Euskararen Gramatika

21.3.3. Adiera

21.3.3a ‘Kausa’, ‘motiboa’, ‘arrazoia’… adierazten du oro har [_PS … -ENGATIK] sintagmak. Hots: zergatik? / norengatik? galderari erantzuten dio. Kausazko mendeko perpaus jokatugabeek ere postposizio honetara jotzen dute (§ 25.3.3h, § 38.4): Eskerrik asko hain bizkor erantzuteagatik. Hemen eskerrak ematearen arrazoia (kausa) zein den adierazten da: hain bizkor erantzutea.

21.3.3b Ohar bat, hala ere: balizko gaztelaniazko itzulpena gorabehera, -gatik sekula ez da izango -k ergatiboaren ordezko. Honako bi perpaus hauek, adibidez, erabat desberdinak dira esanahiaren eta formaren aldetik: Etxe hau zuregatik eraikia izan zen perpausean kausa adierazten dugu egiazki (cf. Etxe hau zuregatik eraiki zuten). Baina Nire lagunak ertzainek atxilotuak izan ziren edo Nire lagunak ertzainek atxilotu zituzten esan nahi bada, *Nire lagunak ertzainengatik atxilotuak izan ziren esatea ez da bidezko. Honen antzekoak, zuzenak izatekotan, zergatia adierazi behar dute: Nire lagunak ertzainengatik (= ertzainen erruz) izan ziren atxilotuak. Ertzainen erruz PSa eta ertzainek sintagma ergatiboa ez dira gauza bera. Bilera hau zuregatik atzeratu da eta Bilera hau zuk atzeratu duzu ere ez dira gauza bera.

21.3.3c ‘Helburua’ ere adieraz dezake PS honek, mendeko perpaus jokatugabeetan bereziki (§ 38.4): Guri adarra jotzeagatik ari da (cf. Guri adarra jotzearren); Gehienetan, beti ez esateagatik, arrazoi izan ohi dut (cf. beti ez esatearren). Azken batean, helburu bat zerbaiten arrazoi ere izan daiteke. Hori gertatzen da hemen ere. Izan ere, bi adiera horiek, helburua eta arrazoia, ez dira elkarren kontrakoak.

Prezio baten arrazoia adieraz dezake: Erreka garbiak izateagatik ez dugu asko ordaintzen; Zer esan ortodoxia hausteagatik deabruaren kobazuloan ordaintzen duten bide-sariaz? (Lertxundi). ‘Zerbaiten truke’ edo esan nahi da holakoetan: erreka garbiak izatea ordaindu egin behar da; ortodoxia hausteak bere prezioa du.

21.3.3d ‘Kontzesio’ balioa ere izan ohi du maiz [_PS … -GATIK] sintagmak, kausa eta kontzesioa elkarrekin erlazionatuak baitaude. Horrela, ez da harritzekoa ‘X gorabehera’ esanahiarekin edo, [… -GATIK] erabiltzea: Basta ederragatik, astoa duk asto (cf. Basta ederra izanagatik / Basta ederra izanda ere, astoa beti asto); Horregatik, ez naiz kikilduko. Horratik (< horregatik), haatik (< ha(r)gatik)… bezalako adberbioak ere, funtsean, horixe dira, kontzesiboak: Ondarrak azaldu dituenak aski dira, haatik, ahaztuxe geneuzkan zenbait oroitzeko (Mitxelena). Hauek aurkaritza juntagailu baten bidez ere adieraz daitezke (§ 28.6.2), nolabait (Ez zinen orain altxatuko, baina?; Baina nik ez nion kasurik egin). Nolanahi ere, aurkaritza eta kontzesioa oso hurbileko adierak dira (§ 28.6.2.5).