, zein ederra zaren, ene maitea, zein ederra zaren! (Duvoisin). Edo zeinen: […] eta nik ere badakit zeinen pozik bete dituzun haren nahikari xumeenak (Duvoisin); Eta ni lotan, zeinen harritu eta sortua egon naizen (Duvoisin); O, zeinen ederra zaren, ene adiskidea! Zeinen polita zaren (Otaegi); Zeinen txoragarria udaberrian txoritxoak astirik han jolasean! (Arzak).

Eguneroko hizkeran arruntena da ze hutsa erabiltzea, besterik gabe. Eta literaturan ere ez dira adibideak falta: A! Ze ederra zaren, ze ederra zaren! (Uriarte); Ze ederra den erlijio katolikoa, ze pozgarria handik datorkigun sinistea (Arrese Beitia); Ze ederra gorputzez, ederrago ariman, […] (Lizarraga); A, ze ederra zaren! Beste batzuetan dei egiten dio bere esposa laztana, bere usoa, bere bakarra (J. M. Zabala). Ez dira falta izan zenbaitetan eztabaidak ze horren azpian legokeen hitzaren forma dela eta: zer edo zein. Ikusi dugu aurreko pasartean zein izan daitekeela. Baina ez dira tradizioan adibideak falta zer-ekin ere: Begira iezaiok zer ederra (Soroa); Zer ederra den antxua, udako berdel bizkar gizena […] (Iraola); Zer handia, zer ederra zaren (Arzak); Zer ederra den Jaungoikoaren obra (J. Artola).

22.7.9b Beraz, esan dezakegu ze ahoskaturik ere, idatzian zer, zein eta zeinen erabiltzen direla, denek esanahi bera dutela. Euskaltzaindiko Hiztegiak ere hala biltzen du. Guztiak adjektiboaren edo adberbioaren aurrean doaz. Salbuespena hain da, horrekin hurrenkera aldatzen ahal baita, adizkiaren aurrean jarriz: Hain da handia ezen frogatu duenak baizen ezin jakin baitezake nolakoa den (Axular); Hura hain da grazia handia non ezin ausart baininteke haren zuri eskatzea […] (Pouvreau); Hain da gaixtoa, diotenaz, arrotzentzat, deabruak berak bere antze guztiarekin egundaino ezin ontsa ikasi baitu! (Hiriart-Urruti). Holakoetan, ikusten denez, ondoriozko perpausa eskatzen du, batzuetan perpaus hori isiltzen badugu ere.

Horietan guztietan arruntena artikuluaren erabilera da (eta ez erakuslearena), hau da, honen/horren/hain hiri handia egiten dugu, baina nekez ?honen/horren/hain hiri handi hau.