Euskararen Gramatika

22.1.1. Kategoria mota bat

Perpaus batean mota askotako hitzak aurkitzen dira: Jonek etxe polit bat erosi du gaur goizean. Perpaus horretan ageri diren hitzak kategorietan sailkatzen ditugu (ikus 11. kapitulua). Kategoriek esaten digute nolakoak diren hitzak, ze klasetakoak, baina ez digute esaten arruntean nolako funtzioa betetzen duten perpausean. Horrela, badakigu perpaus horretako Jonek hitza izena dela, izen berezia (§ 12.3.2), hain zuzen. Funtzioari dagokionez subjektua da, baina Joneri eman diogu esango bagenu, edo Jone ikusi dut, kategoria berekoa izanik ere, izen berak beste funtzio batzuk dituela ikusten dugu berehala.

Berdin gertatzen da beste hitzekin ere: kategoriari dagokionez, etxe izen arrunta da, polit adjektiboa, bat zenbatzailea, erosi eta du aditzak dira, gaur adberbioa da, eta goizean inesibo kasuan dagoen izena (postposizio sintagma, hortaz).

Adberbioek, izenek edo adjektiboek ez bezala, ez dute determinatzailerik hartzen euskaraz, eta ez dute inolako komunztadurarik egiten aditzarekin: gazteak egin du / gazteek egin dute. Perpaus horietan, gazte hitzak (-a) artikulua hartzen du, eta bigarren adibidean numero marka ere (-k), eta komunztadura egiten du aditzarekin (gazteak… du; gazteek… dute). Baina gaur hitza biluzik dago, ez du artikulurik onartzen, eta ez du inolako komunztadurarik egiten aditzarekin, hitza beti bakarrik, inolako eranskinik gabe, ageri baita. Hori gertatzen da adberbioekin. Hau adberbioaren berezko aldaezintasunarekin dago lotua (§ 22.1.5).