Euskararen Gramatika

15.1. Determinatzaile motak

15.1a Izenaren atalean izen mota desberdinak aztertzen dira (§ 12.3): arruntak (mahai), bereziak (Jone), abstraktuak (maitasun), konkretuak (etxe) eta abar. Izenak sintagmetan antolatzen dira, eta ISek beti hartzen dute izena ardatz. Izen bereziak eta izenordainak kenduta, izenek beti behar dute determinatzaile bat sintagma osatzeko: Ume asko iritsi ziren gailurreraino; Haur beltzarana zigortu du andereñoak; Soineko hori erosi nahi nuke; Hiru liburu irakurri behar dituzu.

Adibide horietan guztietan beharrezkoak ditugu asko, -a, hori eta hiru gisakoen determinatzaileak: *Ume iritsi ziren; *Haur beltzaran zigortu du andereñoak; *Soineko erosi nahi nuke; *Liburu irakurri behar dituzu. Ikusten denez, azken perpaus horiek ez dira gramatikalak.

Bai, ordea, partitiboaren markarekin: Ez zen umerik iritsi; Ez du haur beltzaranik zigortu andereñoak; Ez nuke soinekorik erosi nahi; Ez duzu libururik irakurri behar.

Beraz, asko, -a, hori eta hiru, determinatzaileak direla esango dugu. Determinatzaileen sail hauek bereizten ditugu:

I. Mugatzailea: Mugatzailearen barnean bi multzo bereizten ditugu:

a) Artikulua: -a; zenbait kasutan bat zenbatzailea; eta beste zenbait kasutan -ik partitibo marka (§ 15.5).

b) Erakuslea: hau, hori, hura…

II. Zenbatzailea: bi, hiru, hamar, asko, gutxi, zenbait… Zenbatzaile zehaztuak (bat, bi, hiru…) mugatzaileekin batera ager daitezke; beste batzuk, ordea, ez (ikus § 16 Zenbatzaileak).

III. Zehaztugabea: zein, edozein, zernahi eta abar.

15.1b Orain arte dioguna kontuan hartuta, esan dezakegu euskaraz [±mugatzaile] tasunaz balia gaitezkeela izen sintagmak sailkatzeko. Egoerarik arruntena sintagma [+mugatzaile] markarekin azaltzea da, esan nahi baita izen sintagmak mugatzailea hartuko duela arruntean. Alabaina, [-mugatzaile] azaltzen denean, izen sintagmak ez du mugatzailerik hartuko.

Baina nola jakin noiz dagokion tasun bat eta noiz bestea izen sintagma bati? Printzipioz, esango dugu euskaraz izen sintagmak mugatuak direla (§ 2.7, § 12.2), mugagabe izateko arrazoi sintaktiko markaturik ez bada segurik. Hortaz, izen sintagma noiz izango den [-mugatzaile] ikusiko dugu lehenik: gainerakoetan izen sintagmak artikulua edo erakuslea hartu beharko du. Artikuluaz ariko gara lehenik.