Euskararen Gramatika

15.4.3. Erakusleen erro eta formak

15.4.3a Erakusleen formari dagokionez, berriz, erakusle bakoitzak, singularrean, bi erro itxuraz desberdin ditu: hau, hori, hura absolutibo kasuan; hon-, hor-, har- gainerako forma guztietan. Horrela, mutil hau etorri da eta mutil honi eman dizkiot nituen intxaur guztiak esaten dugu.

15.4.3b Bestalde, balio erakuslea duten adberbio kategoriako formak ere baditugu. Lekuzko adberbioak ditugu honako hauek (§ 22.5): hemen, hor, han; hona, horra, hara. Adberbio hauek aurkezpen balioa ere izan dezakete. Hala nola: Horra! Horra! Gure Olentzero… Alde honetatik beheraxeago aipatzen ditugun hona hemen eta gainerakoen pareko direla esan daiteke.

15.4.3c Hurrengoek modua adierazten dute (§ 22.6): honela, horrela, hala. Eta hortik sortzen den izenlaguna: honelako, horrelako, halako.

15.4.3d Gradu bakoitzeko nora kasua eta adberbioa (edo postposizio sintagma zirkunstantziala) ere elkar ditzakegu: hona hemen; horra hor; hara han… Tradizioan badira lekukoak: Eta horra nondik heldu den Beltzuntzeko izena (Webster); Horra nola hemendik aintzina dudan eginen (Duvoisin); Jainkoak azkenean hara nola berari berean kendu dizkion (Amundarain); Hona hemen lanperna (Barriola); Begira ezazu, horra hor non dauden (Barriola).

Baina hiru graduen arteko bereizketa ez da beti gordetzen, eta, ondorioz, gradu desberdinetako erakusleak elkartzen ditugu, batez ere hara hirugarren gradukoarekin. Badirudi hori dela neutroena: Hara hemen apaiz jauna, aita (Garitaonandia); Hara hor xehe-xehea aipatua gertakari burutik joangarria, hara hor begien aitzinean (J. B. Etxepare).

15.4.3e Honako hauek zenbatzaile zehaztugabetzat hartzen ditugu (§ 16.3): honenbeste, horrenbeste, hainbeste nahiz honenbat, horrenbat, hainbat. Tradizioan badira adibideak: Ez fida, zeren munduarekin ibiliagatik horrenbat urtez haragiaren akuiluak, eztenak eta eragintzak ez dituzun sentitu eta sentitzen (Pouvreau); Hainbat urte baziren etxe horretan zegoela (Mirande); Heltzen zen bat eta eskatzen zituen honenbeste metro makarroi (J. B. Bilbao).

Berez, honenbeste lehen pertsonari loturik erabili behar omen genuke, horrenbeste bigarrenari, eta hainbeste hirugarrenari, horren alde egin izan dute batzuek: Kutxan honenbeste diru nuenik ez nuen uste; Aurrezki kutxan horrenbeste diru zenuenik…; Aurrezki kutxan hainbeste diru zuenik…

Baina hori ez da hala izan: Emanen didazu zure alabetarikan bat eta nik emanen dizut horrenbeste diru (Webster); Beste hainbeste eginen nion mutil hari (Larzabal); Hil al da zuk hainbeste maite zenuen laguna? (Altzaga); Gizonak horrenbeste bizi ahal izatea (Lizardi). Eta gaur egun hainbeste (zein hainbat) beste biei nagusitu zaie eta forma hori da gehienetan erabiltzen duguna. Alde horretatik esan dezakegu erakusle balioa galdu duela, eta kantitate mugagabea, konparazio absolutuaren esanahiaz, adierazteko balio duela: Baina nik hainbeste jaso dut dagoeneko Idazki Santutik (Elizen arteko Biblia); Eta zuk nola dakizu hainbeste (Iturralde); Guk paramilitarrei hilean hainbeste ordaintzen diegu eta babestu egiten gaituzte (Sarrionandia).

15.4.3f Horien parean ditugu adjektiboaren maila graduatzeko erabiltzen direnak: honen, horren, hain. Aurreko sailekoek bezala, horiek ere balio seinalatzailea galdu, eta kualitateari dagokionez, konparazio absolutua adierazteko balio dute: Ez nuen uste honen eskuzabala nintzenik; Ez nuen uste horren eskuzabala zinenik; Ez nuen uste hain eskuzabala zenik.

Baina paralelismo hori praktikan ez da betetzen: Bizitzan lehen aldikoz, kuartelera eraman behar ninduten ni, beti horren zintzo eta zuzen portatua nintzena (Elosegi); Ni ez naiz horren doilorra (J. Zabaleta); Animatu egiten nintzen, azkenerako elkarrizketa hura horren “normala” iruditzen ez zitzaidalako (J. Zabaleta); Hiri hau horren bakantzailea, bereizgarria baita (I. Zabaleta). Praktikan, egun, hain da beste biei nagusiturik, gehien erabiltzen dena: Baina ni ez nengoen hain segur (Irigoien); Eta hi nora hoa, hain azkar? (Morales); Zu, hain xarmangarria izanik, ez zaitut ikusten horren guztiaren erdian (Lopez de Arana); Zuek, hain katolikoak zaretenez, askotan irakurriko duzue Biblia (Atxaga).

Itxuraz pixka bat desberdinak izan arren, berdintasunezko konparazioa adierazten duten bezain eta bezainbat (= adina, beste) formetan, erakuslea aurkitzen da bigarren atalean, (h)ain, (h)ainbat formetan: Paris Londres bezain hiri ederra da; Madrilek Bartzelonak bezainbat biztanle ditu. (§ 32.2).