Euskararen Gramatika

22.6.7. Bestelakoak

22.6.7a Laugarren saila osatzen dute adberbio gisa erabilitako bestelako hitzek. Holakoak dira arin, azkar, bizkor, garbi, gogor, goxo-goxoan, lasai, zehatz, ziur, zuzen, aldrebes, apropos, lotsagabeago, dotore, lasai…: Ez dakit zuzen zergatik, Tomas aise ere lotsagabeago ari baitzen (Epaltza); Ezagutu nian erizain bat, dotore-dotore zegoena bere uniformearekin, fin-fina: ez, egiatan ari nauk (Navarro); Erraz esaten dira pitokeria horiek mahaira lasai-lasai eserita! (Linazasoro).

Adjektibo asko erabil daitezke zuzenean, inolako aldaketa gabe, adberbio gisa (zenbait kasutan zail gertatzen da erabakitzea, dena den, kategoria aldaketa adjektibotik adberbiora gertatu den, edo alderantziz). Hasteko, kantitateari erreferentzia egiten diotenak aipatuko dira: eskas, urri, jori, naro, oparo, ugari eta abar. Badirudi, dena den, Hegoaldeko hizkeretan errazago onartzen direla. Askotan galdegai gisa erabiltzen ditugu, aditzarekin harreman estuan. Ezezko perpausetan ezinbestean aditzaren ondora biltzen ditugu (“quasi focus” deitzen dio de Rijkek honi, 2008: 239): Ez naiz ongi oroitzen (Mitxelena); Ez duzu oso erraz barkatzen (Garate). Gauza bera egiten dugu galdegaia beste elementuren bat baldin bada ere: Zer egin dut zehatz? (Txillardegi); […] orduan ikusi zuen oso garbi zer gertatzen zen (I. Mendiguren); Seme, hartu zeure seme-alabak eta zoaz laster Mediara (J. A. Mujika).

22.6.7b Aise (eta aisa aldaera) batez ere Iparraldean erabili izan da tradizioan, nahiz badiren adibide batzuk gipuzkeraz eta bizkaieraz ere. Hitz horrek erabilera bat baino gehiago du: adberbio hutsa, nolabait esateko, maila adberbioa eta adjektiboa. ‘Errazki’ esan nahi du, ‘erraztasunez’: Denik gutxien ohituak ere aise atzeman dizaioke (Mitxelena); Horrek aise egiten ditu gauzak. Maila adberbio gisa ere erabiltzen da: Zu ere aise goxoago zinen / duela hamabortz urte! (Mattin). Adjektiboa ere izan liteke, nahiz gutxitan erabilia: Ezen ene uztarria aisea da, eta ene karga arina (Leizarraga).

22.6.7c Arau hitzaren erabilera arruntena, bistan da, izenarena da: Arau sobera dago munduan. Baina postposizio gisa ere erabiltzen da, arabera aldaerarekin (tradizio idatzian araura, arauera, arabera…): Horren arabera, kontua gero eta okerrago doa. Edo arau gisa ere ageri da, besterik gabe, batzuetan ahalbidearen sinonimoa dela: Euskaraz mintza, eta bertzalde ikas euskara. Ikas, erran gabe doa, toki arau, ahal arau, urte arau (Hiriart-Urruti); Emaztearekin duelarik gizonak bere gozoa, zenbat ara berezi gizon batetik bertzera eta gizon beraren baitan, adin arau, aldarte arau, ahal eta behar ordu arau! (J. Etxepare); Hitzak aurkitu arau izkiriatzen nituen (Lafitte).

Badira, orobat, kasu markaren bat harturik adberbio gisa ihartuak geratu direnak ere. Instrumentalean: berriz, oinez, zinez, nekez, adibidez, alderantziz, benaz (benez, menaz), berariaz, egiaz, gogoz, halabeharrez, itxuraz, tamalez… Beste batzuek inesiboaren marka hartzen dute: aidean, aukeran, benetan (bene-benetan), dilindan, ezinbestean, ezjakinean, itsumustuan, ustekabean, osterantzean (osteruntzean, ostiantzian, osteuntzean)… Adlatiboan beste batzuk: gogara, erara, gora gustura, ostera… Eta erakusleak ere: honetara, horretara, eta, batez ere, hartara. Ablatiboan ere: gogotik.

Adberbio horiek aditzari lotuak (aditz sintagmaren modifikatzaile), nahiz kanporago (perpausaren modifikatzaile) gerta daitezke: Neskatoa ez zen itxuraz oso garaia (Uribarri); Gizon bat sartu da, hozbera itxuraz (M. Etxebarria); Eskua zuria zen, eta leuna, itxuraz (Uribarri); Autodidaktak ez du, itxuraz, mintzatu nahi (M. Etxebarria); Alderantziz da, hain zuzen: ez nuke bestela izaterik nahi inolaz ere (J. A. Arrieta); Ez zuen kontra egin; alderantziz, ikaragarri gustatu zitzaion (J. A. Arrieta).

Adberbio horiek adberbio esaera konplexuagoak eta aski lexikalizatuak osatzeko ere balio dute: Bi bider hartu ninduen, hala ere, loak, nire gogoz kontra, segundu batzuetan (J. Zabaleta); Hitz bateko letrak atzekoz aurrera jarrita, hitza desitxuratua agertzen zaigu, esanahirik gabeko ulertu ezineko segida batean (Arranz). Batzuetan egitura irekiagoa dute (nire/zure… kabuz/ustez/aburuz/ustetan…): Hona gazte zentzudun eta prestuak gure aburuz nolakoa izan behar duen (Zubizarreta).